Lý luận chung về vấn đề xuất nhập khẩu của Việt Nam

Lêi nãi ®Çu ViÖt Nam ®ang trªn ®µ cña sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §ã lµ sù kh¼ng ®Þnh hoµn toµn ®óng víi nh÷ng g× thùc tÕ ®ang minh chøng cho c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng, Nhµ n­íc vµ nh©n d©n ta ®· lùa chän. NhËn thøc ®­îc thùc tÕ cña ®Êt n­íc, §¶ng ®· v¹ch ra nh÷ng ®­êng lèi chiÕn l­îc ®óng ®¾n, ®ã lµ sù nhËn thøc vµ vËn dông ®óng chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh trong hoµn c¶nh míi. Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã cña Nhµ n­íc ta lµ khuyÕn khÝch xuÊt nhËp khÈu (XNK), khuyÕn khÝch giao th­¬ng víi bªn ngoµi (c¶ nh÷ng n­íc TBCN mµ tr­íc ®ã chóng ta kh«ng ®Æt quan hÖ) ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cho ®Êt n­íc trªn nhiÒu mÆt (c«ng nghÖ,s¶n xuÊt,tr×nh ®é qu¶n lý…). Kim ng¹ch XNK ®· t¨ng qua tõng n¨m cïng víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cao cña ®Êt n­íc ®· n©ng cao møc sèng cho ng­êi d©n, ®­a ®Êt n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, n©ng vÞ thÕ cña n­íc ta lªn mét tÇm cao míi. Thµnh c«ng ®ã chÝnh lµ sù ph¸t huy tÝch cùc cña c¶ nguån néi lùc vµ c¶ nh÷ng nguån lùc ®­îc tËn dông tèt tõ bªn ngoµi. Môc ®Ých cña ®Ò tµi nh»m t×m ra mét sè h­íng ®i míi trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang ®Õn gÇn. WTO lµ mét c¬ héi nh­ng ®ã còng lµ mét th¸ch thøc thËt sù bëi ®ã lµ mét s©n ch¬i réng lín víi kho¶ng 150 quèc gia vµ vïng l·nh thæ kinh tÕ (ViÖt Nam sÏ lµ thµnh viªn thø 150 cña WTO). §èi t­îng cña ®Ò tµi lµ c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch,ch­¬ng tr×nh…cña Nhµ n­íc ®èi víi vÊn ®Ò XNK, nh»m ®iÒu chØnh hîp lý vÊn ®Ò nµy ®Ó mang l¹i mét hiÖu qu¶ tèi ­u cho ®Êt n­íc. Ph¹m vi cña ®Ò tµi lµ tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ dÞch vô,c¸c ngµnh mµ ViÖt Nam giao th­¬ng víi thÕ giíi. Chóng ta sÏ t×m hiÓu xem r»ng c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ta khuyÕn khÝch ­u tiªn cho nh÷ng s¶n phÈm hay ngµnh nghÒ nµo h¬n hay r»ng c¸c c«ng cô ®ã cña Nhµ n­íc t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®èi víi XNK n­íc ta. NhiÖm vô cña ®Ò tµi lµ t×m ra ®­îc nh÷ng ®iÓm m¹nh ®iÓm yÕu hay n¨ng lùc thùc tÕ cña ViÖt Nam tr­íc nh÷ng c¬ héi , th¸ch thøc trong vÊn ®Ò XNK ®Ó tõ ®ã chØ ra ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng h­íng cho giai ®o¹n hiÖn t¹i vµ tiÕp theo. NhËn thøc ®­îc Ých lîi to lín mµ XNK mang l¹i cho ®Êt n­íc,§¶ng vµ Nhµ n­íc ta lu«n cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch , hç trî, xóc tiÕn …®Ó ngµy mét n©ng cao kim ng¹ch XNK theo h­íng cã thÆng d­ th­¬ng m¹i. Tuy hiÖn t¹i th©m hôt c¸n c©n th­¬ng m¹i ®ang n»m vÒ phÝa ViÖt Nam (kho¶ng 5 tû USD mçi n¨m) nh­ng trong t­¬ng lai kh«ng xa chóng ta sÏ cã thÆng d­ th­¬ng m¹i v× môc tiªu cña chóng ta lµ sÏ trë thµnh mét n­íc xuÊt siªu. Néi dung sÏ lµ c¸i nh×n tæng thÓ vµ kh¸ch quan vÒ thùc t¹i vµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña XNK n­íc ta. Néi dung sÏ cho thÊy ®­îc c¶ nh÷ng thµnh c«ng vµ c¶ v­íng m¾c trong c¸c ch­¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi vÊn ®Ò XNK. §Ó thÊy ®­îc nh÷ng khi¸ c¹ch kh¸c nhau cña vÊn ®Ò nµy , chóng ta sÏ ®i vµo néi dung chi tiÕt. Trong qu¸ tr×nh nghiªn c­ó vµ tr×nh bµy, kh«ng tr¸nh ®­îc c¸c sai sãt vÒ h×nh thøc còng nh­ néi dung tr×nh bµy mµ cã thÓ do quan ®iÓm hay nhËn thøc ch­a s©u s¾c vÒ vÊn ®Ò ®ang nghiªn cøu. KÝnh mong cã ®­îc sù c¶m th«ng còng nh­ chia sÎ cña c« gi¸o ®Ó em cã thÓ tù hoµn thiÖn ®­îc cho m×nh kh¶ n¨ng ngiªn cøu khoa häc cho nh÷ng ®Ò tµi s¾p tíi. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Sinh viªn. Ch­¬ng I Lý luËn chung vÒ vÊn ®Ò xuÊt nhËp khÈu cña viÖt nam 1/ C¬ së lý luËn chung 1.1/ Lý thuyÕt vÒ lîi thÕ. + Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi (A.Smith) chØ míi gi¶i thÝch ®­îc mét phÇn nhá sù ph©n c«ng lao ®éng vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ, v× vËy David Ricardo ®· ®­a ra lý thuyÕt míi – lý thuyÕt lîi thÕ t­¬ng ®èi. Theo lý thuyÕt nµy, mét d©n téc cã hiÖu qu¶ thÊp h¬n so víi c¸c d©n téc kh¸c trong viÖc s¶n xuÊt hÇu hÕt c¸c lo¹i s¶n phÈm, vÉn cã c¬ së cho phÐp tham gia vµo sù ph©n c«ng lao ®éng vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ t¹o lîi Ých cho d©n téc m×nh. Theo «ng, mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô cã lîi thÕ t­¬ng ®èi lµ nh÷ng hµng ho¸ , dÞch vô mµ viÖc t¹o ra nã cã bÊt lîi Ýt nhÊt. Vµ hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng cã lîi thÕ t­¬ng ®èi lµ nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô mµ viÖc s¶n xuÊt ra nã cã nhiÒu bÊt lîi nhÊt. Vµ còng theo lý thuyÕt nµy mét quèc gia cho dï bÊt lîi trong s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng ho¸ ,dÞch vô so víi c¸c quèc gia kh¸c, vÉn cã thÓ tham gia th­¬ng m¹i quèc tÕ nÕu biÕt lîi dông sù chªnh lÖch vÒ tiÒn l­¬ng vµ theo ®ã lµ tû gi¸ gi÷a hai ®ång tiÒn néi tÖ vµ ngo¹i tÖ khi thùc hiÖn trao ®æi quèc tÕ. + Theo C¸c M¸c së dÜ c¸c n­íc kh«ng cã lîi thÕ tuyÖt ®èi vÉn cã thÓ tham gia trªn c¶ hai chiÒu cña th­¬ng m¹i quèc tÕ lµ v× cã vµ sù kh¸c nhau gi÷a tiÒn c«ng d©n téc vµ tiÒn c«ng quèc tÕ; gi÷a n¨ng xuÊt lao ®éng d©n téc vµ n¨ng suÊt lao ®éng quèc tÕ. C¸c n­íc ®ã vÉn cã thÓ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng m×nh cã thÕ m¹nh vµ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng cã nhu cÇu mµ quèc tÕ cã thÕ m¹nh.(Theo C.M¸c vµ Ph.