Nhu cầu dinh dưỡng của vật nuôi

143 Chương 7 NHU CẦU DINH DƯỠNG CỦA VẬT NUÔI Nhu cầu dinh dưỡng của vật nuôi = nhu cầu dinh dưỡng duy trì + nhu cầu dinh dưỡng sản xuất 7. 1. NHU CẦU DINH DƯỠNG CỦA VẬT NUÔI DUY TRÌ 7.1.1. Khái niệm Nhu cầu dinh dưỡng của vật nuôi duy trì là nhu cầu dinh dưỡng tối thiểu cho một đầu gia súc trong một ngày đêm trong trạng thái nghỉ ngơi, không làm việc, không lãng giảm trọng lượng, không chửa đẻ không tiết sữa... Lượng thức ăn hằng ngày để đảm bảo trạng thái duy trì gọi là khẩu phần duy trì. Người ta quy định điều kiện của trạng thái duy trì như sau: - Hoạt động của con vật phải giảm đến mức thấp nhất, tiêu hao năng lượng ít nhất. - Con vật không cho các sản phẩm, không tăng, giảm trọng lượng, không nuôi thai, không làm việc, không tiết sữa hay đẻ trứng. Trạng thái thể chất không thay đổi, luôn ở trạng thái cân bằng, con vật có thể đi lại nhẹ nhàng. Điều kiện trạng thái trao đổi cơ bản: Con vật phải nghỉ ngơi hoàn toàn, không đi lại, không có thức ăn trong đường tiêu hoá. Không mất nhiệt năng để duy trì thân nhiệt, điều kiện nhiệt độ thích hợp là 250C. Trong thí nghiệm. vật nuôi dạ dày đơn phải nhịn ăn từ 12 giờ, động vật nhai lại nhịn ăn trước 24-48 giờ. 7.1.2. Nhu cầu các chất dinh dưỡng duy trì 7.1.2.1 Nhu cầu nhiệt năng Có thể xác định nhu cầu nhiệt năng duy trì bằng cách cho vật nuôi sống trong điều kiện duy trì, ăn các khẩu phần khác nhau. Khẩu phần nào không làm tăng hay giảm trọng lượng gọi là khẩu phần duy trì giá trị năng lượng của khẩu phần đó là giá trị năng lượng duy trì. Tuy nhiên, phương pháp này không chính xác vì con vật không giảm khối lượng chưa hẳn là đã không tiêu hao dinh dưỡng tích luỹ trong cơ thể vì lipit và protit của cơ thể giảm đi nhưng nước lại đi vào tổ chức thay thế một phần trình trường đã mất. Nhiều tác giả đề nghị căn cứ vào nhu cầu năng lượng cho chuyển hoá cơ bản để xác định nhu cầu năng lượng duy trì (thí nghiệm trao đổi hô hấp). - Khi cơ thể sử dụng gluxit như glucoz. ta có phản ứng sau: 144 Như vậy: Khi đốt 1 phân tử gam (180gr) glucoz sẽ tiêu thụ 6 đơn vị thể tích khí O2 sản sinh ra 6 đơn vị thể tích khí CO2 và giải phóng ra 674 kcalo năng lượng và QR = 1. Tỷ khối của O2 = 1,34 gr/l. Vậy, 1 phân tử gam khí O2 = 32/1,34 = 22,4 lít. Do đó, 1 lít khí O2 dùng để ôxy hoá glucozơ sẽ giải phóng năng lượng bằng: CT là hệ số nhiệt của khí O2 (lượng nhiệt sinh ra tính bằng kcalo khi tiêu thụ 1 lít khí O2). - Khi cơ thể sử dụng lipit. ví dụ: Triobin ta có phản ứng: Tương tự, khi sử dụng Protit người ta tính được QR = 0,8 CT = 4,6 kcalo/11ít O2 Một số nhà khoa học đề nghị căn cứ vào thể trọng của con vật để tính nhu cầu nhiệt năng trao đổi cơ bản rồi từ đó tính ra nhu cầu nhiệt năng duy trì. Nếu gọi B là nhiệt năng dùng vào trao đổi cơ bản và A là diện tích bề mặt cơ thể, mà B tỷ lệ với A. Nên ta có B = k.A(1); k là hãng số tỷ lệ Diện tích bề mặt lại tỷ lệ với thể trọng (W), nên ta có thể biểu diễn mối tương amin này bằng công thức: A = k1.wc(2); kì và c là hằng số tỷ lệ thay A vào biểu thức ( 1 ) ta có: B = k.ki.wc Thay