Nguyên tắc toàn diện trong triết học Mác - Lênin với việc phân tích đường lối đổi mới toàn diện ở Việt Nam

PhÇn I: ®Æt vÊn ®Ò D­íi ngän cê l·nh ®¹o tµi t×nh cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam quang vinh vµ B¸c Hå vÜ ®¹i, nh©n d©n ta ®· tõng ®¸nh b¹i 2 ®Õ quèc hïng m¹nh nhÊt thÕ giíi ®Õ quèc Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Ngµy nay trong c«ng cuéc x©y dùng ph¸t triÓn ®Êt n­íc, ®Æc biÖt lµ c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ, §¶ng l¹i l·nh ®¹o nh©n d©n ®i hÕt tõ thµnh c«ng nµy ®Õn thµnh c«ng kh¸c, mang l¹i sù ®æi thay tõng ngµy tõng giê cho bé mÆt ®Êt n­íc. còng nh­ mamg ®Õn søc sèng míi cho nh©n d©n c¶ n­íc. Tuy r»ng tr­íc ®©y chóng ta ®· m¾c kh¸ nhiÒu sai sãt trong qu¶n lý còng nh­ viÖc duy tr× nÒn kinh tÕ bao cÊp, ®· lµm tr× trÖ sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, thÕ nh­ng §¶ng ta ®· nhanh chãng n¾m b¾t t×nh thÕ vµ ®· vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c Lªnin vµo t×nh h×nh míi thêi ®¹i míi. §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng chuyÓn tõ kinh tÕ bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, ®ång thêi ®æi míi t­ t­ëng vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµo nh÷ng n¨m 1986. C«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®­a n­íc ta tho¸t khái khñng ho¶ng trÇm träng sang ph¸t triÓn nhanh chãng. HiÖn nay ViÖt Nam chóng ta lµ mét trong nh÷ng n­íc cã tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh, n¨ng ®éng bËc nhÊt trªn thÕ giíi, ®­îc b¹n bÌ trªn thÕ giíi ®¸nh gi¸ cao vµ ghi nhËn . Dùa trªn quan ®iÓm toµn diÖn cña triÕt häc M¸c - Lªnin ®Ó nh×n nhËn nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc sau 15 n¨m ®æi míi, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®­êng lèi l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, hîp víi ý nguyÖn cña nh©n d©n. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn Êy ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò hiÖn chóng ta ph¶i b¨n kho¨nsuy nghÜ, nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn còng nh­ nhiÒu quan ®iÓm cÇn ®­îc lµm s¸ng tá. Ngay tõ khi ®æi míi toµn diÖn cã rÊt nhiÒu ý kiÕn tr¸i ng­îc nhau ®øng trªn ngoµi quan ®iÓm toµn diÖn mµ xÐt th× chóng cã rÊt nhiÒu h¹n chÕ, kh«ng Ýt nh÷ng quan ®iÓm sai l¹c, xuyªn t¹c, tr¸i víi chñ tr­¬ng, ®­êng lèi cña §¶ng. Nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi tõ nh©n d©n còng cã nhiÒu ý kiÕn ®óng ®¾n. H¬n n÷a t×nh tr¹ng mét bé phËn §¶ng viªn bÞ tha ho¸, biÕn chÊt lµ vÊn ®Ò ®¸ng lo ng¹i vµ cÇn lªn tiÕng b¸o ®éng mµ §¶ng ta ®· thõa nhËn trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng kho¸ VIII, còng nh­ trong §¹i héi §¶ng lÇn thø IX. H¬n n÷a nh÷ng h¹n chÕ lín vÒ hÖ thèng hµnh chÝnh, vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch míi phï hîp ®Ó tiÕn hµnh c¶i c¸ch triÖt ®Ó vµ nh÷ng m©u thuÉn lín trong x· héi cÇn ®­îc gi¶i quyÕt cã nh­ vËy th× míi cã thÓ biÕn ViÖt Nam thµnh con rång cña Ch©u ¸, ®­a ViÖt Nam s¸nh ngang cïng c¸c c­êng quèc n¨m Ch©u nh­ B¸c Hå tõng mong mái vµ h¬n thÕ n÷a cßn ®Ó x©y dùng ViÖt Nam lµ mét n­íc “C«ng b¨ng d©n chñ v¨n minh” nh­ §¹i héi IX cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh. Do ®ã mµ em ®· chän ®Ò tµi “Nguyªn t¾c toµn diÖn trong triÕt häc M¸c - Lªnin víi viÖc ph©n tÝch ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ë ViÖt Nam”. §©y lµ mét ®Ò tµi mang ý nghÜa to lín trong viÖc ®æi míi toµn diÖn ë ViÖt Nam. HiÖn nay chóng ta ë trong thÕ kû XXI, thÕ kû nhiÒu thêi c¬ vµ th¸ch thøc, nhiÒu nguy c¬ lín ®ang chê ë phÝa tr­íc. Chóng ta cÇn ph¶i dùa vµo quan ®iÓm toµn diÖn cña triÕt häc M¸c - Lªnin ®Ó t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p thÝch øng tù t×m ra con ®­êng cho m×nh, do ®ã nã cßn cã ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn to lín. Trong khu©n khæ h¹n hÑp, em kh«ng thÓ tr×nh bµy kü cµng mµ chØ ®i s©u vµo mét sè vÊn ®Ò quan träng nªn khã tr¸nh khái khiÕm khuyÕt, phiÕm diÖn khi ®¸nh gi¸, nh×n nhËn: em ch©n thµnh mong ®­îc thÇy gi¸o, bæ xung, phª b×nh ®Ó em ®­îc më réng tÇm nh×n, thÊy ®­îc khiÕm khuyÕt cña m×nh. