Một số đặc điểm và khái niệm về dân số và thị trường lao động Việt Nam

lêi nãi ®Çu §øng tr­íc t×nh h×nh cña thÕ giíi nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng, ®ã lµ sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i toµn cÇu vµ sù du nhËp cña nh÷ng tiÕn bé khoa häc thÕ giíi vµo ViÖt Nam. §èi víi ViÖt Nam tuy ch­a ph¸t triÓn ®­îc ®Õn ®Ønh cao cÇn ®Õn, nh­ng ®èi víi nh÷ng b­íc ®i mµ ta ®ang b­íc trªn con ®­êng ph¸t triÓn cña m×nh ®Ó tiÕn tíi ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra, mét thùc tÕ mµ ta dÔ nhËn thÊy lµ: ë bÊt kú ph­¬ng diÖn nµo, gãc ®é nµo ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn tÇm quan träng vµ tÝnh quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng­êi vµ con ng­êi mét chñ ®Ò mu«n thña mµ lu«n ®­îc ®Ò cËp d­íi mäi h×nh thøc, bëi lÏ: "Con ng­êi võa lµ chñ thÓ võa lµ môc tiªu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ".Ph¹m vi nghiªn cøu cña chñ ®Ò nµy rÊt réng , nã bao gåm nhiÒu m¶ng , trong ®ã m¶ng ®Ò tµi :"D©n sè vµ sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam ",lµ mét m¶ng ®Ò tµi mµ theo em cÇn nghiªn cøu vµ xem xÐt bëi sù cÇn thiÕt vµ tÝnh cÊp b¸ch sau: Thø nhÊt: XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng ®Êt n­íc ta trong qu¸ khø còng nh­ trong hiÖn t¹i : n­íc ta ®· tr¶i qua bao cuéc chiÕn tranh ®èi ®Çu víi bao thö th¸ch ,nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· vùc dËy sau nh÷ng thêi kú suy sôp nÆng nÒ bëi hËu qu¶ cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®ã . Cho ®Õn nay mÆc dï nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· v÷ng vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn , nh­ng sù ph¸t triÓn ®ã cßn bÞ h¹n chÕ bëi nhiÒu yÕu tè , nh÷ng yÕu tè néi bé vµ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan bªn ngoµi .Trong ®ã yÕu tè néi bé cÇn ®Ò cËp vµ xem xÐt ,nghiªn cøu , ph©n tÝch ®ã lµ, d©n sè , sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ tr­êng lao ®éng , mét thÞ tr­êng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc th«ng qua nh÷ng chØ tiªu cô thÓ : Sù t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña d©n sè tíi sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña ®Êt n­íc th«ng qua thÞ tr­êng lao ®éng lµ mét sù ph¶n ¸nh thùc tÕ kh¸ch quan nhÊt . Thø hai:XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò d©n sè vµ nguån lao ®éng: D©n sè vµ nguån lao ®éng kh«ng nh÷ng lµ chñ thÓ cña s¶n xuÊt mµ cßn lµ yÕu tè hµng ®Çu cña lùc l­îng s¶n xuÊt,lµ yÕu tè n¨ng ®éng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt .Sù cÇn thiÕt cña ®éi ngò cã tay nghÒ cao vµ trÝ tuÖ ®i ®«i víi c¬ cÊu lao ®éng hîp lý ®èi víi sù nghiÖp.C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc.Nh­ quan ®iÓm nªu trong ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña ®¶ng ®· nhÊn m¹nh : "Khi ®Ò ra nh÷ng môc tiªu vµ gi¶i ph¸p cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, viÖc ph¸t huy nguån nh©n lùc con ng­êi lÊy ®ã lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ". MÆt kh¸c khi nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ víi d©n sè thùc sù cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn lµm s¸ng tá lý luËn vµ thùc tÕ ,t¹o c¬ së cho viÖc triÓn khai ®­a ra nh÷ng chñ tr­¬ng ®­êng lèi cña ®¶ng vÒ d©n sè vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµo thùc tiÔn cuéc sèng.Kinh nghiÖm cu¶ nhiÒu n­íc cho thÊy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi phô thuéc rÊt lín vµo viÖc khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nguån