Những hoạt động huy động vốn và các giải pháp huy động vốn cho các doanh nghiệp Nhà nước tại nước ta hiện nay

Lêi nãi ®Çu Sau 10 n¨m thùc hiÖn ®­êng lèi §æi míi cña §¶ng, nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN; c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc b×nh ®¼ng vµ tù do c¹nh tranh víi nhau trong khu«n khæ ph¸p luËt. C¬ chÕ kinh tÕ míi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc. C¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®· t¨ng nhanh c¶ sè l­îng lÉn chÊt l­îng. Song do nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn khã kh¨n, kh¶ n¨ng tÝch luü tõ néi bé cßn thÊp, trõ mét sè doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ cã qui m« lín, cßn l¹i c¸c doanh nghiÖp cã qui m« võa vµ nhá chiÕm tØ lÖ trªn 95% trong hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp trªn l·nh thæ ViÖt nam. Do qui m« nhá vµ c¸c khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ cho nªn c¸c doanh nghiÖp ë n­íc ta th­êng xuyªn bÞ thiÕu vèn ®Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ n¨m 1996, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ®Òu bÞ thiÕu vèn trÇm träng trong khi ®ã ®· x¶y ra mét nghÞch lÝ lµ vèn ø ®äng ë c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i tíi hµng ngµn tØ ®ång. Râ rµng doanh nghiÖp thiÕu vèn kh«ng ph¶i do Ng©n hµng thiÕu vèn mµ lµ do doanh nghiÖp ch­a cã c¸c gi¶i ph¸p khai th¸c c¸c nguån vµ huy ®éng vèn mét c¸ch hîp lÝ. ThiÕu vèn s¶n xuÊt kinh doanh ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, sù thiÖt h¹i vµ k×m h·m cµng trë nªn s©u s¾c h¬n khi toµn bé c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc bÞ thiÕu vèn v× r»ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, nã n¾m gi÷ c¸c ngµnh then chèt vµ phÇn lín c¸c nguån lùc cña x· héi. Do ®ã, viÖc t×m ra c¸c gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng ®· trë nªn cÊp thiÕt ! Víi môc ®Ých vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc, em chän ®Ò tµi "Nh÷ng ho¹t ®éng huy ®éng vèn vµ c¸c gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay". §Ò ¸n ®­îc chia thµnh ba phÇn: PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn c¬ së vÒ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. PhÇn II: Thùc tr¹ng viÖc huy ®éng vèn ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay. PhÇn III: Nh÷ng gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay. ViÖc t×m ra gi¶i ph¸p vÒ vèn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, phøc t¹p vµ ph¶i tiÕn hµnh th­êng xuyªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do thêi gian vµ tr×nh ®é h¹n chÕ nªn em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng v­íng m¾c vµ khiÕm khuyÕt. Em rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy Hµ néi th¸ng 9 n¨m 2001 PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ së vÒ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó kinh doanh, tr­íc hÕt cÇn cã vèn, vèn ®Çu t­ ban ®Çu vµ vèn bæ sung ®Ó më réng s¶n xuÊt, kinh doanh. Vèn kinh doanh ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån vèn kh¸c nhau. C¨n cø vµo nguån h×nh thµnh vèn, ng­êi ta còng ph©n chia xÝ nghiÖp theo nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. C¸c nguån h×nh thµnh vèn bao gåm: Vèn do nhµ n­íc cÊp (vèn NSNN) vèn do chñ kinh doanh bá ra, vèn liªn doanh vµ vèn huy ®éng. ViÖc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c nguån doanh thu b¸n hµng hoÆc cung cÊp dÞch vô (khÊu hao vµ hoµn vèn l­u ®éng) vµ tõ c¸c nguån huy ®éng bæ sung kh¸c. Nãi chung, ë mçi xÝ nghiÖp, c¸c nguån vèn kh«ng ®ång