Một số câu hỏi về thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam

ư hoàn toàn có quyền tham gia giao dịch trên thị trường CKPS khi đã tham gia giao dịch trên thị trường cổ phiếu. Ngoài ra, nếu nhà đầu tư đã có tài khoản giao dịch chứng khoán thông thường mở tại công ty chứng khoán đồng thời là thành viên giao dịch (TVGD) Chứng khoán Phái sinh, nhà đầu tư được quyền sử dụng tài khoản giao dịch chứng khoán nêu trên để thực hiện giao dịch chứng khoán phái sinh, nhưng chỉ sau khi đã mở tài khoản ký quỹ tại thành viên bù trừ. Trong trường hợp tài khoản giao dịch chứng khoán thông thường của nhà đầu tư được mở tại CTCK không phải là TVGD thị trường CKPS thì nếu có nhu cầu tham gia thị trường CKPS, nhà đầu tư phải mở tài khoản giao dịch CKPS tại một CTCK khác là TVGD thị trường CKPS. Tôi có thể dùng chứng khoán để thế chấp khi tính giá trị ký quỹ được không? Căn cứ vào Điều 22 Thông tư số 11/2016/TT-BTC, Nhà đầu tư có thể sử dụng tài sản ký quỹ là tiền hoặc chứng khoán để thực hiện nghĩa vụ ký quỹ của mình. Đối với tài sản ký quỹ là chứng khoán, TTTTBT sẽ quy định: • Danh sách những chứng khoán được chấp thuận làm tài sản ký quỹ; • Tỷ lệ chiết khấu đối với tiền hoặc/và chứng khoán sử dụng làm tài sản ký quỹ; • Tỷ lệ ký quỹ bằng tiền tối thiểu đối với khoản ký quỹ của nhà đầu tư. Khi nộp tiền hoặc chứng khoán làm tài sản ký quỹ, nhà đầu tư phải đảm bảo nguyên tắc tuân thủ các quy định nêu trên của TTTTBT. Thành viên bù trừ có quyền quy định giá trị ký quỹ ban đầu, giá trị ký quỹ duy trì, tỷ lệ ký quỹ bằng tiền, loại tiền và chứng khoán được chấp thuận làm ký quỹ, tỷ lệ chiết khấu với các loại tài sản trên nhưng không được thấp hơn các giá trị tương ứng do Trung tâm Lưu ký quy định. 18 Khi tham gia giao dịch phái sinh, tôi phải tuân thủ những quy định gì? Nhà đầu tư khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh cần phải tuân thủ theo những quy định đã được nêu tại Điều 8 Nghị định số 42/2015/NĐ-CP và Điều 6,7,8 và 9 tại Thông tư số 11/2016/TT-BTC; Ngoài ra, Sở GDCK Hà Nội và VSD sẽ xây dựng và công bố các văn bản hướng dẫn đối với hoạt động giao dịch, thanh toán bù trừ của nhà đầu tư và thành viên thị trường. Khi ký hợp đồng mở tài khoản giao dịch và tài khoản ký quỹ tại TVGD và TVBT, nhà đầu tư cũng cần phải hiểu rõ nội dung và thực hiện các quy định chi tiết tại các hợp đồng nêu trên. Tại Việt Nam có áp dụng cơ chế Đối tác Bù trừ Trung tâm (CCP) không? Có: Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) sẽ đóng vai trò là Trung tâm Thanh toán Bù trừ theo cơ chế Đối tác Bù trừ Trung Tâm (CCP) trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Sản phẩm phái sinh được triển khai đầu tiên tại Việt Nam là gì? Tại sao lại lựa chọn như vậy? Theo thông lệ phát triển thị trường phái sinh trên thế giới, Hợp đồng Tương lai và Hợp đồng Quyền chọn là những sản phẩm phái sinh đầu tiên và phổ biến nhất. Tuy nhiên, Hợp đồng Quyền chọn có những đặc điểm riêng biệt và cấu trúc sản phẩm phức tạp, khó tiếp cận đối với công chúng đầu tư. Trong khi đó, nguyên tắc giao dịch Hợp đồng Tương lai có nhiều nét tương đồng với việc giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở, phù hợp với các tiêu chí về