vèn vµ tiÕn bé khoa häc, kü thuËt ,trong ®ã nguån lao ®éng cã ý nghÜa quan träng vµ quyÕt ®Þnh .Vµ kinh nghiÖm còng cho thÊy , n­íc nµo biÕt sö dông tiÒm n¨ng nguån lao ®éng ,biÕt ph¸t huy nh©n tè con ng­êi trong ph¸t tiÓn kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt th× n­íc ®ã ®¹t ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng,mÆc dï n­íc ®ã lµ n­íc nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn hoÆc lµ n­íc ®ã bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, kiÖt quÖ trong chiÕn tranh. Nh­ vËy,¸p dông vµo thùc tÕ n­íc ta-mét ®Êt n­íc vèn nghÌo nµn ,l¹c hËu,mang nÆng tÝnh thuÇn n«ng-viÖc häc hái nh÷ng kinh nghiÖm cña nh÷ng n­íc tiªn tiÕn lµ rÊt cÇn thiÕt.§óng nh­ ý kiÕn cña mét nhµ kinh tÕ Thôy §iÓn cho r»ng:"NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng chØ ph¸t triÓn chñ yÕu vµo c¸c nguån lùc tù nhiªn, chÝnh lao ®éng míi lµ nguån lao ®éng chñ yÕu cña ViÖt Nam,cßn vèn ®Çu t­ vµ kü thuËt bªn ngoµi lµ nh÷ng nh©n tè quan träng". Nãi tãm l¹i,®Ó nhanh chãng ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ l¹c hËu, ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ x· héi vµ khoa häc kü thuËt, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng ng­êi d©n,®Ó nhanh chãng ®­a ®Êt n­íc lªn vÞ trÝ xøng ®¸ng trªn tr­êng quèc tÕ ,chóng ta ph¶i dùa chñ yÕu vµo viÖc khai th¸c sö dông vµ t¸i t¹o tèt nhÊt nguån s¶n xuÊt s½n cã trong n­íc trong ®ã nguån lao ®éng ®ãng vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh .MÆt kh¸c nguån lao ®éng liªn quan trùc tiÕp vµ g¾n liÒn víi d©n sè hay nãi c¸ch kh¸c nguån lao ®éng b¾t nguån tõ d©n sè ,d©n sè quyÕt ®Þnh nguån lao ®éng .Do ®ã viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ nµy lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ sù nghiªn cøu ®ã cã ®ã lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®Þnh h­íng ®­îc nh÷ng chiÕn l­îc vµ tõ ®ã cã nh÷ng ph­¬ng ¸n , gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu cuèi cïng. Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy,víi sè tµi liÖu thu thËp ®­îc vµ nh÷ng kiÕn thøc s½n cã ®· tÝch luü ®­îc vÒ d©n sè vµ thÞ tr­êng lao ®éng,em xin ®­a ra nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh sau: D©n sè;ThÞ tr­êng lao ®éng vµ sù t¸c ®éng cña d©n sè tíi thÞ tr­êng lao ®éng.Cô thÓ ®­îc tr×nh bµy trong bµi viÕt d­íi ®©y: Ch­¬ng I: mét sè ®Æc ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ thÞ tr­êng lao ®éng viÖt nam. I,kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ thÞ tr­êng lao déng. 1,kh¸i niÖm vÒ d©n sè. Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau ®Þnh nghÜa vÒ d©n sè, d­íi ®©y lµ hai kh¸i niÖm chÝnh: a,Theo gi¸o tr×nh d©n sè häc cña nhµ XuÊt b¶n thèng kª hµ néi n¨m 1995,d©n sè ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau:D©n sè lµ tËp hîp ng­êi sinh sèng trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh,®ã lµ mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa ®­îc thõa nhËn mét c¸ch réng r·i nhÊt. b,Theo gi¸o tr×nh D©n sè vµ ph¸t triÓn cña nhµ XuÊt b¶n N«ng NghiÖp.Khi ®­a ra kh¸i niÖm vÒ d©n sè ,tr­íc hÕt l¹i ®­a ra nh÷ng kh¸i niÖm:ThÕ nµo lµ mét d©n c­ hay c­ d©n cña mét vïng,cïng víi qui m« cña nã;vÊn ®Ò ®­a ra n÷a lµ d©n sè ®­îc nghiªn cøu ë tr¹ng th¸i tÜnh vµ tr¹ng th¸i ®éng vµ nh÷ng thµnh phÇn g©y nªn sù biÕn ®éng ®ã.Nh­ng dï bÊt cø theo quan ®iÓm nµo, c¸ch nh×n nhËn nµo th× cuèi cïng còng cho ta mét kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ d©n sè,®Ó tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh . 2,Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng lao ®éng,cung lao ®éng vµ cÇu lao ®éng. a,ThÞ tr­êng lao ®éng: Ta xem xÐt hai kh¸i niÖm theo hai quan ®iÓm kh¸c nhau: Thø nhÊt: Theo Adam smith:ThÞ tr­êng lµ kh«ng gian trao ®æi trong ®ã ng­êi mua vµ ng­êi b¸n gÆp nhau trao ®æi tho¶ thuËn hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo ®ã. Thø hai: Theo David Beg: ThÞ tr­êng lµ tËp hîp nh÷ng sù tho¶ thuËn trong ®ã ng­êi mua vµ ng­êi b¸n trao ®æi víi nhau mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo ®ã. Thø ba: Theo mét tµi liÖu nghiªn cøu vÒ thÞ tr­êng lao ®éng,®Þnh nghÜa thÞ tr­êng lao ®éng nh­ sau: ThÞ tr­êng lao ®éng lµ sù trao ®æi hµng ho¸ søc lao ®éng . b,Kh¸i niÖm vÒ cung lao ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ,cung vÒ lao ®éng lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu mµ thÞ tr­êng lao ®éng ®Æt ra vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng trong mét ®iÒu kiÖn møc tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng nhÊt ®Þnh.Theo kinh tÕ häc vÜ m« cung vÒ lao ®éng chÝnh lµ lùc l­îng lao ®éng bao gåm: ng­êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã viÖc lµm vµ ng­êi ®ang t×m viÖc lµm nh­ng kh«ng cã viÖc lµm cßn gäi lµ thÊt nghiÖp. Nh­ vËy qua ®Þnh nghÜa ,ta thÊy cung lao ®éng phô thuéc vµo qui m« d©n sè cña mét n­íc, chÊt l­îng cña ng­êi lao ®éng,(tr×nh ®é v¨n ho¸, c¬ cÊu nghµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o søc khoÎ, lÒ lèi lµm viÖc.) phong tôc tËp qu¸n cña mét n­íc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña n­íc ®ã. c,Kh¸i niÖm vÒ cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng: CÇu vÒ thÞ tr­êng lao ®éng lµ ®ßi hái ®Æt ra ®èi víi thÞ tr­êng lao ®éng vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng trong ®iÒu kiÖn mét møc gi¸ søc lao ®éng nhÊt ®Þnh .CÇu vÒ thÞ tr­êng lao ®éng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­: nguån tµi nguyªn cña mét n­íc,qui m« tr×nh ®é c«ng nghÖ ,c¬ cÊu nghÒ cña nÒn kinh tÕ møc tiÒn c«ng(tiÒn l­¬ng) phong tôc tËp qu¸n , t«n gi¸o vµ phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ. II.®Æc ®iÓm cña d©n sè vµ thÞ tr­êng lao ®éng 1.§Æc ®iÓm vÒ d©n sè: Theo tµi liÖu tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 11/4/1989 n­íc ta cã 64,4 triÖu d©n, ®øng thø 12 trªn thÕ giíi .MËt ®é d©n sè trung b×nh trªn c¶ n­íc lµ 195 ng­êi/km2 ®øng thø ba ë §«ng Nam ¸ vµ thø 13 trong sè 42 n­íc thuéc khu vùc Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D­¬ng .Sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 35 triÖu.Víi nguån d©n sè vµ lao ®éng nh­ vËy n­íc ta cã mét lîi thÕ cho sù ph¸t triÓn , cã ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ,thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ lµ tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh thÞ tr­êng thèng nhÊt -mét nh©n tè quan träng cho sù ph¸t triÓn. §ã lµ nh÷ng nÐt chung,tõ ®ã ta xem xÐt cô thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y cña d©n sè: a,D©n sè tËp trung chñ yÕu ë n«ng th«n, lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín: Sè liÖu ®iÒu tra n¨m 1989 cho thÊy 79,1% d©n sè c¶ n­íc sèng ë n«ng th«n, chØ cã 20,1% sèng ë thµnh thÞ .Trong n«ng nghiÖp,lao ®éng trång trät chiÕm tû lÖ cao (71,99%) trong ®ã chñ yÕu trång c©y l­¬ng thùc ,lao déng n«ng th«n vµ L©m nghiÖp chiÕm tû träng nhá. B¶ng thèng kª sù ph©n bè lao ®éng ë n­íc ta 1989: Nhãm nghÒ Sè l­îng(1000) Tû träng Tæng sè 28745 100 Qu¶n lý 2231 7,7 C«ng nghiÖp 2606 9,7 X©y dùng 391 2,1 N«ng l©m ng­ nghiÖp 20671 71,9 Giao th«ng , b­u ®iÖn 