Mở rộng kinh tế đối ngoại theo hướng nâng cao sức cạnh tranh và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế ở nước ta hiện nay

Lêi më ®Çu Trong c«ng cuéc ®æi míi cña ViÖt Nam, §¹i héi VII (1991), Héi nghÞ Trung ­¬ng 3 ( kho¸ VII ) vµ §¹i héi VIII(1996) cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· liªn tiÕp ®Ò ra vµ ph¸t triÓn ®­êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ víi ph­¬ng ch©m “ ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn” nh»m môc tiªu “ gi÷ v÷ng hoµ b×nh, më réng quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c, t¹o ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi”. Trong gÇn 20 n¨m thùc hiÖn viÖc ®æi míi, ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu næi bËt vÒ ®èi ngo¹i, ®­a ®Êt n­íc ra khái t×nh tr¹ng bÞ bao v©y c« lËp, më réng h¬n bao giê hÕt quan hÖ quèc tÕ c¶ vÒ chÝnh trÞ lÉn kinh tÕ, kh«ng ngõng n©ng cao vÞ thÕ ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi, t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi cho sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng th¾ng lîi ®ã vÉn cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp, ®ßi hái cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu lµm s¸ng tá h¬n n÷a vÊn ®Ò nµy. Trªn c¬ së ®ã, sau khi häc tËp m«n Kinh tÕ chÝnh trÞ, ®Ó cã nh÷ng nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña n­íc ta hiÖn nay, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi : “Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng n©ng cao søc c¹nh tranh vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë n­íc ta hiÖn nay” ®Ó nghiªn cøu lµm ®Ò ¸n m«n häc Kinh tÕ chÝnh trÞ. Néi dung I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ kinh tÕ ®èi ngo¹i. 1.1-TÝnh tÊt yÕu më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng n©ng cao søc c¹nh tranh vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë n­íc ta hiÖn nay: 1.1.1-Kh¸i niÖm kinh tÕ ®èi ngo¹i: “Kinh tÕ ®èi ngo¹i cña mét quèc gia lµ mét bé phËn cña kinh tÕ quèc tÕ, lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ, khoa häc, kü thuËt, c«ng nghÖ cña mét quèc gia nhÊt ®Þnh víi c¸c quèc gia kh¸c cßn l¹i hoÆc víi c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ kh¸c, ®­îc thùc hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ”. MÆc dï kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ kinh tÕ quèc tÕ lµ hai kh¸i niÖm cã mèi quan hÖ víi nhau, song kh«ng nªn ®ång nhÊt chóng víi nhau. Kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ quan hÖ kinh tÕ mµ chñ thÓ cña nã lµ mét quèc gia víi bªn ngoµi -víi n­íc kh¸c hoÆc víi tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ kh¸c. Cßn kinh tÕ quèc tÕ lµ mèi quan hÖ kinh tÕ víi nhau gi÷a hai hoÆc nhiÒu n­íc, lµ tæng thÓ quan hÖ kinh tÕ cña céng ®ång quèc tÕ. 1.1.2-TÝnh kh¸ch quan ph¶i më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i: 1.1.2.1-Vai trß cña kinh tÕ ®èi ngo¹i: Gãp phÇn nèi liÒn s¶n xuÊt vµ trao ®æi trong n­íc víi s¶n xuÊt vµ trao ®æi quèc tÕ, nèi liÒn thÞ tr­êng trong n­íc víi thÞ tr­êng thÕ giíi vµ khu vùc. Ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i gãp phÇn thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp (FDI) vµ vèn viÖn trî chÝnh thøc tõ c¸c chÝnh phñ vµ tæ chøc tiÒn tÖ quèc tÕ (ODA), thu hót khoa häc, kü thuËt, c«ng nghÖ, khai th¸c vµ øng dông nh÷ng kinh nghiÖm x©y dùng vµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i vµo n­íc ta. Gãp phÇn tÝch luü vèn phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, ®­a n­íc ta tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu lªn n­íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. Gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, t¨ng thu nhËp, æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n theo môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. TÊt nhiªn nh÷ng vai trß to lín cña kinh tÕ ®èi ngo¹i chØ ®¹t ®­îc khi ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i v­ît qua ®­îc nh÷ng th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ vµ gi÷ ®óng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 1.1.2.2-Sù cÇn thiÕt cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i: Ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan nh»m phôc vô sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ThÕ giíi ngµy nay lµ mét thÓ thèng nhÊt, trong ®ã c¸c quèc gia lµ nh÷ng ®¬n vÞ ®éc lËp, tù chñ, nh­ng phô thuéc vµo nhau vÒ kinh tÕ vµ khoa häc-c«ng nghÖ.Sù phô thuéc gi÷a c¸c quèc gia b¾t nguån tõ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan. NhiÒu nhµ kinh tÕ häc cho r»ng ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®ßi hái cã 16 s¶n phÈm c¬ b¶n nh­: N¨ng l­îng, than, dÇu kh«, khÝ ®èt, s¾t, ®ång, ch×, kÏm, nh«m, niken, gç, l­¬ng thùc, thiÕt bÞ kü thuËt... Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý, do sù ph©n bè kh«ng ®Òu tµi nguyªn thiªn nhiªn, kh«ng mét quèc gia nµo cã kh¶ n¨ng tù b¶o ®¶m c¸c s¶n phÈm c¬ b¶n nãi trªn. Mäi quèc gia ®Òu phô thuéc vµo n­íc ngoµi víi møc ®é kh¸c nhau vÒ c¸c s¶n phÈm ®ã. MÆt kh¸c, sù phô thuéc gi÷a c¸c quèc gia cßn b¾t nguån tõ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ trªn thÕ giíi. LÞch sö thÕ giíi chøng minh kh«ng cã quèc gia nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÕu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù cÊp tù tóc. Ng­îc l¹i, nh÷ng n­íc cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao ®Òu lµ nh÷ng n­íc dùa vµo kinh tÕ ®èi ngo¹i ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ trong n­íc ph¸t triÓn, biÕt sö dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nÒn s¶n xuÊt, biÕt khai th¸c nh÷ng nguån lùc ngoµi n­íc ®Ó ph¸t huy c¸c nguån lùc trong n­íc. §èi víi n­íc ta lµ mét n­íc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, n«ng nghiÖp l¹c hËu, trang bÞ kü thuËt vµ kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi cßn thÊp, nh­ng cã nhiÒu tiÒm n¨ng ch­a ®­îc khai th¸c, ®Ó ®¶m b¶o ®­êng lèi x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng, më réng hîp t¸c kinh tÕ, khoa häc-c«ng nghÖ víi bªn ngoµi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch. 1.2- Néi dung, h×nh thøc cña kinh tÕ ®èi ngo¹i : 1.2.1-Néi dung cña kinh tÕ ®èi ngo¹i : Néi dung cña lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i rÊt réng bao gåm : LÜnh vùc ngo¹i th­¬ng: ®ã lµ quan hÖ mua b¸n hµng hãa víi c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi bao gåm hµng ho¸ v« h×nh vµ h÷u h×nh. LÜnh vùc dÞch vô quèc tÕ nh­ : du lÞch quèc tÕ, giao th«ng vËn t¶i quèc tÕ, dÞch vô b¶o hiÓm quèc tÕ, dÞch vô x©y dùng quèc tÕ v.v.. LÜnh vùc ®Çu t­ quèc tÕ : ®Çu t­ trùc tiÕp, ®Çu t­ gi¸n tiÕp vµ tÝn dông quèc tÕ. LÜnh vùc tµi chÝnh : vay nî, thanh to¸n quèc tÕ. LÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ, kü thuËt quèc tÕ vµ nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c. 1.2.2-H×nh thøc cña kinh tÕ ®èi ngo¹i : Kinh tÕ ®èi ngo¹i cã nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã c¸c h×nh thøc kinh tÕ ®èi ngo¹i : ngo¹i th­¬ng, ®Çu t­ quèc tÕ vµ dÞch vô thu ngo¹i tÖ lµ nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt cÇn coi träng. ** Ngo¹i th­¬ng Ngo¹i th­¬ng, hay cßn gäi lµ th­¬ng m¹i quèc tÕ, lµ sù trao ®æi hµng hãa, dÞch vô (hµng hãa h÷u h×nh vµ v« h×nh) gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ngo¹i th­¬ng gi÷ vÞ trÝ trung t©m vµ cã t¸c dông to lín. ** §Çu t­ quèc tÕ §Çu t­ quèc tÕ lµ mét h×nh thøc c¬ b¶n cña quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Nã lµ qu¸ tr×nh trong ®ã hai hay nhiÒu bªn (cã quèc tÞch kh¸c nhau) cïng gãp vèn ®Ó x©y dùng vµ triÓn khai mét dù ¸n ®Çu t­ quèc tÕ nh»m môc ®Ých sinh lêi. Cã hai lo¹i h×nh ®Çu t­ quèc tÕ : ®Çu t­ trùc tiÕp vµ ®Çu t­ gi¸n tiÕp. ** C¸c h×nh thøc thu ngo¹i tÖ, du lÞch quèc tÕ. C¸c dÞch vô thu ngo¹i tÖ lµ mét bé phËn quan träng cña kinh tÕ ®èi ngo¹i Mét sè h×nh thøc dÞch vô thu ngo¹i tÖ chñ yÕu: Du lÞch quèc tÕ. VËn t¶i quèc tÕ. XuÊt khÈu ra n­íc ngoµi vµ t¹i chç. C¸c ho¹t ®éng dÞch vô thu ngo¹i tÖ kh¸c. II. Thùc tr¹ng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam 2.1-Mét sè thµnh tùu : 2.1.1-Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu 2.1.1.1-XuÊt khÈu : Trong bèi c¶nh ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n trong n­íc vµ tõ thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ nguyªn, nhiªn liÖu nhËp khÈu, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng chËm trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m, thiÕu ®iÖn do h¹n h¸n, dÞch cóm gia cÇm... xuÊt khÈu ®· t¹o ®­îc sù bøt ph¸ kÓ tõ th¸ng 5/2005, t¨ng c¶ vÒ quy m«, tèc ®é vµ thÞ tr­êng ®Ó ®¹t ®­îc mét kÕt qu¶ Ên t­îng ®­îc thÕ giíi c«ng nhËn. N¨m 2005, xuÊt khÈu ®· gãp phÇn n©ng tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ giai ®o¹n 2001-2005 ®¹t kho¶ng 101, 6 tØ USD, tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 5 n¨m ®¹t 17, 4%, cao h¬n so víi môc tiªu ®Æt ra trong ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thêi kú 2001-2005 lµ 1, 3%. Quy m« xuÊt khÈu 5 n¨m 2001-2005 gÊp h¬n 2 lÇn so víi 5 n¨m 1996-2000 (®¹t 51, 824 tû USD). Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cao lµ nh©n tè quan träng gãp phÇn vµo kÕt qu¶ t¨ng tr­ëng GDP 8, 4% cña c¶ n­íc. HÇu hÕt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ®Òu ®¹t tèc ®é t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cao. §Æc biÖt mét sè mÆt hµng ®¹t tèc ®é t¨ng kim ng¹ch Ên t­îng nh­ g¹o(+49%), rau qu¶(+36, 1%), cao su(+25, 2%), dÇu th«(+35%)...Riªng mÆt hµng may mÆc, mÆc dï ph¶i chÞu søc Ðp c¹nh tranh rÊt lín trªn thÞ tr­êng thÕ giíi do viÖc b·i bá h¹n ng¹ch dÖt may ®èi víi c¸c thµnh viªn WTO nh­ng xuÊt khÈu mÆt hµng nµy ®· v­ît qua nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m khã kh¨n, vÒ ®Ých víi tèc ®é t¨ng kho¶ng 10% so víi n¨m 2004. C¬ cÊu xuÊt khÈu tiÕp tôc ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé : t¨ng c¸c mÆt hµng chÕ biÕn, gi¶m tû träng c¸c s¶n phÈm th«, t¹o mét sè mÆt hµng cã khèi l­îng lín vµ thÞ tr­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh. ChÊt l­îng hµng xuÊt khÈu tõng b­íc ®­îc n©ng lªn, n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn, thÓ hiÖn ë chç c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ ®¸p øng ®­îc c¸c ®¬n hµng lín, ®ång thêi hµng ho¸ ViÖt Nam ®· v­¬n tíi nhiÒu thÞ tr­êng míi.TÝnh b×nh qu©n 5 n¨m 2001-2005, c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu, cã sù dÞch chuyÓn tÝch cùc : nhãm hµng c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n t¨ng 16, 8% vµ chiÕm tû träng 34, 2 tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhãm hµng c«ng nghiÖp nhÑ vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp t¨ng 21% chiÕm tû träng 40, 7%, nhãm hµng n«ng l©m thuû s¶n t¨ng 12%, chiÕm tû träng 25, 1%. 