Mối quan hệ giữa cái riêng và cái chung và vận dụng trong quá trình xây dựng kinh tế thị trường ở nước ta

Lêi nãi ®Çu B­íc lªn tõ nÒn kinh tÕ phong kiÕn l¹c hËu, tr× trÖ, l¹i ph¶i tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh gi÷ n­íc khèc liÖt, nÒn kinh tÕ n­íc ta vèn ®· l¹c hËu l¹i cµng thªm kiÖt quÖ bëi chiÕn tranh. Vµo thêi b×nh, b¾t ®Çu tõ c¬ së kinh tÕ l¹c hËu, tr× trÖ ®ã, n­íc ta x©y dùng nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp, khiÕn cho ®Êt n­íc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng. Trong khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr­êng mµ CNTB ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr­êng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ng­êi nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, trong §¹i héi §¶ng VI, §¶ng ta kÞp thêi nhËn ra sai lÇm vµ tiÕn hµnh söa ®æi, chuyÓn sang x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN, kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Míi chËp ch÷ng b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Çy gian khã, phøc t¹p, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ßi hái sù häc tËp, tiÕp thu kinh nghiÖm cña nh©n lo¹i trªn c¬ së c©n nh¾c, chän lùa cho phï hîp víi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh häc hái ®ã, triÕt häc M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ ph¹m trï triÕt häc c¸i chung vµ c¸i riªng cã vai trß lµ kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng nhËn thøc vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. §Ó gãp thªm mét tiÕng nãi ñng hé ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ mµ §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®ang x©y dùng, t«i chän vÊn ®Ò "Mèi quan hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung vµ vËn dông trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta" lµm c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh. Hoµn thµnh tiÓu luËn nµy, t«i hi väng cã thÓ gãp mét phÇn nhá cña m×nh trong viÖc lµm râ, cñng cè lßng tin cña mäi ng­êi vµo c«ng cuéc ®æi míi cña nhµ n­íc ta, vµ gióp mäi ng­êi quen thuéc h¬n víi mét nÒn kinh tÕ míi ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam- nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi hiÖn nay. Ch­¬ng 1 C¸i riªng vµ c¸i chung d­íi c¸i nh×n cña triÕt häc Macxit C¸c kh¸i niÖm: Trong cuéc sèng h»ng ngµy, chóng ta th­êng tiÕp xóc víi mét sè sù vËt hiÖn tuîng qu¸ tr×nh kh¸c nhau.Mçi sù vËt hiÖn tuîng ®ã ®­îc gäi lµ mét c¸i riªng ,®ång thêi chóng ta còng thÊy gi÷a chung l¹i cã mÆt gièng nhau t­c lµ tån t¹i c¸i chung gi÷a chóng . C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn t­îng, mét qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan. VÝ dô: Mét hµnh tinh nµo ®Êy hay mét thùc vËt, ®éng vËt nµo ®Êy lµ c¸i ®¬n nhÊt trong giíi tù nhiªn. C¸i riªng trong lÞch sö x· héi lµ mét sù kiÖn riªng lÎ nµo ®ã, nh­ lµ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ViÖt nam ch¼ng h¹n. Mét con ng­êi nµo ®ã: HuÖ, Trang,... còng lµ c¸i riªng. C¸i riªng cßn cã thÓ hiÓu lµ mét nhãm sù vËt gia nhËp vµo mét nhãm c¸c sù vËt réng h¬n, phæ biÕn h¬n. Sù tån t¹i c¸ biÖt ®ã cña c¸i riªng cho thÊy nã chøa ®ùng trong b¶n th©n nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng lÆp l¹i ë nh÷ng cÊu tróc sù vËt kh¸c. TÝnh chÊt nµy ®­îc diÔn ®¹t b»ng kh¸i niÖm c¸i ®¬n nhÊt. C¸i ®¬n nhÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mÆt chØ cã ë mét sù vËt nhÊt ®Þnh mµ kh«ng lÆp l¹i ë nh÷ng sù vËt kh¸c. VÝ dô chiÒu cao, c©n nÆng, vãc d¸ng... cña mét ng­êi lµ c¸i ®¬n nhÊt. Nã cho biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chØ riªng ng­êi ®ã, kh«ng lÆp l¹i ë mét ng­êi nµo kh¸c. CÇn ph©n biÖt “c¸i riªng” víi c¸i “®¬n nhÊt”. MÆt kh¸c, gi÷a nh÷ng c¸i riªng cã thÓ chuyÓn hãa qua l¹i víi nhau, chøng tá gi÷a chóng cã mét sè ®Æc ®iÓm chung nµo ®ã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung ®ã ®­îc triÕt häc kh¸i qu¸t thµnh kh¸i niÖm c¸i chung. C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh chung kh«ng nh÷ng cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh ,mµ cßn ®­îc lÆp l¹i trong nhiÒu sù vËt hiÖn t­îng hay qu¸ tr×nh riªng lÎ kh¸c, nh÷ng mèi liªn hÖ gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng. C¸i chung th­êng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i. VÝ dô nh­ qui luËt cung- cÇu, qui luËt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung mµ mäi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng b¾t buéc ph¶i tu©n theo.  1.2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung: Trong lÞch sö triÕt häc, mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung ®­îc quan niÖm kh¸c nhau. Ph¸i duy thùc ®ång nhÊt th­îng ®Õ víi c¸i chung vµ cho r»ng chØ cã c¸i chung míi tån t¹i ®éc lËp kh¸ch quan vµ lµ ngu«nhiÒu s¶n sinh ra c¸i riªng. §èi lËp l¹i chñ nghÜa duy thùc, c¸c nhµ triÕt häc duy danh nh­ P. Ab¬la (1079- 1142), §umxcot (1265- 1308) cho r»ng chØ nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i riªng biÖt víi nh÷ng chÊt l­îng riªng cña chóng míi lµ cã thùc cßn kh¸i niÖm c¸i chung chØ lµ s¶n phÈm cña t­ duy cña con ng­êi. ThÊy ®­îc vµ kh¾c phôc h¹n chÕ cña hai quan niÖm trªn, triÕt häc duy vËt biÖn chøng cho r»ng c¸i chung vµ c¸i riªng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng mËt thiÕt víi nhau, vµ c¶ hai ®Òu tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan. C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng mµ biÓu hiÖn sù tån t¹i. Kh«ng cã c¸i chung tån t¹i ®éc lËp bªn ngoµi c¸i riªng. VÝ dô qui luËt bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ cña nhµ t­ b¶n lµ mét c¸i chung, kh«ng thÕ th× kh«ng ph¶i lµ nhµ t­ b¶n, nh­ng qui luËt ®ã ®­îc thÓ hiÖn ra ngoµi d­íi nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸c nhµ t­ b¶n (c¸i riªng). C¸i riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ víi c¸i chung. NghÜa lµ kh«ng cã c¸i Riªng nµo tån t¹i tuyÖt ®èi ®éc lËp ,ThÝ dô:Mçi con ng­êi lµ mét c¸i riªng nh­ng mçi con ng­êi kh«ng thÓ tån t¹i ngoµI mèi liªn hÖ víi tù nhiªn vµ x· héi. NÒn kinh tÕ nµo còng bÞ chi phèi bëi quy luËt cung-cÇu,quy luËt QHSX phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX,dã lµ c¸i chung .Nh­ vËy sù vËt hiÖn t­îng nµo còng bao hµm c¸i chung C¸i chung lµ bé phËn,nh­ng s©u s¾c h¬n c¸i riªng, cßn c¸i riªng lµ toµn bé nh­ng phong phó h¬n c¸i chung. C¸i riªng phong phó h¬n c¸i chung v× ngoµi ®Æc ®iÓm chung ,c¸i riªng cßn cã c¸i ®¬n nhÊt. C¸i chung s©u s¾c h¬n c¸i riªng v× c¸i riªng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh ,nh÷ng mèi liªn hÖ æn ®Þnh,tÊt nhiªn, lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng cïng lo¹i .Do vËy c¸i chung lµ c¸i g¾n liÒn víi b¶n chÊt,quy ®Þnh ph­¬ng h­íng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸i chung. Cã thÓ kh¸i qu¸t mét c«ng thøc nh­ sau: C¸i riªng = c¸i chung + c¸i ®¬n nhÊt C«ng thøc trªn cã thÓ lµ kh«ng hoµn toµn ®óng mét c¸ch tuyÖt ®èi, nh­ng trong mét chõng mùc nµo ®ã th× nã cã thÓ nãi ®­îc mét c¸ch chÝnh x¸c quan hÖ bao trïm gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. C¸i chung chØ gi÷ phÇn b¶n chÊt, h×nh thµnh nªn chiÒu s©u cña sù vËt, cßn c¸i riªng lµ c¸i toµn bé v× nã lµ mét thùc thÓ sèng ®éng. Trong mçi c¸i riªng lu«n tån t¹i ®ång thêi c¶ c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt. Nhê thÕ, gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa cã sù t¸ch biÖt, võa cã thÓ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, chuyÓn hãa lÉn nhau. Sù " va ch¹m" gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa lµm cho c¸c sù vËt xÝch l¹i gÇn nhau bëi c¸i chung, võa lµm cho sù vËt t¸ch xa nhau bëi c¸i ®¬n nhÊt. Còng nhê sù