Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam trong xu hướng toàn cầu của ngành Kiểm toán

theo cả chuẩn mực kế toán Việt Nam và Quốc tế, do đó các công ty này phải chuyển sang sử dụng dịch vụ kiểm toán của các DNKT có chuyên môn tốt về chuẩn mực kế toán quốc tế. Do các DNKT nước ngoài trang bị, cập nhật và tập huấn thường xuyên cho KTV về các chuẩn mực kế toán quốc tế nên có lợi thế hơn các DNKT trong nước về việc kiểm toán theo chuẩn mực kế toán quốc tế. 4.6. Đánh giá NLCT của các DNKT dựa trên sự đa dạng của các dịch vụ cung cấp Tiêu chí này thể hiện DNKT có đủ điều kiện và khả năng đáp ứng nhu cầu của khách hàng về nhiều loại dịch vụ cần thiết (kiểm toán và phi kiểm toán). Đồng thời tiêu chí này còn thể hiện khả năng 17TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 44, tháng 01 năm 2021 đáp ứng nhu cầu dịch vụ khách hàng một cách đa dạng, như các ngành, các lĩnh vực, các loại hình kinh doanh khác nhau. Nếu một DNKT chỉ cung cấp được một vài loại dịch vụ kiểm toán hoặc chỉ đáp ứng được nhu cầu của khách hàng ở một vài loại hình doanh nghiệp thì chắc chắn khi cạnh tranh với các công ty khác sẽ gặp nhiều khó khăn và không có ưu thế. Biểu đồ 2: Tỷ trọng doanh thu các loại dịch vụ kiểm toán và phi kiểm toán năm 2018 Nguồn: Tác giả tổng hợp từ báo cáo của VACPA Ở Việt Nam, các dịch vụ và sản phẩm mà DNKT cung cấp cho khách hàng chưa đa dạng, doanh thu của các DNKT chủ yếu vẫn từ cung cấp dịch vụ kiểm toán (kiểm toán tài chính, kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành, soát xét BCTC). Các dịch vụ phi kiểm toán là dịch vụ kế toán, tư vấn thuế, thẩm định giá, dịch vụ khác. Tỷ lệ dịch vụ kiểm toán/phi kiểm toán năm 2018 là 61%/39%, so sánh với năm 2017, 2016 đều là 64%/36%. Như vậy, các DNKT cũng đang từng bước chuyển dịch dần sang dịch vụ phi kiểm toán với mức tỷ suất lợi nhuận cao hơn, trong đó doanh thu của các dịch vụ phi kiểm toán thường từ các DNKT nước ngoài. Biểu đồ 3: So sánh top 10 DNKT nước ngoài và Việt Nam có doanh thu lớn nhất năm 2019 Nguồn: Tác giả tổng hợp từ báo cáo của VACPA Có thể thấy các DNKT nước ngoài dù số lượng rất ít nhưng lại dẫn đầu và chiếm tỷ trọng doanh thu các loại dịch vụ chính nhiều hơn (trừ kiểm toán báo cáo quyết toán đầu tư hoàn thành). Trong đó với dịch vụ tư vấn thuế, KPMG có doanh thu ở lĩnh 18 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG vực này rất lớn nhưng không báo cáo dữ liệu chung với các dịch vụ kiểm toán, do đó, thực tế số liệu thực về doanh thu tư vấn thuế của các DNKT nước ngoài lớn gấp 1,5 lần số liệu báo cáo. Ngoài các tiêu chí trên, còn các tiêu chí để đánh giá NLCT về giá phí kiểm toán, chiến lược kinh doanh, năng lực quản lý, khả năng xây dựng mối quan hệ với khách hàng,không đề cập trong phạm vi nghiên cứu này. Như vậy thông qua kết quả khảo sát giai đoạn 2015-2019, NLCT của các DNKT nội, đặc biệt là các DNKT chưa phải thành viên hãng kiểm toán quốc tế là khá thấp. Để có thể đối mặt với các thách thức trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, bản thân các DNKT này cần phải có chiến lược, kế hoạch dài hạn nhằm nâng cao NLCT. 5. GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DNKT VIỆT NAM Trong năm 2020, sự bùng phát dịch Covid -19 đã gây ra nhiều thách thức cho các nên kinh tế, trong đó có các DNKT và các khách thể kiểm toán, bao gồm nguồn nhân lực, hoạt động sản xuất kinh doanh. Các DNKT nếu không có sự thay đổi để thích ứng với xu hướng toàn