tính đơn giản của việc thiết kế sản phẩm cũng như mức độ dễ tiếp cận với công chúng đầu tư. Do vậy, Hợp đồng Tương lai được lựa chọn làm loại sản phẩm phái sinh đầu tiên được triển khai tại Việt Nam. 19 Các tài sản được lựa chọn làm tài sản cơ sở cho HĐTL tại Việt Nam? Trong giai đoạn đầu, các sản phẩm phái sinh được xây dựng dựa trên hai loại tài sản cơ sở là (i) chỉ số cổ phiếu niêm yết bởi Sở giao dịch chứng khoán và (ii) trái phiếu chính phủ. Đây là hai sản phẩm HĐTL phù hợp cho việc ra mắt thị trường CKPS tại Việt Nam. Trong thời gian tới, các sản phẩm Hợp đồng Tương Lai và Chứng khoán Phái sinh khác trên các loại tài sản cơ sở sẽ được ra đời khi điều kiện thị trường phù hợp. HĐTL chỉ số cổ phiếu có các tháng đáo hạn như thế nào? Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu được niêm yết theo các bộ mã hợp đồng, mỗi mã hợp đồng tương ứng với một tháng đáo hạn. Bộ mã hợp đồng được niêm yết dự kiến có các tháng đáo hạn là tháng hiện tại, tháng kế tiếp và 2 tháng theo chu kỳ quý gần nhất (tháng cuối quý là các tháng: tháng 3,tháng 6, tháng 9 và tháng 12) Ví dụ: Tại thời điểm tháng 8-2016, Sở GDCK sẽ niêm yết bộ mã hợp đồng tương lai chỉ số cố phiếu bao gồm các tháng đáo hạn sau: tháng 8-2016 (tháng hiện tại), tháng 9-2016 (tháng kế tiếp), tháng 12-2016, tháng 3-2017 (2 tháng cuối quý gần nhất) HĐTL chỉ số cổ phiếu được thanh toán như thế nào? Cuối mỗi ngày giao dịch, một mức giá thanh toán cuối ngày được xác định làm cơ sở để Trung tâm bù trừ hạch toán lãi/lỗ cho các giao dịch phát sinh trong ngày hoặc giá trị của các vị thế đang nắm giữ như sau: 20 • Với những hợp đồng mở mới trong ngày: Lãi/lỗ vị thế mới mở = (Giá thanh toán cuối ngày – Giá giao dịch) x Hệ số nhân x Số lượng hợp đồng • Với những hợp đồng đang nắm giữ: Lãi/lỗ với với vị thế đã có = (Giá thanh toán cuối ngày – Giá thanh toán cuối ngày liền trước) x Hệ số nhân x Số lượng hợp đồng Vào ngày giao dịch cuối cùng, một mức giá thanh thanh toán cuối cùng được xác định làm cơ sở để Trung tâm bù trừ hạch toán lãi/lỗ cho các vị thế còn nắm giữ tới thời điểm đó. Giá thanh toán cuối cùng của HĐTL CSCP được xác định dựa trên chỉ số cổ phiếu trên thị trường cơ sở vào ngày giao dịch cuối cùng. Khoản thanh toán cuối cùng = (Giá thanh toán cuối cùng – Giá thanh toán cuối ngày giao dịch liền trước) x Hệ số nhân x Số lượng hợp đồng. • Giá trị các khoản lãi/lỗ của từng loại vị thế được tính để xác định tổng giá trị của các vị thế của người đầu tư. • Nếu giá trị vị thế của người đầu tư < mức ký quỹ tối thiểu thì người đầu tư được yêu cầu bổ sung ký quỹ về bằng mức ký quỹ ban đầu. • Nếu giá trị vị thế của người đầu tư > mức ký quỹ ban đầu thì người đầu tư có thể rút lãi (= giá trị vị thế - mức ký quỹ ban đầu). Lợi ích của giao dịch HĐTL trên chỉ số với giao dịch cổ phiếu đơn lẻ? Nhà đầu tư có thể sử dụng hợp đồng tương lai để thay thế cho việc mua chứng khoán cơ sở (cổ phiếu chứng chỉ quỹ, cổ phiếu đơn lẻ) để điều chỉnh danh mục đầu tư của nhà đầu tư. So với việc đầu tư vào các cổ phiếu đơn lẻ, hợp đồng tương lai chỉ số có một số ưu điểm sau: • Người đầu tư có thể “mua cả thị trường cổ phiếu” thông qua việc mua hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu, thay