Một số biện pháp nâng cao chất lượng thực tập sư phạm cho sinh viên khoa Giáo dục mầm non - Trường Đại học Thủ đô Hà Nội

146 TRNG I HC TH  H NI MT S' BIN PHAP NFNG CAO CH/T L(SNG TH-C THP S( PH?M CHO SINH VIN KHOA GIAO D.C M8M NON – TR(ONG ?I HC TH  H NI Đặng Lan Phương1 Trường Đại học Thủ đô Hà Nội Tóm tắt: Đối với các trường sư phạm, thực tập sư phạm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc giúp sinh viên rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, hình thành và phát triển lòng yêu nghề. Nội dung bài báo đề cập đến thực trạng tổ chức hoạt động thực tập sư phạm cho sinh viên Trường Đại học Thủ đô Hà Nội và một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động này Từ khóa: thực tập sư phạm, mầm non 1. MỞ ĐẦU Đội ngũ giáo viên mầm non có vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, có nhiệm vụ thực hiện việc nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ từ 3 tháng tuổi đến 6 tuổi, đây là giai đoạn trẻ phát triển rất nhanh về nhiều mặt thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ,là giai đoạn đầu của quá trình phát triển nhân cách. Có thể nói đội ngũ giáo viên mầm non là yếu tố then chốt góp phần tạo sự khởi đầu để phát triển ở trẻ những chức năng tâm sinh lý, năng lực và phẩm chất mang tính bền vững, những kỹ năng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi, khơi dậy những khả năng tiềm ẩn, chuẩn bị tốt cho trẻ vào học ở tiểu học và cho sự phát triển của trẻ trong các giai đoạn sau. Chính vì vậy, đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên mầm non là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của các trường cao đẳng và đại học để thực hiện thành công đổi mới giáo dục. Đối với các trường cao đẳng, đại học, việc đổi mới phương pháp dạy học lấy việc phát triển năng lực thực hành, giải quyết vấn đề của sinh viên làm định hướng, vì vậy công tác thực tập sư phạm là khâu quan trọng, quyết định khả năng thích ứng và chất lượng công tác của sinh viên sau khi tốt nghiệp. 1 Nhận bài ngày 25.4.2017; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt đăng ngày 20.6.2017 Liên hệ tác giả: Đặng Lan Phương; Email: dlphuong@daihocthudo.edu.vn TP CH KHOA HC − S 16/2017 147 2. NỘI DUNG Thực tập sư phạm (TTSP) là một hình thức thực hành nghề nghiệp trong quá trình đào tạo giáo viên. Đó là quá trình mà người sinh viên tập vận dụng những tri thức nghề nghiệp để rèn luyện những kỹ năng sư phạm. Nói cách khác, đó là quá trình vận dụng những kiến thức tổng hợp về khoa học sư phạm và khoa học chuyên ngành để thực hiện nhiệm vụ giảng dạy và giáo dục trong thực tế giáo dục nhằm hình thành những năng lực sư phạm và phẩm chất nhân cách của người giáo viên trong tương lai. Theo tác giả Nguyễn Đình Chỉnh, "thực tập sư phạm là một giai đoạn quan trọng nhằm kiểm tra sự chuẩn bị về mặt lý luận và thực hành của sinh viên đối với việc độc lập công tác của họ, và hình thành những khả năng rộng lớn trong việc sáng tạo giải quyết những công việc của cá nhân người giáo viên tương lai". Đối với các cơ sở đào tạo giáo viên, thực tập sư phạm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc giúp sinh viên rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, hình thành và phát triển lòng yêu nghề. Chính vì thế, việc rèn nghề trên giảng đường các trường sư phạm càng là vấn đề quan trọng, đòi hỏi phải được thực hiện thật tốt. Với sinh viên chuyên ngành Giáo dục Mầm non, thực tập sư phạm càng có ý nghĩa, bởi vì đối tượng chăm sóc, giáo dục của họ là trẻ em từ 3 tháng tuổi đến 6 tuổi. Theo số liệu thống kê cuối năm học 2015-2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, cấp học Mầm non còn thiếu 33.827 giáo viên, vì vậy chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới và nhu cầu tăng số lượng trẻ ra lớp. Điều đó cho thấy giáo viên mới được nhận về trường mầm non không có thời gian tiếp cận từ từ với công việc mà đòi hỏi họ phải vào cuộc ngay với vai trò của một giáo viên mầm non thực thụ. Trong chương trình đào tạo giáo viên mầm non trình độ cao đẳng, công tác thực tập sư phạm đóng vai trò rất quan trọng, nhằm gắn lí luận với thực tiễn, là sự liên kết giữa cơ sở nơi đào tạo và trường mầm non là nơi sử dụng giáo viên. Thông qua thực tập sư phạm giúp củng cố, hệ thống hoá kiến thức, kĩ năng sinh viên đã được học và thực hành, làm giàu vốn kinh nghiệm thực tế của sinh viên về phương pháp chăm sóc và giáo dục trẻ. Đây là cơ hội giúp sinh viên sư phạm đi sâu tìm hiểu thực tế giáo dục, tiếp xúc với trẻ mầm non và giáo viên, được thường xuyên thực hành, luyện tập các kĩ năng sư phạm (kĩ năng quan sát, nghiên cứu và đánh giá sự phát triển của trẻ...) làm cơ sở để hình thành phẩm chất và năng lực sư phạm của người giáo viên mầm non. Từ đó, bồi dưỡng lòng yêu nghề, mến trẻ; thái độ thân thiện, tích cực hòa nhã trong giao tiếp và có ý thức tự giác trong việc rèn luyện tay nghề. Thời gian thực tập sư phạm cũng giúp sinh viên nhận thức được vai trò của người giáo viên mầm non, thực hành làm một số công việc về chăm sóc giáo dục trẻ, theo yêu cầu của 148 TRNG I HC TH  H NI chương trình khung đào tạo giáo viên mầm non trình độ cao đẳng do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Trong công tác đào tạo giáo viên, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội luôn coi trọng công tác thực tập sư phạm, coi đây là một phần thiết yếu tạo nên chất lượng giáo dục của nhà trường. Nhà trường rất chú trọng kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết với thực hành, giữa cơ sở đào tạo với trường mầm non vì quá trình đào tạo không chỉ tồn tại ở dạng lý thuyết thuần túy mà luôn luôn kết hợp với thực hành, thực tập giúp cho quá trình học tập của sinh viên không bị xa rời thực tế. Tại khoa Giáo dục Mầm non trường Đại học Thủ đô Hà Nội, nội dung thực tập sư phạm dành cho sinh viên năm thứ 2 và thứ 3 bao gồm thực tập tổ chức các hoạt động vui chơi, hoạt động học tập, hoạt động chăm sóc sức khỏe cho trẻ và công tác quản lý nhóm lớp nhằm giúp sinh viên nâng cao kiến thức, rèn luyện tay nghề, nâng cao năng lực sư phạm và hoàn thiện những kĩ năng, nghiệp vụ cần thiết của một giáo viên mầm non. Trong những năm qua, trường Đại học Thủ đô Hà Nội đã phối hợp chặt chẽ với Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội lựa chọn các trường mầm non uy tín, chất lượng cao để sinh viên được tiếp cận với thực tiễn đổi mới giáo dục trong các đợt thực hành, thực tập. Nhà trường đã điều chỉnh tăng thời lượng và đổi mới hình thức thực hành, thực tập của sinh viên tại các trường mầm non, đồng thời khuyến khích sinh viên tham gia nghiên cứu, cải tiến, áp dụng những phương pháp giáo dục mới trong thực tế nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ mầm non. Năm học 2016-2017, nhà trường bắt đầu áp dụng hình thức thực tập sư phạm thường xuyên (TTSPTX) đối với các lớp chất lượng cao. Thời gian sinh viên được xuống trường mầm non kéo dài từ 19 đến 27 tuần và chia thành 2 giai đoạn: 2 buổi/tuần trong giai đoạn một và 7 buổi/tuần ở giai đoạn hai, tổng thời gian thực tập ở trường mầm non là 50 buổi đối với sinh viên năm hai và 90 buổi với sinh viên năm ba. Với hình thức thực tập mới sinh viên được xuống trường mầm non song song với việc học ở trường sư phạm sẽ giúp các em áp dụng lý thuyết đang được học vào thực tiễn. Sinh viên được thường xuyên tham gia vào các hoạt động của trường mầm non, được thực tập chăm sóc, giáo dục trẻ ở các