¨ngghen:Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1993,t.23, tr.789-795) + G.Haberler l¹i lý gi¶i trªn quan ®iÓm chi phÝ c¬ héi. Theo lý thuyÕt nµy th× chi phÝ c¬ héi cña mét hµng ho¸ lµ sè l­îng c¸c hµng ho¸ ph¶i c¾t gi¶m ®Ó nh­êng l¹i ®ñ c¸c nguån lùc cho viÖc s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ thø nhÊt. Nh­ vËy quèc gia nµo chi phÝ c¬ héi cña mét hµng ho¸ nµo ®ã thÊp h¬n th× quèc gia ®ã cã lîi thÕ t­¬ng ®èi trong viÖc s¶n xuÊt mÆt hµng nµy. 1.2/ XÐt vÒ xu thÕ cña thÞ tr­êng . Nh÷ng n¨m sau thËp kû 70 thÕ kû XX, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®· trë thµnh mét xu thÕ cña thêi ®¹i. Con sãng toµn cÇu ho¸ trµn tõ ch©u lôc nµy ®Õn ch©u lôc kia, cuèn nh÷ng n­íc giµu l¹i gÇn nh÷ng n­íc nghÌo, kÐo n«ng th«n vÒ thµnh thÞ… t¹o nªn mét thÕ giíi míi tõ ®èi ®Çu sang ®èi t¸c, hîp t¸c. Xu thÕ nµy cã liªn quan ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ viÖc vËn dông lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia trong th­¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Hµng lo¹t c¸c nhãm , tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ ra ®êi nh­ EEC (tiÒn th©n cña EU), WTO, APEC, OPEC, ASEAN, G7, G8….lµm cho giao th­¬ng bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia víi nhau ngµy mét t¨ng lªn nhanh chãng. ViÖt Nam cña chóng ta may m¾n n»m trong khu vôc ®­îc ®Ênh gi¸ lµ n¨ng ®éng nhÊt hiÖn nay. ASEAN lµ mét tæ chøc mµ c¸c thµnh viªn cña nã lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ cã t¨ng tr­ëng cao vµ æn ®Þnh bËc nhÊt thÕ giíi, APEC lµ tæ chøc chiÕm ®Õn 57% GDP thÕ giíi ( kho¶ng 20.7 ngh×n tû USD), chiÕm 45.8% th­¬ng m¹i toµn cÇu (kho¶ng 7 ngh×n tû USD). 2/ Ngo¹i th­¬ng. 2.1/ Kh¸i niÖm vµ vai trß. a/ Kh¸i niÖm. Ngo¹i th­¬ng, hay cßn gäi lµ th­¬ng m¹i quèc tÕ, lµ sù trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô (hµng ho¸ h÷u h×nh vµ hµng ho¸ v« h×nh) gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua xuÊt nhËp khÈu. b/ Vai trß Trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ngo¹i th­¬ng gi÷ vÞ trÝ trung t©m vµ cã t¸c dông to lín: gãp phÇn lµm t¨ng søc m¹nh tæng hîp, t¨ng tÝch luü cña mçi n­íc nhê sö dông cã hiÖu qu¶ lîi thÕ so s¸nh ; lµ ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ; ®iÒu tiÕt thõa thiÕu trong mçi n­íc; n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ trong n­íc. T¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng nhÊt lµ trong c¸c ngµnh xuÊt khÈu. 2.2/ Néi dung. Néi dung cña ngo¹i th­¬ng bao gåm : XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸, thuª n­íc ngoµi gia c«ng t¸i xuÊt khÈu, trong ®ã xuÊt khÈu lµ h­íng ­u tiªn vµ lµ träng ®iÓm cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ë c¸c n­íc nãi chung vµ ë n­íc ta nãi riªng. Ngo¹i th­¬ng lµ ®ßn bÈy kinh tÕ cña ®Êt n­íc, do vËy nªn cÇn nhËn thøc ®­îc nh÷ng thÕ m¹nh cña ®Êt n­íc ®Ó cã chiÕn l­îc hîp lý cho XNK. ThÕ m¹nh ®ã chÝnh lµ nh÷ng lîi thÕ so s¸nh. Theo quy luËt n¨ng suÊt cËn biªn gi¶m dÇn th× c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn cã quyÒn hi väng r»ng trong mét t­¬ng lai kh«ng xa sÏ b¾t kÞp c¸c n­íc ph¸t triÓn nhê vµo ngo¹i th­¬ng vµ toµn cÇu ho¸. Tuy nhiªn ®ã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, ®Ó thµnh c«ng cÇn ph¶i biÕt ph¸t huy chÝnh m×nh vµ tËn dông ®­îc nguån lùc tõ bªn ngoµi. Qu¸ tr×nh ®ã