nhÊt, mµ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Do ®ã kh¸i niÖm c¸c lo¹i xÝ nghiÖp ®­îc h×nh thµnh c¨n cø vµo nguån vèn chØ cã ý nghÜa t­¬ng ®èi. Vèn NSNN ®­îc cÊp ph¸t cho c¸c xÝ nghiÖp cña nhµ n­íc. Tr­íc ®©y nguån vèn nµy rÊt lín vµ chiÕm phÇn quan träng trong tæng sè chi ng©n s¸ch cña chÝnh phñ. Víi chÝnh s¸ch më réng ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi khu vùc kinh tÕ quèc d©n, nguån vèn cÊp ph¸t cña NSNN cho ®Çu t­ XDCB sÏ ®­îc thu hÑp vÒ tû träng vµ khèi l­îng. Nguån vèn bæ sung hoÆc hoµn bï cña c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh còng ®­îc huy ®éng tõ nÒn kinh tÕ mµ cÊp ph¸t tõ NSNN nh­ tr­íc ®©y. Thùc tiÔn h¬n 11 n¨m ®æi míi võa qua cho thÊy, vÊn ®Ò bøc xóc cña doanh nghiÖp n­íc ta thiÕu vèn ®Ó trang bÞ vµ ®æi míi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn còng ch­a cao, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Trong nhiÒu n¨m tr­íc ®©y do c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chi phèi, nªn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn trong c«ng nghiÖp kh«ng ®­îc quan t©m ®Èy m¹nh. §iÒu ®ã do mét sè nguyªn nh©n: - Tû lÖ gi÷a tiªu dïng vµ ®Çu t­ ë c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®· kh«ng d­¹ vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, còng kh«ng dùa vµo hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ chØ dùa vµo c¸c chØ thÞ kÕ ho¹ch kh« cøng, v× thÕ qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn ®· kh«ng ®­îc ®Èy m¹nh. - ViÖc t¸i ®Çu t­ ®«i khi ch­a ®­îc tÝnh to¸n kü vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¸ tr×nh tËp trung vèn nhiÒu khi mang nÆng tÝnh chÊt h×nh thøc. Tuy nhiªn ph¶i thõa nhËn r»ng c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp cho phÐp chóng ta tËp trung vèn mét c¸ch nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh träng ®iÓm quy m« lín. Thùc ra, ngay tõ xa x­a c¸c nhµ kinh tÕ ®· ®¸nh gi¸ cao vai trß cña vèn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. Ch¼ng h¹n, luËn ®iÓm: "Lao ®éng lµ cha, ®Êt ®ai lµ mÑ" cña mäi cña c¶i vËt chÊt ®· ®­îc nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh Uyliam Petty ®­a ra tõ thÕ kû XVI. §iÒu ®ã chøng tá r»ng, ngay tõ khi ®ã ng­êi ta ®· nhËn thøc râ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®Ó t¹o ra mäi cña c¶i cho x· héi, ®ã lµ nguån lùc con ng­êi vµ ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn. KÕ thõa nh÷ng t­ t­ëng cña c¸c nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn, M¸c ®· tr×nh bµy quan ®iÓm cña m×nh vÒ vai trß cña vèn qua c¸c häc thuyÕt: TÝch lòy, tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn, t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n x· héi, häc thuyÕt ®Þa t«... §Æc biÖt lµ M¸c ®· chØ ra nguån gèc chñ yÕu cña vèn tÝch lòy lµ lao ®éng thÆng d­ do nh÷ng ng­êi lao ®éng ®Æt ra, vµ nguån vèn ®ã khi ®em vµo viÖc më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× nã vËn ®éng nh­ thÕ nµo. Khi nghiªn cøu nÒn s¶n xuÊt TBCN, M¸c ®· t×m thÊy qui luËt vËn ®éng cña t­ b¶n (vèn) mµ qui luËt nµy nÕu ta trõu t­îng nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vÒ mÆt x· héi th× sÏ thÊy mét ®iÒu bæ Ých b»ng c«ng thøc ...SX...H' - T' T - H SL§ TLSX C«ng thøc ®ã ®· chØ ra r»ng, bÊt kú mét nhµ doanh nghiÖp nµo muèn thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh còng ®Òu ph¶i tr¶i qua 3 giai ®o¹n: Mua - S¶n xuÊt - B¸n hµng. Vµ ®iÒu quan träng ®èi víi mçi ng­êi s¶n xuÊt, mçi doanh nghiÖp chÝnh lµ ph¶i biÕt ph©n bæ mét c¸ch hîp lý c¸c yÕu tè cña tiÒn vèn, ®Çu t­ nh»m t¹o ra nhiÒu cña c¶i cho mçi c¸ nh©n, mçi doanh nghiÖp vµ c¶ x· héi. C«ng thøc ®ã còng chØ ra r»ng trong dßng ch¶y liªn tôc cña dßng vèn ®Çu t­ nÕu nh­ h×nh th¸i nµo trong ba h×nh th¸i trªn ch­a ®i vµo chu tr×nh vËn ®éng liªn tôc cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, trong tr­êng hîp nh­ vËy th× ®ång vèn ®ã vÉn ë d¹ng tiÒm n¨ng chÝnh nã ch­a ®em l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc cho mçi c¸ nh©n, mçi doanh nghiÖp vµ toµn x· héi. TÝch lòy vèn (t­ b¶n) theo M¸c lµ: "Sö dông gi¸ trÞ thÆng d­ lµm t­ b¶n, hay chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d­ trë l¹i thµnh t­ b¶n...". Tõ nh÷ng ph©n tÝch khoa häc chÆt chÏ víi nh÷ng luËn cø x¸c ®¸ng M¸c ®· chØ ra b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh tÝch lòy vèn trong c¸c doanh nghiÖp TBCN: "Mét khi kÕt hîp ®­îc víi søc lao ®éng vµ ®Êt ®ai tøc lµ hai nguån gèc ®Çu tiªn cña cña c¶i, th× t­ b¶n cã mét søc bµnh tr­íng cho phÐp nã t¨ng nh÷ng yÕu tè tÝch lòy cña nã lªn qu¸ nh÷ng giíi h¹n mµ bÒ ngoµi h×nh nh­ lµ do l­îng cña b¶n th©n t­ b¶n quyÕt ®Þnh, nghÜa lµ do gi¸ trÞ vµ khèi l­îng cña nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· ®­îc s¶n xuÊt ra quyÕt ®Þnh". Yªu cÇu kh¸ch quan cña tÝch lòy vèn ®· ®­îc M¸c kh¼ng ®Þnh do nh÷ng nguyªn nh©n sau "Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN th× qui m« tèi thiÓu mµ mét t­ b¶n c¸ biÖt ph¶i cã ®Ó cã thÓ kinh doanh, trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng còng t¨ng lªn. V× vËy, nh÷ng t­ b¶n nhá h¬n cø ®æ x« vµo nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nÒn c«ng nghiÖp lín chØ míi n¾m mét c¸ch lÎ tÎ hay ch­a n¾m hoµn toµn. C¹nh tranh ë ®©y s«i sôc theo tû lÖ thuËn víi sè l­îng nh÷ng t­ b¶n k×nh ®Þch víi nhau vµ theo tû lÖ nghÞch víi ®¹i l­îng cña c¸c t­ b¶n ®ã...Ngoµi ®iÒu ®ã ra, mét lùc l­îng hoµn toµn míi ®· ph¸t triÓn lªn cïng víi nÒn s¶n xuÊt TBCN, ®ã lµ tÝn dông. Tõ ®ã, M¸c kh¼ng ®Þnh: "Sù c¹nh tranh b¾t buéc nhµ t­ b¶n, nÕu muèn duy tr× t­ b¶n cña m×nh th× ph¶i lµm cho t­ b¶n ngµy cµng t¨ng thªm vµ h¾n kh«ng thÓ naß tiÕp tôc lµm cho t­ b¶n ®ã ngµy mét t¨ng lªn ®­îc, nÕu kh«ng cã mét sù tÝch lòy ngµy cµng nhiÒu thªm". Mét sè nhµ kinh tÕ häc kh¸c còng bµn vÒ vèn vµ tÝch lòy vèn trong nÒn kinh tÕ, mµ tiªu biÓu lµ cuèn "Kinh tÕ häc" cña Paul A. Samuelson. ¤ng viÕt: "Hµng t­ b¶n do b¶n th©n hÖ thèng kinh tÕ s¶n xuÊt ®Ó ®­îc sö dông lµm ®Çu vµo cña s¶n xuÊt ®Ó lµm ra hµng ho¸ dÞch vô. C¸c hµng t­ b¶n l©u bÒn nµy, võa lµ ®Çu ra, võa lµ ®Çu vµo, cã thÓ tån t¹i mét thêi gian dµi hoÆc mét thêi gian ng¾n. Chóng cã thÓ ®­îc cho thuª trªn thÞ tr­êng cã tÝnh c¹nh tranh nh­ cho thuª nh÷ng mÈu ®Êt hoÆc nh÷ng giê lao ®éng. TiÒn tr¶ cho viÖc sö dông t¹m thêi nh÷ng hµng t­ b¶n gäi lµ tiÒn cho thuª". ¤ng cßn cho r»ng thùc chÊt cña tÝch lòy chÝnh lµ chóng ta th­êng chÞu bá tiªu dïng hiÖn nay ®Ó t¨ng tiªu dïng cho t­¬ng lai. Nh­ vËy x· héi ®Çu t­, hay nhÞn tiªu dïng hiÖn t¹i, mµ chê ®Ó thu ®­îc lîi tøc do ®Çu t­ ®ã t¹o ra. Mét nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ng­êi Hµn Quèc tªn lµ Sang Sung Part tõ thùc tÕ kinh tÕ cña Hµn Quèc cïng mét sè tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c n­íc ®ang chËm ph¸t triÓn, «ng ®· so s¸nh víi nhiÒu n­íc ph¸t triÓn vµ ®i ®Õn kÕt luËn ®­îc nhiÒu ng­êi chÊp nhËn lµ "C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t­ liÖu s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. TiÕt kiÖm b»ng tiÒn cña ng­êi tiªu dïng sÏ lµ qu¸ Ýt ái ®Ó cã thÓ ®Çu t­ ë nh÷ng n¬i cßn ch­a cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra t­ liÖu s¶n xuÊt". Tõ nhËn ®Þnh trªn