t­¬ng t¸c nµy gi÷a nh÷ng c¸i riªng mµ c¸i chung cã thÓ ®­îc ph¸t hiÖn. VÒ ®iÓm nµy, Lªnin nãi: "... C¸i riªng chØ cã thÓ tån t¹i trong mèi liªn hÖ dÉn tíi c¸i chung". VÝ dô, nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ®Òu kh¸c nhau, ®Òu lµ c¸i " riªng", chóng cã träng l­îng nguyªn tö cña m×nh, cã ho¸ trÞ cña m×nh, cã ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña m×nh, cã cÊu t¹o vá nguyªn tö cña m×nh... Nh­ng tÊt c¶ nh÷ng nguyªn tö ®Òu cã c¸i chung: trong mäi nguyªn tö ®Òu cã h¹t nh©n, vá ®iÖn tö, ®Òu cã nh÷ng h¹t nguyªn tè; h¹t nh©n cña mäi nguyªn tö ®Òu cã thÓ bÞ ph¸ vì. ChÝnh nhê cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung cho mäi nguyªn tö mµ khoa häc míi cã kh¶ n¨ng biÕn nguyªn tö cña mét nguyªn tè nµy thµnh nguyªn tö cña mét nguyªn tè kh¸c. Nguyªn tö, còng nh­ bÊt cø hiÖn t­îng nµo kh¸c trong thÕ giíi kh¸ch quan, lµ sù thèng nhÊt cña c¸i kh¸c nhau vµ c¸i gièng nhau, c¸i ®¬n nhÊt vµ c¸i phæ biÕn. Trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, c¸i chung cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh c¸i ®¬n nhÊt vµ ng­îc l¹i. VÝ dô: tr­íc §¹i héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ tr­êng, kho¸n s¶n phÈm chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, cßn c¸i chung lµ c¬ chÕ bao cÊp; nh­ng tõ sau §¹i héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i dÇn trë thµnh c¸i chung, cßn kinh tÕ tËp trung bao cÊp thµnh c¸i ®¬n nhÊt, chØ cßn tån t¹i trong mét sè ngµnh nh­ an ninh quèc phßng... Sù ph©n biÖt gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt nhiÒu khi chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi. Cã nh÷ng ®Æc ®iÓm xÐt ë trong nhãm sù vËt nµy lµ c¸i ®¬n nhÊt, nh­ng nÕu xÐt ë trong nhãm sù vËt kh¸c l¹i lµ c¸i chung. VÝ dô nh­ c©y cèi lµ mét ®Æc ®iÓm chung khi xÐt tËp hîp c¸c c©y nh­ b¹ch ®µn, ph­îng vÜ, bµng… nh­ng nÕu xÐt trong ph¹m vi thùc vËt th× c©y cèi chØ lµ mét ®Æc ®iÓm ®¬n nhÊt chØ c¸c lo¹i c©y, mµ ngoµi ra thùc vËt cßn cã cá, bôi rËm, nÊm... XÐt mét vÝ dô kh¸c, qui luËt cung- cÇu lµ c¸i chung trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh­ng trong toµn bé c¸c h×nh thøc kinh tÕ trong lÞch sö th× nã l¹i chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, ®Æc tr­ng cho kinh tÕ thÞ tr­êng mµ kh«ng thÓ lµ ®Æc ®iÓm chung cho mäi h×nh thøc kh¸c nh­ kinh tÕ tù cung tù cÊp ch¼ng h¹n. Trong mét sè tr­êng hîp ta ®ång nhÊt c¸i riªng víi c¸i chung, kh¼ng ®Þnh c¸i riªng lµ c¸i chung. VÝ dô nh­ nh÷ng c©u sau: “hoa hång lµ hoa”, “kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN lµ kinh tÕ thÞ tr­êng”... Nh÷ng tr­êng hîp ®ã thÓ hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung. Quan hÖ bao trïm cña c¸i riªng ®èi víi c¸i chung ®· trë thµnh quan hÖ ngang b»ng. Tuy nhiªn nh÷ng ®Þnh nghÜa nh­ trªn chØ nh»m môc ®Ých t¸ch sù vËt ra khái nh÷ng ph¹m vi kh«ng thuéc sù vËt Êy, chø kh«ng dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh cña sù vËt. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng,trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh “c¸i ®¬n nhÊt” cã thÓ biÕn thµnh “c¸i chung” vµ ng­îc l¹i “c¸i chung” cã thÓ biÕn thµnh “c¸i ®¬n nhÊt” ,nªn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cã thÓ vµ cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó “c¸i ®¬n nhÊt” cã lîi cho con ng­êi trë thµnh”c¸i chung” vµ “c¸i chung” bÊt lîi trë thµnh “c¸i ®¬n nhÊt”. Trªn c¬ së nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, ta ®· ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña ViÖt nam mét c¸ch thÝch hîp, cè g¾ng theo kÞp tèc ®é t¨ng tr­ëng cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Ch­¬ng 2: C¸i chung vµ c¸i riªng nh×n d­íi vÊn ®Ò Kinh tÕ ViÖt Nam vµ kinh tÕ thÕ giíi XÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi, sù giao l­u vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta gÇn gòi h¬n víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi. T­¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong n­íc gÇn gòi h¬n víi t­¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. ThÞ tr­êng trong n­íc g¾n liÒn víi thÞ tr­¬ng thÕ giíi . NÒn Kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn mét chØnh thÓ hoµn chØnh cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi Xu h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia ®· thay ®æi h¼n vÒ chÊt, kh«ng cßn lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ nhiÒu, qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c quèc gia lµ t¹o ®­îc nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh, lµ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. TiÒm lùc kinh tÕ ®· trë thµnh th­íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn. Nh­ vËy víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× viÖc tiÕp thu nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n nh÷ng nÐt chung trong tæng thÓ ®ã ®Ó hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ tÊt yÕu . Tuy nhiªn ta kh«ng ®­îc phÐp chØ tiÕp thu mét c¸ch h×nh thøc ph¶i tiÕp thu cã chän läc cho phï hîp víi ®iÌu kiÖn ®Êt n­íc .Ph¶i gi÷ d­îc nh­ng nÐt ®Æc tr­ng riªng t­c lµ ph¶i b¶o tån c¸i ®¬n nhÊt cña kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. Ch­¬ng 3 Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam trªn c¬ së nguyªn lý vÒ c¸i chung vµ c¸i riªng 3.1. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan: 3.1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr­êng: Trªn gãc ®é vÜ m«, thÞ tr­êng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan cïng víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ l­u th«ng hµng ho¸. ë ®©u vµ khi nµo cã s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ë ®ã vµ khi Êy cã thÞ tr­êng. "Khi thÞ tr­êng, nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× quy m« s¶n xuÊt còng t¨ng lªn, sù ph©n c«ng s¶n xuÊt còng trë nªn s©u s¾c h¬n" (1). Theo David Begg, thÞ tr­êng "lµ sù biÓu hiÖn thu gän cña qu¸ tr×nh mµ th«ng qua ®ã c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c gia ®×nh vÒ tiªu dïng c¸c mÆt hµng nµo, c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c c«ng ty vÒ s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo vµ c¸i quyÕt ®Þnh cña ng­êi c«ng nh©n vÒ viÖc lµm bao l©u, cho ai ®Òu ®­îc dung hßa b»ng sù ®iÒu chØnh gi¸ c¶". Ta còng cã thÓ ®Þnh nghÜa thÞ tr­êng lµ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng mua b¸n hµng hãa, n¬i cung gÆp cÇu. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét hÖ thèng tù ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao; d­ thõa vµ phong phó hµng ho¸; dÞch vô ®­îc më réng vµ coi nh­ hµng ho¸ thÞ tr­êng; n¨ng ®éng, lu«n lu«n ®æi míi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ thÞ tr­êng. §ã lµ mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, víi nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n nh­: ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, më réng thÞ tr­êng, tù do kinh doanh, tù do th­¬ng m¹i, tù ®Þnh gi¸ c¶, ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ph©n phèi do quan hÖ cung- cÇu... 3.1.2. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan XÐt vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ kinh tÕ phong kiÕn. Ngoµi ra n­íc ta võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh gi÷ n­íc khèc liÖt, mµ ë ®ã, c¬ së vËt chÊt vèn ®· Ýt ái cßn bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Sau chiÕn tranh, ta tiÕp tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ bao cÊp, kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ TLSX. Trong thêi gian ®Çu sau chiÕn tranh, víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta, cïng sù gióp ®ì cña c¸c n­íc trong hÖ thèng XHCN mµ m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ ®· ph¸t huy ®­îc tÝnh ­u viÖt cña nã. Tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu vµ ph©n t¸n, b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ nhµ n­íc ®· tËp trung vµo tay m×nh mét l­îng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n vµ tiÒn b¹c ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi kú nµy tá ra phï hîp, ®· huy ®éng ë møc cao nhÊt søc ng­êi søc cña cho tiÒn tuyÕn. Sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, trªn bøc tranh vÒ nÒn kinh tÕ n­íc ta tån t¹i mét lóc c¶ ba gam mµu: kinh tÕ tù cÊp tù tóc, kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ hµng ho¸. Do sù kh«ng hµi hoµ gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ vµ sù chñ quan cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp cña c¬ chÕ qu¶n lý mµ chóng ta ®· kh«ng t¹o ra ®­îc ®éng lùc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ cßn g©y l·ng phÝ tµi nguyªn, « nhiÔm m«i tr­êng... Lóc nµy, n­íc ta ®ång thêi còng bÞ c¾t gi¶m nguån viÖn trî tõ c¸c n­íc XHCN. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®· khiÕn cho nÒn kinh tÕ n­íc ta trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng, ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót, thËm chÝ ë mét sè n¬i cßn bÞ n¹n ®ãi ®e do¹. Nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i nµy lµ tõ nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n nh­: Ta ®· thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt trªn mét qui m« lín trong ®iÒu kiÖn ch­a cho phÐp, khiÕn cho mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc vèn ®ang rÊt khan hiÕm cña ®Êt n­íc trong khi d©n sè ngµy mét gia t¨ng víi tØ lÖ kh¸ cao 2, 2%. Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn ch­a cho phÐp. Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh thøc võa ph©n phèi b×nh qu©n võa ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp ®· lµm mÊt ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh chÝnh, mÖnh lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù do lùa chän cña ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu ng­êi lao ®éng. Trong khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr­êng, CNTB ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr­êng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ng­êi nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Do m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nh­ trªn mµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN ë n­íc ta kh«ng thÓ chÊp nhËn viÖc tiÕp tôc kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh­ tr­íc. Víi tinh thÇn tÝch cùc söa ®æi, sau khi ®· nhËn ra nh÷ng sai lÇm, t¹i ®¹i héi VI cña §¶ng ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh XHCN. §Õn ®¹i héi VII §¶ng ta x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ trªn thùc tÕ ®ang diÔn ra viÖc ®ã, tøc lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý luËn còng nh­ trong thùc tÕ. Ta ®· chÝnh thøc chÊp nhËn kinh tÕ thÞ tr­êng mét c¸ch c¬ b¶n, cïng nh÷ng ­u ®iÓm cña nã mét c¸ch tæng thÓ, l©u dµi mµ kh«ng cßn ®¬n thuÇn phñ nhËn nh­ tr­íc n÷a (r»ng kinh tÕ thÞ tr­êng chØ lµ ®Æc tr­ng riªng cã cña CNTB; n­íc ta kh«ng ®i theo CNTB thÞ còng kh«ng thÓ ¸p dông kinh tÕ thÞ tr­êng trong ph¸t triÓn kinh tÕ). §¶ng ta cßn chØ râ r»ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù phï hîp víi thùc tÕ n­íc ta, phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ víi xu thÕ cña thêi ®¹i: NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch­a muèn nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû t¸m m­¬i ®· chØ râ thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cò cho dï chóng ta ®· liªn tôc chóng ta ®· liªn tôc ®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nh­ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi, tÝch