622 4,0 Th­¬ng nghiÖp Th­¬ng nghiÖp cung øng vËt t­ 1570 5,5 Phôc vô c«ng céng 339 1,2 Phôc vô sinh ho¹t vµ kh«ng x¸c ®Þnh Lùc l­îng lao ®éng kü thuËt tuy xu h­íng ngµy cµng t¨ng xong cßn chiÕm tû träng qu¸ nhá.N¨m 1989,cã 3461000 lao ®éng kü thuËt, chiÕm 12% tæng sè lao ®éng.C¬ cÊu lao ®éng n­íc ta n¨m 1989 nh­ sau: Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt Tû träng (%) C«ng nh©n kü thuËt cã b»ng 24,19 C«ng nh©n kü thuËt kh«ng b»ng 20,21 Trung häc chuyªn nghiÖp 35,27 §¹i häc vµ cao ®¼ng trë lªn 20,32 Tæng sè lao ®éng kü thuËt(ng­êi) 3461331 b,ViÖt nam cã d©n sè trÎ: Tû träng trÎ em d­íi 15 tuæi ë n­íc ta ®· cã xu h­íng gi¶m, xong vÉn cßn ë møc cao, n¨m 1979 lµ 42,9% vµ n¨m 1989lµ 39,6% .Tuy nhiªn tû träng ng­êi giµ trong d©n sè kh«ng qu¸ thÊp, n¨m 1979 lµ 7,05% vµ n¨m 1989 lµ 7,1%.Víi d©n sè trÎ nh­ vËy, n­íc ta chøa ®ùng mét tiÒm n¨ng lao ®éng to lín,cho phÐp t¸i s¶n xuÊt mét c¸ch thuËn lîi, ®iÒu ®ã høa hÑn mét thÞ tr­êng tiªu thô réng lín .Nh­ng bªn c¹nh ®ã d©n sè trÎ t¹o lªn g¸nh nÆng to lín vÒ y tÕ, gi¸o dôc vµ viÖc lµm. c,D©n c­ ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu: Qu¸ tr×nh ph©n bè l¹i ®ang diÔn ra m¹nh mÏ,t×nh h×nh ph©n bè d©n c­ ë c¸c tØnh §ång B»ng B¾c Bé tõ 800-1100 ng­êi/km2 ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 1883 ng­êi/km2 ;ë §ång b»ng s«ng Cöu Long cã 359 ng­êi/km2 .Sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng dÉn ®Õn sù mÊt c©n ®èi gi÷a lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. d, D©n sè ph¸t triÓn ë møc ®é cao: B­íc vµo nöa sau cña thÕ kû XX,d©n sè ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh thêi kú 1954-1980 do t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh, kinh tÕ phôc håi vµ ph¸t triÓn, qui luËt d©n sè t¨ng lªn sau chiÕn tranh lµm cho d©n sè n­íc ta t¨ng lªn víi tèc ®é kû lôc: 3,93%/n¨m .Trong thêi kú 1979-1989,tû lÖ d©n t¨ng d©n sè b×nh qu©n ë møc 2,1%.Víi møc t¨ng nh­ vËy chØ trong vßng 30 n¨m n÷a d©n sè n­íc ta sÏ t¨ng lªn gÊp ®«i, vµo n¨m 2000 d©n sè n­íc ta sÏ lµ 80000, trong ®ã lùc l­îng lao ®éng lµ 45 triÖu, t¨ng 10 triÖu so víi n¨m 1989. 2.§Æc ®iÓm vÒ thÞ tr­êng lao ®éng. a,¸p lùc lín vÒ viÖc lµm: Lùc l­îng lao ®éng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· liªn tôc t¨ng víi tèc ®é cao,mét mÆt t¹o nguån lùc lín cho ph¸t triÓn ®Êt n­íc nh­ng mÆt kh¸c còng t¹o ra ¸p lùc lín vÒ ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. T¸c dông c¶ tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong c¬ cÊu kinh tÕ ®èi víi viÖc thu hót , chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, nh­ng hiÖn thùc, tèc ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn rÊt chËm , cô thÓ :Trong vßng 10 n¨m kÓ tõ n¨m 1990- 2000,khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lùc l­îng lao ®éng t¨ng 14,2% trong khi ®ã lùc l­îng lao ®éng n«ng nghiÖp chØ gi¶m 4%(tõ trªn 72% n¨m 1990 xuèng 68% n¨m 1999 ). Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn lµ luËn chøng lý gi¶i cho t×nh tr¹ng : ThiÕu viÖc lµm vµ d­ thõa lao ®éng cµng trë lªn bøc xóc.Theo kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra vÒ lao ®éng-viÖc lµm cho thÊy tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc l­îng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu h­íng gia t¨ng.NÕu n¨m 1986 lµ 5,8% th× n¨m 1997 lµ 6,01%;n¨m 1998 lµ 6,85% vµ n¨m 1999 lµ7,4%(trong ®ã n÷ chiÕm 8,26%) .