k.kì= K la có: B = K.wc Khảo sát những động vật có vú trưởng thành có tầm vóc khác nhau (chuột, thỏ, chó, ngựa, cừu, lợn và bò), Brody đã tìm ra hăng số tỷ lệ K > 0,5 và c = 0,75, gia cầm sau này tìm được c = 0,64. Vì vậy ở động vật có vú trưởng thành, nhiệt năng trao đổi cơ bản B = > 0,5.W0.75. Từ biểu thức trên: ta tìm ra nhiệt năng trao đổi cơ bản của con vật có thể trọng 500kg, 250kg, 50kg, tương ứng là 6500 kcalo, 3980 kcalo, 1226 kcalo. Để tính toán, người ta đà rút ra một tỷ lệ sau: Nếu khối lượng con vật A bằng 1/2 khối lượng con vật B thì nhiệt năng dùng trao đổi cơ bản của con vật A = 0,6 nhiệt năng của con vật B. 145 Ví dụ: Con vật nặng 500kg có nhiệt năng trao đổi cơ bản là 6500 kcalo thì con vật nặng 250kg có nhiệt năng trao đổi sẽ là: 6500 kcalo× 0,6 = 3900 kcalo Để tính nhu cầu duy trì. Brody đề nghị tăng gấp đôi nhiệt năng trao đổi cơ bản. Nhiệt năng này cung cấp cho con vật tính theo nhiệt năng tiêu hoá. 7.1.2.2. Nhu cầu protit duy trì Trong điều kiện duy trì, con vật cần phải được cung cấp protit để bổ sung cho protit bị phân huỷ trong tế bào và để cấu tạo men, kích tố kháng thể. vitamin... nhằm đảm bảo cho con vật trao đổi chất bình thường. Muốn xác định nhu cầu protit duy trì cần phải căn cứ vào nhu cầu protit trao đổi cơ bản. Nhơ (N) dùng trao đổi cơ bản bằng N bài xuất ra ở nước tiểu (N nội sinh). SMuts nghiên cứu trên những con vật khác nhau (từ chuột thỏ, đến lợn) đã thấy rằng tỷ lệ N nội sinh và nhiệt sản xuất ra trong trao đổi cơ bản không thay đổi. Cứ 1kcalo dùng vào trao đổi cơ bản có 2mg N nội sinh. Trên cơ sở này, SMuls đã đưa ra công thức lính protit dùng vào trao đổi cơ bản như sau: P = 0,88. w0,73 trong đó: P: protit trao đổi cơ bản. w: thể trọng con vật; 0,88 và 0,73 là hằng số tỷ lệ. Nhu cầu Protit duy trì đối với gia cầm: Các kết cả nghiên cứu cho biết ở gia cầm N nội sinh mất đi hằng ngày khoảng 250 mg/1kg thể trọng (tương ứng với 250 ×6,25 =1600 mg Prolit) tức là là khối lượng cơ thể cần 0,0016gr Protit. Hiệu xuất lợi dụng Protit ở gia cầm đẻ trứng là 55% ở gia cầm nuôi thịt là 64 %. Vậy, nhu cầu Protit hằng ngày để duy trì ở gia cầm đẻ trứng là: 7.1.2.3. Nhu cầu duy trì đối với các chất dinh dưỡng khác 7.1.2.3.l. Khoáng Đối với chuột, thỏ, lợn và người thì nghiên cứu của Mìtchell đã kết luận: Can xi nội sinh mất đi không đổi và bằng 0,125mg/1 kcalo năng lượng trao đổi cơ bản còn phôtpho thì băng 1/2 lượng canxi nội sinh, dựa trên kết quả này, các tác giả người Anh đã xác định nhu cầu duy trì về Ca và P của các loài gia súc khác nhau là: 0,25 - 0,3% tổng TDN (tổng các chất dinh dưỡng tiêu hoá được). Nhu cầu duy trì Nacl= 0,5TDN. Với đại gia súc, các nhà khoa học Liên Xô đề nghị dùng tiêu chuẩn duy trì sau: Cứ 100kg thể trọng cung cấp 2-7 g Ca, l,3-3g P và 5g Nacl. Các chất khoáng khác như: Fe, Cu. Co, I. Zn...cũng rất cần thiết chở vật nuôi duy trì để đảm bảo cho con vật trao đổi chất bình thường. 