2.1.1.2-NhËp khÈu : Trong n¨m 2002, nhËp khÈu ®· phôc vô tèt cho nhu cÇu s¶n xuÊt, xuÊt khÈu vµ tiªu dïng trong n­íc. §Æc biÖt, mÆc dï cung cÇu vµ gi¸ c¶ cña mét sè mÆt hµng chiÕn l­îc cã biÕn ®éng m¹nh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ng nhËp khÈu vÉn ®¶m b¶o phôc vô tèt nhu cÇu trong n­íc vµ kh«ng ®Ó x¶y ra c¸c c¬n sèt gi¸ trªn thÞ tr­êng trong n­íc. C¬ cÊu vµ tû träng mÆt hµng nhËp khÈu tËp trung chñ yÕu vµo viÖc phôc vô s¶n xuÊt vµ ®Çu t­ : nhãm m¸y mãc thiÕt bÞ(14, 3%), nguyªn vËt liÖu phôc vô s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu(15, 7%), nhiªn liÖu(10, 4%), ph©n bãn, ho¸ chÊt (10%), hµng tiªu dïng chØ chiÕm 2, 7% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu. ThÞ tr­êng nhËp khÈu n¨m 2005 tËp trung chñ yÕu vµo Ch©u ¸.Theo sè liÖu vÒ thÞ tr­êng nhËp khÈu 11 th¸ng ®Çu n¨m, nhËp khÈu tõ ch©u ¸ chiÕm tíi 80%(trong ®ã ASEAN chiÕm 25%) tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña c¶ n­íc. NhËp khÈu n¨m 2005 tËp trung vµo khu vùc ch©u ¸ lµ do c­íc phÝ vËn t¶i t¨ng m¹nh, viÖc nhËp khÈu nguyªn, nhiªn liÖu cã xu h­íng tËp trung ë c¸c n­íc trong khu vùc ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ vËn chuyÓn. NhËp siªu n¨m 2005 ®¹t kho¶ng 4, 6 tû USD n¨m 2003 vµ 5, 45 n¨m 2004. Tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ nhËp siªu so víi kim ng¹ch xuÊt khÈu sau khi ®¹t møc cao nhÊt trong n¨m 2003 ®· gi¶m dÇn, n¨m 2005 lµ 15, 6%(thêi kú 2001-2005 tû lÖ nµy kho¶ng 17, 6%). Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc gi¸ trÞ nhËp siªu cao:Thø nhÊt, do kinh tÕ n­íc ta tiÕp tôc t¨ng tr­ëng trong n¨m nay, dÉn ®Õn nhu cÇu nhËp khÈu t­ liÖu s¶n xuÊt t¨ng m¹nh nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ.Thø hai, gi¸ nguyªn, nhiªn liÖu t¨ng m¹nh so víi n¨m tr­íc vµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng chiÕn l­îc mµ n­íc ta ph¶i nhËp khÈu víi khèi l­îng lín, ®©y lµ nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn gi¸ trÞ nhËp siªu cao. Bªn c¹nh ®ã, viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng lµ nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn nhËp siªu. 2.1.2-Hîp t¸c quèc tÕ víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi: Sau khi ph¸ ®­îc thÕ bÞ bao v©y, cÊm vËn, quan hÖ ViÖt Nam víi tÊt c¶ c¸c n­íc vµ tæ chøc quèc tÕ ®­îc thóc ®Èy, më réng vµ tõng b­íc ®i vµo chiÒu s©u, võa t¹o ®iÒu kiÖn b¶o vÖ v÷ng ch¾c an ninh Tæ quèc, võa tranh thñ vµ thóc ®Èy hîp t¸c, nhÊt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ - th­¬ng m¹i víi c¸c ®èi t¸c, phôc vô trùc tiÕp cho nhiÖm vô c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Tr­íc hÕt, chóng ta ®· t¹o ®­îc khu«n khæ quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ, æn ®Þnh l©u dµi vµ ®an xen lîi Ých víi tÊt c¶ c¸c n­íc l¸ng giÒng, khu vùc, gãp phÇn cñng cè m«i tr­êng hßa b×nh vµ hîp t¸c xung quanh ta. Chóng ta ®· thóc ®Èy quan hÖ hîp ®oµn kÕt ®Æc biÖt vµ hîp t¸c toµn diÖn víi Lµo. Quan hÖ víi Cam-pu-chia ®­îc ®æi míi theo ph­¬ng ch©m: “Hîp t¸c l¸ng giÒng tèt ®Ñp, ®oµn kÕt h÷u nghÞ truyÒn thèng, æn ®Þnh l©u dµi”. NhiÒu c¬ chÕ vµ h×nh thøc hîp t¸c gi÷a 3 n­íc ®­îc h×nh thµnh vµ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. Quan hÖ h÷u nghÞ, hîp t¸c víi Trung Quèc ®­îc thóc ®Èy toµn diÖn theo khu«n khæ 16 ch÷: “L¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai” vµ ph­¬ng ch©m “L¸ng giÒng tèt, b¹n bÌ tèt, ®ång chÝ tèt, ®èi t¸c tèt”. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, hai bªn ®· ký HiÖp ­íc biªn giíi trªn ®Êt liÒn vµ ®ang tiÕn hµnh ph©n giíi, c¾m mèc, ký kÕt vµ thùc hiÖn HiÖp ®Þnh ph©n ®Þnh VÞnh B¾c Bé vµ HiÖp ®Þnh hîp t¸c nghÒ c¸ trong VÞnh B¾c Bé, duy tr× diÔn ®µn ®µm ph¸n vÒ vÊn ®Ò BiÓn §«ng. Quan hÖ víi c¸c n­íc ASEAN ®­îc ®Èy m¹nh theo h­íng æn ®Þnh, ®i vµo chiÒu s©u, t¨ng tinh cËy vµ hiÓu biÕt lÉn nhau trong khi ®· n©ng lªn tÇm cao míi quan hÖ víi c¸c n­íc Hµn Quèc, ¤-xtr©y-lia, Niu Di-l©n. Quan hÖ víi c¸c n­íc b¹n bÌ truyÒn thèng vµ c¸c n­íc kh¸c ®· ®­îc cñng cè vµ cã b­íc ph¸t triÓn míi. ViÖt Nam tiÕp tôc cñng cè mèi quan hÖ ®oµn kÕt, hîp t¸c, thñy chung, ñng hé m¹nh mÏ Cu-Ba trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, kh¾c phôc khã kh¨n kinh tÕ, ®ång thêi tÝch cùc t×m kiÕm nh÷ng ph­¬ng thøc hîp t¸c míi hai bªn cïng cã lîi. Trong khi ­u tiªn ph¸t triÓn quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng, n­íc ta ®· chñ ®éng thóc ®Èy thiÕt lËp khu«n khæ quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc lín vµ c¸c trung t©m chÝnh trÞ-kinh tÕ lín. Víi Mü, ta ®· cã nh÷ng b­íc chñ ®éng thóc ®Èy quan hÖ hai n­íc, ®Æc biÖt qua chuyÕn th¨m Mü chÝnh thøc cña Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i (6/2005), duy tr× vµ më réng sù hîp t¸c víi Mü trªn nhiÒu lÜnh vùc. MÆt kh¸c, ViÖt Nam còng tÝch cùc chñ ®éng cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Êu tranh linh ho¹t vµ kh«n khÐo trªn c¸c vÊn ®Ò d©n chñ, nh©n quyÒn, t«n gi¸o, s¾c téc...Quan hÖ h÷u nghÞ truyÒn thèng vµ hîp t¸c nhiÒu mÆt víi Nga tiÕp tôc ®­îc t¨ng c­êng. Víi NhËt B¶n, quan hÖ hai n­íc ®­îc ph¸t triÓn theo ph­¬ng ch©m “§èi t¸c tin cËy, æn ®Þnh l©u dµi”, viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA vµ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi FDI cho ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc ®­îc duy tr× ë møc cao vµ NhËt B¶n lµ b¹n hµng lín cña ViÖt Nam. Víi c¸c n­íc Liªn minh ch©u ¢u (EU), ta ®· t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc, chó träng c¸c ®èi t¸c quan träng vµ ®Èy nhanh quan hÖ víi mét sè ®èi t¸c míi cã tiÒm n¨ng. Nh×n chung quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i, ®Çu t­ vµ viÖn trî cña EU víi ViÖt Nam æn ®Þnh vµ tiÕp tôc më réng. EU trë thµnh ®èi t¸c hµng ®Çu cña ta vÒ th­¬ng m¹i, ®Çu t­, viÖn trî ODA. Có thể nói năm 2005 cũng là năm hoạt động ngoại giao đa phương diễn ra sôi động và có hiệu quả. Các đồng chí lãnh đạo Ðảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội ta đã tham gia rất nhiều diễn đàn, hội nghị quốc tế và khu vực quan trọng như : Hội nghị Cấp cao Á – Phi, kỷ niệm 50 năm Hội nghị Bangdung tại Indonesia, Hội nghị cấp cao APEC 13 ở Hàn Quốc, Hội nghị Cấp cao ASEAN 11 và cấp cao Ðông Á lần thứ nhất tại Malaysia, Hội nghị cấp cao ASEAN đặc biệt về sóng thần tại Indonesia, Hội nghị cấp cao Tiểu vùng Mê-công mở rộng (GMS) lần 2 tại Trung Quốc, Hội nghị cấp cao các nhà lãnh đạo Nghị viện tại New York, Hội nghị AIPO lần thứ 26 tại Lào, Hội nghị cấp cao kiểm điểm thực hiện Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và Hội nghị cấp cao ASEAN - Liên Hợp quốc tại New York...  