Lý luận tiền lương của c.mác trong chủ nghĩa tư bản của Mác

Lêi më ®Çu Lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng ®· ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ nghiªn cøu tõ rÊt l©u b¾t ®Çu lµ W.Petty. ChÝnh William Petty lµ ng­êi ®Çu tiªn trong lÞch sö ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt "quy luËt s¾t vÒ tiÒn l­¬ng". Lý thuyÕt møc l­¬ng tèi thiÓu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn ban ®Çu cña CNTB. Lóc nµy, s¶n xuÊt ch­a ph¸t triÓn, ®Ó buéc c«ng nh©n lµm viÖc, giai cÊp t­ s¶n ph¶i dùa vµo Nhµ n­íc ®Ó duy tr× møc l­¬ng thÊp. Tuy nhiªn tõ lý luËn nµy ta thÊy ®­îc lµ, c«ng nh©n chØ nhËn ®­îc tõ s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu do hä t¹o ra. PhÇn cßn l¹i ®· bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t. §ã lµ mÇm mèng ph©n tÝch sù bãc lét. Lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng cña M¸c lµ sù tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng cña c¸c nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn tr­íc ®ã. Lý luËn tiÒn l­¬ng cña M¸c ®· v¹ch râ b¶n chÊt cña tiÒn l­¬ng d­íi CNTB ®· bÞ che ®Ëy – tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng, b¸c bá quan niÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ t­ b¶n tr­íc ®ã (Ricardo). Nh÷ng luËn ®iÓm cña M¸c vÒ tiÒn l­¬ng vÉn cßn gi¸ trÞ ®Õn ngµy nay. MÆc dï ë n­íc ta chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®· ®­îc c¶i c¸ch. Tuy nhiªn, nhiÒu vÊn ®Ò cèt lâi vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Cho ®Õn nay, thu nhËp cña ng­êi ®­îc h­ëng l­¬ng t¨ng, møc sèng, tiªu dïng t¨ng, vÒ c¬ b¶n kh«ng do chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®em l¹i mµ do t¨ng thu nhËp ngoµi l­¬ng, nhê kinh tÕ t¨ng tr­ëng (tiÒn l­¬ng Nhµ n­íc tr¶ chØ chiÕm mét phÇn ba, thu nhËp kh¸c chiÕm tíi hai phÇn ba). ViÖc hiÓu vµ vËn dông ®óng nh÷ng nguyªn lý vÒ tiÒn l­¬ng cña M¸c trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay cã ý nghÜa rÊt lín.C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng sÏ ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, vµ nªn tiÕn hµnh c¶i c¸ch nh­ thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o ®­îc lîi Ých ng­êi lao ®éng, ®Õn lîi Ých cña toµn quèc gia…? §©y lµ vÊn ®Ò ®· thu hót ®­îc sù quan t©m cña ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia nghiªn cøu. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn nªu trªn mµ ng­êi viÕt lùa chän ®Ò tµi nµy nh»m hiÓu râ h¬n vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë ViÖt Nam, nh»m ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. I. Lý luËn tiÒn l­¬ng cña C.M¸c trong chñ nghÜa t­ b¶n cña M¸c 1. B¶n chÊt tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n C«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t­ b¶n mét thêi gian nµo ®ã th× nhËn ®­îc sè tiÒn tr¶ c«ng nhÊt ®Þnh. TiÒn tr¶ c«ng ®ã gäi lµ tiÒn l­¬ng. Sè l­îng tiÒn l­¬ng nhiÒu hay Ýt ®­îc x¸c ®Þnh theo thêi gian lao ®éng hoÆc l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. HiÖn t­îng ®ã lµm cho ng­êi ta lÇm t­ëng r»ng, tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ lao ®éng. Sù thËt th× tiÒn l­¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng. V× lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ kh«ng thÓ lµ ®èi t­îng mua b¸n. Së dÜ nh­ vËy lµ v×: Thø nhÊt: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× nã ph¶i cã tr­íc, ph¶i ®­îc vËt ho¸ trong mét h×nh thøc cô thÓ nµo ®ã. TiÒn ®Ó cho lao ®éng cã thÓ “vËt ho¸” ®­îc lµ ph¶i cã t­ liÖu s¶n xuÊt. Nh­ng nÕu ng­êi lao ®éng cã t­ liÖu s¶n xuÊt th× hä sÏ b¸n hµng ho¸ do m×nh s¶n xuÊt, chø kh«ng b¸n “lao ®éng”. Ng­êi c«ng