146 7.1.2.3.2. Nhu cầu vitamin duy trì Nhu cầu vitamin phụ thuộc vào thành phần khẩu phần và chức năng trao đổi của từng loại vitamin. Trong khẩu phần ít lipit thì số lượng các vitamin trong khẩu phần duy trì như sau (theo đề nghị của Mitchell): tiamin 1,1; riboflavin: 1,4; pindoxin 3,2; axit pHntotenic 4,8... (mg/kg thức ăn). Các loại ăn tạp (lợn) và ăn thịt cần axit folic: 0- 2mg và cyancobalamin 10-20 gµ cho 1kg chất khô thức ăn. Vitamin A cần 6500-8500 uil100kg thể trọng, nếu là caroten phải cung cấp gấp 2-3 lần trên. Đối với gia súc nhai lại không cần bổ xung vitamin nhóm B do vi sinh vật dạ cỏ có thể tự tổng hợp được các vitamin này để cung cấp cho cơ thể. 7.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu dinh dưỡng duy trì 7.1.3.1. Thể trọng con vật Những vật nuôi cùng loài, cùng giống nhưng thể trọng khác nhau có nhu cầu duy trì khác nhau. Con vật càng lớn thì nhu cầu duy trì càng nhiều nhưng nếu tính trên một đơn vị khối lượng thì con vật càng nhỏ thì nhu cầu duy trung thể trọng càng cao. Bảng 7.1. Lượng nhiệt tạo ra trong một ngày (kcalo) Loài vật nuôi Thể trọng (kg) Lượng nhiệt tạo ra / 1kgP Ngựa 44 1 11,3 Lơn 128 19,0 chó 15 51,5 Thỏ 2,3 75,1 7.1.3.2. Trạng thái hoạt động cơ Trong trạng thái duy trì, mặc dù vật nuôi hoạt động rất ít nhưng ngay cả lúc không hoạt động con vật vẫn có nhu cầu dinh dưỡng nhất định và phụ thuộc vào trạng thái cơ. Ví dụ: vật nuôi đúng 1/2 thời gian, nằm 1/2 thời gian thì tiêu hao năng lượng so với con vật đứng toàn bộ sẽ giảm được 15 % năng lượng. Điều này rất có ý nghĩa trong chăn nuôi ở giai đoạn vỗ béo. 7.1.3.3. Giống,ltoại hình và giới tính của vật nuôi Phẩm giống khác nhau, loại hình sản xuất khác nhau, giới tính vật nuôi khác nhau thì nhu cầu duy trì cũng khác nhau. Nghiên cứu cho thấy bò đực giống thịt vỗ béo tiêu hao năng lượng/1kg thể trọng thấp hơn 15% so với bò giống sữa. Ngựa đua tiêu hao nhiệt năng hơn ngựa keo là 37% mặc dù ngựa kẻo vạm vỡ hơn. Cùng phẩm giống và loại hình thì con đực tiêu hao năng lượng cao hơn so với con cái do hoạt động trao đổi chất mạnh hơn. 7.1.3.4. Các điều kiện ngoại cảnh khác Các điều kiện ngoại cảnh như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, gió và điều kiện khí hậu thời tiết khác nhau đều ảnh hưởng đến nhu cầu duy trì của vật nuôi. Gia súc sống trong 147 mùa xuân trao đổi chất mạnh hơn mùa đông nên nhu cầu duy trì cao hơn. Nhưng mùa đông, con vật lại phải toả nhiệt để duy trì thân nhiệt nên tiêu hao nhiều năng lượng Vì vậy cần để vật nuôi ở nhiệt độ tới hạn khi tiến hành thí nghiệm (trâu bò: 150C. chó: 15-200C, thỏ: 1 5-260C... ). 7.2. NHU CẦU DINH DƯỠNG CỦA VẬT NUÔI SẢN XUẤT 7.2.1. Nhu cầu dinh dưỡng của vật nuôi sinh trưởng 7.2.1.1. Một sô đặc điểm sinh trưởng vật nuôi Sự trao đổi chất diễn ra khá mạnh, đồng hoá luôn luôn mạnh hơn dị hoá và được thể hiện ở sự tăng khối lượng cơ thể, tăng kích thước các chiều. Không những tổ chức cơ thể, số lượng và chất lượng tế bào có sự tăng lên rõ rệt mà các cơ quan như tuần hoàn, hô hấp, tiêu hoá, bài tiết. thần kinh và sinh dục... đều có sự phát triển ở mức độ khác nhau. Các bộ phận của cơ thể phát triển không đồng đều. Sự tích luỹ các chất đinh dưỡng trong cơ thể không giống