Sang Sung Part ®· ®Þnh nghÜa vÒ vèn vµ tæng sè vèn nh­ sau: "D­íi d¹ng tiÒn tÖ, vèn ®­îc ®Þnh nghÜa lµ kho¶n tÝch lòy, lµ phÇn thu nhËp th­êng cã ch­a ®­îc tiªu dïng. VÒ mÆt hiÖn vËt, vèn ®­îc chia thµnh hai phÇn: vèn cè ®Þnh vµ vèn tån kho, lµ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc s¶n xuÊt b»ng hiÖn vËt ®­îc s¶n xuÊt trong khu vùc s¶n xuÊt hay ®­îc nhËp khÈu". Vµ "Tæng sè vèn tÝch lòy cßn ®­îc gäi lµ tµi s¶n quèc gia, ®­îc tÝch lòy tõ l­îng s¶n phÈm vËt chÊt hiÖn cã vµ ®­îc trùc tiÕp sö dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i, kh«ng kÓ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh­ ®Êt ®ai vµ hÇm má v× nã kh«ng ®­îc t¹o ra c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­. C¬ së h¹ tÇng ®­îc gäi lµ vèn s¶n xuÊt kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc n©ng cao tæng l­îng s¶n phÈm vËt chÊt". Qua ®ã chóng ta rót ra mét sè nhËn xÐt theo quan niÖm vÒ vèn cña Sang Sung Part: Mét lµ: Vèn kh«ng chØ biÓu hiÖn b»ng hiÖn vËt hoÆc d­íi d¹ng tiÒn tÖ. Hai lµ: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, vèn kh«ng chØ lµ nh÷ng l­îng tiÒn mÆt nhÊt ®Þnh trùc tiÕp ®Çu t­ sinh lîi nhuËn mµ cßn lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng tµi s¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ba lµ: TiÒn chØ lµ vèn nÕu nã ®­îc tÝch lòy cã môc ®Ých ®Çu t­ sinh lîi vµ còng chØ trë thµnh vèn ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nÕu nh­ trong nÒn kinh tÕ ®ã cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó s¶n xuÊt ra t­ liÖu s¶n xuÊt, cã ®ñ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi c¸c kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm thµnh nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ. Vèn biÓu hiÖn b»ng tiÒn lµ nguån vèn linh ho¹t nhÊt, nh­ng ph¶i lµ tiÒn vËn ®éng ®i vµo s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét c¸ch cã hiÖu qu¶. MÆc dï mçi tr­êng ph¸i, mçi nhµ kinh tÕ häc, ë mçi thêi kú lÞch sö cã nh÷ng quan niÖm, ph©n tÝch, kÕt luËn vÒ vèn riªng, song chóng ta cã thÓ rót ra kh¸i niÖm vÒ vèn trªn c¬ së kÕ thõa mét sè c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cu¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc tõ x­a ®Õn nay nh­ sau: - Ph¹m trï vèn ph¶i ®­îc hiÓu theo nghÜa réng gåm toµn bé c¸c nguån lùc kinh tÕ khi ®­îc ®­a vµo chu chuyÓn. Nã kh«ng chØ bao gåm tiÒn vèn c¸c tµi s¶n hiÖn vËt nh­ m¸y mãc, vËt t­, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai... mµ cßn bao gåm gi¸ trÞ cña nh÷ng tµi s¶n cÊu h×nh nh­ vÞ trÝ cña ®Êt ®ai, c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ... - Vèn hiÓu theo nghÜa trùc tiÕp lµ phÇn gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia ®­îc tÝch lòy d­íi d¹ng tiÒn vµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh nh»m môc ®Ých sinh lîi, ®­îc chuyÓn ®æi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ thµnh nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ c¸c ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt cÇn thiÕt kh¸c ®Ó sö dông vµo qu¸ tr×nh ®Çu t­ cho nÒn kinh tÕ. - Vèn trong n­íc lµ toµn bé nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó cÊu thµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®­îc h×nh thµnh nªn tõ nguån lùc kinh tÕ vµ s¶n phÈm thÆng d­ cña nh©n d©n lao ®éng trong mét quèc gia. Nh­ vËy, cïng víi quan niÖm vÒ vèn cña kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c xÝt, c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i mµ tiªu biÓu lµ Paut A. Samuelson còng ®· nghiªn cøu vÒ vèn d­íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau, nh­ng tÊt c¶ nh÷ng sù nghiªn cøu ®ã chØ lµm râ thªm bøc tranh toµn c¶nh vÒ vèn mµ M¸c ®· ph¸t triÓn tõ l©u. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu tÝch lòy vèn cao th× vÊn ®Ò tiÕp theo lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc møc tÝch lòy vèn trong GDP cÇn h­íng tíi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp. øng víi mçi môc tiªu kh¸c nhau th× møc tÝch lòy vèn trong n­íc th­êng kh¸c nhau, vÊn ®Ò lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc møc tÝch lòy vèn chiÕm tû lÖ bao nhiªu trong GDP sÏ quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung cña c¸c doanh nghiÖp. Kinh nghiÖm cña nhiÒu quèc gia cho thÊy muèn ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ th× tû lÖ tÝch lòy vèn trong n­íc th­êng ph¶i chiÕm 3% trong GDP. PhÇn II: Thùc tr¹ng vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc-Yªu cÇu bøc thiÕt cña viÖc huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay Theo kÕt qu¶ ®ît kiÓm trra ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n vµ vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc tiÕn hµnh ngµy 1/1/1996 th× tæng sè vèn kinh doanh cña 5775 doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®¬n vÞ bµn giao lµ 68539 tû ®ång (kh«ng kÓ gi¸ trÞ diÖn tÝch ®Êt trong sö dông.). Trong ®ã, doanh nghiÖp T¦ 50761,8 tû, doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng 17778 tû ®ång. NÕu trõ ®I sè vèn kh«ng ho¹t ®éng, bao gåm gi¸ trÞ tµi s¶n chê thanh lÝ, kh«ng cÇn sö dông, nî khã ®ßi, nî ph¶i thu ®­îc khoanh l¹i th× sè vèn thùc sù ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ 60459 tû ®ång, b»ng 88,2% sè vèn hiÖn cã. NÕu lo¹i trõ gi¸ trÞ tµi s¶n bÞ mÊt m¸t, sè tiÒn lç cña doanh nghiÖp cßn treo trªn sæ s¸ch th× sè vèn thùc sù ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cßn Ýt h¬n n÷a. - Trong sè vèn thùc sù ho¹t ®éng, vèn cè ®Þnh lµ 53186 tû ®ång, chiÕm 88%; vèn l­u ®éng lµ 7273 tû ®ång, chiÕm 12%. Ta thÊy c¬ cÊu vèn nh­ thÕ lµ kh«ng hîp lÝ. Vèn l­u ®éng chiÕm tØ lÖ qu¸ nhá so víi tæng sè vèn cña doanh nghiÖp. Vèn l­u ®éng do Nhµ n­íc cÊp chØ ®¸p øng ®­îc 20% nhu cÇu vèn cho doanh nghiÖp, trong ®ã, vèn l­u ®éng thøc sù ho¹t ®éng míi chØ ®¸p øng ®­îc 10%. Nh­ vËy, t×nh tr¹ng thiÕu vèn trong doanh nghiÖp lµ phæ biÕn vµ rÊt nghiªm träng. NÕu xem xÐt kÜ h¬n vÒ tµi s¶n cè ®Þnh ta thÊy: trang thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc rÊt l¹c hËu, ch¾p v¸ tõ nhiÒu nguån, nhiÒu n­íc kh¸c nhau. Theo ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª th× t×nh tr¹ng kÜ thuËt cña ®a sè m¸y mãc thiÕt bÞ trong khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc l¹c hËu kho¶ng 2-3 thÕ hÖ, cã lÜnh vùc nh­ ®­êng s¾t, c¬ khÝ, c«ng nghiÖp ®ãng tµu... l¹c hËu 4-5 thÕ hÖ. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng chiÕm tØ lÖ lín nh­ng cã tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu h¬n so víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc T¦. Trong sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc T¦ cã 54,3% sè doanh nghiÖp ë tr×nh ®é thñ c«ng, 41% ë tr×nh ®é c¬ khÝ, chØ cã 3,7% ë tr×nh ®é tù ®éng ho¸. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng cã tíi 94% sè doanh nghiÖp ë tr×nh ®é thñ c«ng, 2,4% ë tr×nh ®é c¬ khÝ vµ chØ cã 2% ë tr×nh ®é tù ®éng ho¸. Tr×nh ®é trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu vµ qu¸ yÕu kÐm dÉn tíi n¨ng suÊt lao ®éng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn thÊp, g©y ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµ c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi. Do dã, ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cÇn ph¶i cã vèn (trung vµ dµi h¹n) ®Ó ®æi míi c¸c d©y chuyÒn c«ng nghÖ - qui m« vèn cña mét doanh nghiÖp Nhµ n­íc cña n­íc ta cßn rÊt nhá. Vèn b×nh qu©n thùc sù ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp lµ 10,468 tû ®ång(c¸c doanh nghiÖp cì nhá cña c¸c n­íc trong khu vùc ®Òu cã vèn trªn d­íi 1 triÖu USD). 68% Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã vèn d­íi 1 tû ®ång trong ®ã cã 50% doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã vèn d­íi 500 triÖu, thËm chÝ cã doanh nghiÖp chØ cã vèn vµi chôc triÖu ®ång. Mét sè ngµnh cã vèn kinh doanh t­¬ng ®èi lín (§iÖn lùc: 19298 tû, N«ng nghiÖp:7738 tû, Ng©n hµng tÝn dông 2783 tû ®ång...), tû träng vèn tõng ngµnh so víi tæng sè vèn th­êng kh«ng lín, ch¼ng h¹n, x©y dùng 4,6%; chÕ biÕn kho¸ng s¶n 3,6%; vËn t¶i bé 5,1%. Nh­ vËy, ta thÊy r»ng, qui m« vèn cña tõng doanh nghiÖp vµ cña ngµnh rÊt nhá, nguyªn nh©n chÝnh lµ do doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay cßn qu¸ nhiÒu vÒ sè l­îng, vèn cña doanh nghiÖp khi thµnh lËp ®­¬c cÊp ph¸t tõ Ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh­ng do Ng©n s¸ch Nhµ n­íc eo hÑp nªn vèn cÊp ph¸t khi thµnh lËp còng rÊt nhá. Tõ viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ta thÊy r»ng, nhu cÇu vèn hiÖn nay cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ rÊt lín c¶ vÒ vèn ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n, ®ßi hái ph¶i cã biÖn ph¸p huy ®éng vèn khÈn cÊp còng nh­ ph¶i cã sù ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu vèn cho phï hîp th× míi cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. * Thùc tr¹ng huy ®éng vèn trong c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc: 1. Huy ®éng vèn trong DN Nhµ n­íc thêi k× tr­íc khi ®æi míi: Trong thêi k× tr­íc ®æi míi, nÒn kinh tÕ n­¬cs ta mang nÆng tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp, do ®ã, viÖc huy ®éng vµ sö dông vèn mang ®Æc tr­ng lµ Nhµ n­íc bao cÊp vèn vµ bao cÊp tÝn dông. Nhµ n­íc cÊp ph¸t vèn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng trªn c¬ së tÝnh to¸n c¸c nhu cÇu vèn cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh mµ Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng huy ®éng vèn vµ l­u th«ng vèn qua ®¹i diÖn Ng©n hµng Nhµ n­íc ®¶m nhËn ®· dÉn tíi tiªu cùc, yÕu kÕm trong kinh doanh tiÒn tÖ, kh«ng t¹o lËp ®­îc c¸c thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng hèi ®o¸i... §iÒu ®ã ®· dÉn tíi kh«ng huy ®éng ®­îc vèn nhµn rçi trong nh©n d©n, kh«ng ®a d¹ng ho¸ ®­îc c¸c h×nh thøc l­u th«ng, cung øng vèn do ®ã, kh«ng ®¸p øng ®­îc kÞp thêi, linh ho¹t, thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nhu cÇu vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 2. Huy ®éng vèn trong DNNN tõ khi tiÕn hµnh ®æi míi ®Õn nay: Trong thêi k× nµy, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc giao quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, Nhµ n­íc chØ giao vèn ban ®Çu cho doanh nghiÖp, doanh nghiÖp ph¶i tù x¸c ®Þnh nhu cÇu, kh¶ n¨ng ®¶m b¶o vµ tù tiÕn hµnh huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp. §Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng huy ®éng vèn ë doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay ta xem xÐt c¸c vÊn ®Ò sau: a) C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc: Sau khi tiÕn hµnh ®æi míi, vèn tõ c¸c nguån kh¸c nhau ®· ®­îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp víi qui m«, tèc ®é t¨ng nhanh qua c¸c n¨m.TÝnh ®Õn