nh©n kh«ng thÓ b¸n c¸i m×nh kh«ng cã. Thø hai: viÖc thõa nhËn lao ®éng lµ hµng ho¸ dÉn tíi mét trong hai m©u thuÉn vÒ lý luÊn sau ®©y: NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ vµ ®­îc trao ®æi ngang gi¸, th× nhµ t­ b¶n kh«ng thu ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­- ®iÒu nµy phñ nhËn sù tån t¹i thùc tÕ cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ trong chñ nghÜa t­ b¶n. Cßn nÕu hµng ho¸ ®­îc trao ®æi kh«ng ngang gi¸ ®Ó cã gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n, th× sÏ phñ nhËn quy luËt gi¸ trÞ. Thø ba: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× hµng ho¸ ®ã còng ph¶i cã gi¸ trÞ. Nh­ng th­íc ®o néi t¹i cña gi¸ trÞ lµ lao ®éng. Nh­ vËy, gi¸ trÞ cña lao ®éng ®o b»ng lao ®éng. §ã lµ mét ®iÒu luÈn quÈn v« nghÜa. V× thÕ, lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸, c¸i mµ c«ng nh©n b¸n vµ nhµ t­ b¶n mua kh«ng ph¶i lµ lao ®éng mµ chÝnh lµ søc lao ®éng. Do ®ã, tiÒn l­¬ng mµ nhµ t­ b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. VËy b¶n chÊt cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n lµ biÓu hiÖn ra bÒ ngoµi nh­ lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng. Së dÜ biÓu hiÖn bÒ ngoµi cña tiÒn l­¬ng ®· che dÊu b¶n chÊt cña nã lµ do nh÷ng nguyªn nh©n sau: Mét lµ, viÖc mua b¸n søc lao ®éng lµ mua b¸n chÞu. H¬n n÷a, ®Æc ®iÓm cña hµng ho¸ - søc lao ®éng kh«ng bao giêi t¸ch khái ng­êi b¸n, nã chØ nhËn ®­îc gi¸ c¶ khi ®· cung cÊp gi¸ trÞ sö dông cho ng­êi mua, tøc lµ lao ®éng cho nhµ t­ b¶n, do ®ã nh×n bÒ ngoµi chØ thÊy nhµ t­ b¶n tr¶ gi¸ trÞ cho lao ®éng. Hai lµ, ®èi víi c«ng nh©n, toµn bé lao ®éng trong c¶ ngµy lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó cã tiÒn sinh sèng, do ®ã, b¶n th©n c«ng nh©n còng t­ëng r»ng m×nh b¸n lao ®éng. Cßn ®èi víi nhµ t­ b¶n viÖc bá tתn ra ®Ó cã lao ®éng, nªn còng nghÜ r»ng c¸i mµ hä mua lµ lao ®éng. Ba lµ, do c¸ch thøc tr¶ l­¬ng. Sè l­îng cña tiÒn l­¬ng phô thuéc vµo thêi gian lao ®éng hoÆc s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, ®iÒu ®ã khiÕn ng­êi ta lÇm t­ëng r»ng tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ lao ®éng. TiÒn l­¬ng che ®Ëy mäi dÊu vÕt cña sù ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ thêi gian lao ®éng thÆng d­, thµnh lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®­îc tr¶ c«ng, do ®ã tiÒn l­¬ng che ®Ëy b¶n chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn l­¬ng: a. Chøc n¨ng thuíc ®o gi¸ trÞ: Nh­ trªn ®· nªu, tiÒn l­¬ng lµ sù thÓ hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®­îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh­ lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. V× vËy tiÒn l­¬ng chÝnh lµ thuíc ®o gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®­îc biÓu hiÖn nh­ gi¸ trÞ lao ®éng cô thÓ cña viÖc lµm ®­îc tr¶ c«ng. Nãi c¸ch kh¸c, gi¸ trÞ cña viÖc lµm ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua tiÒn l­¬ng. NÕu viÖc lµm cã gi¸ trÞ cµng cao th× møc l­¬ng cµng lín. b. Duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng: Theo M¸c tiÒn l­¬ng lµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®ã lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó duy tr× cuéc sèng cña ng­êi cã søc lao ®éng, theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ tr×nh ®é v¨n minh cña mçi n­íc. Gi¸ trÞ søc lao ®éng bao hµm c¶ yÕu tè lÞch sö, vËt chÊt vµ tinh thÇn. Ngoµi ra, ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng th× ng­êi lao ®éng cßn ph¶i sinh con (nh­ søc lao ®éng tiÒm tµng), ph¶i nu«i d­ìng con, cho nªn nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ph¶i gåm cã c¶ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cho