nhau. Trong quá trình sinh trưởng, xương được phát triển đầu liên rồi đến các tổ chức cơ và cuối cùng là mô mỡ, chờ; kỳ phôi thai, sơ sinh đến trưởng thành tăng khá nhanh. Sau đó chậm lại và khi đạt khối lượng trưởng thành thì tăng rất chậm, sau đó ngừng hắn. Khi vật nuôi đang lớn thì khối lượng, kích thước các cơ quan, bộ phận của cơ thể cũng không tăng lên một cách đều đun mà tăng với các mức độ khác nhau. Nói chung, sự tích luỹ lipit và năng lượng tăng lên theo lứa tuổi. Còn tích luỹ protit, khoáng và nước giảm dần theo độ tuổi. Quá trình sinh trưởng của vật nuôi phụ thuộc rất nhiều vào mức độ dinh dưỡng. Nếu mức độ dinh dưỡng cao, hợp lý thì vật nuôi lớn nhanh đạt khối lượng tối đa trong thời gian ngắn. Nếu mức dinh dưỡng thấp, không hợp lý thì vật nuôi còi cọc, hậm lớn và phải mất một thời gian dài mới đạt khối lượng tối đa. Quá trình sinh trưởng còn chịu sự chi phối của hormon sinh trưởng tuyến yên. Hormon sinh trưởng làm tăng quá trình đồng hoá. kích thích sự phát triển của cơ mà xương. Ngoài ra. còn có hormon thyroxín của tuyến giáp trạng cũng tham gia quá trình sinh trưởng. Nếu nhược năng tuyến giáp, con vật sinh trưởng chậm lại. Nếu ưu năng thì con vật sẽ sinh hưởng quá mức, các hormon có tác dụng làm tăng quá trình trao đổi chất, ôxy hoá ở mô bào và tăng quá trình sinh năng lượng trong cơ thể. Ứng dụng vào thực tế nuôi dưỡng: - Cần phải tăng cường nuôi dưỡng tốt khi chưa tới điểm ngoặt sinh trưởng: trâu bò 18 tháng tuổi, lợn 6-8 tháng tuổi. - Không kéo dài thời gian nuôi đối với vật nuôi lấy thịt. - Thiến hoạn dung kỳ, hạn chế sự tiêu hao năng lượng không cần thiết. - Chú ý huấn luyện định hướng cho vật nuôi từ khi còn non. 7.2.1.2. Nhu cầu vê các chất dinh dưỡng 7.2.2.1. Nhu cầu protit 148 Vật nuôi đang lớn thì sự sinh trưởng về cơ và xương là chủ yếu, do vậy nhu cầu Protit trong khẩu phần là rất lớn. Qua phân tích thành phần hoá học của thịt động vật đang bú sữa người ta thấy: nước chiếm 72-80% chất hữu cơ 20-26%, muối vô cơ 1- 1.5%. Trong chất hữu cơ thì chủ yếu là Protit khoảng 16,5-20,9%. Do đó việc xác định nhu cầu và cung cấp Protit cho vật nuôi sinh trưởng là rất cần thiết. Trong dịch ép của cơ có 2 loại: Loại chứa N và loại không chứa N. Loại chứa N gồm: crealin. creatin pholphat, axít amin. lexitin, phun...Loại không chứa N gồm axit lactic, glycogtn, mỡ trung tính. Các loại muối khoáng trong cơ có nhiều Ca, Na, P, K... - Quy luật trao đổi protit Giai đoạn đầu của thời kỳ sinh trưởng do tấc độ sinh trưởng nhanh, quá trình trao đổi protit diễn ra mạnh. cơ thể có khả năng tích luỹ nhiều protit. Khi tuổi của vật nuôi càng tăng lên thì tốc độ sinh trưởng, sự trao đổi và sự tích luỹ Protit cũng giảm dần. Dưới đây là các kết quả thí nghiệm về tích luỹ Protit. Bảng 7.2. Lượng Protừ tích luỹ hằng ngày của bò thí nghiệm (%) STT Ngày tuổi 8 12 44 65 100 160 270 480 Lượng Protit tích luỹ gr/100kg thể trọng 400 300 240 160 120 80 50 9 Bảng 7.3. Sự tích luỹ Prolit của lợn thí nghiệm (%) TT Tháng tuổi 3 4 5 6 7 8 10 1 Thể trọng 30 40 60 80 100 120 150 2 Tỷ lệ Protit tích