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. PhÇn II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 1. Quan ®iÓm toµn diÖn vµ c¬ së lý luËn cña quan ®iÓm toµn diÖn. a. Nguyªn lý vÒ mèi quan hÖ phæ biÕn. Ngay tõ khi míi ra ®êi, triÕt häc M¸c - lªnin ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß ®Þnh h­íng, ph­¬ng ph¸p luËn cho mäi khoa häc, lµ kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng cña con ng­êi. Trong cuéc sèng ®Çy biÕn ®éng vµ phøc t¹p nµy, gióp con ng­êi nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n vÒ thÕ giíi. Mçi mét quan ®iÓm cña nã lµ mét c¸ch nh×n nhËn vÒ cuéc sèng, ®Æc biÖt lµ quan ®iÓm toµn diÖn trong triÕt häc M¸c - Lªnin víi néi dung: “c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng mu«n h×nh mu«n vÎ trong thÕ giíi, kh«ng c¸i nµo tån t¹i mét c¸ch c« lËp, biÖt lËp mµ chóng ta lµ mét thÓ thèng nhÊt, trong ®ã c¸c sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i b»ng c¸ch tù t¸c ®éng nhau, rµng buéc nhau quy ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Mèi liªn hÖ nµy ch¼ng nh÷ng diÔn ra ë mäi sù vËt, hiÖn t­îng trong tù nhiªn, trong x· héi, trong t­ duy mµ cßn diÔn ra ®èi víi c¸c mÆt, c¸c yÕu tè, c¸c qu¸ tr×nh cña mçi sù vËt, hiÖn t­îng ” (Chñ biªn. PGS. Vò Ngäc Pha - Gi¸o tr×nh “TriÕt häc M¸c - Lªnin”) - NXB Gi¸o dôc, 10997, trang 130). Mèi liªn hÖ phæ biÕn lµ kh¸ch quan, lµ c¸i vèn cã cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng, nã b¾t nguån tõ tÝnh thèng nhÊt cña vËt chÊt cña thÕ giíi biÓn hiÖn trong c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy. b. V× sao cÇn ph¶i thùc hiÖn quan ®iÓm toµn diÖn cña triÕt häc M¸c - lªnin/ Nguyªn lý vÒ mèi quan hÖ phæ biÕn ®ßi hái chóng ta ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn khi nghiªn cøu sù vËt, hiÖn t­îng, bëi v× trong ®¸nh gi¸ nh×n nhËn mét vÊn ®Ò chóng ta th­êng nh×n nhËn phiÕn diÖn, mét chiÒu, bá qua nhiÒu c¸c yÕu tè t¸c ®éng, do ®ã khi gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc trong cuéc sèng chóng ta th­êng thÊt b¹i do nhiÒu t×nh huèng bÊt ngê, kh«ng l­êng tr­íc. Mµ thùc ra nÕu vËn dông ®óng quan ®iÓm toµn diÖn th× mäi c«ng viÖc cã thÓ trë nªn su«n xÎ, ®¬n gi¶n “Nguyªn lý mèi liªn hÖ phæ biÕn ®ßi hái chóng ta ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn khi nghiªn cøu sù vËt, hiÖn t­îng, tøc lµ xem xÐt sù vËt hiÖn t­îng kh¸c, xem xÐt tÊt c¶ c¸c mÆt, c¸c yÕu tè, kª c¶ c¸c kh©u trung gian, thÊy ®­îc vÞ trÝ cña tõng mèi liªn hÖ trong tæng thÓ cña nã, cã nh­ vËy míi n¾m ®­îc b¶n chÊt cña sù vËt ” [Chñ biªn: PGS. Vò Ngäc Pha NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 1997, trang 41], tøc lµ khi gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò trong cuéc sèng chóng ta ph¶i ®Æt vÊn ®Ò trong mét m«i tr­êng kh«ng gian, thêi gian x¸c ®Þnh, xem xÐt c¸c mèi liªn hÖ t¸c ®éng vµo nã, x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña mçi mÆt trong tæng thÓ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng vµo sù vËt hiÖn t­îng xem ®©u lµ nh©n tè chñ quan, kh¸ch quan, ®©u lµ nh©n tè trùc tiÕp, ®©u lµ nh©n tè gi¸n tiÕp cã nh­ thÕ chóng ta míi cã nh÷ng gi¶i ph¸p tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VËn dông quan ®iÓm toµn