lµ mét qu¸ tr×nh häc hái s¸ng t¹o, kh«ng ngõng v­¬n lªn ®Ó kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm, t¹o ra nh÷ng lîi thÕ míi ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh cho s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 3/ Lý luËn chung vÒ xuÊt nhËp khÈu. 3.1/ Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña thÞ tr­êng khi kh«ng cã th­¬ng m¹i. Theo “ Nguyªn lý kinh tÕ häc - tËp1 – N.Gregory Mankiw , Nxb Thèng kª ” ta cã vÝ dô sau ®©y: XÐt thÞ tr­êng thÐp cña quèc gia A. Do kh«ng cã th­¬ng m¹i quèc tÕ nªn thÞ tr­êng thÐp cña n­íc A chØ bao gåm ng­êi b¸n vµ ng­êi mua trong n­íc: Ta cã m« h×nh sau ®©y: Gi¸ thÐp Cung trong n­íc ThÆng d­ ng­êi tiªu dïng Gi¸ E C©n b»ng ThÆng d­ nhµ SX CÇu trong n­íc 0 L­îng c©n b»ng L­îng thÐp H×nh 1. Tr¹ng th¸i c©n b»ng khi kh«ng cã th­¬ng m¹i quèc tÕ. Khi nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ trao ®æi trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, gi¸ c¶ ®iÒu chØnh ®Ó c©n b»ng cung cÇu trong n­íc. H×nh nµy chØ ra r»ng thÆng d­ cña ng­êi tieu dïng vµ ng­êi s¶n xó©t t¹i ®iÓm c©n b»ng khi kh«ng cã th­¬ng m¹i quèc tÕ cho thÞ tr­êng thÐp trong n­íc A. 3.2/ Lîi Ých vµ tæn thÊt cña n­íc xuÊt khÈu. Gi¸ thÐp Cung trong n­íc Gi¸ sau khi cã Gi¸ thÕ giíi th­¬ng m¹i Gi¸ tr­íc khi cã th­¬ng m¹i XuÊt khÈu CÇu trong n­íc L­îng thÐp 0 L­îng cÇu L­îng cung trong n­íc trong n­íc H×nh 2. Th­¬ng m¹i quèc tÕ ë n­íc xuÊt khÈu. Khi chÊp nhËn th­¬ng m¹i, gi¸ c¶ trong n­íc sÏ t¨ng lªn b»ng møc gi¸ thÕ giíi. §­êng cung cho phÐp chóng ta biÕt l­îng thÐp tiªu dïng trong n­íc. XuÊt khÈu tõ n­íc A b»ng phÇn chªnh lÖch gi÷a l­îng cung trong n­íc vµ l­îng cÇu trong n­íc t¹i møc gi¸ thÕ giíi. TÊt nhiªn kh«ng ph¶i ai còng ®­îc lîi tõ th­¬ng m¹i. Nhµ s¶n xuÊt b¸n ®­îc gi¸ quèc tÕ do ®ã ng­êi tiªu dïng trong n­íc sÏ bÞ thiÖt v× còng ph¶i mua víi gi¸ thÞ tr­êng quèc tÕ. §­¬ng nhiªn tr­êng hîp ng­îc l¹i sÏ lµm cho ng­êi mua cã lîi h¬n nhµ s¶n xuÊt: Gi¸ thÐp Cung trong n­íc Gi¸ sau khi cã A XuÊt khÈu Gi¸ thÕ giíi th­¬ng m¹i B D Gi¸ tr­íc khi cã th­¬ng m¹i C CÇu trong n­íc L­îng thÐp 0 H×nh 3. Th­¬ng m¹i quèc tÕ t¸c ®éng ®Õn phóc lîi ë n­íc xuÊt khÈu nh­ thÕ nµo. Khi gi¸ c¶ trong n­íc t¨ng lªn b»ng møc gi¸ thÕ giíi, c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc ®­îc lîi = thÆng d­ cña ng­êi s¶n xuÊt t¨ng tõ C lªn B+C+D, vµ ng­êi mua bÞ thiÖt = thÆng d­ cña ng­êi tiªu dïng gi¶m tõ A+B xuèng A. Tæng thÆng d­ t¨ng mét l­îng b»ng phÇn diÖn tÝch D. §iÒu nµy cho thÊy th­¬ng m¹i quèc tÕ lµm t¨ng phóc lîi kinh tÕ cña ®Êt n­íc víi t­ c¸ch mét tæng thÓ. Tõ ®©y ta thÊy r»ng khi n­íc ®ã xuÊt khÈu th× ng­êi tiªu dïng trong n­íc sÏ bÞ thiÖt, nhµ s¶n xuÊt sÏ cã lîi h¬n. 3.3/ Lîi Ých vµ tæn thÊt cña n­íc nhËp khÈu. B©y giê ta h·y gi¶ sö r»ng tr­íc khi cã th­¬ng m¹i, gi¸ trong n­íc cao h¬n gi¸ thÕ giíi. NÕu th­¬ng m¹i tù do ®­îc chÊp nhËn, gi¸ trong n­íc ph¶i b»ng gi¸ thÕ giíi. Vµ nh­ vËy sÏ cho