cầu hóa cũng như sự thay đổi môi trường kinh doanh do các yếu tố tác động từ dịch bệnh nhằm góp phần tăng khả năng cạnh tranh đi đôi với nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp. 5.1. Về phía các DNKT Một là, nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán và phi kiểm toán, bởi đây là một các yếu tố quan trọng thu hút khách hàng sử dụng dịch vụ của DNKT. Để nâng cao NLCT, các DNKT cần chú trọng hơn nữa việc tự hoàn thiện và nâng cao các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến NLCT, mà trước hết là cần không ngừng nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ kiểm toán cho khách hàng, hướng đến mở rộng sang thị trường kiểm toán khu vực ASEAN và quốc tế. Để làm được điều này thì các DNKT Việt Nam cần nhận thức được tầm quan trọng của chất lượng dịch vụ, nhất là giai đoạn hội nhập quốc tế với nhiều cơ hội cũng như thách thức lớn. Sắp tới Việt Nam sẽ áp dụng IFRS, DNKT Việt Nam có kế hoạch xây dựng, thực hiện đầy đủ và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kiểm toán theo các Chuẩn mực kiểm toán, cập nhật IFRS. Đặc biệt với các DNKT là thành viên của hãng kiểm toán quốc tế, hội viên hiệp hội được tiếp cận nhiều với các phương pháp, kỹ thuật, chuẩn mực theo thông lệ quốc tế cần phải tiên phong trong việc cập nhật và cần xây dựng được hệ thống kiểm soát chất lượng phù hợp cho doanh nghiệp mình bên cạnh việc kiểm soát chất lượng từ bên ngoài của VACPA; Cục giám sát, quản lý kế toán và kiểm toán; UBCKNN đối với dịch vụ cung cấp của DNKT và KTV. Với các DNKT chưa phải thành viên hãng hay hội viên hiệp hội, nên chú trọng và hướng đến việc đầu tư chuyên nghiệp, chuyên môn hóa, ứng dụng công nghệ được chuyển giao từ các DNKT lớn trong nước khi liên doanh, liên kết, sáp nhập với các công ty kiểm toán lớn, từ đó có cơ hội để trở thành thành viên của các hãng kiểm toán quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi để nâng cao chất lượng hoạt động. Hai là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của DNKT. DNKT Việt Nam cần chú trọng chọn và giữ nhân viên có trình độ chuyên môn cao, tư cách đạo đức tốt, đặc biệt thu hút nhân lực trình độ cao người nước ngoài có chứng chỉ quốc tế 19TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 44, tháng 01 năm 2021 để hạn chế chi phí đào tạo, có chính sách thích hợp để giúp KTV cập nhật thông tin, kiến thức. Ban lãnh đạo DNKT cần quan tâm nhiều hơn nữa tới đời sống của nhân viên, các điều kiện vật chất và tinh thần cho nhân viên. Các DNKT cần hợp tác với cơ sở đào tạo kế toán - kiểm toán theo định hướng nghề nghiệp cũng như sự hỗ trợ của VACPA và các DNKT lớn trong việc tổ chức các lớp cập nhật kiến thức hàng năm. Ba là, nâng cao năng lực quản lý của ban giám đốc/ ban quản trị DNKT. Ban giám đốc DNKT cần thường xuyên cập nhật các kiến thức mới về kế toán, kiểm toán cũng như các kỹ năng cần thiết của một người lãnh đạo, nâng cao khả năng làm việc và giao dịch quốc tế và xử lý sự khác biệt về văn hoá trong kinh doanh; thông lệ và luật pháp quốc tế trong lĩnh vực kiểm toán. Bốn là, chủ động trong việc phát triển các mối quan hệ kinh doanh trong lĩnh vực kiểm toán một cách bền vững. Các DNKT cần chủ động trong việc tìm kiếm khách hàng, nhất là với các DNKT chưa phải thành viên các hãng, hiệp hội kiểm toán quốc tế cần xây dựng lộ trình để đạt tiêu chuẩn tham gia vào các hiệp hội; liên kết với các hãng kiểm toán quốc tế danh tiếng nhằm tích lũy kinh nghiệm kinh