Nhận thức mới về mô hình phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

i chính và suy giảm kinh tế toàn cầu. Các biện pháp kích cầu nền kinh tế có tác động đáng kể đến việc chống suy giảm tăng trưởng kinh tế như việc sử dụng gói kích cầu 8 tỷ đô la Mỹ vào năm 2011 có tác dụng quan trọng trong việc tạo chuyển biến đối với nền kinh tế. Đây là sự thể hiện việc phát huy chức năng của chính sách tài khoá đối với nền kinh tế. Bên cạnh đó, các chức năng của chính sách thương mại điều chỉnh theo hướng giảm thiểu các hàng rào thuế quan và phi thuế quan, hạn chế các hàng rào kỹ thuật bất hợp lý, chính sách tỷ giá hối đoái được phát huy phục vụ các mục tiêu điều tiết kinh tế vĩ mô ngắn hạn và dài hạnTất cả các chức năng của chính sách và chức năng của thị trường được động viên tối đa. Các chức năng chính sách được khai thác có hiệu quả còn giảm thiểu sự can thiệp trực tiếp của chính phủ vào hoạt động của doanh nghiệp, tách bạch được chức năng quản lý nhà nước ra khỏi chức năng kinh doanh và điều này góp phần gia tăng trạng thái vận hành của nền kinh tế thị trường. Đây là cách thức giảm bớt gánh nặng của Chính phủ trong hỗ trợ trực tiếp đối với các doanh nghiệp có thể vi phạm các nguyên tắc thương mại công bằng trong Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) mà Việt Nam là thành viên từ 11/1/2007. Đồng thời, với cơ chế mới này, các doanh nghiệp có điều kiện để phát huy tối đa tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho nên khả năng khai thác cơ hội sẽ lớn hơn để phát triển. Từ thực tế vận hành nền kinh tế Việt Nam qua hai cơ chế- kế hoạch hoá tập trung mệnh lệnh và cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có thể thấy các chính sách, công cụ, biện pháp kinh tế của nền kinh tế thị trường khó có thể phát huy tác dụng trong nền kinh tế kế hoạch hoá và vì thế cần tạo ra những tiền đề nhất định đối với chúng. Tạp chí Khoa học – Số 01 (2013): 38 – 47 Trường Đại học An Giang 45 Tư duy về quan hệ kinh tế đối ngoại vượt trội. Tư duy này hình thành dựa trên những thay đổi quan trọng về tình tình trong nước và quốc tế cũng như có sự nhận thức đầy đủ và toàn diện hơn về vị thế và khả năng vận động của nền kinh tế. Sự sụp đổ của Hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới (1991) làm cho hệ thống chính trị thế giới có sự thay đổi cơ bản, mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia và các nền kinh tế gia tăng. Các quốc gia đều nhận rõ được những lợi ích khách quan khi tham gia sâu rộng vào quá trình hội nhập quốc tế. Không còn sự đối đầu trực tiếp giữa các hệ thống thế giới nhưng xuất hiện sự cạnh tranh giữa các trung tâm kinh tế thế giới. Từ tư duy đối đầu, biệt lập sang tư duy đối thoại và hợp tác, và tiếp tục chuyển tiếp đến tư duy bạn bè, đối tác tín cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế (Văn kiện XI, tr. 236) tương ứng với thế và lực mới của đất nước trong khu vực và thế giới. Tư duy kinh tế đối ngoại còn tiếp tục chuyển dịch từ tiếp nhận tác động của các quan hệ kinh tế quốc tế một cách thụ động sang tư duy chủ động. Trước khi gia nhập WTO, hầu như các quan hệ kinh tế đối ngoại của Việt Nam về thương mại, đầu tư, dịch vụ quốc tế đều mang tính thụ động. Điều này có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan đặc biệt là thiếu thể chế khuyến khích tính chủ động, tích cực của các chủ thể đặc biệt là các doanh nghiệp. Tính thụ động làm nhiều nguồn lực và lợi thế không được khai thác cũng như nhiều cơ hội bị lỏ lỡ trong khi các điểm yếu bị bộc lộ và các thách thức càng có xu hướng gia tăng. Phương thúc tư duythụ động, trông chờ không phù hợp với điều kiện mới mà thay vào đó là phương thức chủ động, tích cực. Đây là phương thức tư duy phù hợp với các tính chất rộng mở và thường xuyên thay đổi của các quan hệ kinh tế quốc tế, các cơ hội và thách thức thường xuyên xuất hiện và mất đi. Chúng đang tạo nền tảng để có các nguyên tắc hoặc các cách tiếp cận mới xử