diÖn vµo ho¹t ®éng kinh tÕ mang tÇm quan träng hµng ®Çu trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ë n­íc ta. 2. Nguyªn t¾c toµn diÖn trong qu¶n lý kinh tÕ. a. Trong nÒn kinh tÕ kh«ng cã mét sù kiÖn nµo tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp t¸ch rêi nh÷ng sù kiÖn kh¸c. BÊt kú mét sù kiÖn kinh tÕ nµo còng chØ tån t¹i víi t­ c¸ch lµ nã trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ kh¸c. VÝ dô: gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña mçi lo¹i hµng ho¸ chØ biÓu hiÖn ra trong mèi quan hÖ víi sù biÕn ®éng cung - cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ kh¸c (tØ gi¸ víi c¸c lo¹i hµng ho¸ c¹nh tranh cïng chñng lo¹i, nhu cÇu c¸c lo¹i hµng ho¸ bæ xung). b, C¸c thÞ tr­êng hµng ho¸ dÞch vô cô thÓ. - thÞ tr­êng hµng ho¸, thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng kh«ng tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp t¸ch biÖt nhau mµ trong sù liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i chÕ ­íc lÉn nhau. Mçi sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng vèn (l·i suÊt kÐo theo hµng lo¹t c¸c sù biÕn ®éng lan truyÒn trªn c¸c thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng hµng ho¸ ). VÝ dô: khi l·i xuÊt trªn thÞ tr­êng vèn gi¶m (gi¸ cña tiÒn) c¸c doanh nghiÖp cã c¬ h«Þi më réng ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho gi¸ c¶ søc lao ®éng, tiÒn c«ng, tiÒn l­¬ng t¨ng lªn do ®ã gi¸ c¶ trªn«ng th«n hµng ho¸ còng t¨ng lªn..v.v... c. B¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng kh«ng tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp mµ trong mèi quan hÖ quy ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - ChÝnh trÞ - ngo¹i giao; kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc - Ph¸p quyÒn; kinh tÕ chÝnh trÞ - khoa häc - nghÖ thuËt. VÝ dô: nÒn kinh tÕ n­íc ta khi chuyÓn tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc th× nh÷ng sù thay ®æi trong quan ®iÓm kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ chÕ kinh tÕ kÐo theo sù thay ®æi trong quan niÖm vÒ vai trß, vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña c¸c hiÖn t­îng chÝnh trÞ, ngo¹i giao, ®¹o ®øc, ph¸p quyÒn, khoa häc vµ nghÖ thuËt .... V× mäi sù kiÖn kinh tÕ chØ tån t¹i, vµ chØ biÓu hiÖn víi t­ c¸ch lµ nã trong mèi quan hÖ víi nh÷ng sù kiÖn kh¸c cho nªn nguyªn t¾c toµn diÖn ®ßi hái. - Khi nghiªn cøu mét sù kiÖn kinh tÕ nµo ®ã, ®Ó cã thÓ nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt cña sù kiÖn cÇn ph¶i xem xÐt nã trªn tÊt c¶ c¸c mÆt, c¸c mèi liªn hÖ cã thÓ cã. B¶n chÊt cña sù kiÖn sÏ lµ c¸i chung, ®­îc chøa ®ùng trong tÊt c¶ c¸c mèi liªn hÖ ®ã tÝnh ch©n lý vµ x¸c thùc cña tri thøc khoa häc ®­îc rót ra phô thuéc vµo ®é lín cña tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ cã thÓ thu nhËp ®­îc. Tuy nhiªn, v× sè l­îng c¸c mèi liªn hÖ cã thÓ cã lµ v« cïng, ng­êi nghiªn cøu kh«ng thÓ nµo bao qu¸t hÕt, cho nªn sai lÇm vÉn cã thÓ x¶y ra. ChÝnh v× vËy ch©n lý - sai lÇm lµ hai mÆt cïng tån t¹i trong mét tri thøc. - Trong khi ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cho ®Êt n­íc ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c mèi liªn hÖ trªn c¸c b×nh diÖn cã thÓ cã, ch¼ng h¹n: + T­¬ng quan gi÷a nÒn kinh tÕ d©n téc víi kinh tÕ cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ quèc tÕ ®Ó thÊy lîi thÕ so s¸nh. + T­¬ng quan gi÷a c¸c nguån lùc ®ang hiÖn cã víi nhu cÇu vÒ hµng ho¸ dÞch vô cña d©n c­. + T­¬ng quan gi÷a ®Çu t­ cho t­¬ng lai víi tiªu dïng hiÖn t¹i. + T­¬ng quan gi÷a tiªu dïng x· héi víi tiªu dïng c¸ nh©n. + T­¬ng quan gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­, c¸c vïng kinh tÕ ..v.v... Mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®­îc xem xÐt trong tæng thÓ c¸c mèi liªn hÖ cµng réng bao nhiªu, kh¶ n¨ng sai lÇm cµng Ýt bÊy nhiªu, tÝnh hiÖn thùc cña nã cµng nhiÒu bÊy nhiªu. - §èi víi mét doanh nghiÖp viÖc quyÕt ®Þnh mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh: s¶n xuÊt ra lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo b»ng c«ng nghÖ kü thuËt nµo vµ b¸n cho ai, còng cÇn ph¶i tÝnh c¶ c¸c mèi liªn hÖ cã thÓ cã nh­: + C¸c mèi liªn hÖ chÝnh trÞ - ph¸p lý. + Mèi liªn hÖ cung cÇu cña lo¹i hµng ho¸ ®­îc lùa chän. + TÝnh thêi vô cña nã. + Mèi liªn hÖ tØ gi¸ gi÷a lo¹i hµng ho¸ nµy víi c¸c hµng ho¸ ®èi thñ víi c¸c hµng ho¸ bæ xung. Doanh nghiÖp cµng tÝnh to¸n ®­îc nhiÒu mèi liªn hÖ bao nhiªu, thÊt b¹i rñi ro cµng Ýt bÊy nhiªu. Lµm thÕ nµo ®Ó trong khi øng dông nguyªn t¾c toµn diÖn kh«ng bá sãt, kh«ng tÝnh trïng? §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng bá sãt cÇn ph©n lo¹i c¸c mèi liªn hÖ thµnh tõng nhãm. Mçi chuyªn ngµnh kh¸c nhau cã c¸ch ph©n nhãm c¸c mèi liªn hÖ theo ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau. Trªn b×nh diÖn triÕt häc ng­êi ta th­êng quan t©m ®Õn c¸c nhãm chñ yÕu sau ®©y: + Mèi liªn hÖ bªn trong - bªn ngoµi. + Mèi liªn hÖ trùc tiÕp - gi¸n tiÕp. + Mèi liªn hÖ nh©n qu¶. + Mèi liªn hÖ c¸i chung - c¸i riªng. + Mèi liªn hÖ b¶n chÊt - hiÖn t­îng. + Mèi liªn hÖ tÊt nhiªn - ngÉu nhiªn, tù do - tÊt yÕu. + Mèi liªn hÖ doanh nghiÖp - h×nh thøc, yÕu tè - hÖ thèng. + Mèi liªn hÖ kh¶ n¨ng - hiÖn thùc. + Mèi liªn hÖ chÊt l­îng - ®Þnh tÝnh - ®Þnh l­îng. + Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. + Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c h×nh thøc tån t¹i: qu¸ khø - hiÖn t¹i - t­¬ng lai. 3. §­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ë ViÖt Nam. a. Thùc tr¹ng kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc §¹i héi VI cña §¶ng vµ yªu cÇu ®æi míi. §Ó thÊu hiÓu triÖt ®Ó nguyªn t¾c toµn diÖn, chóng ta cÇn t×m hiÓu xuÊt ph¸t ®iÓn h×nh kinh tÕ n­íc ta b¾t ®Çu ®æi míi. Chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua gia ®o¹n t­ b¶n chñ nghÜa, nÒn kinh tÕ tr­íc ®ã lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp v« cïng l¹c hËu, h¬n n÷a l¹i chÞu sù tµn ph¸ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, chóng ta thiÕu mét c¸i “cèt vËt chÊt ” ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng x· héi míi x· héi chñ nghÜa. Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ tr­íc n¨m 1975 cho ®Õn n¨m 1985 ®· tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm vµ x¸o trén d÷ déi, ®Êt n­íc tõng bÞ chia c¾t, kinh tÕ bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ trong chiÕn tranh. HËu qu¶ lµ sau nh÷ng n¨m gi¶i phãng, bøc tranh chung cña kinh tÕ ViÖt Nam 10 n¨m tr­íc khi ®æi míi lµ t¨ng tr­ëng thÊp d­íi 3,7%vµ chñ yÕu lµ kh¾c phôc hËu qu¶ sau chiÕn tranh. Thùc tÕ chóng ta lµm kh«ng ®ñ ¨n, nî n­íc ngoµi lªn tíi 8,5 tû róp vµ 1,9 USD, ®Æc biÖt lµ nh÷ng sai lÇm trong c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn l­¬ng cïng ®ît ®æi tiÒn cuèi n¨m 1985 ®· ®Èy nÒn kinh tÕ r¬i vµo khñng ho¶ng nghiªm träng, siªu l¹m ph¸t 774,7% kÐo theo gi¸ c¶ leo thang, v« ph­¬ng kiÓm so¸t. Trong khi ®ã th× t×nh h×nh c¸c n­íc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa còng ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm träng. N¨m 1986, Liªn X« còng ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch. Lóc nµy tæng thèng NguyÔn Gia Linh ph¶i lªn tiÕng “§æi míi hay lµ chÕt”. §¶ng ta ®· nhËn thøc ®­îc vÊn ®Ò, chóng ta kh«ng thÓ chËm trÔ h¬n ®­îc n÷a. ViÖc c¶i c¸ch toµn bé nÒn kinh tÕ ®· tõng b­íc ®­a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam v­ît qua khñng ho¶ng vµ ph¸t triÓn. b. C«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta vµ thµnh tùu ®¹t ®­îc. * VÒ kinh tÕ. §¹i héi lÇn VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lµ cét mèc ®¸nh dÊu sù ®æi míi m¹nh mÏ trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, c«ng cuéc c¶i c¸ch diÔn ra nhanh chãng ®· lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ ViÖt Nam. §¶ng ta x¸c ®Þnh ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, hoµn toµn ®óng ®¾n, viÖc “X©y dùng kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®i ®«i víi t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ” [v¨n kiÖn ®¹i héi VII] §¶ng ta coi kinh tÕ thÞ tr­êng chØ lµ ph­¬ng thøc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých x©y dùng x· héi chñ nghÜa v× d©n giµu n­íc m¹nh, mét x· héi cña d©n, do d©n, v× d©n. V× sao §¶ng vµ nhµ n­íc ta l¹i chñ tr­¬ng chuyÓn kinh tÕ n­íc ta sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nh­ng ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Chóng ta ®· biÕt r»ng “c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o, mµ nã vèn cã nh÷ng khuyÕt tËt ®Æc biÖt vÒ mÆt x· héi ” [chñ biªn PTS. TrÇn SÜ Léc - Gi¸o tr×nh Kinh tÕ -ChÝnh trÞ - NXB Gi¸o dôc, 1998, trang 151]. Víi môc ®Ých ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi nhuËn tèi ®a. V× vËy kh«ng ch¨m lo ®Õn ®êi sèng ng­êi lao ®éng, g©y « nhiÔm m«i tr­êng sèng mµ x· héi sèng mµ x· héi ph¶i g¸nh chÞu. Do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi kh«ng ®­îc b¶o ®¶m, sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®­a ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi. T¸c ®éng ®Õn ®¹o ®øc, t×nh c¶m con ng­êi, h¬n n÷a sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· dÉn ®Õn sù chÖch h­íng XHCN. Tr¸i ng­îc hoµn toµn víi môc ®Ých x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi ­íc muèn ngµn ®êi cña nh©n d©n ta lµ ®­îc gi¶i phãng m×nh, ®­îc sèng trong mét x· héi, x· héi chñ nghÜa, x· héi cña tù do d©n chñ: “Mét nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ tr­êng ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng cã tÝnh chu kú” [chñ biªn: PTS. TrÇn Sü Léc - Gi¸o tr×nh “Kinh tÕ chÝnh trÞ” - NXB gi¸o dôc, trang 152]. Cïng víi ®ã l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp ®Èy c¸c doanh nghiÖp ®Õn bê vùc ph¸ s¶n ng­êi lao ®éng c¬ cùc. Do ®ã trong thêi kú hiÖn nay, chóng ta x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ thiÕu sù ®iÒu tiªt cña nhµ n­íc ®ån thêi ph¶i thùc hiÖn theo ®Þnh h­íng XHCN ®Ó biÕn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ “qu¸ tr×nh thùc hiÖn d©n giµu n­íc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i, trong x· héi nh©n d©n, nh©n ¸i, cã v¨n ho¸, cã kü n¨ng, xo¸ bá ¸p bøc bÊt c«ng. T¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng­êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc” [v¨n kiÖn ®¹i héi VIII chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 - NXB sù thËt - Hµ Néi 1996 trang 8]. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n (1996-1999) ®©y lµ thêi kú chóng ta ®­a ra quyÕt ®Þnh quan träng: x©y dùng kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn: chóng ta ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ®­a nÒn kinh tÕ ®­a nªn kh¾c phôc hËu qu¶ do nh÷ng quyÕt ®Þnh sai lÇm cò ®Ó l¹i. Nh­ng ph¶i thùc sù ®Õn giai ®o¹n sau tõ 1991 ®Õn nay, giai ®o¹n nµy chóng t­ thùc sù b­íc sang kinh tÕ thÞ tr­êng vµ më cöa. §©y lµ thêi kú chóng ta chøng kiÕn nhiÒu thµnh c«ng kú diÖu, chøng kiÕn sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña §¶ng: chóng ta ®· cã nh÷ng b­íc ®i phï hîp, tù