độ tuổi khác nhau trong mỗi đợt thực tập, tạo nền tảng vững vàng để hình thành và củng cố các kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên. Để tìm hiểu thực trạng hoạt động thực tập sư phạm của sinh viên khoa Giáo dục mầm non, chúng tôi đã tiến hành khảo sát bằng Phiếu trưng cầu ý kiến, quan sát quá trình thực tập của sinh viên và cùng trò chuyện với các giảng viên trưởng đoàn, sinh viên, cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường mầm non là những cơ sở thực tập của trường đại học Thủ đô Hà Nội. TP CH KHOA HC − S 16/2017 149 Qua kết quả khảo sát thực trạng hoạt động thực tập sư phạm của sinh viên trong năm học 2016-2017, chúng tôi nhận thấy: đa số sinh viên đã nhận thức được vai trò của hoạt động thực tập sư phạm đối với sinh viên chuyên ngành mầm non khi đi thực tập. Sinh viên đã từng bước nắm bắt những công việc phải làm và thực hiện nhiệm vụ của mình tại trường thực tập. Sinh viên tham gia đầy đủ các nội dung tổ chức các hoạt động chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ theo đúng quy trình, tham gia thực hiện công tác quản lý nhóm lớp và các hoạt động ngoại khóa như tổ chức ngày hội, ngày lễ, tổ chức cho trẻ đi thăm quan, dã ngoại... Trong quá trình tổ chức các hoạt động, sinh viên đã biết vận dụng kiến thức đã học ở trường, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ giáo viên phụ trách các nhóm/lớp để áp dụng vào thực tiễn tổ chức các hoạt động giáo dục cho trẻ theo độ tuổi. Sau thời gian TTSP, trình độ nghiệp vụ của các em được nâng lên rõ rệt, thể hiện qua chất lượng tổ chức các hoạt động giáo dục và sinh hoạt hàng ngày cho trẻ, được Ban Giám hiệu và giáo viên hướng dẫn tại các cơ sở thực tập đánh giá cao. Về kết quả: Tổng hợp điểm TTSP 1 của sinh viên khoa Giáo dục Mầm non trong những năm gần đây cho thấy tỉ lệ sinh viên đạt điểm loại giỏi và xuất sắc chiếm đa số, sinh viên đạt loại trung bình chiếm tỉ lệ rất thấp và không có sinh viên xếp loại yếu. Dưới đây là kết quả TTSP 1 của sinh viên khoa Giáo dục Mầm non từ năm học 2012- 2013 đến 2016-2017: Xuất sắc Giỏi Khá Trung bình Yếu Năm học n % n % n % n % n % 2012-2013 30 18,6 67 41,6 61 37,9 3 2 0 0 2013-2014 51 39,5 73 56,5 4 3,1 1 0,77 0 0 2014-2015 4 2,91 108 78,83 25 18,2 4 0 0 0 0 2016-2017 13 7,47 158 91,37 2 1,14 0 0 0 0 Có được kết quả này, theo chúng tôi, là nhờ những thuận lợi sau: − Trường Đại học Thủ đô Hà Nội đã xây dựng được kế hoạch thực tập sư phạm bao gồm mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức thực tập, các nhiệm vụ của sinh viên, quy định về đánh giá kết quả thực tập... được đa số sinh viên, giảng viên trưởng đoàn và trường mầm non đánh giá là phù hợp. Riêng đối với hình thức thực tập sư phạm thường xuyên (TTSPTX) do thời gian xuống trường nhiều hơn, nên sinh viên vừa được học lý thuyết vừa 150 TRNG I HC TH  H NI được quan sát và áp dụng vào thực tế tại trường mầm non, giúp các em có những trải nghiệm, kinh nghiệm tốt hơn. − Trong quá trình chỉ đạo, kiểm tra, giám sát TTSP..., luôn có sự phối hợp xuyên suốt từ Ban chỉ đạo TTSP của thành phố đến các ban chỉ đạo TTSP tại các trường mầm non, giữa giảng viên trưởng đoàn với Ban Giám hiệu và đội ngũ giáo viên hướng dẫn tại các nhóm/lớp. − Trường Đại học Thủ đô Hà Nội đã thiết lập được hệ thống các cơ sở thực tập là các trường mầm non có quy mô và điều kiện về cơ sở vật chất cũng như đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu TTSP của sinh viên chuyên ngành mầm non. Ban Giám hiệu và các giáo viên được phân công hướng dẫn sinh viên nhiệt tình, có tinh thần trách nhiệm, hòa đồng trong ứng xử với sinh viên và luôn tạo mọi điều kiện tốt cho sinh viên trong việc làm quen với môi trường giáo dục và với trẻ ở nhóm/ lớp vàtham gia vào các hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ. Bên cạnh những mặt đã đạt được, công tác thực tập sư phạm của sinh viên khoa Giáo dục mầm non vẫn còn những hạn chế, khó khăn như sau: − Kĩ năng thực hành một số môn phương pháp có sự chênh lệch giữa lý thuyết với thực tế tại trường mầm non khiến sinh viên thiếu tự tin khi tổ chức các hoạt động giáo dục. − Sinh viên còn gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch giáo dục, bao quát và quản lý trẻ, trong đánh giá trẻ và xử lý các tình huống sư phạm do còn thiếu kinh nghiệm và tự tin khi đứng lớp, đặc biệt là sinh viên năm thứ 2. − Kỹ năng làm việc nhóm của sinh viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sự phối hợp giữa các giáo sinh khi tổ chức hoạt động học cho trẻ mầm non. − Nhiều sinh viên còn lúng túng, thiếu tự tin khi giao tiếp với Ban Giám hiệu, với giáo viên, phụ huynh và giao tiếp với trẻ, điều đó đã ảnh hưởng đến hiệu quả các hoạt động thực tập của sinh viên − Đối với công tác quản lý nhóm lớp: Do thời gian thực tập không dài, nên sinh viên năm 2 không có đủ thời gian để thực hiện được các nội dung của công tác quản lý nhóm/lớp. Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn công tác thực tập sư phạm tại trường Đại học Thủ đô Hà Nội, chúng tôi đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng thực tập sư phạm cho sinh viên Khoa Giáo dục mầm non như sau: • Nhóm biện pháp nâng cao điều kiện tổ chức thựctập sư phạm: − Điều kiện về cơ sở vật chất: Cần chú trọng việc lựa chọn các trường mầm non để đưa sinh viên đi thực tập: thiết lập hệ thống trường mầm non thực hành hoặc thiết lập hệ thống các trường mầm non "vệ tinh", đảm bảo điều kiện về vị trí, về quy mô, cơ sở vật TP CH KHOA HC − S 16/2017 151 chất, đội ngũ giáo viên và chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ, đáp ứng tốt các yêu cầu thực tập sư phạm của sinh viên. − Bố trí Phòng nghiệp vụ mầm non (tại trường Đại học Thủ đô Hà Nội) giúp sinh viên làm quen với môi trường giáo dục ở trường mầm non và thực hành tổ chức các hoạt động giáo dục cho trẻ. − Cung cấp các đồ dùng dạy học, đồ chơi, mẫu sổ sách (sổ theo dõi trẻ, sổ nhật ký, sổ kế hoạch của giáo viên, sổ tài sản), các mẫu bảng biểu giúp sinh viên làm quen và thực hành khi học lý thuyết. − Điều kiện về nhân lực: Tính giờ quy đổi cho giảng viên phụ trách công tác thực hành, thực tập của khoa GDMN; Tăng số tiết quy đổi cho giảng viên tham gia hướng dẫn thực hành, thực tập sư phạm. • Nhóm biện pháp nâng cao tính phù hợp của Chương trình đào tạo giáo viên mầm non với thực tiễn đổi mới của giáo dục mầm non − Cần đổi mới, hoàn thiện nội dung chương trình và phương pháp đào tạo giáo viên mầm non để phù hợp với thực tiễn đổi mới giáo dục mầm non. Trong các học phần về phương pháp, cần tăng cường nội dung thực hành xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức hoạt động vui chơi, hoạt động học theo các lĩnh vực giáo dục của Chương trình giáo dục mầm non phù hợp với thực tiễn hiện nay. Chú trọng rèn luyện cho sinh viên các kỹ năng mềm (kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng sáng tạo...). − Bố trí hợp lý thời gian học các học phần phương pháp và học phần "Nghề giáo viên mầm non và quản lý trong giáo dục mầm non" nhằm đảm bảo trước khi đi thực tập sinh viên đã được trang bị đủ kiến thức. − Trong quá trình TTSP, giảng viên trưởng đoàn kịp thời ghi nhận và báo cáo với nhà trường những đổi mới trong thực tiễn giáo dục mầm non để làm căn cứ xây dựng, điều chỉnh Kế hoạch thực tập của năm học sau. • Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức và tính trách nhiệm của giảng viên trưởng đoàn và sinh viên đối với hoạt động TTSP − Nâng cao tính trách nhiệm và vai trò của giảng viên trưởng đoàn thực tập sư phạm trong chỉ đạo hoạt động thực tập sư phạm của sinh viên. Công việc của giảng viên trưởng đoàn không chỉ là liên hệ với trường mầm non, thống nhất kế hoạch, tổ chức cho sinh viên xuống trường mà có nhiệm vụ trao đổi với Ban Giám hiệu và các giáo viên hướng dẫn của trường mầm non nhằm giúp họ hiểu được mục tiêu, nội dung và cách tổ chức hướng dẫn thực tập sư phạm cho sinh viên, hiểu được hệ thống kĩ năng cụ thể mà sinh viên cần phải được thực tập; các hoạt động cụ thể mà sinh viên cần phải được tiến hành tại trường mầm non trong thời gian thực tập; 152 TRNG I HC TH  H NI − Nâng cao nhận thức cho sinh viên khoa Giáo dục Mầm non về vai trò, ý nghĩa của hoạt động thực tập sư phạm đối với việc rèn luyện phẩm chất và kỹ năng của người giáo viên mầm non tương lai • Nhóm biện pháp nâng cao hiệu quả công tác phối hợp với các trường mầm nontrong tổ chức TTSP − Khoa Giáo dục mầm non cần chỉ đạo các giảng viên trưởng đoàn lên kế hoạch phối hợp với cơ sở thực tập là các trường mầm non. Giảng viên trưởng đoàn cần phối hợp chặt chẽ với trường mầm non như cùng dự giờ mẫu của giáo viên mầm non, dự giờ dạy của sinh viên, tham gia góp ý và đánh giá việc tổ chức các hoạt động thực tập chăm sóc, giáo dục trẻ của sinh viên, trao đổi và thống nhất nếu có những điểm chưa đồng nhất trong nội dung giảng dạy cho sinh viên và thực tiễn ở trường mầm non. Như vậy, việc hướng dẫn sinh viên trong thời gian thực tập mới thực sự mang lại hiệu quả cao. − Tiến hành điều tra, lấy ý kiến của cơ sở thực tập về kết quả thực tập của sinh viên, cũng như mong muốn từ phía trường mầm non đối với sinh viên. Tổ chức hội thảo rút kinh nghiệm về nội dung thực tập, cách thức triển khai và chất lượng thực tập sư phạm của sinh viên để từ đó có sự điều chỉnh, hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nói chung và chất lượng TTSP của sinh viên nói riêng. 3. KẾT LUẬN Hoạt động thực tập sư phạm là một nội dung cơ bản và cốt lõi trong chương trình đào tạo sinh viên chuyên ngành mầm non, là nhân tố vô cùng quan trọng góp phần rèn luyện năng lực sư phạm cho sinh viên, thúc đẩy việc nâng cao chất lượng giáo dục của trường sư phạm. TTSP là một hoạt động thiết thực, giúp sinh viên đi sâu tìm hiểu thực tế giáo dục, tiếp xúc với học sinh và giáo viên ở trường mầm non, được thường xuyên thực hành kĩ năng sư phạm, là cơ sở để hình thành phẩm chất và năng lực sư phạm của người giáo viên mầm non tương lai. Do đó, rất cần sự đầu tư đổi mới về nội dung, hình thức tổ chức và kiểm tra, đánh giá công tác TTSP tại các trường sư phạm, nhằm xây dựng đội ngũ giáo viên mầm non xứng tầm, tạo bước chuyển biến cơ bản trong nâng cao chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em lứa tuổi mầm non. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non. 2. Nguyễn Đình Chỉnh (1997), Thực tập sư phạm, Nxb Giáo dục, Hà Nội 3. Trường Đại học Thủ đô Hà Nội, Tài liệu hướng dẫn công tác thực tập sư phạm 4. Vụ Giáo dục Mầm non, Bộ GD&ĐT, Báo cáo tổng kết năm học 2015-2016. 5. Website: TP CH KHOA HC − S 16/2017 153 SOME SOLUTIONS TO IMPROVE PEDAGOGICAL INTERSHIP QUALITY OF STUDENTS OF FACUTY OF PRESCHOOL EDUCATION – HANOI METROPOLITAN UNIVERSITY Abstract: For pedagogical universities, pedagogical internship is especially important in helping students to practice their pedagogical work, build and develop a passion for the profession. The article refers to the real situation of organizing pedagogical practice for students of Faculty of Preschool Education, Hanoi Metropolitan University and gives some solutions to improve the quality of this activity. Keywords: Pedagogic practice, preschool