lý và phát triển các mối quan hệ giữa Việt Nam với các nước. Cả các cấp quản lý nhà nước, các địa phương và các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đều cần chủ động và tích cực trong việc tham gia vào các quan hệ quốc tế. Đồng thời, nội dung hội nhập quốc tế được mở rộng không chỉ về kinh tế mà còn các lĩnh vực khác như giáo dục, văn hoá, lối sống, an ninh- quốc phòng...Thực tế cho thấy nhiều quan hệ đối tác chiến lược, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, quan hệ đối tác toàn diện, quan hệ hợp tác chiến lược..,giữa Việt Nam và các quốc gia được thiết lập cũng như các hiệp định thương mại, đầu tư, đối tác tiếp tục thực hiện theo chiều sâu với các cam kết cụ thể và toàn diện gắn với từng ngành, lĩnh vực cụ thể. Tính đến hết năm 2012, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài đạt con số 230 tỷ đô la Mỹ vốn đăng ký và khoảng 100 tỷ đô la Mỹ vốn thực hiện. Các đối tác đầu tư vào Việt Nam đến từ khoảng 100 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu của Việt Nam đạt mức kỷ lục 230 tỷ đô la Mỹ. Việt Nam đặt quan hệ thương mại với hầu hết các quốc gia trên thế giớiNhiều hiệp định hợp tác và đối tác song phương và đa phương giữa Việt Nam với các nước tiếp tục được đàm phán và ký kết cả hiện tại và trong thời gian tới. Bên cạnh đó, tư duy chấp nhận mạo hiểm trong các quan hệ kinh tế và kinh doanh quốc tế cũng được đặt ra khi có sự cạnh tranh găy gắt trong quá trình hội nhập quốc tế. Các doanh nghiệp là chủ thể chính của quá trình tự do hoá thương mại trong nền kinh tế và thị trường toàn cầu cho nên mức độ tự do tăng lên đáng kể và sự can thiệp của chính phủ giảm dần theo cam kết quốc tế. Chấp nhận mạo hiểm trở thành cách tiếp cận mới so với cách tiếp cận truyền thống trong kinh tế đối ngoại thời kỳ kế hoạch hoá tập trung luôn “dựa dẫm và ỷ lại“ vào sự trợ cấp hay sự hỗ trợ khá lớn của Chính phủ. Chấp nhận mạo hiểm tạo điều kiện để các doanh nghiệp sẵn sàng đưa ra các quyết định chưa từng thực hiện trước đây để đạt mục tiêu đặt ra và có thể phải chấp nhận các loại rủi ro hoặc thiệt hại nhất định trong thực hiện. “Kinh doanh là nghề chấp nhận mạo hiểm. Chấp nhận mạo hiểm hoàn toàn khác với làm liều. Chấp nhận mạo hiểm trên cơ sở thu thập và xử lý đầy đủ thông tin, và dự kiến trước những diễn biến của thị trường. Phải tính đến rủi ro có thể xảy ra và nếu xảy ra rủi ro thì thiệt hại sẽ được giới hạn và có khả năng khắc phục. Làm được như vậy hiệu quả kinh doanh sẽ được bảo đảm, và trên cơ sở hiệu quả kinh doanh mà tăng khả năng tích tụ vốn và huy động vốn trên thị trường chứng khoán. Từ đó doanh nghiệp sẽ lớn lên, mạnh hơn, sức cạnh tranh sẽ được tăng Tạp chí Khoa học – Số 01 (2013): 38 – 47 Trường Đại học An Giang 46 cường, từng bước hình thành nhiều công ty, tập đoàn kinh tế lớn”. (Nguyễn Tấn Dũng, Gia nhập WTO- cơ hội, thách thức và hành động của chúng ta, 2007) 3. MỘT SỐ KẾT LUẬN BƯỚC ĐẦU Nhận thức mới về mô hình phát triển kinh tế Việt Nam được hình thành là kết quả của quá trình đổi mới kinh tế từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với không ít thuận lợi cũng như các khó khăn, phức tạp và thách thức. Đây là sự thể hiện của sự vận dụng sáng tạo những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các trường phái tư tưởng về phát triển kinh tế thị trường cũng như những trải nghiệm trong quản lý đất nước và kinh nghiệm của các quốc gia vào điều kiện của Việt Nam của các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và các tầng lớn nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Nhận thức mới cho thấy độ rộng và chiều sâu ngày càng gia tăng trong phương pháp tiếp cận để đạt đến mục tiêu xây dựng thành công nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Những thành công của nhận thức mới đang tạo nền tảng để hình thành những quan điểm triết học mới trong mô hình phát triển kinh tế Việt Nam chưa từng có trong lịch sử phát triển của loài người hoặc