luỹ 14-16 14-16 10-14 10-12 8-10 6-8 5-6 Với gia súc non, kết quả thí nghiệm cho thấy có sự liên hệ mật thiết giữa: Cường độ sinh trưởng của con với hàm lượng Protit có trong sữa mẹ, cường độ sinh trưởng của con càng cao khi hàm lượng Protit trong sữa mẹ càng cao. Mollgrard nhận thấy cường độ sinh trưởng không phải là sự tăng lên về thể trọng mà là sự tăng lên về protit. Mollgrard đà dùng công thức sau đây để nói lên mối quan hệ giữa tăng protit và tuổi của bò: Trong đó: P: Lượng protit tăng lên hằng ngày của 1000kg thể trọng bò A: Ngày tuổi của bò. 149 Bảng 7.4. Quan hệ giữa Protit trong sữa mẹ và số ngày để trọng lượng sơ sinh tăng gấp đôi Loài động vật Khối lượng khi trưởng thành (kg) Hàm lượng Protit trong sữa mẹ (%) Số ngày để trọng lượng sơ sinh tăng gấp đôi Người 75 1,2 180 Ngựa 600 1,1 60 Bò 500 3,3 47 Dê 50 5,0 20 Lợn 80 7,5 14 Chó 15 9,7 8 Thỏ 3 15,5 6 - Một quy luật khác là theo sự tăng lên của lứa tuổi, lượng Protit tích luỹ so với lượng Protit ăn vào cũng giảm dần. Bảng 7.5. Tỷ lệ lợi dụng protit qua tác tháng tuổi (%) Tháng tuổi 1 3 6 9 12 24 Protit tích luỹ cơ thể so với Protit ăn vào 50-70 20-55 15-40 5-20 5-20 15 Soxhlet đã thí nghiệm trên bê bú sữa thấy rằng lượng Protit tích luỹ trong cơ thể lên tới 72%. Ở thí nghiệm trên bê sinhh trưởng cho thấy kết quả sau đây: + Thí nghiệm của Wohlbier (lúc ): Tuần 1: 9%. Tuần 2: 84,3%. Tuần 3: 74,7%. Tuần 4: 67,7%. + Thí nghiệm của Wellmann (%): Tuần 6-7: 63%. Tuần 8-9: 54%. Tuần l0-13: 43%. Qua các kết quả thí nghiệm cho thấy: Các tuần tuổi sinh trưởng lượng Protit tích luỹ rất cao, sau đó giảm đi rõ rệt. Vì vậy, cần phải cho vật nuôi đang sinh trưởng ăn đi lượng Protit theo nhu cầu quy định. Nhu cầu Protit thô: lợn cai nữa 24%, lợn 30-50 kg: 16-18%, lợn 50kg đến xuất chuồng: l3-14%, gà bóc trứng đến 8 tuần tuổi: 20-22% Protit, gà 8-18 tuần tuổi: 16% - 150 18%, gà mái và gà giống: 15%. Bê dưới 200kg: 275g Protit/ngày, bê 250kg cần 300g Protit tiêu hoá trên ngày. Bò 300kg cần 325g Protit tiêu hoá /ngày. 7.2.1.2.2.Nhu cầu chất khoáng của vật nuôi sinh trưởng Quan hệ giữa sinh trưởng của xương với nhu cầu cung cấp Ca, P và vitamin D: - Sự sinh trưởng của xương có quan hệ tới việc cung cấp Ca. P và vitamin D. Trong thời kỳ sinh trưởng, nếu cung cấp đủ, vật nuôi sẽ sinh trưởng bình thường; nếu cung cấp không đủ, sẽ làm cho xương mềm, xốp và dễ gẫy. Trong xương gia súc non, tác dụng kết tủa và hoà tan thường xuyên xảy ra. Dạng Ca, P kết tủa chủ yếu là CaCO3 Ca3(PO4)2. Thí nghiệm trên chó cho thấy: Bình thường, xương đùi chó có 44,9% Ca, nhưng khi bị bệnh mềm xương thì chỉ còn 17,7%. Trong xương của người có Ca: %, P: 17% Thí nghiệm cho biết nếu vitamin D được cung cấp đầy đủ thì tỷ lệ hấp thụ Ca, P có thể lên tới 50-80% nhưng nếu thiếu thì chỉ hấp thụ 20%. Gia súc non trong thời kỳ sinh trưởng không những phải cung cấp đầy đủ Ca. P mà còn phải ở tỷ lệ thích hợp mới đảm bảo sinh trưởng phát dục bình thường. Giai đoạn non, tỷ lệ Ca/P = 1,5-2/1. Giai đoạn trưởng thành. tỷ lệ Ca/P là 1,2/1. Ví dụ: Bê nghé 2-4 tháng tuổi cần 15-20 