con c¸i häc. Theo hä, chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn l­¬ng cßn lµ nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn ®­îc søc lao ®éng. Gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t trong mäi bµi tÝnh cña s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ cña ng­êi sö dông lao ®éng nãi riªng. Gi¸ trÞ søc lao ®éng mang tÝnh kh¸ch quan, ®­îc quy ®Þnh vµ ®iÒu tiÕt kh«ng theo ý muèn cña mét c¸c nh©n nµo, dï lµ ng­êi lµm c«ng hay ng­êi sö dông lao ®éng. Nã lµ kÕt qu¶ cña sù mÆc c¶ trªn thÞ tr­êng lao ®éng gi÷a ng­êi cã søc lao ®éng “b¸n” vµ ng­êi sö dông søc lao ®éng “mua” c. KÝch thÝch lao ®éng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc TiÒn l­¬ng lµ bé phËn thu nhËp chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng nh»m tho¶ m·n phÇn lín c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng. Do vËy, c¸c møc tiÒn l­¬ng lµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ rÊt quan träng ®Ó ®Þnh h­íng sù quan t©m vµ ®éng c¬ trong lao ®éng cña ng­êi lao ®éng. Khi ®é lín cña tiÒn l­¬ng phô thuéc vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c«ng ty nãi chung vµ c¸ nh©n ng­êi lao ®éng nãi riªng th× hä sÏ quan t©m ®Õn viÖc kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng c«ng viÖc d. Thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn N©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng suy cho cïng lµ nguån gèc ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng kh¶ n¨ng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng. Kh¸c víi thÞ tr­êng hµng ho¸ b×nh th­êng, cÇu vÒ lao ®éng kh«ng ph¶i lµ cÇu cho b¶n th©n nã, mµ lµ cÇu dÉn xuÊt, tøc lµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng tiªu thô cña s¶n phÈm do lao ®éng t¹o ra vµ møc gi¸ c¶ cña hµng ho¸ nµy. Tæng møc tiÒn l­¬ng quyÕt ®Þnh tæng cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thiÕt ph¶i s¶n xuÊt còng nh­ gi¸ c¶ cña nã. Do vËy, tiÒn l­¬ng ph¶i dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. ViÖc t¨ng n­ang suÊt lao ®éng lu«n lu«n dÉn ®Õn sù t¸i ph©n bè lao ®éng. Theo qui luËt thÞ tr­êng, lao ®éng sÏ t¸i ph©n bè vµo c¸c khu vùc cã n¨ng suÊt cao h¬n ®Ó nhËn ®­îc c¸c møc l­¬ng cao h¬n. e. Chøc n¨ng x· héi cña tiÒn l­¬ng Cïng víi viÖc kÝch thÝch kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, tiÒn l­¬ng cßn lµ yÕu tè kÝch thÝch viÖc hoµn thiÖn c¸c mèi quan hÖ lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy, viÖc duy tr× c¸c møc tiÒn l­¬ng cao vµ t¨ng kh«ng ngõng chØ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp. ViÖc g¾n tiÒn l­¬ng víi hiÖu qu¶ cña ng­êi lao ®éng vµ ®¬n vÞ kinh tÕ sÏ thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c, gióp ®ì lÇn nhau, n©ng cao hiÖu qu¶ c¹nh tranh cña c«ng ty. Bªn c¹nh ®ã, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi vµ thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn theo h­íng d©n chñ vµ v¨n minh. C¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña tiÒn l­¬ng TiÒn l­¬ng cã hai h×nh thøc c¬ b¶n lµ: tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian vµ tiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm. TiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian TiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian lµ h×nh thøc tiÒn l­¬ng mµ sè l­îng cña nã phô thuéc vµo thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n (giêi, ngµy, tuÇn, th¸ng). CÇn ph©n biÖt l­¬ng giê, l­¬ng ngµy, l­¬ng th¸ng. Gi¸ c¶ cña mét giê lao ®éng lµ th­íc ®o chÝnh x¸c møc tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian. TiÒn l­¬ng ngµy vµ l­¬ng tuÇn ch­a nãi râ ®­îc møc tiÒn c«ng ®ã thÊp hay cao, v× cßn