§ång thêi tû lÖ lao ®éng thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ chñ yÕu tËp trung ë lùc l­îng lao ®éng cã ®é tuæi tõ 15-24.Lùc l­îng lao ®éng ë nhãm tuæi cµng cao tû lÖ thÊt nghiÖp cµng thÊt .Tû lÖ sö dông thêi gian thêi gian lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 65%-75% (thiÕu viÖc lµm kho¶ng 30%-35%), cµng chøng tá cho nhËn ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng d­ thõa lao ®éng nãi trªn . b, C¬ cÊu vÒ lao ®éng bÊt hîp lý: Lùc l­îng lao ®éng ë ViÖt Nam t¨ng nhanh, víi møc cung vÒ sè l­îng lao ®éng lín, xong vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n tay nghÒ l¹i rÊt thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng võa thõa l¹i võa thiÕu ,thõa lao ®éng phæ th«ng thiÕu lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt . ChÊt l­îng lao ®éng n­íc ta cßn ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ph¸t triÓn.Theo liÖu ®iÒu tra,sè l­îng c«ng nh©n ®­îc ®µo t¹o nghÒ gi¶m sót nghiªm träng,chØ cã 12% ®éi ngò c«ng nh©n qua ®µo t¹o , sè c«ng nh©n kh«ng cã tay nghÒ hoÆc thî bËc thÊp chiÕm 56% vµ kho¶ng 20% lao ®éng c«ng nghiÖp kh«ng cã chuyªn m«n.Sè c«ng nh©n thay ®æi nghÒ chiÕm 22,7% ,nh­ng chØ cã 6,31% trong sè ®ã ®­îc ®µo t¹o l¹i.§Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh miÒn nói c¸c N«ng -L©m tr­êng tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ tay nghÒ cña c«ng nh©n thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n¬i kh¸c.MÆt kh¸c thÓ lùc ng­êi lao ®éng ViÖt Nam cßn kÐm xa so víi c¸c n­íc trong khu vùc vÒ c©n nÆng vµ chiÒu cao,søc bÒn, nh­ chiÒu cao cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam lµ 1,47m, c©n nÆng 34,4kg so s¸nh víi mét sè n­íc nh­ PhilÝppin lµ 1,53m; 45,5kg; ng­êi NhËt lµ 1,64m; 53,3kg.Sè ng­êi kh«ng ®ñ tiªu chuÈn vÒ c©n nÆng ë ViÖt Nam chiÕm 48,7%.Bªn c¹nh ®ã kû luËt lao ®éng cßn ch­a cao cßn mang t¸c phong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp l¹c hËu. C¬ cÊu ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp lý, n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp cßn thÊp .NÕu n¨m 1991 lao ®éng n«ng nghiÖp lµ72,6% n¨m 1995 lµ 69,73% ®Õn n¨m 1999 lµ 67,7% vµ ®Õn n¨m 2000 dù b¸o kho¶ng 62,27% trong tæng sè lao ®éng ®­îc thu hót vµo ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ. Lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc chñ yÕu trong c¸c nghµnh nghÒ mµ lao ®éng ViÖt Nam kh«ng ®¸p øng ®­îc .ViÖc xuÊt khÈu lao ®éng tuy cã t¨ng lªn nh­ng vÉn cßn thÊp,,n¨m 1999 xuÊt khÈu ®­îc h¬n 30000 lao ®éng nh­ng l¹i chñ yÕu lµ lao ®éng gi¶n ®¬n. c,Tû lÖ lao ®éng tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng cßn thÊp. ë ViÖt Nam, hiÖn nay thÞ tr­êng lao ®éng tËp trung chñ yÕu ë ®« thÞ lín: Thµnh Phè Hå ChÝ Minh,thñ ®« Hµ Néi , c¸c Trung t©m c«ng nghiÖp míi. GÇn ®©y Tæng côc thèng kª ®iÒu tra møc sèng d©n c­ ViÖt Nam cho thÊy 21,45% lao ®éng so víi tæng sè lao ®éng trong tuæi ë khu vùc n«ng th«n tham gia lµm c«ng ¨n l­¬ng (quan hÖ thuª m­ín) trong sè ®ã sè lµm c«ng ¨n l­¬ng chuyªn nghiÖp lµ 4,29%.Con sè nµy ë thµnh thÞ lµ 42,81%b vµ 32,75% .Lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng ë n­íc ta tõ 3 th¸ng trë lªn trong n¨m nh×n chung cßn chiÕm tû lÖ nhá (17% tæng sè lùc l­îng lao ®éng cña x· héi , trong khi ®ã ë c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn tû lÖ nµy th­êng chiÕm 60-80%). Qua mét sè kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña d©n sè vµ thÞ tr­êng lao ®éng nªu trªn, ta cã ®ñ c¬ së, lý luËn thùc tiÔn, ®Ó ®i nghiªn cøu tiÕp sang phÇn thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ®ã .Tuy nhiªn ®Ó xem xÐt vÊn ®Ò ®­îc hoµn thiÖn ta ph¶i ®Ò cËp ®Õn,vÊn ®Ò sù t¸c ®éng cña d©n sè ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng. 3.D©n sè vµ sù t¸c ®éng tíi thÞ tr­êng lao ®éng. Trong phÇn nµy em xin ®iÓm qua mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ mèi quan hÖ hay sù t¸c ®éng cña d©n sè ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng. Cô thÓ xin nªu trong phÇn thùc tr¹ng tiÕp theo. T­¬ng øng víi tèc ®é t¨ng d©n sè nhanh lµ sù t¨ng nhanh d©n sè trong tuæi lao ®éng. Cïng víi sù gia t¨ng d©n sè nguån nh©n lùc còng t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ, nã ®­îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng con sè cô thÓ sau: HiÖn sè ng­êi ch­a ®­îc sö dông kh¸ ®«ng, chiÕm kho¶ng 6-7 triÖu ng­êi.Lùc l­îng h÷u h×nh nµy theo ­íc tÝnh cßn ®­îc bæ sung mçi n¨m 20-30 v¹n mçi n¨m .Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh phè cßn ë møc cao: 6,08% cuèi n¨m 1994. Nh­ vËy, sù t¸c ®éng cña d©n sè lu«n lµm cho lùc l­îng lao ®éng t¨ng cïng xu h­íng t¨ng cña d©n sè tõ ®ã t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng. CH¦¥NG II THùC TR¹NG D¢N Sè ,THÞ TR¦êNG LAO §éNG Vµ MèI QUAN HÖ GI÷A CHóNG I.THùC TR¹NG VÒ D¢N Sè I.1.Quy m« d©n sè: §Ó ®i vµo nghiªn cøu khÝa c¹nh qui m« d©n sè tr­íc hÕt ta ph¶i nhËn thøc ®­îc r»ng : Quy m« d©n sè lµ chØ tiªu quan träng nhÊt cÇn ®­îc nghiªn cøu trong d©n sè ,v× nã cho phÐp kh¸i qu¸t ®­îc tæng d©n sè cña mét vïng ,mét quèc gia mét khu vùc hay trªn toµn thÕ giíi.Nh÷ng th«ng tin vÒ d©n sè cho phÐp ta ph©n tÝch,so s¸nh víi c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ_x· héi nh­ mËt ®é d©n sè ,thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ng­êi,l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi,®iÖn n¨ng b×nh qu©n ®Çu ng­êi vv...XuÊt ph¸t tõ sù quan träng ®ã cña viÖc nghiªn cøu qui m« d©n sè,cïng víi sù kÕt hîp viÖc sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó biÕt ®­îc qui m« d©n sè,ta cã ®­îc nh÷ng sè liÖuvµ th«ng tin sau: Mét thùc tÕ tõ tr­íc tíi nay lµ: N­íc ta lµ mét n­íc ®«ng d©n ,qui m« d©n sè lín; Theo sè liÖu míi nhÊt,kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra d©n sè ngµy 1/4/1999 n­íc ta cã 77,263 triÖu nguêi vµ nh­ phÇn ®Æc ®iÓm cña d©n sè ®· nªu,t×nh tr¹ng d©n sè nh­ vËy ®· t¸c ®éng ®Õn lùc l­îng lao ®éng vµ dÉn ®Õn hËu qu¶ : Sè lao ®éng lªn ®Õn mét con sè khæng lå víi tû lÖ ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 58,5% víi kho¶ng 45 triÖu ng­êi.§ã lµ mét thøc th¸ch lín ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nan gi¶i. MÆt kh¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 trªn kh¼ng ®Þnh xu thÕ gi¶m møc sinh trong thËp kû võa qua,nhÊt lµ tõ khi triÓn khai thùc hiÖn chiÕn l­îc DS-KHHGD ®Õn nay (n¨m 2000) .Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay viÖc gi¶i quyÕt cã ®ång bé ,tõng b­íc vÒ quy m« chÊt l­îng ,c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bè d©n c­ lµ nÒn t¶ng quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc,gãp phÇn trùc tiÕp vµo n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng cho nh©n d©n hiÖn t¹i vµ c¸c thÕ hÖ mai sau. a.KÕt qu¶ ®¹t ®­îc qua s¸u n¨m thùc hiÖn chiÕn l­îc DS - KHHG§ §Õn n¨m 2000 ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt ngµy 6 - 3 - 1993 nh»m thÓ chÕ ho¸ mét giai ®o¹n th­c hiÖn NghÞ QuyÕt Trung ¦¬ng bèn ( kho¸ VII): ViÖc gi¶m møc sinh nhanh h¬n so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu h¹ tû lÖ d©n sè tõ 2,1% (n¨m 1992) xuèng cßn 1,5 -1,6% (n¨m 1999) .Quy m« d©n sè sÏ ë møc d­íi 81 triÖu ng­êi vµo n¨m 2000 ®©y lµ mét tiÕn bé v­ît bËc so víi môc tiªu cu¶ ''chiÕn l­îc DS - KHHG§ ®Õn n¨m 