thÊy l­îng cung trong n­íc sÏ thÊp h¬n l­îng cÇu trong n­íc. Møc chªnh lÖch gi÷a l­îng cung vµ l­îng cÇu trong n­íc ®­îc ®¸p øng b»ng c¸ch mua hµng tõ c¸c n­íc kh¸c. V× vËy n­íc A trë thµnh n­íc nhËp khÈu. Gi¸ thÐp Cung trong n­íc Gi¸ tr­íc khi cã th­¬ng m¹i Gi¸ sau khi cã Gi¸ thÕ giíi th­¬ng m¹i NhËp khÈu CÇu trong n­íc L­îng thÐp 0 L­îng cÇu L­îng cung trong n­íc trong n­íc H×nh 4. Th­¬ng m¹i quèc tÕ ë n­íc nhËp khÈu. Khi chÊp nhËn th­¬ng m¹i, gi¸ trong n­íc sÏ gi¶m xuèng b»ng møc gi¸ thÕ giíi. §­êng cung cho chóng ta biÕt l­îng thÐp ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc vµ ®­êng cÇu cho biÕt l­îng thÐp tiªu dïng trong n­íc. Møc nhËp khÈu b»ng phÇn chªnh lÖch gi÷a l­îng cÇu trong n­íc vµ l­îng cung trong n­íc t¹i møc gi¸ thÕ giíi. Trong t×nh huèng nµy, ®­êng n»m ngang t¹i møc gi¸ thÕ giíi biÓu thÞ ®­êng cung ë ngoµi n­íc. §­êng cung nµy hoµn toµn co gi·n v× n­íc A lµ mét n­íc nhá, do ®ã nã cã thÓ mua bao nhiªu thÐp tuú ý t¹i møc gi¸ thÕ giíi. B©y giê ta h·y xem xÐt nh÷ng c¸i ®­îc vµ mÊt do cã th­¬ng m¹i. Mét lÇn n÷a chóng ta thÊy kh«ng ph¶i mäi ng­êi ®Òu ®­îc lîi. Gi¸ thÐp Cung trong n­íc Gi¸ tr­íc khi cã A th­¬ng m¹i B Gi¸ sau khi cã D Gi¸ thÕ giíi th­¬ng m¹i C NhËp khÈu CÇu trong n­íc 0 L­îng thÐp L­îng cÇu L­îng cung trong n­íc trong n­íc H×nh 5. Th­¬ng m¹i quèc tÕ t¸c ®éng ®Õn phóc lîi ë n­íc nhËp khÈu nh­ thÕ nµo. Khi gi¸ trong n­íc gi¶m xuèng b»ng møc gi¸ thÕ giíi, ng­ßi mua trong n­íc ®­îc lîi = thÆng d­ cña ng­êi tiªu dïng t¨ng tõ A lªn A+B+D, vµ ng­ßi b¸n bÞ thiÖt = thÆng d­ cña ng­êi s¶n xuÊt gi¶m tõ B+C xuèng C. Tæng thÆng d­ t¨ng mét l­îng b»ng phÇn diÖn tÝch D. §iÒu nµy cho thÊy th­¬ng m¹i quèc tÕ lµm t¨ng phóc lîi kinh tÕ cña ®Êt n­íc víi t­ c¸ch lµ mét tæng thÓ. Trong tr­êng hîp nµy, ng­êi tiªu dïng sÏ cã lîi h¬n cßn nhµ s¶n xuÊt th× bÞ thiÖt. Nh­ nh÷ng kÕt qu¶ trªn cã vÎ nh­ kh«ng ai lµ thiÖt h¹i mµ còng ch¼ng cã ai lµ cã lîi vÒ tÝnh tæng thÓ. Tuy nhiªn thùc tÕ th× nh÷ng g× mµ th­¬ng m¹i ®em l¹i cho c¸c quèc gia lµ rÊt lín. Bëi v× nh÷ng tæn thÊt mµ th­¬ng m¹i t¹o ra lu«n nhá h¬n nh÷ng Ých lîi mµ nã mang l¹i. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè Ých lîi ®ã nh­ lµ: Lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng cña hµng ho¸; chi phÝ thÊp h¬n nhê kinh tÕ quy m«; t¨ng c¹nh tranh, t¨ng trao ®æi vÒ c«ng nghÖ khoa häc kü thuËt; hîp t¸c vÒ v¨n ho¸, kinh tÕ, chÝnh trÞ, thÓ thao… Ch­¬ng II Thùc tr¹ng vÒ vÊn ®Ò xuÊt nhËp khÈu hiÖn nay ë n­íc ta, Vµ Mét sè gi¶I ph¸p 1/ Thùc tr¹ng xuÊt nhËp khÈu ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. 1.1/Giai ®o¹n tõ 2005 vÒ tr­íc. a/ Nh÷ng n¨m tr­íc 1986. Nh÷ng n¨m tr­íc ®æi míi, giao th­¬ng cña ViÖt Nam víi bªn ngoµi chñ yÕu víi c¸c n­íc trong hÖ thèng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn lóc bÊy giê, hÖ thèng nµy ®ang béc lé nh÷ng m¨t h¹n chÕ cña m×nh vµ ®ang cã nguy c¬ tan r·. NÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®ang dÇn tôt hËu so víi thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. Th­¬ng m¹i hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc cã kim ng¹ch rÊt khiªm tèn, s¶n phÈm chñ yÕu lµ s¶n phÈm th« cã gi¸ trÞ thÊp. Thùc tÕ cho thÊy lóc bÊy giê còng ®ang bÊt æn vÒ chÝnh trÞ lÉn kinh tÕ khi mµ n­íc ta chñ yÕu lµ vay vèn quèc tÕ vµ ph¸t triÓn nhê viÖn trî tõ bªn ngoµi. NÒn s¶n xuÊt víi tr×nh ®é thÊp kÐm l¹c hËu nh­ng v× qu¸ nãng véi quyÕt t©m ®i lªn x· héi chñ nghÜa nhanh chãng ®· lµm cho thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ trë nªn tr× trÖ,k×m kÐo. C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung kh«ng ®­îc vËn dông ®óng vµ còng ch¼ng phï hîp víi nÒn kinh tÕ cã tr×nh ®é thÊp nh­ ViÖt Nam. ViÖt Nam lóc nµy d­êng nh­ ch­a cã tªn trªn b¶n ®å th­¬ng m¹i thÕ giíi. S¶n phÈm chÝnh lóc nµy chñ yÕu lµ dÇu th«, c¸c n«ng s¶n, than ®¸,s¶n phÈm gç (chñ yÕu lµ d¹ng th«)…ThÞ tr­êng cña ViÖt Nam bÊy giê chØ lµ Liªn bang X«viÕt vµ Trung Quèc. Kim ng¹ch bu«n b¸n nhá, gi¸ trÞ chñ yÕu l¹i ®­îc khÊu trõ vµo nî thêi chiÕn tranh, ý thøc vÒ mét nÒn kinh tÕ cã ngo¹i th­¬ng ch­a cao. Cã thÓ nãi ®©y lµ giai ®o¹n mµ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ch­a thùc sù héi nhËp víi thÕ giíi, th­¬ng m¹i chØ bã hÑp víi c¸c quèc gia trong hÖ thèng x· héi chñ nghÜa, ch­a khai th¸c tËn dông ®­îc c¸c nguån lùc cña ®Êt n­íc. b/ Giai ®o¹n 1986 – 2005. Nh÷ng n¨m ®Çu sau ®æi míi t×nh h×nh thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng lín lao theo h­íng bÊt lîi cho phÝa ViÖt Nam. HÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u tan r· (1989), tiÕp ®ã Liªn bang X«viÕt còng t¸ch ra thµnh 15 quèc gia víi nh÷ng con ®­êng chÝnh trÞ kh¸c nhau. Nh­ vËy nguån viÖn trë chñ yÕu cña chóng ta ®· kh«ng cßn n÷a, theo c¸c dù b¸o tõ phÝa MÜ vµ ph­¬ng T©y th× ViÖt Nam còng sÏ sím sôp ®æ. Tuy nhiªn nh­ thùc tÕ ta ®· thÊy, ViÖt Nam ®· kh«ng nh­ ng­êi ta t­ëng. Trong lóc khã kh¨n ®ã, ViÖt Nam ®· tù ®øng ®­îc trªn ®«i ch©n cña chÝnh m×nh, ViÖt Nam ®· tù thÓ hiÖn ®­îc b¶n lÜnh cña m×nh ®óng lóc. NhiÒu ng­êi cho r»ng kÓ tõ ®©y míi chÝnh lµ ®iÓm mèc cña thêi kú ®æi míi ë ViÖt Nam, bëi r»ng còng chÝnh tõ ®©y ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc t¨ng tèc thÇn kú víi mét tèc ®é t¨ng tr­ëng ®¸ng kinh ng¹c (n¨m 1995 la 9.6%...). VÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ ngµy mét ®­îc n©ng cao, ViÖt Nam ®· tham gia tÝch cùc vµo c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. ViÖt Nam trë thµnh mét m¾t xÝch trong hÖ thèng th­¬ng m¹i toµn cÇu, khu v­c trong c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ nh­ ASEAN, ASEM, APEC... Thùc tr¹ng XNK cña n­íc ta nh÷ng n¨m nµy lµ rÊt tèt, rÊt kh¶ quan víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch XNK giai ®o¹n 1990-2000 ®¹t trªn 20%, tèc ®é nµy cßn cao h¬n nhiÒu so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ nãi chung. §©y lµ mét tèc ®é ®¸ng nÓ mµ bÊt cø quèc gia nµo còng ph¶i th¸n phôc. NhËn ®Þnh cña Gi¸m ®èc Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam, «ng Klaus Rohland:” HiÕm cã quèc gia nµo v­¬n tõ nghÌo ®ãi lªn møc thu nhËp trung b×nh trong vßng 15 n¨m” (thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi n¨m 2005 lµ 640 USD/ng­êi/n¨m). §Ó thÊy ®­îc thµnh tùu XNK cña ViÖt Nam, chóng ta xem b¶ng: Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu theo năm Đơn vị tính: Triệu USD Năm Xuất khẩu Nhập khẩu Tổng kim ngạch 2005 32.223 36.881 69.104 2004 26.503 31.954 58.457 2003 20.149 25.256 45.405 2002 16.706 19.746 36.452 2001 15.029 16.218 31.247 2000 14.483 15.637 30.120 1999 11.541 11.622 23.163 1998 9.361 11.500 20.861 1997 9.185 11.592 20.777 1996 7.255 11.143 18.398 Giai ®o¹n nµy tõ kho¶ng 7.3 tû USD gi¸ trÞ xuÊt khÈu n¨m 1996 ®· t¨ng kho¶ng bèn lÇn lªn 32.2 tû USD n¨m 2005 víi tèc ®é b×nh qu©n lµ 20%/n¨m, so với mức tăng trưởng 10% của Th¸i Lan, bởi xuất khẩu của Th¸i Lan chỉ tăng gấp đ«i, từ 55,9 tỷ USD năm 1996 lªn tới 110,9 tỷ USD trong năm 2005. B¸o c¸o cña trung t©m nghiªn cøu Kasikorn (Th¸i Lan) nhận định, nếu so s¸nh gi¸ trÞ xuất khẩu, hiện tại xuất khẩu của Việt Nam chỉ bằng khoảng 1/3 so với Th¸i Lan, nhưng nếu duy tr× được tỷ lệ tăng trưởng trªn, Việt Nam sẽ vượt Th¸i Lan trong vßng 14 năm tới. Kasikorn dự baã rằng đến năm 2020, xuất khẩu của Việt Nam sẽ đạt khoảng 500 tỷ USD trong khi Th¸i Lan chỉ đạt khoảng 463 tỷ USD. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch XNK ViÖt Nam cã thÓ ®­îc nh×n mét c¸ch trùc quan h¬n th«ng qua biÓu ®å sau: Ta thÊy r»ng gi¸ trÞ XK lu«n lu«n nhá h¬n gi¸ trÞ NK vµ th­êng cè ®Þnh ë mét møc th©m hôt nhÊt ®Þnh. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña XNK thùc sù cao ë giai ®o¹n 2002 – 2005 (®­êng biÓu thÞ cã ®é dèc cao). Ph¶i thõa nhËn r»ng XNK ë n­íc ta giai ®o¹n võa qua ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng mõng. Tuy nhiªn nh÷ng kÕt qu¶ ®ã ch­a lµm ng­êi ta yªn t©m bëi nhiÒu v­íng m¨c chóng ta ®ang gÆp ph¶i trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ. Hµng lo¹t nh÷ng vô kiÖn tông cã liªn quan ®Õn hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh­ b¸n ph¸ gi¸, ®¸nh c¾p th­¬ng hiÖu, hµng ho¸ kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr­êng, c¸c tiªu chuÈn kü thuËt, giao hµng sai vÒ ®Þa ®iÓm, thêi gian...®Òu lµ nh­ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ mµ chóng ta ch­a cã nhiÒu biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. VÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸: - dÇu th« vÉn chiÕm mét tû träng kh¸ lín trong tæng trÞ gi¸ xuÊt khÈu. - S¶n phÈm dÖt may ch­a t¹o ®­îc nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng (VA). Nh÷ng yÕu ®iÓm cña ngµnh béc lé nhiÒu h¬n nh÷ng lîi thÕ t¹o ®­îc. Tuy lµ ngµnh cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®øng thø hai nh­ng thùc t¹i vµ t­¬ng lai cña