gr Ca và 10-15 gr P mỗi ngày, 6- 12 tháng tuổi cần 25-30gr Ca và 15-20gr P mỗi ngày. Với lợn: Ca chiếm 0,4-0,5%, p chiếm 0,3-0,4% trong chất khô của khẩu phần. - Sự trao đổi Ca, P của vật nuôi đang sinh trưởng cũng mang tính quy luật Thí nghiệm chứng minh rằng thời kỳ đầu sinh trưởng, Ca và P tích luỹ khá nhiều, giai đoạn sau thì sự tích luỹ Ca và P giảm dần. Kết quả thí nghiệm trên bê thể hiện ở báng sau: Bảng 7.6. Tự tích luỹ Ca, P của bê qua các tháng tuổi/100kg trọng lượng Tháng tuổi 1 3 5 8 18 Ca tích luỹ (gr) 20 14 10 5 3 P tích luỹ (gr) 12 7 6 3 1.5 Tỷ lệ sử dụng Ca % 88 58 47 30 22 Tỷ lệ sử dụng p % 70 56 44 31 24 Thí nghiệm trên cừu và chó cũng thấy kết quả tương tự. - Sự hấp thụ Ca. P phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Tháng tuổi, khẩu phần. loại thức ăn bô sung. Nếu bổ sung quá nhiều CaCO3 cũng ảnh hưởng không tốt tới sự trao đổi Ca và P. 151 Bảng 7.7. Thí nghiệm của Zaitsechek và Weiser Lượng Ca, P tích luỹ Tỷ lệ % Ca so với trọng lượng thức ăn CaO P2O5 1.90 76.0 91.0 4.28 12.4 15.7 Sự tích luỹ Ca và P trong cơ thể giảm đi khi hàm lượng Ca tăng lên trong khẩu phần. Do đó, lượng CaCO3 không nên quá 2% khẩu phần. Sự trao đổi khoáng còn phụ thuộc vào những phản ứng của thức ăn toan tính hay kiềm tính ở trong khẩu phần. Khẩu phần hơi kiềm một chút sẽ có tác dụng tốt, gia súc dễ hấp thụ chất khoáng hơn và duy trì mức độ bình thường của chất khoáng trong máu và mô cơ. Người ta thấy cứ tăng 1 kg trọng lượng của gia súc non thì lượng khoáng tích luỹ lại bằng trọng lượng chất khoáng của 1kg trọng lượng gia súc lớn. Đối với bò. cừu non thì 1kg tăng trọng tích luỹ khoảng 12- 16 gr Ca và 7-9gr P. Đối với lợn khoảng 7gr Ca và 4 gr P. Đây là khoáng tích luỹ nhưng thực tế phải cung cấp tăng hơn nhiều vì sự hấp thụ chất khoáng trong khẩu phần thường thấp. Những tháng đầu sau khi đẻ: gia súc non hấp thụ Ca. P trong sữa khoảng 90%, nhưng đến khi ăn thức ăn thô chỉ hấp thụ 30-40%. Vì vậy, thực tế nuôi dưỡng lượng khoáng cung cấp trong khẩu phần phải nhiều hơn nhu cầu của gia súc. 7.2.1.2.3. Quan hệ của dinh dưỡng và sự phát triển của cơ quan nội tạng. Gia súc trong thời kỳ sinh trưởng, sự phát triển cơ quan nội tạng có sự khác nhau. Một trong những nguyên nhân là mức độ nuôi dưỡng. Người ta làm thí nghiệm dùng thức ăn tinh và sữa để nuôi bê tới 5 tháng tuổi, xác định thể trọng, sự phát triển dạ cỏ, dạ múi khế và ruột già, ruột non cho kết quả sau: 152 Bảng 7.8. So sánh sự phát triển dung tích dạ cỏ và dạ múi khê, ruột non và ruột già ở bê qua các tháng tuổi. Tháng tuổi của bê Thể trọng Dung tích dạ múi khế (kg) Dung tích dạ cỏ (kg) Tỷ lệ dạ múi khế/dạ cỏ Chiều dài ruột non (m) Chiều dài ruột già (m) Tỷ lệ ruột non/ruột già Sơ sinh 41,5 1,3 0,73 1/0,58 16 2,0 7,8/1 15 ngày tuổi 41,7 3,8 1,80 1/0,4 20,6 2,7 7,5/1 30 ngày tuổi 65,7 4,9 4,50 1/0,9 21,5 3,5 6/1 5 tháng tuổi 230,5 20,5 65,0 1/3,1 26,7 10,0 2,6/1 Số lần gấp của 5 tháng so với sơ sinh 5,56 16,4 89,5 5,4 1,67 5,05 Qua bảng trên cho thấy ở 5 tháng tuổi, dung tích dạ múi khế táng gấp 16,4 lần sơ sinh nhưng dung