vì phải mua từng cổ phiếu đơn lẻ hoặc phải đầu tư qua một công ty quản lý quỹ; 21 • Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu mang lại lợi thế đòn bẩy cao hơn bất kỳ cổ phiếu đơn lẻ nào; • Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu chỉ cần yêu cầu phần vốn đầu tư thấp so với giá trị hợp đồng; • Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu có rủi ro thấp hơn việc mua và nắm giữ cổ phiếu đơn lẻ; • Đầu tư vào HĐTL chỉ số cổ phiếu, người đầu tư chỉ phải theo dõi diễn biến một chỉ số, không cần phải theo dõi hàng trăm cổ phiếu đơn lẻ; • Tính ứng dụng cao: một hợp đồng tương lai trên chỉ số có thể sử dụng làm công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhiều danh mục chứng khoán khác nhau của nhà đầu tư. • Tính minh bạch và độ an toàn cao: do tài sản cơ sở là chỉ số cổ phiếu bao gồm nhiều cổ phiếu thành phần, các hoạt động gây thao túng chỉ số sẽ khó thực hiện; • Hình thức thanh toán dễ dàng và tiện lợi: do tài sản cơ sở là chỉ số cổ phiếu-không phải là một tài sản có thể chuyển giao, nên việc thanh toán hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu được thực hiện bằng tiền dựa trên lãi/lỗ của các bên. Việc thanh toán được Trung tâm Thanh toán Bù trừ thực hiện liên tục trong ngày, đảm bảo giảm thiểu tối đa tính rủi ro đối tác của hợp đồng. Với các lợi ích trên, sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số cố phiếu là sản phẩm được ưa chuộng nhất tại thị trường chứng khoán phái sinh trên các Sở Giao dịch Chứng khoán trên thế giới, với độ thanh khoản quan, được nhà đầu tư quan tâm. HĐTL trái phiếu chính phủ có các tháng đáo hạn như thế nào? Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu được niêm yết theo các bộ mã hợp đồng, mỗi mã hợp đồng tương ứng với một tháng đáo hạn. Bộ mã hợp đồng dự kiến sẽ có các tháng đáo hạn là 3 tháng gần nhất theo chu kỳ quý (với tháng theo chu kỳ quý là tháng 3,tháng 6, tháng 9 và tháng 12) Ví dụ: 22 Tại thời điểm tháng 10-2016, SGD sẽ niêm yết bộ mã hợp đồng tương lai trái phiếu bao gồm các tháng đáo hạn sau: 12-2016, tháng 3-2017 và tháng 6-2017 (3 tháng gần nhất theo chu kỳ quý) Nếu không có đúng trái phiếu để giao thì tôi có được phép dùng trái phiếu khác không? Nội dung mẫu Hợp đồng của HDDTL Trái phiếu Chính phủ sẽ quy định những loại trái phiếu được sử dụng làm tài sản chuyển giao. Trường hợp NĐT không có đúng loại trái phiếu kỳ hạn 5 năm để giao, có thể sử dụng trái phiếu khác để giao nhưng đảm bảo trái phiếu dùng để giao phải là một trong các trái phiếu đủ điều kiện trong rổ trái phiếu giao hàng do SGDCK và VSD quy định. Hệ số chuyển đổi là gì? Được dùng làm gì? Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ cho phép người bán thực hiện nghĩa vụ chuyển giao bằng một trong số các mã trái phiếu đáp ứng tiêu chuẩn thanh toán hợp đồng. Giá của trái phiếu thanh toán này được tính toán bằng cách sử dụng hệ số chuyển đổi (Conversion factor). Về bản chất, hệ số chuyển đổi là tỷ lệ hoán đổi giữa trái phiếu giả định của hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ với trái phiếu thanh toán (có cùng mệnh giá) tại ngày chuyển giao vật chất. Theo đó, giá của trái phiếu thanh toán sẽ được xác định tại mức lợi suất bằng với mức lãi suất danh nghĩa của trái phiếu giả định đó. Ví dụ: Hệ số chuyển đổi = 1,24 nghĩa là 1 trái phiếu thanh toán được quy đổi bằng 1,24 trái phiếu giả định tại ngày thanh toán cuối cùng của hợp đồng. Sở GDCK Hà Nội có sử dụng cơ chế khớp lệnh như trên thị trường cổ phiếu không? 