doanh và xây dựng chiến lược, định hướng phát triển. Trong tiến trình hội nhập quốc tế về kiểm toán, việc gia nhập làm thành viên/ trở thành hãng đại diện liên lạc của Hãng kiểm toán quốc tế là một xu thế tất yếu để DNKT có thể tiếp cận, học hỏi và được chuyển giao các công nghệ cao trong kiểm toán Điều này sẽ giúp các DNKT có thể nắm bắt được hệ phương pháp luận tiên tiến, sử dụng các phần mềm kiểm toán ưu việt, rút ngắn thời gian kiểm toán từ đó nâng cao chất lượng kiểm toán, tạo sự tin tưởng từ phía khách hàng. Bên cạnh đó, DNKT cũng cần xây dựng mối quan hệ tốt các cơ quan quản lý Nhà nước về kiểm toán, giúp nhanh chóng nắm bắt được sự thay đổi của quy định pháp lý, cũng như có nhiều cơ hội tiếp cận thông tin về các chính sách hỗ trợ của chính phủ trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Năm là, xây dựng và phát triển chiến lược kinh doanh phù hợp. DNKT cần đầu tư, xây dựng và không ngừng hoàn thiện chiến lược kinh doanh dài hạn của doanh nghiệp thông qua việc nghiên cứu thị trường cung cấp dịch vụ, đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ cung cấp trên nền tảng duy trì ổn định và phát triển mạnh mẽ về chất lượng của đội ngũ KTV, nhà quản lý với đặc thù của doanh nghiệp. DNKT cần chú trọng xác định các thị phần kiểm toán phù hợp như kiểm toán BCTC của các doanh nghiệp mà công ty đang hướng tới (kiểm toán lĩnh vực sản xuất công nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, thương mại, dịch vụ,) hay kiểm toán báo cáo quyết toán, tư vấn để có kế hoạch xây dựng, phát triển đội ngũ KTV chuyên sâu trong từng lĩnh vực. Sáu là, phát triển thương hiệu và văn hóa kinh doanh của DNKT. DNKT cần chú trọng đến việc tạo uy tín trên thị trường kiểm toán, cạnh tranh lành mạnh không dựa trên việc hạ quá thấp giá phí kiểm toán, có trách nhiệm với xã hội, với người sử dụng báo cáo kiểm toán, tạo môi trường làm việc hợp tác thân thiện, cởi mở. Ngoài ra các DNKT cần có sự thay đổi để thích ứng với tình hình hiện nay trong trường hợp dịch bệnh có dấu hiệu gia tăng, bắt buộc có sự hạn chế di chuyển giữa các quốc gia hay giữa các địa phương dẫn tới 20 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG việc thiếu hụt các chuyên gia quốc tế, khó khăn trong tiếp cận trực tiếp khách hàng. Khi đó DNKT cần tính toán tới việc điều chỉnh phương thức làm việc với khách hàng, linh hoạt hơn trong việc tổ chức các hội thảo, cuộc họp trực tuyến với các KTV quốc tế, các chuyên gia từ công ty mẹ ở nước ngoài, ứng dụng công nghệ thông tin rộng rãi hơn trong việc tiếp cận phương pháp, kỹ thuật kiểm toán mới. 5.2. Về phía KTV Cần nâng cao nhận thức và có ý thức tự giác trong việc đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực, nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp, có thái độ chuyên nghiệp và sẵn sàng thích nghi với sự thay đổi của môi trường kinh doanh trong nước và quốc tế. Nâng cao kinh nghiệm, chuyên sâu về lĩnh vực kiểm toán, phi kiểm toán mà DNKT đang cung cấp dịch vụ. Năng lực đối với KTV không chỉ dừng lại ở trình độ hiểu biết và năng lực chuyên môn nghiệp vụ, mà còn phải có kỹ năng tổ chức, quản trị thông tin, kỹ năng phân tích đánh giá, dự báo, năng lực tư vấn, kỹ năng khai thác, vận hành mạng, sử dụng thông tin và bảo mật thông tin, đặc biệt là thông tin kinh tế, tài chính do kế toán cung cấp... Không ngừng nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn để đạt các chứng chỉ quốc tế: CPA Úc, ACCA, CMA, bởi đây