tích dạ cỏ gấp 89,5 lần sơ sinh. Chiều dài ruột non tăng 1,67 lần nhưng ruột già tăng 5,05 lần so với sơ sinh. Trâu, bò, là gia súc nhai lại, thức ăn chủ yếu là thức ăn thô xanh có nhiều chất xơ. Trước kỳ cai sữa, tăng cường sinh trưởng phát dục của dạ cỏ, ruột già tạo điều kiện cho việc tiêu hoá chất xơ trong thức ăn thô xanh. Sau này đó là đặc tính di truyền của chúng, hiểu biết điều này giúp chúng ta có biện pháp nuôi dưỡng phù hợp để kích thích và tăng cường phát dục của dạ cỏ và ruột già bằng biện pháp bổ sung thức ăn sớm, tập cho bê nghé ăn thức ăn thô, xanh thì tỷ lệ dạ tô ong, lá sách và dạ cỏ so với dạ múi khế là 7,8/1. Trong khi lô thí nghiệm cho ăn thức ăn tinh nhiều thì tỷ lệ này chỉ tăng dung tích dạ cỏ là chủ yếu. Kết quả thí nghiệm trên lợn cũng cho thấy lô cho ăn nhiều thức ăn thô xanh, chiều dài ruột già tăng nhanh hơn ruột non và ngược lại. Lô cho ăn nhiều thức ăn tinh thì ruột non tăng nhanh hơn ruột già. Lượng protit nuôi khác nhau cũng ảnh hưởng khác nhau tới sinh trưởng của cơ quan nội tạng. Thí nghiệm trên lợn, người ta thấy lô thí nghiệm dược ăn nhiều thức ăn protit cho thấy các cơ quan như gan. thận, tim, phổi, cơ bắp... đều phát triển hơn lô đối chứng. Trong khi đó ở lô đối chứng thì dạ dày phát triển hơn. ht tp :/ /c nt y. ru me na si a. or g, T L th am k ha o, P .V . Ha i 153 7.2.1.2. Nhu cầu vê vitamin Vật nuôi đang sinh trưởng cần đầy đủ các loại vitamin nhưng quan trọng nhất là vitamin A, D và vitamin nhóm B. Tuỳ theo từng loài vật và lứa tuổi khác nhau mà nhu cầu các loại vitamin khác nhau. 7.2.1.2.5. Đặc điểm nhu cầu dinh dưỡng của gia súc sơ sinh - Nhu cầu về sữa: Trong thời kỳ phôi thai gia súc sơ sinh sống hoàn toàn dựa vào cơ thể mẹ. Giai đoạn sơ sinh, con vật phải sống trong điều kiện hoàn toàn mới, thần kinh con vật chưa phát triển ổn định, cơ quan tiêu hoá phát triển yếu chưa hoàn thiện. Sức đề kháng kém nên lúc này thức ăn lý tưởng nhất của gia súc non là sữa mẹ. Sữa mẹ là thức ăn có giá trị dinh dưỡng cao, tỷ lệ tiêu hoá gần như hoàn toàn và phù hợp với chức năng sinh lý tiêu hoá, nhu cầu sinh trưởng của con vật. Đặc biệt sữa đầu có hàm lượng các chất dinh dưỡng cao, nhiều kháng thể làm tăng sức để kháng của con vật và có tác dụng tẩy nhẹ đường tiêu hoá. Với bê nghé cần cung cấp sữa trong 6 tháng đầu với lợn con thì từ 45-60 ngày tuổi mới được cai sữa. - Quan hệ giữa bổ sung thức ăn với sinh trưởng của gia súc non. Qua thực tiễn cho thấy bất kì loại gia súc non nào cũng cần phải bổ sung thêm thức ăn mới đám bảo sinh trưởng nhanh vì: + Sự tăng lên về sản lượng sữa của con mẹ không thoả mãn được nhu cầu cho sự sinh trưởng của gia súc non ngày càng tăng lên. + Bổ sung thức ăn sớm còn nhằm bổ sung thêm một số chất khoáng và vitamin trong sữa mẹ không đủ. Ví dụ: ở lợn khi tới 3 tuần tuổi, thể trọng tăng gấp 5 lần, 8 tuần tuổi tăng gấp 8- 10 lần so với sơ sinh, mỗi ngày cần 7mg Fe trong sữa mẹ. Thực tế chỉ cung cấp được 1 mở, do đó lợn con cần phải cung cấp thêm Fe ngay từ tuần tuổi đầu tiên (Becker. 