23 Cơ chế khớp lệnh đối với thị trường chứng khoán phái sinh sẽ tương tự như trên thị trường cổ phiếu đó là: ưu tiên giá và thời gian. • Ưu tiên về giá: lệnh đặt bán với mức giá thấp hơn hoặc lệnh đặt mua với mức giá cao hơn sẽ được ưu tiên thực hiện trước; • Ưu tiên về thời gian: các lệnh mua hoặc bán có cùng mức giá thì lệnh nào được nhập vào hệ thống giao dịch trước sẽ được ưu tiên thực hiện trước. Các loại lệnh được sử dụng khi giao dịch HĐTL? Lệnh giao dịch khi giao dịch HĐTL bao gồm các lệnh sau: • Lệnh giới hạn: lệnh mua hoặc lệnh bán chứng khoán tại một mức giá xác định hoặc tốt hơn. Mức giá tốt hơn là mức giá cao hơn mức giá xác định đối với lệnh bán và mức giá thấp hơn mức giá xác định đối với lệnh mua. • Lệnh thị trường: lệnh mua chứng khoán tại mức giá bán thấp nhất hoặc lệnh bán chứng khoán tại mức giá mua cao nhất hiện có trên thị trường. Lệnh thị trường có thể là Lệnh thị trường giới hạn (MTK), Lệnh thị trường khớp toàn bộ hoặc hủy (MOK), lệnh thị trường khớp và hủy (MAK), v.v • Lệnh giao dịch tại mức giá mở cửa/ đóng cửa ATO, ATC: lệnh đặt mua hoặc đặt bán chứng khoán tại mức giá mở cửa (ATO) hoặc giá đóng cửa (ATC). Tôi có thể xem thông tin về HĐTL ở đâu? Nhà đầu tư quan tâm có thể tìm hiểu kỹ hơn về chứng khoán phái sinh và hợp đồng tương lai trên các chuyên trang về chứng khoán phái sinh trên trang web của HNX tại đây. Khi tổ chức giao dịch sản phẩm phái sinh, Sở GDCK Hà Nội sẽ đăng tải các thông tin trên website bao gồm: 24 • Các loại sản phẩm chứng khoán phái sinh đang giao dịch • Các mức giá giao dịch, giá tham chiếu, giá trần, sàn, v.v.. • Thông tin về khối lượng mở của từng loại chứng khoán, thông tin giá của mã hợp đồng có tháng đáo hạn gần nhất; • Thông tin giao dịch trái phiếu và chỉ số cổ phiếu cơ sở • Thông tin về thanh toán: giá thanh toán hàng ngày, cuối cùng, rổ trái phiếu chuyển giao và hệ số chuyển đổi khi niêm yết, khi chuẩn bị thanh toán. • Các thay đổi về nội dung mẫu hợp đồng, các văn bản hướng dẫn, v.v Trong thời gian tới, Sở GDCK Hà Nội sẽ tổ chức các chương trình hội thảo, tuyên truyền và đào tạo về CKPS và thị trường CKPS tại Việt Nam. Nhà đầu tư quan tâm có thể liên hệ trực tiếp với Sở GDCK để đăng ký tham dự các chương trình này. 25 Thông tin chi tiết xin liên hệ: Phòng Nghiên cứu phát triển, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội Số 02 Phan Chu Trinh, Quận Hoàn Kiếm, T.P Hà Nội Số điện thoại: (84-4) 39412626 Fax: (84.4) 39347818 Email: phongncpt@hnx.vn Các nội dung trên được sử dụng cho mục đích đào tạo. Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội không chịu trách nhiệm đối với bất kỳ thiệt hại nào phát sinh từ việc sử dụng các nội dung này. Các nội dung trên là thông tin thuộc bản quyền sở hữu của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Bất kỳ hình thức sao chép, in ấn sẽ cần có sự chấp thuận của Sở Chứng Khoán Hà Nội.