do ho¸ gi¸ c¶, víi c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ chóng ta ®· ®Èylïi vµ kiÓm so¸t ®­îc n¹n l¹m ph¸t tõ kho¶ng 400% vµo n¨m 1998 xuèng ViÖt Nam thuéc vµo lo¹i n¨ng ®éng nhÊt trªn thÕ giíi, trung b×nh c¶ giai ®o¹n lµ 7,5% trong giai ®o¹n (1986 - 1990 ) chØ lµ 3,9%. Thùc hiÖn chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (1991 -2000) ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu tolín vµ rÊt quan träng: “tæng s¶n phÈm trong n­íc n¨m 2000 t¨ng h¬n gÊp ®«i so víi n¨m 1990” [b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i ®¹i héi IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, th¸ng 4/2000] chóng ta ®· xo¸ bá ®­îc c¬ chÕ bao cÊp sang x©y dùng ®­îc kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN, tõ chç chØ cã hai thµnh phÇn kinh tÕ lµ kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i t¹o ®¸ng kÓ, ®Êt n­íc ra khái khñng ho¶ng, søc m¹nh vÒ mäi mÆt cña n­íc ta ®· l¬n h¬n nhiÒu so víi 10 n¨m tr­íc. Nh­ng kh«ng v× m¶i mª víi th¾ng lîi mµ chóng ta kh«ng nh×n thÊy nh÷ng yÕu kÐm nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh, mµ nÕu kh«ng söa ch÷a kÞp thêi sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ kh«n l­êng sau nµy. * VÒ chÝnh trÞ. Thùc hiÖn c¶i c¸ch vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña nhµ n­íc. KiÖn toµn tæ chøc, ®æi míi ph­¬ng thøc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp. X©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh nhµ n­íc d©n chñ, trong s¹ch, v÷ng m¹nh, tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸ x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc trong s¹ch, cã n¨ng lùc. HiÖn nay, n¹n tham nhòng diÔn ra rÊt nghiªm träng, kÐo dµi g©y bÊt b×nh trong nh©n d©n vµ lµ mét nguy c¬ lín ®e do¹ sù sèng cßn cña chÕ ®é ta. Chóng ta ph¶i t¨ng c­êng vÒ tæ chøc vµ c¬ chÕ, tiÕp tôc ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng trong bé m¸y nhµ n­íc vµ toµn bé hÖ thèng chÝnh trÞ, ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së. X©y dùng chØnh ®èn §¶ng, n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu cña §¶ng. Tr­íc hÕt ph¶i t¨ng c­êng c«ng t¸c gi¸o dôc t­ t­ëng chÝnh trÞ, rÌn luyÖn ®¹o ®øc c¸ch m¹ng chèng chñ nghÜa c¸ nh©n. TiÕp tôc ®æi míi c«ng t¸c c¸n bé, x©y dùng, cñng cè c¸c tæ chøc c¬ së h¹ tÇng, kiÖn toµn tæ chøc ®æi míi ph­¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng. Tæ chøc, ®æi míi ph­¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng * VÒ x· héi: Cïng ví sù ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ, §¶ng ta chñ tr­¬ng gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi coi ®©y lµ mét h­íng chiÕn l­îc thÓ hiÖn b¶n chÊt ­u viÖt cña chÕ ®é ta. C¸c v¨n kiÖn ®· nªu lªn nhiÒu biÖn ph¸p nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi: t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm míi, më réng hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi vµ an ninh x· héi, c¶i c¸ch c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l­¬ng, ®Èy m¹nh c¸c ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®Èy m¹nh ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m. gi÷ g×n trËt tù kû c­¬ng x· héi, ng¨n chÆn vµ chèng bµi trõ c¸c tÖ n¹n x· héi, x©y dùng lèi sèng v¨n minh lµnh m¹nh chÝnh v× thÕ x· héi n­íc ta tõng b­íc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ngõng n©ng cao. * C¸c lÜnh vùc kh¸c Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. T¨ng c­êng quèc phßng vµ an ninh: b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt, toµn vÑn l·nh thæ b¶o vÖ an ninh quèc gia trËt tù an toµn x· héi vµ nÒn v¨n ho¸. Më réng quan hÖ ®èi ngo¹i vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®­êng lèi ®æi míi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, réng më ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ. ViÖt Nam s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c n­íc céng ®ång quèc tÕ phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy tèi ®a néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, ®¶m b¶o ®éc lËp tù chñ vµ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ph¸t huy søc m¹nh ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n. c. Nh÷ng h¹n chÕ vµ tån t¹i, nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm: NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch­a v÷ng ch¾c, hiÖu qu¶ vµ søc m¹nh tranh chÊp, mét sè vÊn ®Ò v¨n ho¸, x· héi bøc xóc vµ gay g¾t chËm ®­îc gi¶i quyÕt. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé vµ ch­a t¹o ®éng lùc m¹nh ®Ó ph¸t triÓn t×nh tr¹ng tham nhòng, suy tho¸i mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé, ®¶ng viªn lµ rÊt nghiªm träng, c«ng cuéc c¶i c¸ch tuy thµnh c«ng nh­ng cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc. §Æc biÖt lµ sù thiÕu ®ång bé vµ chØ thùc hiÖn trªn chiÒu réng mµ kh«ng triÖt ®Ó tiÕn hµnh c¶i c¸ch vÒ kinh tÕ kh«ng ®i ®«i víi c¶i c¸ch vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ vèn cã nhiÒu khuyÕt tËt, vµ ®ång thêi víi nã lµ c¶i c¸ch vÒ mÆt v¨n ho¸ x· héi. Khi cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ®­îc triÓn khai toµn diÖn vµ ngµy cµng ®i s©u nã sÏ ®Æt ra yªu cÇu bøc thiÕt ph¶i c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ nh­ §Æng TiÓu B×nh - KiÕn tróc s­ tr­ëng vµ tæng c«ng tr×nh s­ tr­ëng cña kinh tÕ Trung Quèc ®· nªu ra: “c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ ph¶i dùa vµo nhau. Kh«ng c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ, c¶i c¸ch kinh tÕ sÏ kh«ng thµnh c«ng” cã nh­ vËy míi thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. §ång thêi, ®Êt n­íc ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc bèn nguy c¬ lín mµ §¶ng ta ®· chØ ra – tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi chÖch h­íng x· héi chñ nghÜa. N¹n tham nhòng vµ tÖ quan liªu “ diÔn biÕn hoµ b×nh” do c¸c thÕ lùc thï ®Þch g©y ra ®Õn nay vÉn tån t¹i vµ diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. ®an xen, t¸c ®éng lÉn nhau kh«ng thÓ xem nguy c¬ nµo. 15 n¨m ®æi míi (1986 - 2000) ®· cho chóng ta nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u – nh÷ng bµi häc ®æi míi do c¸c §¹i héiVI, VII, VIII. Cña §¶ng nªu lªn ®Õn nay vÉn cßn cã gi¸ trÞ lín nhÊt lµ nh÷ng bµi häc chñ yÕu sau ®©y: Mét lµ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, ph¶i kiªn tr× môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi trªn nÒn t¶ng chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. Hai lµ ®æi míi ph¶i dùa vµo nh©n d©n, v× lîi Ých cña nh©n d©n, phï hîp víi thùc tiÔn, lu«n lu«n s¸ng t¹o. Ba lµ ®æi míi ph¶i kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i. Bèn lµ, ®­êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña sù nghiÖp ®æi míi. c, Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn cho t­¬ng lai. §¹i héi IX cña §¶ng ®· kÕt thóc tèt ®Ñp, nhiÒu ®­êng lèi chÝnh s¸ch míi ®­îc ®Ò ra, §¶ng ®· nhËn thøc ®­îc h¹n chÕ yÕu kÐm cña m×nh vµ ®ang cã biÖn ph¸p kh¾c phôc. §¶ng ®Ò ra ph­¬ng h­íng cho giai ®o¹n sau: “§­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2000 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ng­êi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ kÕt cÊu h¹ tÇng, tiÒm lùc kinh tÕ quèc phßng,an ninh. ®­îc t¨ng c­êng: thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n. vÞ thÕ cña n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao”[ v¨n kiÖn ®¹i héi®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX – Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia – 2001 – trang 24]. Hy väng nh÷ng n¨m tíi ®©y ®Êt n­íc ta b­íc vµo thêi kú míi, thêi kú ph¸t triÓn vµ thÞnh v­îng. PhÇn iii. kÕt luËn Sau h¬n mét thËp kû ®æi míi vµ ph¸t triÓn chóng ta ®· v­ît qu¸ nhiÒu khã kh¨n , thö th¸ch. Qua ®ã cho chóng ta bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u ®æi míi x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng t¸ch rêi “®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ” cã nh­ vËy chÝnh trÞ míi æn ®Þnh kinh tÕ níi ph¸t triÓn, môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi míi kh«ng bÞ chÖch h­íng. §ång thêi muèn c¶i c¸ch ®ång bé triÖt ®Ó, c¶i c¸ch kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi c¶i c¸ch chÝnh trÞ, ®æi míi vÒ t­ duy nhËn thøc, ®Ò cao tinh thÇn d©n téc. B¶n s¾c v¨n ho¸ riªng cã cña ta, gi¶i quyÕt tèt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ dùa trªn c¬ së toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin: kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, c«ng t¸c t­ t­ëng lý luËn ph¶i theo kÞp sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn vµ yªu cÇu míi nhanh chãng, liªn tôc. Yªu cÇu sù l·nh ®¹o cña §¶ng hiÖu lùc qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña Nhµ n­íc trong thêi kú míi cÇn cã sù ph©n c«ng râ rµng kh«ng bao bao biÖn, kh«ng lµm thay nhau cÇn sö lý tèt h¬n n÷a mèi quan hÖ gi÷a §¶ng vµ d©n, t¹o sù tin t­ëng tuyÖt ®èi cña d©n vµ §¶ng. Gia ®o¹n hiÖn nay chóng ta cÇn cã mét hÖ th«ng ph¸p luËt hoµn chØnh, thèng nhÊt t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. HiÖn nay hÖ thèng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi ®· sôp ®æ bëi vËn dông m« h×nh kinh tÕ kh«ng phï hîp: M« h×nh kinh tÕ bao cÊp, thÕ nh­ng ViÖt Nam chóng ta ®· ®øng v÷ng qua c¬n b·o t¸p cña thêi kú tr­íc, hiÖn nay chóng ta tù dß t×m cho m×nh mét con ®­êng ®i trong bao nhiªu khã kh¨n vµ thö th¸ch. Qua nh÷ng thµnh c«ng b­íc ®Çu cña 25 n¨m ®æimíi, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét quyÕt ®Þnh s¸ng suèt, mang tÝnh s¸ng t¹o cña §¶ng. Chóng ta cã thÓ tù hµo mµ nãi víi thÕ giíi r»ng: qu¸ tr×nh ®æi míi v× chñ nghÜa x· héi còng lµ qu¸ tr×nh biÕn nh÷ng quan niÖm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ chñ nghÜa x· héi ®· tõng b­íc thµnh hiÖn thùc. Thµnh tùu næi bËt trong nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ x· héi mµ cßn t¹o niÒm tin vµo con ®­êng ®æi míi gãp phÇn æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ - x· héi cña ®Êt n­íc, ®ång thêi c¶nh gi¸c víi mäi ©m m­u “diÔn biÕn hoµ b×nh” cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng, tiÕp tôc ®­a ®Êt n­íc ph¸t triÓn lªn chñ nghÜa x· héi - con ®­êng ®i ®Õn d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh vµ tiÕn bé. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh “TriÕt häc M¸c - Lªnin ” tËp II. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi 1999. 2. Gi¸o tr×nh “TriÕt häc M¸c - Lªnin” tËp I. Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc - 1999. 3. Gi¸o tr×nh “kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin”. TËp II. Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc 1999. 4. T¹p chÝ céng s¶n sè 18,19 n¨m 1998. 5. T¹p chÝ triÕt häc sè 3 th¸ng 6 n¨m 1998. 6. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn sè 92,99 n¨m 1998. 7. C¸c v¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø VI, VII, VIII, IX. 8. Dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh ®¹i héi IX cña §¶ng . môc lôc Trang