Mô hình quản trị nhà trường trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

quả thực hiện nhiệm vụ và năng lực của giáo viên phải dưa trên các tiêu chuẩn, tiêu chí bám sát các yêu cầu của chuẩn GV vừa mới ban hành. 3. Một số giải pháp cho vận hành mô hình quản trị trong điều kiện đổi mới GD 3.1. Tạo môi trường cho việc cạnh tranh lành mạnh giữa các thiết chế thực hiện sự nghiệp GD&ĐT Khi chuyển đổi mô hình quản trị cơ sở GD sẽ đối mặt với một số vấn đề mới. Theo tinh thần của NQ 19/NQ-TƯ ngày 25 tháng 10 năm 2017 khuyến khích “xã hội hóa dịch 396 KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ NHẤT VỀ ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN vụ công”, với lĩnh vực GD là “xã hội hóa sự nghiệp GD” và cùng với sự xuất hiện của “cơ chế thị trường” sẽ xuất hiện nhiều cơ sở tham gia “dịch vụ công” trong lĩnh vực GD và khi đã có sự cạnh tranh trong cung cầu thì sẽ xuất hiện một số vấn đề mà trước đó chưa xuất hiện rõ. Nếu cạnh tranh lành mạnh thì cạnh tranh bằng chất lượng và hiệu quả đạt được bởi các cơ sở GD trong việc thực hiện sứ mệnh của các cơ sở GD và lợi ích nó mạng lại cho những người liên đới. Tuy nhiên, một khi thi trường ở giai đoạn chuyển đổi có những yếu tố có thể dẫn đến “cạnh tranh không lành mạnh” thông qua “mối quan hệ” hay “không theo quy luật giá trị” dẫn đến sự méo mó trong vận hành và trong cung cấp thông tin, sẽ làm mất niềm tin của xã hội đối với các cơ sở GD. Trong “cơ chế thị trường” và bỏ bao cấp, việc “xin-cho” cũng dần bị loại bỏ, nguồn lực nói chung và tài chính cho hoạt động nói riêng các cơ sở GD phải tự khai thác và hoạch toán. Khi coi trọng tính “hiệu quả” một số cơ sở GD có thể quan tâm đến lợi ích và hơn thế nữa là lợi nhuận (đối với các cơ sở GD ngoài công lập). Tuy nhiên cho dù coi trọng “hiệu quả” thì cũng không thể thương mại hóa hoạt động GD; hiệu quả ở đây được đo thông qua mức độ thực hiện mục tiêu, sứ mệnh của nhà trường và kết quả GD của nhà trường đạt được so với nguồn lực mà nhà trường có. Trong cơ chế “tự chủ và tự chịu trách nhiệm” và phải hoạch toán thu-chi; trong điều kiện “giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách được cấp” nhiều cơ sở GD sẽ lợi dụng các quy định tự chủ để tăng các khoản thu hay huy động nguồn lực từ xã hội. Vấn đề nêu trên trong thực tế có thể nhận diện thông qua tính công khai, minh bạch trong việc giải trình các khoản thu-chi và hạch toán và chất lượng GD mà cơ sở GD đó đạt được. Như vậy dù ở mô hình quản lí hay quản trị nhà trường nào thì nhà trường vẫn phải bị chi phối bởi các chính sách phát triển GD của quốc gia và các CBQL nhà trường cần phải nắm vững chủ trương, đường lối phát triển GD và nhà trường. Để thực hiện được nội dung nêu trên, nhà nước phải tạo lập cơ chế “tự chủ và trách nhiệm giải trình”, đồng thời tạo điều kiện cho các cơ sở GD thực hiện được chủ trương đó với sự giám sát và kiểm định khách quan. Nhà nước cần quy định rõ phạm vi và mức độ tham gia “dịch vụ GD” cho các loại hình cơ sở GD khác nhau với các yêu cầu cụ thể và có chế tài rõ ràng đối với các vi phạm. Những cơ sở GD kém hiệu quả theo quan điểm “quản trị cơ sở” có thể phải sát nhập, thậm chí là giải thể. Tạo lập hành lang pháp lí minh bạch cho “cạnh tranh lành mạnh” giữa các thiết chế tham gia “dịch vụ GD” và bắt buộc mọi cơ sở GD (công lập hay ngoài công lập) phải công khai minh bạch kết quả và chất lượng sản phẩm GD do mình tạo nên; bắt buộc phải tham gia kiểm định chất lượng và công khai kết quả kiểm định cho xã hội nói chung và những người có lợi ích liên đới nói riêng biết và giám sát. Cần phát huy vai trò giám sát của người dân trong quá trình chuyển đổi mô hình quản trị ở các cơ sở GD. 3.2. Chú trọng công tác bồi dưỡng năng lực quản trị cho đội ngũ CBQLNT để họ có thể thực hiện được những nội dung theo yêu cầu quản trị nhà trường Thông tư số 14/2018/TT-BGDĐT ngày 20 tháng 7 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo [3], quy định Chuẩn hiệu trưởng các cơ sở giáo dục phổ thông đã nhấn mạnh để đáp ứng yêu cầu đổi