th¸ng1/1996, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· huy ®éng ®­îc 279 375 tû ®ång (doanh nghiÖp Nhµ n­íc T¦ huy ®éng ®­îc 254160 tû, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Þa phh­¬ng 25215 tû) gÊp h¬n 4,1 lÇn vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy th× cø cã 1 ®ång vèn th× doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta vay ®­îc trªn 4,1 ®ång; trong khi ®ã ë NhËt, c¸c xÝ nghiÖp cã 1 ®ång th× vay ®­îc 10 ®ång. NhiÒu quan s¸t viªn ph­¬ng T©y cho r»ng tØ lÖ nµy chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè rñi ro kh«ng lµnh m¹nh so víi ph­¬ng T©y. Thùc tÕ cho thÊy hiÖn nay ë NhËt b¶n ®ang bÞ khñng ho¶ng tµi chÝnh v× hµng lo¹t c¸c c«ng ty tµi chÝnh, Ng©n hµng lín bÞ sôp ®æ do kh«ng thu håi ®­îc c¸c kho¶n nî. ë c¸c n­íc ph­¬ng T©y, ng©n hµng chØ cho vay: 1 ®ång vèn riªng chØ vay ®­îc tõ 2 ®Ðn 5 ®ång. ë sµi gßn thêi k× 1970- 1975 c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n cã 1 ®«ng fvèn chØ vay ®­îc kho¶ng 3 ®ång ë Ng©n hµng ®Çu t­ vµ 2 ®ång ë Ng©n hµng th­¬ng m¹i. Nh­ vËy, tØ lÖ vèn riªng/vèn vay thÊp nhÊt lµ 1,5. Nh­ vËy, nÕu so s¸nh víi c¸c chØ tiªu nµy th× hiÖn nay, hiÖu qu¶ huy ®éng vèn ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ kh¸ cao. §Ó huy ®éng ®­îc l­îng vèn nµy, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chñ yÕu sau: - Huy ®éng tõ c¸c nguån tÝn dông: ®©y lµ nguån vèn huy ®éng quan träng nhÊt cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. TÝn dông cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lu«n chiÕm tØ träng lín nhÊt so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. HiÖn nay, doanh nghiÖp Nhµ n­íc huy ®éng ®­îc trªn 50% tÝn dông néi bé vµ trªn 70% tÝn dông ngo¹i tÖ tõ c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i. - Huy ®éng tõ nguån Ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ nguån vèn quan träng thø hai ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc d­íi d¹ng ®Çu t­ XDCB, cÊp vèn l­u ®éng, bï lç, trî gi¸... MÆc dï ®ang cã sè l­îng gi¶m nh­ng l­îng vèn hµng n¨m cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ rÊt lín. N¨m 1994 b»ng 0,5% GDP. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc, võa qua Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Ng©n hµng Nhµ n­íc, Bé Tµi chÝnh ®· tr×nh ChÝnh phñ duyÖt cÊp them vèn l­u ®éng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cña mét sè T«ngr c«ng ty. - §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn trong thêi gian qua c¸c doanh nghiÖp ®· vay nî n­íc ngoµi d­íi h×nh thøc nhËp khÈu hµng ho¸ tr¶ chËm (L/C tr¶ chËm) tõ 2 th¸ng ®Õn 2 n¨m. Trong n¨m 1996, l­îng vèn huy ®éng tõ ngußn nµy kho¶ng trªn 1 tû USD t­¬ng ®­¬ng 11000 tû ®ång. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn ¸p dông mét sè biÖn ph¸p kh¸c nh­ mua tr¶ gãp, t¹m øng, kiªn doanh, kiªn kÕt... qui m« nguån nµy kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c nguån trªn. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn, nghÞ ®Þnh 59/Cp ngµy 03/10/1996 cho phÐp doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc quyªn fhuy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, vay vèn tõ c¸c tæ chøc TÝn dông, c¸c doanh nghiÖp kh¸c, c¸c c¸ nh©n (kÓ c¶ CBCNV trong doanh nghiÖp), nhËn gãp vèn liªn kÕt víi c¸c h×h thøc kh¸c nh­ng kh«ng lµm thay ®æi h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Nh­ vËy, ta thÊy tõ khi tiÕn hµnh ®æi míi ®Õn nay, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cao h¬n so víi thêi k× tr­íc; thÓ hiÖn ë chç: l­îng vèn huy ®éng ®­îc nhiÒu h¬n vµ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn phong phó h¬n. Thµnh tùu ®ã do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau: +ViÖc chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, doanh nghiÖp ®­îc tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh do ®ã t¹o ra sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cho ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh. + ViÖc thµnh c«ng trong c¶i c¸ch cµ æn ®Þnh kinh tÕ ®· t¹o ra tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh vµ v÷ng ch¾c, tÝch luü néi bé cña ®Êt n­íc t¨ng nhanh. Do ®ã, c¸c nguån vèn huy ®éng ®­îc cña doanh nghiÖp ®· t¨ng nhanh vÒ sè l­îng vµ qui m«, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp. + MÆc dï c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ b×nh ®¼ng víi nhau nh­ng thùc tÕ th× doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn ®­îc h­ëng mét sè lîi thÕ so víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh­: ®­îc vay nh¾n h¹n víi tØ lÖ l·i suÊt thÊp, ®­îc h­ëng tµi trî tõ ng©n s¸ch, vay kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp... b) Nh÷ng tån t¹i trong ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp: MÆc dï sau 10 n¨m ®æi míi ho¹t ®éng huy ®éng vèn ë doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ, ho¹t ®éng huy ®éng vèn trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn mét sè vÊn ®Ò tån t¹i sau: Thø nhÊt, h×nh thøc huy ®éng vèn chñ yÕu lµ ®i vay ®· dÉn tíi c¸c hËu qu¶ sau: + C«ng nî cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· v­ît xa møc b×nh th­êng cña ho¹t ®éng kinh doanh vµ cã nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. §èi víi nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n­íc, theo b¸o c¸o cña Tæng côc doanh nghiÖp th× tæng sè nî ph¶i thu cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc tÝnh ®Õn 31/12/1995 gÊp 7 lÇn vèn l­u ®éng cña doanh nghiÖp vµ b»ng 38,4% tæng doanh thu n¨m 1995; nî khã ®ßi vµ nî khoanh l¹i (thùc chÊt lµ nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi) chiÕm 46,1% vèn l­u ®éng hiÖn cã cña doanh nghiÖp. Táng sè nî ph¶i tr¶ cña doanh nghiÖp lµ 279376 tû ®ång gÊp 3 lÇn sè nî ph¶i thu vµ b»ng 4,1 lÇn sè vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp - sè nî nµy lín h¬n GDP n¨m 1996 (n¨m 1996, GDP cña n­íc ta lµ 251000 tû ®ång). Tæng sè nî cña doanh nghiÖp T¦ lµ 259160 tû ®ång, b»ng 3,2 lÇn nî ph¶i thu vµ b»ng 5 lÇn vèn kinh doanh. Doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng cã sè nî lµ 25215 tû ®ång, b»ng 2,2 lÇn nî ¬h¶i thu vµ 1,4 lÇn vèn kinh doanh. Do c«ng nî qu¸ lín, hµng n¨m, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i dµnh mét tØ lÖ doanh thu kh¸ lín tr¶ l·i vµ nî cho Ng©n hµng, do ®ã, lµm hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp rÊt thÊp. N¨m 1995, tû lÖ lîi nhuËn/vèn lµ 19,3% trong khi ®ã l·i suÊt tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n­íc lµ 21%. + Do chñ yÕu vay vèn ë ng©n hµng dÉn ®Õn viÖc cung cÊp vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë doanh nghiÖp bÞ phô thuéc vµo ng©n hµng. BiÓu hiÖn ë chç ng©n hµng cã lo¹i vèn nµo th× vay ®­îc lo¹i vèn ®ã; cã vèn ng¾n h¹n th× vay ®­îc vèn ng¾n h¹n, cã vèn dµi h¹n th× vay ®­îc vèn dµi h¹n. Khi nµo mµ c¸c ®iÒu kiÖn cho vay dÔ dµng th× vay ®­îc nhiÒu, khi nµo ®iÒu kiÖn cho vay khã kh¨n th× doanh nghiÖp thiÕu vèn trÇm träng v× kh«ng vay ®­îc vèn. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n chñ yÕu lÝ gi¶i cho t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong n¨m 1996. Do phô thuéc vµo ng©n hµng nªn doanh nghiÖp kh«ng x©y dùng ®­îc