1959). Theo Winzenried (1965) thì lợn con bú mẹ cần nguyên tố vi lượng này. Chúng đòi hỏi tới 27 mà Fe/1kg tăng trọng. Trong khi sữa mẹ chỉ cung cấp được 10- 15% nhu cẩu. Do đó, lợn con dễ bị thiếu máu trầm trọng. Theo Symoens ( 1967) đã tính toán rằng lợn con ở lứa tuổi 1-3 tuần có nhu cầu về sắt là 114 mô, nhưng chúng chỉ nhận được từ mẹ 24 mà, vì vậy còn phải bổ sung 90 mà từ bên ngoài. Ngoài ra, các chất khoáng như Co, Cu, Mg, Zn cần phải được bổ sung thêm. + Bổ sung thức ăn sớm còn tập cho gia súc non thích nghi với thức ăn mới để khi cai sữa không gây xáo trộn về nuôi dưỡng, đồng thời có tác dụng kích thích bộ máy tiêu hoá phát triển có lợi cho việc tiêu hoá và hấp thụ các thức ăn sau này. 7.2.2. Nhu cầu dinh dưỡng của gia súc sinh sản Sinh sản là một chức năng rất quan trọng của động vật nhằm bảo tồn và phát triển nòi giống. Nếu một nhân tố nào gây ảnh hưởng xấu tới sinh sản sẽ gây tôn thất rất lớn đối với ngành chăn nuôi nói riêng và với nền kinh tế quốc dân nói chung. Sinh sản là một quá trình sinh học phức tạp của cơ thể, một trong những nguyên nhân ảnh 154 hướng tới sinh sản của gia súc là vấn đề dinh dưỡng. Vì vậy, việc nghiên cứu mối quan hệ giữa dinh dưỡng và sinh sán nhằm nâng cao khả năng sinh sán của gia súc là điều có ý nghĩa lớn trong việc phát triển chăn nuôi. 7.2.2.1. Ảnh hưởng của dinh dưỡng đến khả năng sinh sản của đực giống Khả năng phối giống của đực giống thể hiện ở hai mặt: - Có tính hăng để đảm bảo sự giao phối và xuất tinh. Có phẩm chất tinh dịch tốt để đảm bảo tỷ lệ thụ thai cao, nâng cao sức sống và sức sản xuất ở đời con. 7.2.2.1.1. Quan hệ dinh dưỡng và tính năng Điều hoà chức năng sinh dục của vật nuôi được thực hiện theo cơ chế thần kinh- thể dịch với sự tham gia chủ yếu của vỏ não, vùng dưới đồi tuyến yên là tinh hoàn. Testosteron là hormon do tính hoàn tết ra gây biểu hiện sinh dục thứ cấp và hoạt động tính dục dưới sự điều tiết của tuyến yên thông qua hormon. Hoạt động của tuyến yên liên quan mật thiết đến dinh dưỡng trong khẩu phần ăn. Nếu vật nuôi ăn không đủ chất dinh dưỡng như Prolit, khoáng, vitamin... thì sự hoạt động của tuyến yên giảm, hormon tiết ra ít dần làm tính hăng giảm. Ngược lại, nếu ăn đủ chất linh dưỡng, vật nuôi sẽ có phản xạ tính dục mạnh mẽ, tính hăng cao, thời gian giao phối kéo dài. 7.2.2.1.2. Quan hệ dinh dưỡng với phẩm chất tinh dịch Phẩm chất tinh dịch được đánh giá bằng số lượng, chất lượng, mật độ tinh trùng trong 1ml tinh dịch, hoạt lực, sức kháng, sức sống của tinh trùng cao, tỷ lệ kỳ hình thấp. Phẩm chất tinh dịch liên quan chặt chẽ đến dinh dưỡng trong khẩu phần ăn. Dinh dưỡng thông qua hoạt động của tuyến yên đã ảnh hưởng đến khả năng sản sinh tinh trùng của tinh hoàn. Ví dụ: kích tố FSH kích thích ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng. Nếu FSH tiết ra ít thì phẩm chất tinh dịch kém, số lượng tinh trùng giảm, hoạt lực tinh trùng yếu... Dinh dưỡng đầy đủ thì cơ thể sẽ phát triển cân đối, khoẻ mạnh, thần kinh vững vàng và hưng phấn. Các chất dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp nhất đến phẩm chất tinh dịch là Pro