Sự tham gia tích cực của Việt Nam đã góp phần vào thành công của các diễn đàn, hội nghị và qua đó, chúng ta có thể chia sẻ, học hỏi từ bạn bè thế giới về những kinh nghiệm phát triển. Dự các hội nghị quốc tế với sự tham gia của nhiều nhà lãnh đạo các nước cũng là dịp để lãnh đạo ta có nhiều cuộc tiếp xúc song phương với lãnh đạo các nước, bàn những biện pháp cụ thể thúc đẩy quan hệ hữu nghị hợp tác với các nước. 2.2-H¹n chÕ: Khã kh¨n lín vµ râ nÐt nhÊt lµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam cßn yÕu trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Sù yÕu kÐm nµy kh«ng chØ vÒ chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ mµ cßn ë ph­¬ng thøc giao hµng, ph­¬ng thøc thanh to¸n, ë c¸c dÞch vô sau b¸n hµng...Theo diÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi(WEF) n¨ng lùc c¹nh tranh cña toµn bé nÒn kinh tÕ viÖt nam vÉn xÕp ë h¹ng rÊt thÊp vµ bÊp bªnh trªn thÕ giíi. NÒn kinh tÕ ViÖt nam n¨m 1977 xÕp thø 49 trªn tæng 53 n­íc xÕp h¹ng, n¨m 1998 t¨ng lªn vÞ trÝ 39 do c¸c n­íc kh¸c bÞ khñng ho¶ng nh­ng n¨m 1999 l¹i tôt xuèng 48. §Õn n¨m 2000 vÞ trÝ cña ViÖt nam lµ 52 trªn 59 n­íc. §»ng sau n¨ng lùc c¹nh tranh lµ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu kÐm, lµ sù phèi hîp thiÕu ®ång bé gi÷a qu¶n lý vi m« vµ qu¶n lý vÜ m«. Trong khi ®ã uy tÝn kinh doanh cßn ch­a râ nÐt, ch­a cã nh÷ng s¶n phÈm, nh÷ng nh·n hiÖu hµng ho¸ mang ®Æc tr­ng ViÖt Nam gi÷ vÞ trÝ ®¸ng kÓ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Nguy c¬ tôt hËu cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam so víi nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ mét th¸ch thøc ®¸ng kÓ ®èi víi chóng ta.Thu nhập bình quân đầu người của nước ta khoảng 450 USD, với mức tăng trưởng GDP năm 2002 là 7, 2% chia đều cho mỗi người, mỗi người sẽ được thêm 32 USD. Trong khi đó, thu nhập bình quân đầu người của Thái Lan là 2.200 USD, với mức tăng trưởng của Thái Lan năm 2002 là 4, 8%, mỗi người dân Thái Lan sẽ được thêm 132 USD. Như vậy dù tốc độ tăng trưởng của ta hơn Thái Lan đến khoảng gần 50% năm 2002, bình quân người dân Thái Lan vẫn “giàu” thêm hơn ta gấp 3 lần. Sù tôt hËu ë ®©y kh«ng nh÷ng vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn thÓ hiÖn ë chØ tiªu GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi mµ ®iÒu quan träng lµ ë sù thÊp kÐm vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ, sù l¹c hËu vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, sù chËm trÔ vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, sù bÊt cËp cña hÖ thèng luËt ph¸p vµ mét nÒn hµnh chÝnh kÐm hiÖu qu¶... Xu h­íng tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®ang diÔn ra m¹nh mÏ nh­ng xu h­íng b¶o hé mËu dÞch còng hÕt søc dµy ®Æc víi nh÷ng c«ng cô b¶o hé míi. C¸c n­íc ®i sau nh­ ViÖt Nam võa ph¶i chÞu søc Ðp cña qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, cña viÖc më cöa tham gia vµo c¸c tæ chøc mËu dÞch quèc tÕ ®a ph­¬ng víi sù c¹nh tranh gay g¾t, võa ph¶i ®èi phã víi hµng rµo b¶o hé mËu dÞch tinh vi th«ng qua c¸c tiªu chuÈn kü thuËt cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. §iÒu nµy lµm cho viÖc gia nhËp c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng trë thµnh th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam. Sù mÊt æn ®Þnh cña m«i tr­êng kinh tÕ-tµi chÝnh-tiÒn tÖ khu vùc vµ toµn cÇu, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c­êng quèc vµ trung t©m kinh tÕ quèc tÕ lín, sù c¹nh tranh gay g¾t trong viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi..., sù ®æ vì cña mét sè m« h×nh ph¸t triÓn h­íng ngo¹i g©y khã kh¨n trong viÖc chñ ®éng tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, khã kh¨n cho viÖc lùa chän m« h×nh vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cho c¸c n­íc ®i sau trong ®ã cã ViÖt Nam. iII-Gi¶i ph¸p nh»m më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i 3.1-Môc tiªu, ph­¬ng h­íng, nguyªn t¾c c¬ b¶n nh»m më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i. 3.1.1-Môc tiªu: §èi víi n­íc ta, viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¶i nh»m tõng b­íc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ vµ v¨n minh theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa.Trong thêi gian tr­íc m¾t viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i nh»m thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc-nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é. Môc tiªu ®ã ph¶i ®­îc qu¸n triÖt ®èi víi mäi ngµnh, mäi cÊp trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i còng nh­ ph¶i ®­îc qu¸n triÖt trong mäi lÜnh vùc cña kinh tÕ ®èi ngo¹i. 3.1.2-Ph­¬ng h­íng c¬ b¶n nh»m më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i: XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña §¶ng: “ViÖt Nam s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”, ph­¬ng h­íng c¬ b¶n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i trong thêi kú qu¸ ®é lµ: §a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ víi mäi quèc gia, mäi tæ chøc kinh tÕ kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ trªn nguyªn t¾c t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi. Cñng cè vµ t¨ng c­êng vÞ trÝ cña ViÖt Nam ë c¸c thÞ tr­êng quen thuéc vµ víi b¹n hµng truyÒn thèng, tÝch cùc th©m nhËp, t¹o chç ®øng ë c¸c thÞ tr­êng míi, ph¸t triÓn c¸c quan hÖ míi d­íi mäi h×nh thøc. Kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ mét trong c¸c c«ng cô kinh tÕ b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ-x· héi ®Ò ra cho tõng giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ vµ phôc vô ®¾c lùc môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Chñ ®éng t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶ vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ph¸t huy ý chÝ tù lùc, tù c­êng, kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i, dùa vµo nguån lùc trong nø¬c lµ chÝnh ®i ®«i víi tranh thñ tèi ®a nguån lùc bªn ngoµi. Theo nh÷ng ®Þnh h­íng trªn, nh÷ng n¨m qua, ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ë n­íc ta ®· tõng b­íc më réng thÞ tr­êng, ®· lËp l¹i quan hÖ b×nh th­êng víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc tÕ, b­íc ®Çu ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu to lín ®ã, ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i vÉn cßn nh÷ng bÊt cËp ®· vµ ®ang lµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi n­íc ta, ®ßi hái chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¶i tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn. 3.1.3-Nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn qu¸n triÖt trong viÖc më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i: §Ó më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i cã hiÖu qu¶ cÇn qu¸n triÖt nh÷ng nguyªn t¾c ph¶n ¸nh nh÷ng th«ng lÖ quèc tÕ, ®ång thêi ®¶m b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc. Nh÷ng nguyªn t¾c ®ã lµ: ·)B×nh ®¼ng: §©y lµ nguyªn t¾c cã ý nghÜa rÊt quan träng lµm nÒn t¶ng cho viÖc thiÕt lËp vµ lùa chän ®èi t¸c trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ gi÷a c¸c n­íc. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¶i coi mçi quèc gia trong céng ®ång quèc tÕ lµ mét quèc gia ®éc lËp cã chñ quyÒn. Nã còng b¾t nguån tõ yªu cÇu cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng quèc tÕ mµ mçi quèc gia lµ thµnh viªn. Víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn, mçi quèc gia ph¶i ®­îc ®¶m b¶o cã quyÒn tù do kinh doanh, quyÒn tù chñ nh­ mäi quèc gia kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, ®¶m b¶o t­ c¸ch ph¸p nh©n cña mçi quèc gia tr­íc luËt ph¸p quèc tÕ vµ céng ®ång quèc tÕ. Kiªn tr× ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy lµ nhiÖm vô chung cña mäi quèc gia, nhÊt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn khi thùc hiÖn më cöa vµ héi nhËp ë thÕ bÊt lîi so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. ·)Cïng cã lîi: NÕu nguyªn t¾c thø nhÊt gi÷ vai trß chung cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn quan hÖ ®èi ngo¹i, th× nguyªn t¾c nµy l¹i gi÷ vai trß lµ nÒn t¶ng kinh tÕ ®Ó thiÕt lËp vµ më réng quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc víi nhau. C¬ së kh¸ch quan cña nguyªn t¾c cïng cã lîi b¾t nguån tõ yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn ®óng c¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ tr­êng diÔn ra trªn ph¹m vi quèc tÕ mµ mçi n­íc cã lîi Ých kinh tÕ d©n téc kh¸c nhau. Nguyªn t¾c cïng cã lîi cßn lµ ®éng lùc kinh tÕ ®Ó thiÕt lËp vµ duy tr× l©u dµi mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Cïng cã lîi Ých kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c lµm c¬ së cho chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nguyªn t¾c nµy ®­îc cô thÓ ho¸ thµnh nh÷ng ®iÒu kho¶n lµm c¬ së ®Ó ký kÕt trong c¸c nghÞ ®Þnh th­ gi÷a c¸c chÝnh phñ vµ trong c¸c hîp ®ång kinh tÕ gi÷a c¸c tæ chøc kinh tÕ c¸c n­íc víi nhau. ·)T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña mçi quèc gia: Trong quan hÖ quèc tÕ mçi quèc gia víi t­ c¸ch lµ quèc gia ®éc lËp cã chñ quyÒn vÒ mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi vµ ®Þa lý. C¬ së kh¸ch quan cña nguyªn t¾c nµy b¾t nguån tõ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, trong quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Nã còng b¾t nguån tõ nguyªn t¾c cïng cã lîi, mµ xÐt cho ®Õn cïng chØ khi cïng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ, míi t¹o c¬ së ®Ó cïng cã c¸c lîi Ých kh¸c nhau vÒ chÝnh trÞ, qu©n sù vµ x· héi. Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái mçi bªn trong hai bªn hoÆc nhiÒu bªn ph¶i thùc hiÖn ®óng c¸c yªu cÇu: t«n träng c¸c ®iÒu kho¶n ®· ®­îc ký kÕt trong c¸c nghÞ ®Þnh gi÷a c¸c chÝnh phñ vµ trong c¸c hîp ®ång kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ víi nhau, kh«ng ®­îc ®­a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña nhau, kh«ng ®­îc dïng nh÷ng thñ ®o¹n cã tÝnh chÊt can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña quèc gia cã quan hÖ, nhÊt lµ dïng thñ ®o¹n kinh tÕ, kü thuËt vµ kÝch ®éng ®Ó can thiÖp vµo ®­êng lèi, thÓ chÕ chÝnh trÞ cña c¸c quèc gia ®ã. ·)Gi÷ v÷ng ®éc lËp, chñ quyÒn d©n téc vµ cñng cè ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®· chän: §©y lµ nguyªn t¾c võa mang tÝnh chÊt chung cho tÊt c¶ c¸c n­íc khi thiÕt lËp vµ thùc hiÖn quan hÖ ®èi ngo¹i, võa lµ nguyªn t¾c cã tÝnh ®Æc thï ®èi víi c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa trong ®ã cã n­íc ta. Trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ gi÷a c¸c n­íc víi nhau kh«ng ®¬n thuÇn ph¶i xö lý tèt mèi quan hÖ vÒ lîi Ých kinh tÕ, mµ cßn ph¶i xö lý tèt mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých chÝnh trÞ. Më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ ®Ó t¹o ra sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao vµ bÒn v÷ng. Nh­ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi viÖc thùc hiÖn tõng b­íc nh÷ng ®Æc tr­ng cña chñ nghÜa x· héi. Do vËy, më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ph¶i chñ ®éng ®¶m b¶o sao cho võa khai th¸c ®­îc nhiÒu nguån lùc bªn ngoµi, võa ph¸t huy ®­îc nguån lùc bªn trong, b¶o ®¶m ph¸t tri