đang tạo nền tảng quan trọng để hình thành các học thuyết mới hay các cách tiếp cận mới đối với mô hình phát triển kinh tế Việt Nam. Đây là chiến thắng của “cái mới” trong cuộc đấu tranh gay go và phức tạp trên mặt trận nhận thức về mô hình phát triển kinh tế Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi mô hình. Bên cạnh những thành công đạt được quan trọng trong nhận thức mới về mô hình phát triển, vẫn còn những khía cạnh cần quan tâm để những kết quả đạt được của nhận thức mới tiếp tục vận động đúng với bản chất của nó. - Vẫn còn thiếu các nghiên cứu có hệ thống, có chiều sâu và có tính thuyết phục cao về nhận thức mới trong phát triển kinh tế, do đó, các tổng kết, đánh giá vẫn mang nặng tình trạng tổng kết thực tiễn dưới dạng các báo cáo tình hình, liệt kê sự kiện và đúc rút kinh nghiệm. Một hệ thống lý luận mới mang bản sắc riêng có của Việt Nam chưa được hình thành đầy đủ so với nhu cầu phát triển của mô hình diễn ra nhanh chóng trên thực tế cũng như những kết quả đạt được của nhận thức mới về mô hình phát triển trong giai đoạn mới. Đặc biệt, Việt Nam chưa có học thuyết phát triển kinh tế riêng có và độc lập phù hợp với đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Cần triển khai thực hiện việc xây dựng bản đồ nhận thức mới trong mô hình phát triển kinh tế của Việt Nam. - Cần đẩy mạnh hơn nữa các quá trình giao lưu, học hỏi trong nước và quốc tế để hình thành đầy đủ căn cứ thực tiễn và quốc tế, tạo điều kiện khẳng định những giá trị đạt được của nhận thức mới cũng như mở ra khả năng thúc đẩy sự vận đông liên tục của nhận thức mới phục vụ mô hình phát triển. Đặc biệt coi trọng các cuộc tranh luận khoa học liên quan đến các vấn đề lý luận mang tính nền tảng nhằm giảm thiểu sự lạc hậu của nhận thức đối với những thay đổi của thực tiễn cũng như để tận dụng triệt để những thành tựu đạt được của khoa học- công nghệ. Một môi trường trao đổi, tranh luận khoa học kinh tế Việt Nam khách quan và thực sự cần được xây dựng và khuyến khích phát triển. - Tiếp tục đầu tư theo chiều sâu và có hệ thống đối với các chương trình, dự án, công trình, đề tài nghiên cứu về nhận thức mới đối với mô hình phát triển đối với Việt Nam và các nước khác kể cả các nước có nền kinh tế thị trường phát triển cao để nhận dạng và tham chiếu toàn diện hơn đối với Việt Nam cũng như nhận thức sâu hơn bối cảnh để có những phương thức đón đầu phù hợp. Tạp chí Khoa học – Số 01 (2013): 38 – 47 Trường Đại học An Giang 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyên Tấn Dũng. (2007). Gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Cơ hội, thách thức và hành động của chúng ta. ( thach-thuc-va-hanh-dong-cua-chung-ta/200611/11363.vgp) Cốc Nguyên Dương. (2012). Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, Phát triển lý luận và thực tiễn đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam. Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ tư. Việt Nam trên con đường hội nhập và phát triển bền vững. Trang 183-189. Đại học Kinh tế quốc dân. (1985). Triết học Mác- Lênin, Phần duy vật biện chứng, Xưởng in Đại học Kinh tế quốc dân Đại học Kinh tế quốc dân. (1985). Kinh tế Chính trị Mác- Lênin. (2 tập) Xưởng in Đại học Kinh tế quốc dân. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản lần thứ V, VI, VII, VIII, IX, X, XI. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. Keynes, J.M. (1998). Lý thuyết chung về lãi suất, tiền tệ và việc làm. Nhà xuất bản Khoa học- Kỹ thuật (bản dich) Mankiw, G. (1997). Kinh tế học, Nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân. Porter, M. (2008). Khả năng cạnh tranh quốc gia. Nhà xuất bản Trẻ (bản dịch) Smith, A. (1998). Của cải của các dân tộc. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia (bản dịch) Tổng cục Thống kế, Số liệu tong kê Việt Nam về tình hình xuất- nhập khẩu và đầu tư nước ngoài. Ngày nhận bài: 21/09/2013 Ngày bình duyệt: 15/10/2013 Ngày chấp nhận: 02/11/2013