2000'' lµ gi¶m ®­îc tû lÖ suÊt sinh xuèng møc 2,9 con hoÆc thÊp h¬n,quy m« d©n sè ë møc sinh thay thÕ vµo n¨m 2015. b.Quy m« hé: Víi nh÷ng quy ®Þnh vµ mét sè nguyªn t¾c khi quan niÖm vÒ hé: §¨ng kÝ tÊt c¶ nh÷ng nh©n khÈu th­êng tró t¹i ViÖt Nam vµ mét sè tr­êng hîp ngo¹i lÖ ,nh÷ng ng­êi ®ã kh«ng ®­îc tÝnh vµo sè thµnh viªn cña hé nh­ng vÉn ®­îc ®iÒu tra ®¨ng ký trong cuéc T§T ( tæng ®iÒu tra).Víi nh÷ng c¬ së ®ã quy m« hé ®­îc ®iÒu tra vµ qua ®ã ta ®­a ra nh÷ng con sè nh­ sau: Vµo thêi ®iÓm 0 giê ngµy 1/4/1999 cã 16.669 ngh×n hé ®· ®­îc ®¨ng ký,t¨ng 3.711 ngh×n hé so víi thêi ®iÓm T§T 1989 ( t¨ng 28,6%). Trong thêi kú 1989 - 1999 ,tû lÖ t¨ng b×nh qu©n vÒ sè hé lµ 2,5% so víi con sè 3,7% cña thêi kú 1979 - 1989. BiÓu ®å 1- sè l­îng vµ tû lÖ t¨ng sèhé tõ 1979-1989. Sè l­îng hé (000) Tèc ®é t¨ng (%) Tû lÖ t¨ng hµng n¨m (%) T§TDS 1979 (1 th¸ng 10) 9.665.866 - - T§TDS 1989 (1 th¸ng 4) 12.958.041 34,1 3,1 T§TDS 1999 (1 th¸ng 4) 16.669.348 28,6 2,5 Nguån sè liÖu T§TDS 1979 vµ 1989 : T§TDS ViÖt Nam 1989 :Ph©n tÝch kªt qu¶ ®iÒu tra mÉu. Tõ b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy : Do c¶ quy m« d©n sè vµ sè l­îng hé ®Òu t¨ng ,nªn sè ng­êi b×nh qu©n trong hé lµ mét sè ®o h÷u Ých cho phÐp x¸c ®Þnh quy m« hé trung b×nh cã thay ®æi hay kh«ng vµo n¨m 1999 ,sè ng­êi b×nh qu©n / hé lµ 4,6 ng­êi ,gi¶m 0,3 ng­êi so víi m¨m 1989.Còng nh­ n¨m 1989 ,sè nh©n khÈu trung b×nh cña hé ë khu vùc thµnh thÞ cao h¬n mét chót so víi khu vùc n«ng th«n ®­îc . BiÓu2: Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé cña tõng lo¹i hé vµ quy hé trung b×nh chia theo vïng, ViÖt Nam 1999. Vïng ®Þa lÝ kinh tÕ Tû lÖ % tõng lo¹i hé (%) 1-2(ng­êi) 3(ng­êi) 4(ng­êi) 1-4(ng­êi) 5(ng­êi) 6(ng­êi) 7+(ng­êi) §ång b»ng S«ng Hång 17,6 18,8 29,4 65,8 19,1 9,3 5,9 4,1 §«ng B¾c 11,7 16,6 27,1 55,4 19,8 12,6 12,2 4,6 T©y B¾c 8,0 14,6 23,6 46,1 17,8 13,4 22,8` 5,2 B¾c Trung Bé 14,1 14,8 22,1 51,1 20,6 14,5 13,9 4,6 Duyªn H¶i Nam Trung Bé 14,6 15,0 22,3 51,9 19,7 13,5 15,4 4,6 T©y Nguyªn 10,1 14,6 21,0 45,6 19 14,4 21,0 5,0 §«ng Nam Bé 13,3 17,3 22,4 53,1 17,2 11,9 18,0 4,8 §ång B»ng S«ng Cöu Long 10,9 17,8 22,3 51,0 17,8 13,1 18,0 4,8 TÊt c¶ vïng 13,5 17,0 24,5 55,0 18,8 12,3 14,0 4,6 C¸c sè liÖu trong b¶ng cho thÊy, trong ph¹m vi c¶ n­íc còng nh­ trong t¸m vïng ®Þa lý kinh tÕ, sè hé 4 ng­êi ®Ìu chiÕm tû träng cao nhÊt . Sè hé 5 ng­êi chiÕm tû träng thø hai trong c¶ n­íc vµ c¶ 8 vïng. Ng­îc l¹i sè hé 3 ng­êi chiÕm tû träng thø ba trong c¶ n­íc vµ hÇu hÕt ë c¸c vïng. Qui m« gia ®×nh nhá(hé cã 4 ng­êi trë xuèng) lµ hiÖn t­îng phæ biÕn ë ViÖt Nam .Trªn ph¹m vi c¶ n­íc tæng sè hé tõ 1®Õn 4 chiÕm ch­a ®Õn 50%(T©y Nguyªn 45,6% vµ T©y B¾c 46,1%).§ay còng lµ hai vïng cã møc sinh cao nhÊt trong c¶ n­íc.§Æc biÖt ë vïng S«ng Hång ,cø 3 hé th× cã tíi 2 hé chØ cã tõ 1 ®Õn 4 ng­êi. Nh­ vËy qua hai vÊn ®Ò ®­îc tr×nh bµy trªn cho ta c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n: qui m« d©n sè n­íc ta cã gi¶m vµ v­ît møc kÕ ho¹ch mµ chØ tiªu ®Æt ra nh÷ng con sè ®iÒu tra thùc tÕ cho thÊy sè l­îng d©n sè n­íc ta cßn lín vµ chñ yÕu tËp trung ë nh÷ng vïng n«ng th«n. I.2 C¬ cÊu d©n sè: C¬ cÊu cña d©n sè ®­îc ph¶n ¸nh trong nh÷ng lo¹i c¬ cÊu sau: C¬ cÊu d©n sè theo giíi tÝnh ; C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi;Ngoµi ra ®Ó nghiªn cøu vÒ khÝa c¹nh nµy ta ph¶i xem xÐt thªm vÊn ®Ò sau: C¬ cÊu d©n sè trong hai n¨m 1989 vµ 1999 .Sau ®©y lµ chi tiÕt tõng vÊn ®Ò: I.2.1 C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi: C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi quan hÖ chÆt chÏ víi ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia, trong mäi tr­êng hîp,tû lÖ trÎ em phô thuéc tû lÖ ng­êi giµ vµ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng ®Òu ¶nh h­ëng ®Õn t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ng­îc l¹i.Nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ cÊu n­íc ta tõ 1994 ®Õn nay ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng d­íi ®©y : B¶ng 3: C¬ cÊu d©n sè ViÖt Nam qua c¸c cuéc ®iÒu tra n¨m 1989 -1994,1996 vµ ­íc tÝnh cho n¨m 1999 Nhãm tuæi T§TDS 1998 1-4-1994 1-10-1996 ¦íc 1999 Tæng sè Trong ®ã Tæng sè Trong ®ã Tæng sè Trong ®ã Tæng sè Trong ®ã Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷ <15 39,0 41,3 36,8 36,4 39,2 34,7 35,5 37,4 33,7 34,9 36,0 33,1 15-59 53,9 52,6 55,0 53,2 55,5 55,9 55,3 56,6 56,6 56,6 56,1 56,8 60+ 7,1 6,1 8,2 8,6 7,6 9,8 8,6 7,3 9,7 8,5 7,9 10,1 Céng 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 VÒ tæng thÓ trªn c¶ b×nh diÖn vµ c¸c nhãm tuæi ®Òu cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ,kÓ tõ cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1989, tû träng trÎ d­íi 15 tuæi trong d©n sè ®· gi¶m râ rÖt tõ 39% xuèng cßn 36,4% vµo n¨m 1994; 35,5% n¨m 1996;vµ ­íc tÝnh chØ cßn chiÕm 34,9% trong d©n sè vµo n¨m 1999. Tû lÖ phô thuéc chung gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m giai ®o¹n 1991 ®Õn 1999 kho¶ng 0,5% lµ møc kh¸ so víi c¸c n­íc trong khu vùc. C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi xem xÐt d­íi gãc ®é sau: a.TrÎ em phô thuéc: Nh÷ng nghiªn cøu trong lÜnh vùc d©n sè vµ y tÕ cho thÊy : Muèn thay thÕ ®æi míi c¸c thÕ hÖ ,tæng tû suÊt sinh ph¶i vµo kho¶ng tõ 2,1-2,2.NghÜa lµ b×nh qu©n mçi bµ mÑ ph¶i cã hai con.Trong khi ®ã ,n¨m 1993, 15 n­íc thuéc céng ®ång chung Ch©u ¢u cã tæng tû suÊt b×nh qu©n chØ lµ 1,46 .N¨m 1995 Ph¸p cã tû lÖ phô thuéc d­íi 15 tuæi chiÕm kho¶ng 20% ,­íc tÝnh ®Õn n¨m 2015 chØ cßn 14% ,do ®ã dÉn ®Õn kh¶ n¨ng thiÕu hôt lùc l­îng lao ®éng,sÏ dÉn ®Õn suy thoaÝ kinh tÕ .Víi c¬ cÊu trÎ d­íi 15 tuæi nh­ n­íc ta hiÖn nay,dù kiÕn trong nöa thÕ kû XXI n­íc ta vÉn lu«n cã nguån bæ sung nh©n lùc dåi dµo phôc vô cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ .Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi khi tû lÖ trÎ em phô thuéc gi¶m ®ã lµ:Mét mÆt lµ c¬ héi tiÕt kiÖm chi phÝ dµnh cho ®Çu t­ ®ång thêi cã ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng ,®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho t­¬ng lai bao gåm c¶ vÒ trÝ tuÖ vµ thÓ lùc .Nh÷ng khã kh¨n cÇn v­ît qua ®ã lµ tû lÖ suy dinh d­ìng ë trÎ em .Tû lÖ suy dinh d­ìng ë trÎ em míi gi¶m tõ 43% n¨m 1994 xuèng cßn 38,8% n¨m 1996 vµ 36,68% n¨m 1997 ,b×nh qu©n chØ gi¶m ®­îc 1,4% mçi n¨m ,môc tiªu ®Æt ra ®Õn n¨m 2000 lµ h¹ tû lÖ nµy xuèng cßn 30% n¨m 2000. b.Ng­êi giµ : Sù thay ®æi tû träng ng­êi giµ trong d©n sè còng t¹o ra c¸c mèi quan hÖ hai chiÒu víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ,mét nguy c¬ mµ thùc tÕ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ : c¬ cÊu ng­êi giµ lín ®Õn mét chõng mùc nµo ®ã sÏ dÉn ®Õn thiÕu lao ®éng ,vÒ l©u dµi sÏ dÉn ®Õn gi¶m søc m¹nh cña ®Êt n­íc .ViÖt Nam víi trong ng­êi giµ 65 tuæi trë lªn trong d©n sè kh¸ cao .KÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1994 cho thÊy tû lÖ ng­êi giµ tõ 65 tuæi trë lªn trong d©n sè ë n­íc ta lµ 5,9% .So víi sè liÖu trong n¨m 1995 do ­íc tÝnh cña Liªn Hîp Quèc tû lÖ nµy ë n­íc ta cao h¬n møc chung ë Ch©u ¸ (5,3%) ,khu vùc §«ng Nam ¸ (4,3%).§iÒu nµy ph¶n ¸nh møc chÕt thÊp vµ tuæi thä b×nh qu©n cña n­íc ta kh¸ ca