được coi là ngôn ngữ quốc tế của KTV; tự giác tham gia các khóa cập nhật kiến thức cho KTV với thái độ cầu thị, nghiêm túc, tránh đối phó để tính giờ cập nhật. 5.3. Về phía Nhà nước Nhà nước cần đầu tư hơn nữa và hỗ trợ các cơ sở đào tạo và khuyến khích liên kết đào tạo với các Hiệp hội nghề nghiệp uy tín trên thế giới như ACCA, ICAEW, CPA Australia,... Chương trình đào tạo KTV tại các cơ sở đào tạo cần có sự góp ý, đánh giá từ hiệp hội nghề nghiệp, từ chính các DNKT nhằm đáp ứng yêu cầu của người sử dụng lao động cũng như hướng tới sự công nhận của các nước trong khu vực và quốc tế. Nghiên cứu ban hành Luật CPA, các văn bản dưới luật quy định về việc thực hiện các cam kết dịch vụ kiểm toán trong các tổ chức quốc tế, khu vực đồng thời có các quy định ưu đãi về thủ tục xuất cảnh, nhập cảnh, cư trú và cấp phép đối với các chuyên gia kế toán, kiểm toán cung cấp các dịch vụ kiểm toán xuyên quốc gia. VACPA cần tăng cường và mở rộng quan hệ hợp tác với các hiệp hội nghề nghiệp khu vực và thế giới; trước hết là thỏa thuận thừa nhận nghề kế toán, kiểm toán trong khu vực AEC. Bộ Tài chính và VACPA cần tổ chức nhiều hơn các buổi tọa đàm, hội thảo nhằm giúp nhà quản lý của DNKT có điều kiện tham gia, trao đổi và học hỏi kinh nghiệm nhằm nâng cao NLCT. 6. KẾT LUẬN Trong môi trường cạnh tranh hiện nay, DNKT cạnh tranh không chỉ bằng sự khác biệt về nguồn lực mà tập trung vào khả năng phối hợp và sử dụng nguồn lực một cách hiệu quả nhằm đạt mục tiêu chiến lược của mình. Trên đây là nghiên cứu đánh giá về NLCT của DNKT trên góc độ về nguồn lực nội tại, tác giả sẽ phát triển các nghiên cứu thực nghiệm chuyên sâu hơn về NLCT trong thời gian tiếp theo. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Barney J (1991), Firm Resources and Sustained Competitive Advantage”, Journal of Management, Vol 17, No 1, p.99120. 21TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 44, tháng 01 năm 2021 2. Phan Văn Dũng (2015), “Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập kinh tế”, Luận án tiến sĩ kinh tế, ĐH Kinh tế TP Hồ Chí Minh. 3. Phan Thanh Hai (2018), “Compatitiveness of Vietnamese external audit firms: reality, strategy for improving in global integration conditions”, International Journal of Publication and Social Studies, Vol 3, No. 1, 1-9 4. Lian Kee, P., Adeline, H. L., & Patel, C. (2011)., “Competitive Advantages of Audit Firms in the Era of International Financial”, 2010 International Conference on E-business, Management and Economics (pp. 308-313). Hong Kong: IACSIT Press. 5. Maijoor, S., & Witteloostuijn, A. (1996), “An empirical test of the resource-based theory: Strategic Regulation in the Dutch Audit Industry”, Strategic Management Journal, 549–569. 6. Teece, D.J., Pisano, Gary, Shuen, Amy (1997), “Dynamic Capabilityes and Strategic Management”, Strategic Management Journal (John Wiley & Sons) Vol 18 (7), p. 509–533. 7. Thorne, F. (2004). Measuring the Competitiveness of Irish Agriculture (1996-2000). Dublin: Rural Economy Research Centre 8. Đoàn Xuân Tiên (2006). “Nâng cao năng lực cạnh tranh công ty kiểm toán Việt Nam”, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp học viện, Học viện Tài chính Hà Nội. 9. VACPA (2014-2018), Báo cáo tổng kết hoạt động và phương hướng hoạt động các năm 2014- 2018 của kiểm toán độc lập, Hà Nội. 10. CPA.VN (2019), https://cpa.vn/chu-de/ bang-xep-hang-cac-cong-ty-kiem-toan-tai-viet- nam-nam-2018.50/, ngày đăng 11/06/2019.