mới GD các hiệu trưởng cần biết cách và làm tốt các nội dung như: i) Tổ chức xây dựng kế hoạch phát triển nhà trường trên cơ sở tự chủ, có trách nhiệm giải trình; ii) Quản 397Phần 3: TƯƠNG LAI CỦA GIÁO DỤC VIỆT NAM: NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC... trị hoạt động dạy học, giáo dục học sinh chú trọng chuyển từ GD có tính áp đặt, dạy học coi trọng mục tiêu kiến thức sang phát huy tính chủ động, tích cực của học sinh, dạy học hướng vào mục tiêu hình thành và phát triển năng lực HS; iii) Quản trị nhân sự nhà trường theo hướng tăng tính chủ động, sáng tạo của GV, coi trọng việc tạo động lực cho người dạy và người học; iv) Quản trị tổ chức, hành chính nhà trường theo hướng coi trọng phân công, ủy quyền trên cơ sở “bản mô tả công việc”; v) Quản trị tài chính nhà trường với việc đa dạng hóa nguồn lực và sử dụng hiệu quả các nguồn tài chính nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường; vi) Quản trị chất lượng giáo dục trong nhà trường trên cơ sở coi trọng tự đánh giá mức độ đạt được chất lượng và chủ động tham gia quá trình kiểm định chất lượng nhà trường, sử dụng kết quả tự đánh giá và kiểm định để cải tiến chất lượng nhà trường; vii) Chú trọng xây dựng được môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, dân chủ, phòng, chống bạo lực học đường. Cần phát triển một đội ngũ CBQLNT dám nghĩ, dám làm, biết phát huy sức mạnh của CNTT và các mối liên kết xã hội và huy động các bên liên quan cho việc đa dạng hóa các hoạt động GD của nhà trường, hướng tới mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực cho sản phẩm GD theo yêu cầu của nghị quyết 29 của trung ương về “đổi mới căn bản, toàn diện GD” và đáp ứng mong đợi của xã hội về một nền GD chất lượng, hiệu quả. Những điều nêu trên không cần bàn cãi nhưng làm sao biến các nội dung nêu trên thành chương trình bồi dưỡng để đội ngũ CBQLNT nói chung và HT nói riêng không chỉ biết làm mà làm có hiệu quả và lan toả ngay tác dụng cho đổi mới hoạt động nhà trường và vận hành nhà trường theo tinh thần của mô hình quản trị nhà trường hiệu quả vẫn là một bài toán khó. Vì giới hạn của bài viết, vấn đề này chúng tôi xin phép trình bày ở một bài viết khác cũng cho hội thảo này. Kết luận Một trong những bài học kinh nghiệm về đổi mới quản trị các cơ sở GD mà nhiều nước đã tổng kết là cần phải tạo lập môi trường thuận lợi cho: a) Đổi mới về nhận thức và sự đồng thuận xã hội về sự cần thiết phải thay đổi mô hình quản trị đối với các cơ sở GD để thực hiện “dịch vụ sự nghiệp công”. b) Hoàn thiện thể chế ở cả cấp độ nhà nước và cấp độ ngành tạo khung pháp lí cho tiến trình đổi mới phù hợp với văn hóa và mức độ phát triển GD ở từng giai đoạn phát triển kinh tế xã hội của đất nước. c) Nâng cao năng lực quản lí cho cán bộ ở cấp độ hệ thống và cấp cơ sở để có đủ phẩm chất và năng lực thực hiện các nội dung đổi mới, phù hợp với yêu cầu của chuyển đổi mô hình quản lí theo cơ chế cũ sang mô hình quản lí theo cơ chế mới. Một vài nội dung trao đổi trong bài viết này đã đề cập đến các vấn đề chuyển đổi mô hình quản trị các cơ sở GD và nhà trường theo yêu cầu của NQ 29/NQ-TƯvề “đổi mới căn bản, toàn diện GD” đã đề ra. 398 KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ NHẤT VỀ ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN Tài liệu tham khảo 1. Nghị quyết 19/NQ-TƯ về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lí nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. 2. Bộ Nội vụ. Tài liệu bồi dưỡng chuyên viên cao cấp. 2014. 3. Thông tư số 14/2018/TT-BGDĐT ngày 20 tháng 7 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về chuẩn nghề nghiệp của hiệu trưởng các trường phổ thông. 4. Peter F. Drucker (2008); “Tinh hoa của quản trị”. NXB Trẻ. 5. Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tài liệu bồi dưỡng theo tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp giảng viên cao cấp hạng 1. 2018. 6. Đặng Xuân Hải và cộng sự (2018); “Năng lực thích ứng của CBQL nhà trường trong bối cảnh đổi mới GD”. NXB Giáo dục Việt Nam.