tuú thuéc theo ngµy lao ®éng dµi hay ng¾n. Do ®ã, muèn ®¸nh gi¸ ®óng møc tiÒn l­¬ng kh«ng chØ c¨n cø vµo l­îng tiÒn, mµ cßn c¨n cø vµo ®é dµi cña ngµy lao ®éng vµ c­êng ®é lao ®éng. Thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng theo thêi gian, nhµ t­ b¶n cã thÓ kh«ng thay ®æi l­¬ng ngµy, l­¬ng tuÇn, mµ vÉn h¹ thÊp ®­îc gi¸ c¶ lao déng do kÐo dµi ngµy lao ®éng hoÆc t¨ng c­êng ®é lao ®éng. Tr¶ l­¬ng kÐo dµi thêi gian cßn cã lîi cho nhµ t­ b¶n khi t×nh h×nh thÞ tr­êng thuËn lîi, hµng ho¸ tiªu thô dÔ dµng, thùc hiÖn lèi lµm viÖc thªm giê, tøc lµ lµm viÖc ngoµi sè giêi quy ®Þnh cña ngµy lao ®éng. Cßn khi thÞ tr­êng kh«ng thuËn lîi buéc ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt, nhµ t­ b¶n sÏ rót ng¾n ngµy lao ®éng vµ thùc hiÖn lèi tr¶ c«ng theo giê, do ®ã h¹ thÊp tiÒn l­¬ng xuèng rÊt nhiÒu. Nh­ vËy, c«ng nh©n kh«ng nh÷ng bÞ thiÖt thßi khi ngµy lao ®én bÞ kÐo dµi qu¸ ®é, mµ cßn bÞ thiÖt c¶ khi ph¶i lµm viÖc bít giê. TiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm TiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tiÒn l­¬ng mµ sè l­îng cña nã phô thuéc vµo sè l­îng s¶n phÈm mµ c«ng nh©n ®· s¶n xuÊt ra hoÆc sè l­îng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Mçi s¶n phÈm ®­îc tr¶ c«ng theo mét ®¬n gi¸ nhÊt ®Þnh gäi lµ ®¬n gi¸ tiÒn c«ng. §¬n gi¸ tiÒn c«ng lµ gi¸ tr¶ c«gn co mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra theo gi¸ biÓu nhÊt ®Þnh. Khi quy ®Þnh ®¬n gi¸, ng­êi ta lÊy tiÒn l­¬ng trung b×nh cña c«ng nh©n trong ngµy chia cho sè l­îng s¶n phÈm mµ c«ng nh©n s¶n xuÊt ra trong 1 ngµy b×nh th­êng. Do ®ã, vÒ thùc chÊt, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng lµ tiÒn l­¬ng tr¶ cho mét thêi gian cÇn thiÕt nhÊt ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt mét s¶n phÈm. V× thÕ, tiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm chØ lµ h×nh thøc chuyÓn ho¸ cña tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian. H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm cµng che giÊu vµ xuyªn t¹c b¶n chÊt cña tiÒn l­¬ng h¬n so víi h×nh thøc tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian. ViÖc thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm mét mÆt lµm cho nhµ t­ b¶n dÔ dµng kiÓm so¸t c«ng nh©n; mét kh¸c ®Î ra sù c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n, kÝch thÝch c«ng nh©n ph¶i lao ®éng tÝch cùc n©ng cao c­êng ®é lao ®éng, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm ®Ó nhËn ®­îc tiÒn c«ng cao h¬n. V× vËy, chÕ ®é tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n th­êng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lao ®éng khÈn tr­¬ng qu¸ møc, lµm kiÖt søc ng­êi lao ®éng. VÒ mÆt lÞch sö, tiÒn l­¬ng t×nh theo thêi gian ®­îc ¸p dông réng r·i trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, cßn ë giai ®o¹n sau th× tiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm ®­îc ¸p dông réng r·i h¬n. HiÖn nay, h×nh thøc tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian ngµy cµng ®­îc më réng. TiÒn l­¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l­¬ng thùc tÕ. Xu h­íng vËn ®éng cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n. TiÒn l­¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l­¬ng thùc tÕ TiÒn l­¬ng danh nghÜa lµ tæng sè tiÒn mµ ng­êi c«ng nh©n nhËn ®­îc do b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho nhµ t­ b¶n. Nã lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng. Nã t¨ng gi¶m theo sù biÕn ®éng trong quan hÖ cung – cÇu vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng trªn thÞ tr­êng. §èi víi ng­êi c«ng nh©n, ®iÒu quan träng kh«ng chØ ë tæng sè tiÒn nhËn ®­îc d­íi h×nh thøc tiÒn l­¬ng