luü hÇu nh­ kh«ng cã, ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo vèn vay cña n­íc ngoµi. Do ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ tËp trung lµ rÊt cøng nh¾c nªn nã chØ cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n ng¾n vµ chØ cã t¸c dông ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ chØ huy ë n­íc ta tån t¹i qu¸ dµi nªn nã kh«ng nh÷ng kh«ng cßn t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn mµ nã cßn sinh ra nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. XÐt vÒ sù tån t¹i thùc tÕ ë n­íc ta nh÷ng nh©n tè cña kinh tÕ thÞ tr­êng. VÒ vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ thÞ tr­êng s¬ khai. Nh­ng thùc tÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®¹t ®­îc nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau ë hÇu hÕt c¸c ®« thÞ vµ c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn. ThÞ tr­êng trong nuíc ®· ®­îc th«ng suèt vµ v­¬n tíi c¶ nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ ®ang ®­îc më réng víi thÞ tr­êng quèc tÕ. Nh­ng thÞ tr­êng ë n­íc ta ph¸t triÓn ch­a ®ång bé, cßn thiÕu h¼n thÞ tr­êng ®Êt ®ai vµ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ tr­êng tù do, møc ®é can thiÖp cña nhµ n­íc cßn rÊt thÊp. Xu h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ chÝnh lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c quèc gia lµ t¹o ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. Kinh tÕ ®· trë thµnh th­íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn. Nh­ vËy viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn ta kh«ng ®­îc phÐp chØ tiÕp thu h×nh thøc kinh tÕ thÞ tr­êng tõ chÕ ®é TBCN (vèn ®­îc ®Èy lªn giai ®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao so víi nh÷ng thêi kú tr­íc) mµ tõ ®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. 3.2. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta: 3.2.1. NÒn kinh tÕ n­íc ta mang b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi: Tr­íc hÕt, nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nªn nã tu©n theo mäi quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng: quy luËt cung- cÇu, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­, quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ... C¸c lo¹i thÞ tr­êng, c¸c mèi quan hÖ thÞ tr­êng ®­îc ph¸t triÓn phong phó, ®a d¹ng, thÓ hiÖn tr×nh ®é cao trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng thµnh nhiÒu ngµnh nghÒ. Sù kh¸c biÖt vÒ së h÷u tµi s¶n ®· ®­îc chÊp nhËn (kh«ng cßn chØ chÊp nhËn h×nh thøc së h÷u nhµ n­íc, tËp thÓ nh­ tr­íc) vµ lîi nhuËn trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn. Theo ®ã, ®· h×nh thµnh mét líp ng­êi míi n¨ng ®éng h¬n, b¸m s¸t thÞ tr­êng h¬n vµ "biÕt lµm kinh tÕ h¬n". ë n­íc ta hiÖn nay còng h×nh thµnh vµ tån t¹i c¶ nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng: t©m lý qu¸ coi träng ®ång tiÒn, ch¹y theo lîi nhuËn, sù ph©n cùc giµu nghÌo qu¸ møc, kinh tÕ ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi…. Kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta còng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®Ó khèng chÕ, gi¶m bít nh÷ng khuyÕt tËt ®ã cïng nh÷ng t¸c h¹i cña nã. Nh­ng tuy nhiªn, nh÷ng khuyÕt tËt ®ã vÉn cßn tån t¹i ©m Ø trong x· héi vµ trong suy nghÜ cña mét sè ng­êi. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta hiÖn nay còng tu©n theo xu h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, tiÕn tíi hoµ nhËp thµnh mét thÞ tr­êng chung trªn toµn thÕ giíi. T­¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong n­íc còng ngµy cµng gÇn gòi h¬n víi t­¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. 3.2.2. Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt nam: NÕu trong CNTB hiÖn ®¹i, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Æt d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc t­ s¶n ®éc quyÒn v× lîi Ých cña giai cÊp t­ s¶n, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n»m d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc XHCN nh»m phôc vô lîi Ých cña nh©n d©n, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng con ng­êi, vµ v× con ng­êi. §Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã, ph¶i t×m kiÕm nhiÒu gi¶i ph¸p, kh«ng gi¶n ®¬n chØ xem xÐt quan hÖ së h÷u mµ lµ gi¶i quyÕt ®ång bé tõ vÊn ®Ò së h÷u, qu¶n lý, ph©n phèi; t×m ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn trªn c¬ së x©y dùng vËt chÊt- kü thuËt cho x· héi míi, lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, biÕn n­íc ta tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §­êng lèi ph¸t triÓn ®ã ®· ®­îc §¶ng ta chØ râ: X©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN; lu«n gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN trong qu¶ tr×nh ®æi míi, kÕt hîp víi sù kiªn ®Þnh vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c vµ linh ho¹t trong gi¶i ph¸p. Chóng ta kh«ng coi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ môc tiªu mµ chØ lµ mét c«ng cô, gi¶i ph¸p, ph­¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng, nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Cïng víi viÖc sö dông ®éng lùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ngay tõ ®Çu, §¶ng ta chñ tr­¬ng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ph¶i ®i ®«i víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu kÐm vÒ qu¶n lý vµ ph©n phèi, x©y dùng quan hÖ con ng­êi víi con ng­êi, mét x· héi giµu t×nh th­¬ng vµ lßng nh©n ¸i; t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, lµm cho thÞ tr­êng mang tÝnh nh©n v¨n h¬n. D­íi CNTB, kinh tÕ thÞ tr­êng mang tÝnh c¹nh tranh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ, bÊt b×nh ®¼ng, bÊt c«ng; nh­ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong x· héi XHCN vÉn mang tÝnh c¹nh tranh, sö dông c¹nh tranh lµm ®éng lùc ph¸t triÓn nh­ng kh«ng c¹nh tranh d· man; t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝch lµm giµu g¾n víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh¾c phôc sù ph©n cùc giµu nghÌo, gia t¨ng vÒ møc sèng nh­ng vÉn gi÷ g×n ®­îc ®¹o ®øc, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc chän läc, s¾p xÕp l¹i, kh¼ng ®Þnh hîp lý ph¹m vi cÇn n¾m gi÷, n¾m lÊy nh÷ng m¹ch m¸u chñ yÕu lµm ®éi qu©n chñ lùc trong x©y dùng vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ, lµm nßng cèt h­íng dÉn cac thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng ®óng h­íng. Quan hÖ ph©n phèi trong kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN lµ nhµ t­ b¶n n¾m gi÷ ph©n lín s¶n phÈm.Ta chñ tr­¬ng ph©n phèi theo lao ®éng, theo vèn trªn c¬ sá khuyÕn khÝch mäi ng­êi tù do s¶n xuÊt kinh doanh c«ng khai hîp ph¸p, ®ång thêi thùc hiÖn chÝnh s¸ch c«ng b»ng x· héi. Ta chñ tr­¬ng chèng bãc lét, bÊt c«ng, ch¨m lo sù nghiÖp y tÕ, gi¸o dôc, ®Êu tranh cho mét nÒn ®¹o ®øc míi, mét lèi sèng lµnh m¹nh. ChØ cã kÕt hîp môc tiªu kinh tÕ víi môc tiªu x· héi míi thÓ hiÖn ®­îc b¶n chÊt cña chÕ ®é míi. Tuy nhiªn, ®Ó cã ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ph¶i khuyÕn khÝch tÝch tô, tÝch luü, s¸ng kiÕn c¸ nh©n, chÊp nhËn ph©n ho¸ do lao ®éng s¸ng t¹o (nh­ng kiªn quyÕt xo¸ bá ph©n ho¸ do bÊt c«ng). XuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu, trong ®ã n«ng nghiÖp chiÕm vai trß chñ chèt (chiÕm 75% d©n sè) nh­ng l¹i tån t¹i ph­¬ng thøc s¶n xuÊt víi tr×nh ®é thÊp "con tr©u ®i tr­íc c¸i cµy theo sau". Ngoµi ra, n­íc ta míi chØ b­íc vµo x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng trong vµi n¨m gÇn ®©y nªn ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý. KÕt qu¶ lµ hiÖn nay, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc