Một số hình thức liên kết giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập

LIÊN KẾT GIỮA NHÀ TRƯỜNG VÀ DOANH NGHIỆP TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO SINH VIÊN 142 MỘT SỐ HÌNH THỨC LIÊN KẾT GIỮA CƠ SỞ ĐÀO TẠO VÀ DOANH NGHIỆP TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ThS. Quách Đức Tài Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM - Công ty TNHH Sản xuất First Solar (Việt Nam) ThS. Hồ Thị Ánh Tuyết Trưởng phòng Quan hệ Doanh Nghiệp, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM Trong sự phát triển của nền kinh tế theo xu hướng công nghiệp hóa và hiện đại hóa cùng với những bước tiến nhanh và vượt bậc của nền giáo dục trong những năm gần đây, vấn đề hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp ngày càng được quan tâm sâu sắc. Đặc biệt là ngay từ những công tác tuyển sinh đầu tiên, các nhà tuyển dụng đã có xu hướng hướng các thí sinh của mình đến với những doanh nghiệp. Theo đó, các doanh nghiệp cùng tham gia vào quá trình giảng dạy. Các quy định hợp tác đào tạo chỉ rõ trách nhiệm của các bên để quá trình hợp tác này ngày càng đi vào thực chất và có hiệu quả. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trên thế giới hiện nay, hình thức hợp tác đào tạo giữa doanh nghiệp với các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp là các trường đại học, trường cao đẳng, trường nghề đã trở nên phổ biến và là tất yếu, đặc biệt ở các nước phát triển. Ở Việt Nam, hình thức đào tạo sinh viên chủ yếu vẫn áp dụng theo phương thức truyền thống, tức là nhà trường hay cơ sở đào tạo tự xây dựng chương trình đào tạo và sinh viên khi ra trường, được gửi tới các doanh nghiệp để làm việc. Vấn đề đặt ra là mặc dù các sinh viên có kết quả học tập rất xuất sắc nhưng vẫn không đáp ứng ngay được nhu cầu từ phía doanh nghiệp. Nói cách khác là các doanh nghiệp cần đào tạo bổ sung, đào tạo lại đối với sinh viên trước khi sinh viên có cơ hội làm việc chính thức tại doanh nghiệp và tổ chức. Những năm gần đây, quá trình hội nhập đã có tác động rất lớn đến nhiều mặt kinh tế - xã hội của đất nước. Việc cộng đồng các quốc gia Đông Nam Á được thành lập vừa qua đã tạo ra xu hướng dịch chuyển lao động một số ngành nghề giữa các quốc gia và tạo ra sự cạnh tranh với lao động trong nước. Để nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh của lao động Việt Nam trên thị trường lao động trong và ngoài nước cần sự nỗ lực từ nhiều phía, trong đó có vai trò quan trọng của các cơ sở đào tạo. Sự gắn kết của các cơ sở đào tạo với các doanh nghiệp sẽ góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong bối KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC 143 cảnh hội nhập. Bài viết sẽ tập trung trả lời những câu hỏi sau: Tình hình nhu cầu hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp hiện nay như thế nào? Vì sao lại cần thiết thúc đẩy hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp trong phát triển nguồn nhân lực tại Việt Nam? Các hình thức liên kết hiệu quả giữa các sơ sở đào tạo và doanh nghiệp hiện nay là gì? 2. HIỆN TRẠNG NHU CẦU VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC LIÊN KẾT GIỮA CƠ SỞ ĐÀO TẠO VÀ DOANH NGHIỆP TRONG CÔNG TÁC ĐÀO TẠO VÀ TUYỂN DỤNG 2.1. Hiện trạng nhu cầu hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp Trong bối cảnh hiện nay, cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và sinh viên có mối liên hệ về mặt lợi ích khá chặt chẽ. Mỗi bên sẽ có được những lợi ích của riêng mình thông qua mối quan hệ hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Qua một số công trình nghiên cứu cho thấy, hiện có trên 80% doanh nghiệp quan tâm đến việc xây dựng kỹ năng cho sinh viên trong quá trình thực tập tại doanh nghiệp, khoảng 30% - 35% doanh nghiệp tuyển dụng sinh viên vừa tốt nghiệp và chỉ có khoảng 4% doanh nghiệp hợp tác với nhà trường trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Việc liên kết đào tạo giữa các trường đại học và doanh nghiệp là mối liên kết xuất phát từ lợi ích của cả 2 bên. Các trường và cơ sở đào tạo luôn muốn đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng được nhu cầu của xã hội, trong đó có các doanh nghiệp. Nhu cầu của thị trường lao động rất đa dạng và nhiều biến động. Điều này sẽ tác động rất lớn đến những sinh viên vừa tốt nghiệp khi muốn tìm cho mình một công việc phù hợp. Trên thực tế, các nhà tuyển dụng luôn đòi hỏi sinh viên ra trường phải có năng lực chuyên môn và kinh nghiệm làm việc thực tế. Điều này dẫn đến thực trạng sinh viên vừa tốt nghiệp, chưa có kinh nghiệm sẽ không đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp và rơi vào tình trạng thất nghiệp. Trên thực tế, không thể đánh giá chất lượng đào tạo của nhà trường dựa trên thực trạng sinh viên ra trường có tìm được việc làm hay không, bởi lẽ trường đại học có danh tiếng, triển vọng, nhưng vẫn không tránh khỏi tình trạng sinh viên thất nghiệp nhiều. Như vậy, vấn đề đặt ra là các cơ sở đào tạo cần phải nắm bắt được nhu cầu của thị trường tuyển dụng việc làm mà ở đó chính các doanh nghiệp là cầu nối thông tin, cung cấp cho các trường nhu cầu thị trường đang cần. Có như vậy, các trường mới có thể định hướng được phương thức đào tạo cho thực sự phù hợp và đáp ứng yêu cầu thực tế. Về phía các doanh nghiệp, để có thể phát triển công việc kinh doanh thì trước hết cần phải có đội ngũ lao động chất lượng. Việc tìm kiếm được đội ngũ chất lượng là một vấn đề quan trọng với các doanh nghiệp. Nếu các trường đại học có thể cung cấp cho doanh nghiệp được những sản phẩm đào tạo đáp ứng đúng nhu cầu thì đối với doanh nghiệp là điều lý tưởng nhất. Chính vì vậy, việc liên kết giữa các trường đại học và doanh nghiệp là sự tất yếu, mang lại lợi ích cho cả nhà trường và doanh nghiệp. LIÊN KẾT GIỮA NHÀ TRƯỜNG VÀ DOANH NGHIỆP TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO SINH VIÊN 144 2.2. Sự cần thiết của việc thúc đẩy hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trong công tác đào tạo và tuyển dụng tại Việt Nam Nền kinh tế nước ta đang trong quá trình tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, mà bản chất là thay đổi động lực của tăng trưởng kinh tế, tăng năng suất lao động, tăng hiệu quả sử dụng các nguồn lực. Quá trình tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình tăng trưởng đòi hỏi phải có nguồn nhân lực có chất lượng cao: được đào tạo bài bản, có kỹ năng làm việc. Tuy nhiên, theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), chưa đến 20% lực lượng lao động của Việt Nam được đào tạo chuyên môn và những kỹ năng được trang bị thường không phù hợp với đòi hỏi của thị trường. Bên cạnh đó, trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng như hiện nay, cạnh tranh diễn ra ngày càng gay gắt, sự chuyển dịch nguồn lao động giữa các nước là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp và nền kinh tế Việt Nam nói chung. Để nâng cao năng lực cạnh tranh, các doanh nghiệp luôn mong muốn xây dựng được lực lượng lao động mạnh. Trong khi đó, các trường có sứ mệnh đào tạo và cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu lao động của doanh nghiệp và xã hội. Như vậy, về mặt lý thuyết, doanh nghiệp và nhà trường rất cần “hợp tác” trong công tác đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực, qua đó tận dụng được thế mạnh của nhau. Theo kinh nghiệm của các nước phát triển, quan hệ hợp tác giữa các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp là yếu tố cốt lõi trong việc xây dựng hệ thống giáo dục gắn liền yêu cầu thực tiễn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của xã hội. Các nghiên cứu gần đây đều cho thấy, mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp mang lại nhiều lợi ích trực tiếp cho cả hai bên và cho xã hội. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp còn nhiều hạn chế. Hầu hết các doang nghiệp đang đóng vai trò "săn bắt" hơn là "nuôi trồng" nguồn nhân lực trong tương lai. Hình thức hợp tác phổ biến hiện nay là: tuyển dụng trực tiếp từ cơ sở đào tạo, một số doanh nghiệp tạo điều kiện cho sinh viên làm thêm, thực tập. Rào cản lớn nhất của hợp tác cơ sở đào tạo và doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay là sự thiếu hụt thông tin từ cả hai phía. Bên cạnh đó, phần lớn các hoạt động hợp tác đều xuất phát từ các mối quan hệ cá nhân giữa cán bộ, giảng viên trong cơ sở đào tạo với đại diện doang nghiệp, làm giảm tính bền vững và chuyên nghiệp trong quản lý, tổ chức các hoạt động. 3. MỘT SỐ PHƯƠNG THỨC LIÊN KẾT GIỮA NHÀ TRƯỜNG VÀ DOANH NGHIỆP TRONG CÔNG TÁC ĐÀO TẠO VÀ TUYỂN DỤNG ĐÁP ỨNG NHU CẦU HỘI NHẬP Nhà trường, doanh nghiệp và sinh viên đều nhận thức được sự cần thiết và vai trò của việc hợp tác. Vấn đề ở đây là tìm ra một phương thức hợp tác hợp lý, làm sao để việc hợp tác có thể mang lại lợi ích thiết thực cho các bên. Qua quá trình khảo sát các mô hình hợp tác của một số trường đại học, cao đẳng, và các cơ sở đào tạo trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, cũng như tìm hiểu kinh nghiệm của một số trường đại học nổi tiếng trên thế giới như KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC 145 Đại học Cornell (Hoa Kỳ), Đại học Stenden (Hà Lan), việc hợp tác với doanh nghiệp trong công tác đào tạo sinh viên đáp ứng nhu cầu hội nhập có thể thực hiện theo một số phương thức hợp tác từ 2 phía như sau: 3.1. Về phía doanh nghiệp Thứ nhất, doanh nghiệp tư vấn và tham gia xây dựng chương trình đào tạo cùng cơ sở đào tạo: trong quá trình phát triển chương trình đào tạo, doanh nghiệp sẽ tư vấn cho nhà trường về các yêu cầu của doanh nghiệp đối với sinh viên cũng như các xu hướng mới nhất của thị trường mà doanh nghiệp đang hoạt động. Đồng thời, tham gia vào quá trình thiết kế chương trình, lồng ghép được những yêu cầu cần đạt được của người lao động vào trong các chương trình đào tạo. Từ đó, cơ sở đào tạo có căn cứ để xây dựng chuẩn đầu ra của các chương trình đào tạo. Thứ hai, doanh nghiệp phối hợp nhà trường trong công tác đào tạo sinh viên: đối với quá trình đào tạo, các cơ sở đào tạo có thể yêu cầu hỗ trợ từ phía doanh nghiệp trong công tác đào tạo của mình, chẳng hạn như tổ chức hội thảo, giao lưu giữa doanh nghiệp với sinh viên, mời các doanh nhân nói chuyện thực tiễn hay giảng dạy một số chương thực hành, tham gia hướng dẫn khóa luận nhằm tạo điều kiện cho sinh viên tìm hiểu về thực tiễn hoạt động kinh doanh. Qua các buổi trao đổi này, các bạn sinh viên đam mê có thể tìm hiểu thêm hoặc phát triển những nghiên cứu sau này, doanh nghiệp cũng có cơ hội quảng bá, giới thiệu và cũng có thể tuyển chọn được được ứng viên tiềm năng, tâm huyết. Bên cạnh đó, nhà trường còn có thể tăng cường tiếp nhận phản hồi từ các nhà tuyển dụng về chất lượng sinh viên tốt nghiệp để có các điều chỉnh, cải tiến phù hợp và kịp thời. Thứ ba, doanh nghiệp hỗ trợ sinh viên cơ sở thực tập: hoạt động thực tập rất quan trọng đối với sinh viên và nhà trường, không chỉ giúp sinh viên củng cố, ứng dụng kiến thức đã học mà còn phát triển kỹ năng, làm quen với môi trường doanh nghiệp và hòa nhập tốt với môi trường làm việc trong tương lai. Để phát huy lợi ích của loại hình đào tạo này, doanh nghiệp nên đưa ra yêu cầu, nhiệm vụ mà sinh viên cần làm, công khai tiêu chí đánh giá, thông báo kết quả thực tập của sinh viên cho nhà trường. Phía nhà trường cũng hỗ trợ thông báo những yêu cầu, mục tiêu thực tập cho doanh nghiệp để doanh nghiệp có thể điều chỉnh nội dung thực tập sao cho phù hợp, cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên trong việc ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Thứ tư, doanh nghiệp trao học bổng và tài trợ cho sinh viên xuất sắc: doanh nghiệp có thể kết hợp với nhà trường để xây dựng chính sách “ươm mầm tài năng”, “xây dựng nhân sự nòng cốt tương lai cho doanh nghiệp” thông qua các các hoạt động tài trợ, trao học bổng cho sinh viên tài năng, sinh viên nghèo hoặc trao các giải thưởng khuyến khích sinh viên học tập, nghiên cứu khoa học cho những sinh viên xuất sắc. Đây cũng là hoạt động có ý nghĩa và hiệu quả nhất để thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Thứ năm, doanh nghiệp tham gia các hoạt động khác cùng cơ sở đào tạo: ngoài các hoạt động trên, các doanh nghiệp có thể đóng góp vào quá trình đào tạo sinh viên thông LIÊN KẾT GIỮA NHÀ TRƯỜNG VÀ DOANH NGHIỆP TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO SINH VIÊN 146 qua các hoạt động như: đóng góp vào quỹ khuyến học, tham gia các hoạt động của nhóm các doanh nghiệp/tổ chức hợp tác với nhà trường, cùng nhà trường đánh giá sinh viên 3.2. Về phía cơ sở đào tạo Cùng với phương thức hợp tác từ phía doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo có thể thúc đẩy mối quan hệ hợp tác thông qua các hoạt động như sau: Thứ nhất, cơ sở đào tạo quảng bá hình ảnh cho doanh nghiệp: các cơ sở đào tạo có thể đưa các thông tin về doanh nghệp tới sinh viên về cơ hội thực tập, thông tin tuyển dụng, các hoạt động xã hội, kết nối cộng đồng, Thứ hai, cơ sở đào tạo hỗ trợ tuyển dụng nguồn nhân lực cho doanh nghiệp: hàng năm, các doanh nghiệp đều có nhu cầu về tuyển dụng lao động, lao động thời vụ. Vì vậy, các cơ sở đào tạo có thể hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc đưa thông tin đến sinh viên hoặc giới thiệu sinh viên vào làm việc, thực tập tại doanh nghiệp. Thứ ba, nhà trường có thể đào tạo nhân sự cho doanh nghiệp, tư vấn hoặc chuyển giao kết quả nghiên cứu: đây là hình thức hợp tác quan trọng đã được thực hiện thành công ở các nước phát triển. Tại Việt Nam, các trường phối hợp đào tạo nhân sự cho các doanh nghiệp ngày càng nhiều, đặc biệt là các tập đoàn kinh tế lớn. Tuy nhiên, các chương trình tư vấn, chuyển giao kết quả nghiên cứu vẫn còn hạn chế, chưa được các bên liên quan quan tâm, nhận thức đầy đủ và đầu tư xứng đáng, các giảng viên còn hạn chế tham gia tư vấn cho doanh nghiệp. Ngoài ra, các cơ sở đào tạo có thể cung cấp thông tin và tài liệu về các chương trình, các hoạt động giáo dục và đào tạo của nhà trường; đào tạo sinh viên theo yêu cầu của doanh nghiệp kết hợp với chương trình đào tạo của nhà trường; tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận với các tài liệu nghiên cứu về chuyên ngành; cập nhật các xu hướng mới nhất trong khu vực và trên thế giới cũng như tạo điều kiện tốt nhất cùng hợp tác đào tạo thực hành đối với sinh viên. 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Để tăng cường sự hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp, cả doanh nghiệp và cơ sở đào tạo cần nhận thức rõ ràng về những lợi ích và giá trị gia tăng mà sự hợp tác này mang lại. Quan hệ hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp là quan hệ mang tính hữu cơ, trong một thực thể thống nhất nhằm đạt được lợi ích chung và phát huy được thế mạnh của nhau chứ không phải đơn thuần một chiều hay truyền thống chỉ là cung cấp học bổng, nơi thực tập. Để quá trình đào tạo có chất lượng cao, tạo ra nguồn nhân lực có năng lực đáp ứng nhu cầu của xã hội, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc hợp tác giữa các doanh nghiệp và cơ sở đào tạo là một tất yếu đặt ra, việc lựa chọn mô hình hợp tác trong việc đào tạo thực hành hợp lý sẽ tạo ra tính hiệu quả trong công tác đào tạo nói chung của nhà trường KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC 147 cũng như trong việc sử dụng lao động của doanh nghiệp. Tuy vậy, việc hợp tác giữa cơ sở đào tạo và các doanh nghiệp trong công tác đào tạo tuyển dụng sinh viên phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có các bên liên quan. Do đó, mỗi bên cần thực hiện tốt vai trò của mình trên các góc độ sau:  Đối với cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục: cần có cơ chế hỗ trợ nhằm thúc đẩy sự phát triển hiệu quả của các mối quan hệ hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo như: cần có các quy chế, văn bản, tiêu chí cụ thể về mối quan hệ với doanh nghiệp trong các cơ sở đào tạo; có các văn bản hướng dẫn các cơ sở đào tạo thực hiện quy trình thiết lập, duy trì, quản lý mối quan hệ với doanh nghiệp; có chính sách xem xét hỗ trợ các doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo như cấp giấy khen tôn vinh, giảm thuế, hạ lãi suất hoặc ưu đãi vay vốn  Đối với các cơ sở đào tạo: cần có chiến lược phát triển gắn liền với nhu cầu xã hội, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Ngoài ra, cần có sự chủ động của các cơ sở đào tạo trong việc tiếp cận và đưa ra cách thức phối hợp, cùng với các đề xuất hợp tác với doanh nghiệp.  Đối với các doanh nghiệp: cần có sự quan tâm, ủng hộ của lãnh đạo doanh nghiệp đối với việc hợp tác với các cơ sở đào tạo. Các doanh nghiệp cần thể hiện trách nhiệm xã hội của mình và hỗ trợ tối đa trong khả năng để góp phần nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Hoàng Thị Lan Hương và cộng sự (2015), Quan hệ với thế giới nghề nghiệp, Dự án phát triển giáo dục đại học định hướng nghề nghiệp ứng dụng ở Việt Nam giai đoạn 2. 2. Nguyễn Đình Luận (2015), Sự gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam: Thực trạng và khuyến nghị, Tạp chí Phát triển và Hội nhập số 22, trang 82-87. 3. Trịnh Thị Hoa Mai, Liên kết đào tạo giữa nhà trường đại học với doanh nghiệp ở Việt Nam, Tạp chí Khoa học Đại học quốc gia Hà Nội, Kinh tế - Luật 24 (2008). 4. Trần Anh Tài (2009), Gắn đào tạo với sử dụng, nhà trường với doanh nghiệp, Tạp chí Kinh tế và Kinh doanh – Đại học Quốc gia Hà Nội, số 25, trang 77-81. 5. Vũ Văn Tuấn, Nguyễn Phương Anh (2013), Khảo sát mối quan hệ hợp tác trường đại học và doanh nghiệp, Dự án POHE, Bộ Giáo dục và Đào tạo. 6. hoc-va-doanh-nghiep-kinh-nghiem-quoc-te-va-lien-he-voi-viet-nam.html cập nhật ngày 31/10/2018. LIÊN KẾT GIỮA NHÀ TRƯỜNG VÀ DOANH NGHIỆP TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO SINH VIÊN 148 7. doanh-nghiep-la-nhu-cau-thiet-yeu.html cập nhật ngày 31/10/2018. 8. dai-hoc-va-doanh-nghiep-thuc-trang-va-kien-nghi-27050.htm cập nhật ngày 31/10/2018. 9. doanh-nghiep-3107300/ cập nhật ngày 31/10/2018. 10. nghiem-tu-thanh-cong-cua-cac-nuoc/ cập nhật ngày 31/10/2018.