mµ cßn ë chç cã thÓ mua ®­îc g× b»ng tiÒn l­¬ng ®ã, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo gi¸ c¶ vËt phÈm tiªu dïng vµ dÞch vô. TiÒn l­¬ng thùc tÕ lµ sè l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ c«ng nh©n cã thÓ thu ®­îc b»ng tiÒn l­¬ng danh nghÜa. Râ rµng, nÕu ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, tiÒn l­¬ng thùc tÕ phô thuéc theo tû lÖ thuËn vµo ®¹i l­îng tiÒn l­¬ng danh nghÜa vµ phô thuéc theo tû lÖ nghÞch víi møc gi¸ c¶ vËt phÈm tiªu dïng vµ dÞch vô. b. Xu h­íng vËn ®éng cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, C.M¸c v¹ch ra r»ng, xu h­íng chung cã tÝnh quy luËt cña sù vËn ®éng cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n lµ: trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, tiÒn c«ng danh nghÜa cã xu h­íng t¨ng lªn, nh­ng møc t¨ng cña nã nhiÒu khi kh«ng theo kÞp víi møc t¨ng gi¸ c¶ t­ liÖu tiªu dïng vµ dÞch vô. Khi ®ã, tiÒn c«ng thùc tÕ cã xu h­íng h¹ thÊp. Chõng nµo mµ tiÒn l­¬ng cßn lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, th× sù vËn ®éng cña nã g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ søc lao ®éng. L­îng gi¸ trÞ cña nã do ¶nh h­ëng cña mét lo¹t nh©n tè quyÕt ®Þnh. Mét nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng l­îng gi¸ trÞ søc lao ®éng, mét nh©n tè kh¸c t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nã. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña tÊt c¶ c¸c nh©n tè ®ã dÉn tíi qu¸ tr×nh phøc t¹p cña sù biÕn ®æi gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµm cho sù gi¶m sót cña nã cã tÝnh chÊt xu h­íng. - Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ sù n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng­êi lao ®éng vµ sù t¨ng c­êng ®é lao ®éng. - Trong ®iÒu kiÖn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, nÐt ®Æc tr­ng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ t¨ng tÝnh phøc t¹p cña lao ®éng, ®ßi hái ph¶i n©ng cao rÊt nhiÒu tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng­êi lao ®éng, t¨ng c­êng ®é lao ®éng cña hä, lµm t¨ng mét c¸ch c¨n b¶n chi phÝ vÒ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, do ®ã lµm t¨ng gi¸ trÞ cña nã. Nh÷ng nhu cÇu cña c«ng nh©n vµ ph­¬ng thøc th¶o m·n chóng lu«n lu«n biÕn ®æi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, diÔn ra qu¸ tr×nh t¨ng møc ®é vÒ nhu cÇu. §Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, ®ßi hái l­îng cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ lín h¬n. Kü thuËt phøc t¹p ®­îc vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®ßi hái ng­êi lao ®éng ph¶i cã vèn kiÕn thøc vµ tri thøc vÒ kü thuËt cao h¬n. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn nhu cÇu cña c«ng nh©n vµ gia ®×nh häc vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô t¨ng lªn lµm cho gi¸ trÞ søc lao ®éng t¨ng lªn. - Nh©n tè t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ sù t¨ng lªn cña n¨ng suÊt lao ®éng. Cïng víi sù t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng th× gi¸ c¶ vÒ t­ liÖu sinh ho¹t cña ng­êi c«ng nh©n rÎ ®i nÒn tiÒn l­¬ng thùc tÕ cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn. Nh­ng tiÒn l­¬ng thùc tÕ vÉn ch­a d¸p øng ®­îc nhu cÇu thùc sù cña c«ng nh©n, vµ sù chªnh lÖch gi÷a chóng kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc thu hÑp, mµ ng­îc l¹i cßn t¨ng lªn. Sù h¹ thÊp tiÒn l­¬ng d­íi gi¸ trÞ søc lao ®éng do t¸c ®éng cña mét lo¹t nh©n tè sau ®©y: + ThÞ tr­êng søc lao ®éng lu«n ë t×nh tr¹ng cung vÒ lao ®éng lµm thuª v­ît qu¸ cÇu vÒ lao ®éng, do ®ã c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n t¨ng lªn. §iÒu ®ã cho phÐp nhµ t­ b¶n thÊy r»ng, hµng ho¸ - søc lao ®éng buéc ph¶i b¸n trong mäi ®iÒu kiÖn, v× c«ng nh©n kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Møc l­¬ng trung b×nh bÞ gi¶m xuèng cßn do hµng triÖu ng­êi kh«ng cã viÖc lµm ®Çy ®ñ trong n¨m, nãi chung hä kh«ng nhËn ®­îc tiÒn l­¬ng. + L¹m ph¸t lµm gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn còng lµ nh©n tè lµm gi¶m tiÒn l­¬ng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Møc l­¬ng cña c¸c n­íc cã sù kh¸c nhau. §iÒu ®ã ®­îc quyÕt ®Þnh bëi nh©n tè tù nhiªn, truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c, trong ®ã nh©n tè ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n ®ãng vai trß quan träng. Trong c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, møc l­¬ng th­êng cao h¬n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nh­ng ë ®ã cã sù bãc lét cao h¬n, v× kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p tæ chøc lao ®éng hiÖn ®¹i ®­îc ¸p dông. Gi¸ c¶ hµng ho¸ - søc lao ®éng thÊp lµ nh©n tè quan träng nhÊt thu hót t­ b¶n ®éc quyÒn vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i, tiÒn l­¬ng theo thêi gian víi nh÷ng h×nh thøc ®a d¹ng chiÕm ­u thÕ. Trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng ph­¬ng ph¸p míi nh»m bãc lét lao ®éng lµm thuª, giai cÊp t­ s¶n buéc ph¶i thõa nhËn vai trß con ng­êi tron qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ ®iÒu chØnh l¹i viÖc tæ chøc lao ®éng, còng nh­ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng. Sù bãc lét lao ®éng lµm thuª ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn cßn cã nh÷ng h×nh thøc che giÊu tinh vi ¬n. Khi thiªn vÒ sù cñng cè “quan hÖ con ng­êi”, vÒ sù thèng trÞ cña c¸c nguyªn t¾c “c«ng ty lµ mét gia ®×nh”, giai cÊp t­ s¶n hiÖn ®¹i thùc hiÖn m­u toan thuyÕt phôc c«ng nh©n r»ng lîi Ých cña xÝ nghiÖp, lîi Ých cña t­ b¶n thèng nhÊt víi lîi Ých cña c«ng nh©n. Vai trß kÝch thÝch cña tiÒn l­¬ng ®­îc sö dông vµo môc ®Ých ®ã. Kh«ng ph¶i chØ cã th¸i ®é tËn t©m víi c«ng viÖc mµ sù phôc vô trung thµnh cho c«ng ty còng ®­îc kÝch thÝch bëi ®¹i l­îng vµ h×nh thøc cña tiÒn l­¬ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng chØ b»ng h×nh thøc tiÒn l­¬ng, mµ cßn b»ng tæ chøc tiÒn l­¬ng dùa trªn c¬ së t©m lý cña ho¹t ®éng lao ®éng, giai cÊp t­ s¶n rÊt muèn “thñ tiªu” hoÆc lµm dÞu m©u thuÉn gi÷a t­ b¶n vµ lao ®éng. §ã lµ ®Æc tr­ng cña nh÷ng liªn hiÖp ®éc quyÒn lín hiÖn ®¹i, ë ®ã c¸c nhµ t­ b¶n ®· kh«ng tiÕc tiÒn chi vµo nh÷ng chi phÝ nh»m t¹o ra “bÇu kh«ng khÝ tin cËy” ®Ó h×nh thµnh ë ng­êi c«ng nh©n “ý thøc ng­êi chñ”. TÝnh mÒm dÎo trong sù vËn dông c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña tiÒn l­¬ng, viÖc tÝnh to¸n nh÷ng yªu cÇu kü thuËt, tæ chøc vµ t©m lý khi trang bÞ n¬i lµm viÖc ®­a ®Õn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng chÊt l­îng s¶n phÈm, tÊt c¶ ®Òu nh»m môc ®Ých t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ t¨ng c­êng bãc lét ng­êi lao ®éng. II. T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë ViÖt Nam ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®ang ®­îc thùc hiÖn lµ kÕt qu¶ cña ®ît c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng n¨m 1993. §©y lµ mét cuéc c¶i c¸ch rÊt c¨n b¶n kh«ng nh÷ng vÒ l­¬ng mµ cßn lµ mét ®ît s¾p xÕp l¹i hÖ thèng ph©n phèi tiÒn l­¬ng tõ ng©n s¸ch nhõ n­íc (NSNN), nh»m môc tiªu xo¸ bá triÖt ®Ó t×nh tr¹ng bao cÊp, kh¾c phôc tÝnh b×nh qu©n trong ph©n phèi, s¾p xÕp l¹i hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng vµ t¹o b­íc ngoÆt vÒ nhËn thøc quan ®iÓm- coi tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ tõng b­íc x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ chÕ kinh tÕ tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, ®Æc biÖt tõ sau c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng n¨m 1993, dÉn ®Õn viÖc t¸ch biÖt râ rµng h¬n sù h×nh thµnh quü l­¬ng gi÷a khu vùc hµnh chÝnh – sù nghiÖp vµ s¶n xuÊt, kinh doanh trong kinh tÕ Nhµ n­íc. §èi víi khu vùc s¶n xuÊt, kinh doanh: quü tiÒn l­¬ng lµ mét bé phËn chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó t¹o nªn gi¸ trÞ míi, lµ chi phÝ cho lao ®éng sèng. Quü l­¬ng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hoµn toµn t¸ch h¼n khái ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp tù h×nh thµnh qòy l­¬ng trªn c¬ së kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh cã tÝnh ®Õn møc tiÒn c«ng lao ®éng trªn thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng. Nhµ n­íc chØ qu¶n lý viÖc thùc hiÖn møc l­¬ng tèi thiÓu vµ ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. sau h¬n 10 n¨m ¸p dông chÝnh s¸ch l­¬ng míi, chóng ta thÊy cã nhiÒu ­u ®iÓm vµ tiÕn bé so víi hÖ thèng tiÒn l­¬ng trong thêi kú bao cÊp, nh­ NghÞ quyÕt phiªn häp th­êng kú (th¸ng 8-2001) cña ChÝnh phñ còng ®· ®¸nh gi¸: “... thùc hiÖn ph©n phèi c«ng b»ng h¬n, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ c«ng t¸c”. Tuy vËy, cuéc sèng lu«n lu«n biÕn ®éng, trong khi tiÒn l­¬ng l¹i chñ yÕu n»m trong tr¹ng th¸i tÜnh, Ýt cã thay ®æi trong c¶ hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng, cho nªn nã ®· béc lé nhiÒu mÆt h¹n chÕ. Ch¼ng h¹n: TiÒn l­¬ng thùc tÕ vÉn ch­a lµm ®­îc chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Møc l­¬ng cña nhiÒu chøc danh thËm chÝ kh«ng thÓ chu cÊp ®ñ ®Ó ¨n, ch­a kÓ ®Õn c¸c kho¶n nh­ tiÒn nhµ, ch÷a bÖnh, tiÒn ®iÖn, n­íc ... ®· ®­îc tiÒn tÖ ho¸ vµo l­¬ng. Ng­êi lao ®éng thùc tÕ kh«ng thÓ tÝch luü tõ l­¬ng ®Ó thuª hay mua nhµ ë. Møc l­¬ng tèi thiÓu cßn qu¸ thÊp, mÆc ®· qua 3 lÇn ®iÒu chØnh (tõ 120 lªn 144, 180, 210 ngµn ®ång), nh­ng míi bï l¹i phÇn nµo gi¸ trÞ thùc tÕ cña tiÒn l­¬ng bÞ gi¶m ®i do l¹m ph¸t. Mçi lÇn ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i bµn c·i, ®Êu tranh, gi»ng co gi÷a ®ßi hái tÊt yÕu, bøc b¸ch tõ cuéc sèng víi h¹n chÕ cña tµi chÝnh ng©n s¸ch. Cã hai “chèt h·m” lµm cho mäi ý ®Þnh t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i chïn l¹i, ®ã lµ kh«ng cã nguån tµi chÝnh vµ nÕu víi nguån tµi chÝnh cã h¹n muèn t¨ng l­¬ng th× ph¶i gi¶m biªn chÕ, nh­ng v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, biªn chÕ tiÕp tôc t¨ng thªm. Ngay trong ®ît s¾p xÕp l¹i biªn chÕ ®Ó thùc hiÖn gi¶m biªn ®ång lo¹t 15%, th× biªn chÕ còng ®· t¨ng lªn 2,5% HÖ thèng thang b¶ng l­¬ng n¨m 1993 ch­a thùc sù khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng phÊn ®Êu vÒ mùat chuyªn m«n, v« h×nh trung khuyÕn khÝch c¸n bé, c«ng chøc ch¹y ®ua theo chøc vô. Ch¼ng h¹n, c¸c kú lªn l­¬ng vÉn nÆng vÒ thêi gian, th©m niªn c«ng t¸c, “®Õn hÑn l¹i lªn”, kh«ng cã chÝnh s¸ch lªn l­¬ng v­ît cÊp, tr­íc niªn h¹n (trõ mét sè cÊp bËc cña c¸n bé cao cÊp do bÇu cö hoÆc ®Ò b¹t) cho dï thµnh tÝch ®¹t ®­îc vÒ mÆt chuyªn m«n ®Õn møc ®é nµo. Thi n©ng bËc cßn mang tÝnh h×nh thøc, kÕt qu¶ thi ch­a thùc sù g¾n víi chuyªn m«n c«ng t¸c cô thÓ, ®èi t­îng “qu¸ ®é” cßn nhiÒu, nªn dÔ bÞ ¸p dông tuú tiÖn. HËu qu¶ lµ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ch­a thùc sù khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng, ch­a khuyÕn khÝch c¸c tµi n¨ng, ®Æc biÖt lµ tµi n¨ng trÎ. T×nh tr¹ng bÊt hîp lý vµ kh«ng c«ng b»ng vÉn cßn lµ vÊn ®Ò bøc b¸ch cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn trªn c¶ hai khÝa c¹nh: thø nhÊt, t×nh tr¹ng b×nh qu©n chñ nghÜa vÉn ch­a ®­îc kh¾c phôc. MÆc dÇu l­¬ng tèi thiÓu vµ tèi ®a ®· chªnh lÖch gÊp h¬n 10 lÇn, t¨ng lªn h¬n 2 lÇn so víi hÖ thèng tiÒn l­¬ng cña thêi kú bao cÊp, míi ®Çu t­ëng chõng nã cã thÓ gãp phÇn kh¾c phôc ®­îc tÝnh chÊt b×nh qu©n trong ph©n phèi, nh­ng do sù chi tiÕt ®Õn th¸i qu¸ l¹i còng lµm cho tiÒn l­¬ng r¬i vµo tr¹ng th¸i b×nh qu©n chñ nghÜa. Bëi v×, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l­¬ng qu¸ ng¾n, thÊp nhÊt lµ 0,09 vµ cao nhÊt lµ 0,43; phÊn ®Êu 2 n¨m míi thªm ®­îc mçi th¸ng 18,9 ngµn ®ång, 3 n¨m míi ®­îc t¨ng thªm 25,2 ngµn ®ång (bËc c¸n sù). Thªm vµo ®ã, thêi gian phÊn ®Êu ®Ó ®¹t tíi bËc cao nhÊt qu¸ dµi, cã nh÷ng bËc l­¬ng ®­a ra mµ kh«ng ai v­¬n tíi, hoÆc do qu¸ cao, hoÆc do thêi gian phÊn ®Êu qu¸ dµi. VÝ dô: 16 bËc c¸n sù, thÊp nhÊt lµ 1,46, cao nhÊt lµ 3,33, kho¶ng c¸ch mçi bËc lµ 0,12 t­¬ng ®­¬ng 48 n¨m. Thø hai, t×nh tr¹ng bÊt hîp lý do vÉn tån t¹i nhiÒu ngµnh, nhiÒu c¬ quan vµ khu vùc cã sù chªnh lÖch qu¸ møc vÒ thu nhËp, h×nh thµnh nhiÒu kho¶n thu vµ chia ch¸c trong c¸c c¬ quan mµ Nhµ n­íc kh«ng qu¶n lý næi. Mäi ng­êi ®Òu biÕt r»ng møc l­¬ng hiÖn nay kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®­îc møc sèng b×nh th­êng. Ch¼ng h¹n, mét sinh viªn ®¹i häc hiÖn nay muèn sèng vµ häc tËp b×nh th­êng ph¶i ®­îc chu cÊp tèi thiÓu 500 vµ trung b×nh lµ 700 ngµn ®ång/th¸ng ë Hµ néi (ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cßn cao h¬n, tõ 700 ngµn – 1 triÖu ®ång), t­¬ng ®­¬ng víi mét c¸n sù bËc 10, nghÜa lµ ph¶i lµm viÖc ®­îc 30 n¨m. §©y lµ mét nghÞch lý. BÊt hîp lý n÷a lµ thu nhËp ngoµi l­¬ng lín h¬n l­¬ng rÊt nhiÒu trong mét bé phËn c¸n bé, c«ng chøc; chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c ngµnh, c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ rÊt lín. HiÖn nay cã kho¶ng 40% sè c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh- sù nghiÖp c¶ n­íc lµ ho¹t ®éng sù nghiÖp. TÝnh riªng n¨m 1999, theo Bé Tµi chÝnh, sè thu cña 56 tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp ®· cã 304,946 tØ ®ång (b»ng 68,43% kinh phÝ NSNN cÊp). Sè thu cña 21 ®¬n vÞ thuéc Bé Khoa häc – C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, Trung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ C«ng nghÖ quèc gia ®¹t 6,373 tØ ®ång (b»ng 16,4% kinh phÝ NSNN cÊp)... Kho¶n trÝch 30% viÖn phÝ ®Ó khen th­ëng trong ngµnh y tÕ lµ 80,566 tØ ®ång, b×nh qu©n mçi biªn chÕ trong ngµnh nhËn 6,387 triÖu ®ång/n¨m, trong ®ã cao nhÊt lµ BÖnh viÖn Chî RÉy 16,28 triÖu ®ång), thÊp nhÊt lµ BÖnh viÖn T©m thÇn trung ­¬ng (2,79 triÖu ®ång). §ã lµ ch­a kÓ sù chªnh lÖch qu¸ lín gi÷a lao ®éng trong biªn chÕ nhµ n­íc víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Nh÷ng chªnh lÖch vµ nh÷ng nghÞch lý Êy ®ang lµ lý do c¶ vÒ vËt chÊt lÉn ý thøc lµm cho ng­êi lao ®éng coi tiÒn l­¬ng lµ mét kho¶n thu “thu nhËp phô”, kh«ng ai sèng chØ b»ng l­¬ng, Nhµ n­íc kh«ng qu¶n lý ®­îc thu nhËp... vµ chóng ®ang g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc, nh­: h¹ch to¸n sai, b¸o c¸o kh«ng ®Çy ®ñ, giÊu nguån thu, trèn thuÕ thu nhËp, sö dông thu nhËp mËp mê, tuú tiÖn, c¶n trë kiÓm tra, kiÓm so¸t. §iÒu tÖ h¹i kh«ng ®o ®Õm ®­îc lµ t¹o ra t©m lý l¹m dông cña c«ng, n¹n tham nhòng tËp thÓ, dïng tiÒn c«ng ®Ó chi tiªu tho¶ søc ... DiÖn h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc (NSNN) qu¸ réng, c¬ cÊu bÊt hîp lý vµ vÉn mang nÆng tÝnh chÊt bao cÊp. HiÖn nay, cã 8 ®èi t­îng h­ëng l­¬ng, phô cÊp, trî cÊp mang tÝnh chÊt l­¬ng tõ NSNN, gåm: c¸n bé c«ng chøc khèi hµnh chÝnh; c¸n bé c«ng chøc khèi sù nghiÖp; c¸n bé c«ng chøc khèi c¬ quan ®¶ng vµ ®oµn thÓ; c¸n bé c«ng chøc khèi c¬ quan d©n cö (Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp); c¸n bé cÊp x·, ph­êng; c¸n bé, chiÕn sÜ khèi lùc l­îng vò trang, c«ng an, an ninh..; c¸c ®èi t­îng b¶o hiÓm x· héi, h­u trÝ, mÊt søc; nh÷