ngµnh khi gia nhËp WTO kh¸ ¶m ®¹m. + Ngµnh dÖt kh«ng cã ®ñ nguån nguyªn liÖu t¹i chç, c¸c nguyªn liÖu tæng hîp chñ yÕu ph¶i nhËp khÈu lµm cho chi phÝ d­îc n©ng lªn kh¸ cao lµm mÊt ®i phÇn nµo kh¶ n¨ng c¹nh tranh. C«ng nghÖ s¶n xuÊt cña ngµnh hiÖn t¹i so víi c¸c n­íc kh¸c lµ kh«ng hiÖn ®¹i, nguån nh©n lùc thiÕu vÒ trinh ®é chuyªn m«n vµ qu¶n lý. N¨ng suÊt b×nh qu©n bÞ ®¸nh gi¸ lµ thÊp h¬n ¢n §é vµ Trung Quèc lµ 40-60%... + Ngµnh may nãi chung còng cã mét sè khã kh¨n nh­ ngµnh dÖt. Nh©n c«ng cña ngµnh ®ang cã chiÒu h­íng gi¶m dï r»ng nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp lµ kh¸ lín. Cã nhiÒu nguyªn nh©n nh­ng chñ yÕu lµ do chÕ ®é ®·i ngé cña ngµnh kh«ng cao khiÕn nhiÒu c«ng nh©n kh«ng cßn mÆn mµ thiÕt tha víi c«ng viÖc n÷a. S¶n xuÊt cßn nhiÒu lµ ®¬n ®Æt hµng gia c«ng cña n­íc ngoµi kh«ng t¹o nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng. S¶n phÈm may trªn thÞ tr­ßng quèc tÕ ch­a t¹o cho m×nh mét th­¬ng hiÖu m¹nh nªn ch­a thùc sù cã chç ®øng v÷ng ch¾c. NhiÒu kho kh¨n cho ngµnh trªn thÞ tr­êng nµy lµ sù ¸p ®Æt c¸c h¹n ng¹ch, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c rµo c¶n kü thuËt...Ngµnh ch­a quan t©m nhiÒu ®Õn thÞ tr­êng néi ®Þa giµu tiÒm n¨ng. §éi ngò c¸c nhµ thiÕt kÕ giái máng, ch­a quan t©m ®ªn ®µo t¹o c¸n bé cho ngµnh... Tuy còng cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­ chi phÝ s¶n xuÊt thÊp, thÞ tr­êng truyÒn thèng lµ nh÷ng thÞ tr­êng r«ng lín (MÜ, EU, NhËt B¶n...), n¾m b¾t vµ tiÕp thu nhanh c«ng nghÖ, v¨n ho¸ thêi trang thÕ giíi... nh­ng dù b¸o cho ngµnh nh÷ng n¨m tíi khi chóng ta gia nhËp WTO lµ kh«ng qu¸ kh¶ quan nÕu ch­a cã nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt, hîp lý ngay tõ b©y giê. - giÇy dÐp còng lµ nh÷ng mÆt hµng thÕ m¹nh cña ViÖt Nam. Kim ng¹ch cña ngµnh còng kh¸ cao, gãp mÆt vµo c©u l¹c bé “1 tû”. Nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc chê ®ãn ngµnh tuy kh«ng nghiªm trong nh­ ngµnh dÖt may nh­ng vÉn kh«ng thÓ xem th­êng. - S¶n phÈm gç, hµng ®iÖn tö m¸y tÝnh ®Òu gãp tªn m×nh vµo c©u l¹c bé “1 tû”. Kim ng¹ch cña ngµnh t¨ng cao qua tõng n¨m vµ cã nh÷ng biÓu hiªn cña sù bÒn v÷ng cao. - C¸c s¶n phÈm nh­ cao su, cµ phª, than ®¸ cã møc t¨ng tr­ëng tèt nh­ng thÞ tr­êng nh÷ng mÆt hµng nµy kh¸ thÊt th­êng, cÇn chñ ®éng n¨m v÷ng th«ng tin tõ thÞ tr­êng ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p cã lîi cho ngµnh. - C¸c lo¹i n«ng s¶n (chñ yÕu lµ g¹o), c¸c m¨t hµng thñ c«ng mü nghÖ vµ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng kh¸c (d©y c¸p ®iÖn, nhùa, gèm sø, kim lo¹i quý, ®¸ quý, m©y tre cãi...) ®Òu cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc... 1.2/ Thùc tr¹ng 9 th¸ng ®Çu n¨m 2006 vµ nh÷ng dù b¸o n¨m 2007. 9 th¸ng ®Çu n¨m 2006 tæng kim ng¹ch XK ®¹t 29.4 tû USD t­¬ng ®­¬ng víi 77.9% kÕ ho¹ch, t¨ng 24.2% so víi cïng k× n¨m 2005. Còng trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 2006, tû lÖ nhËp siªu gi¶m tõ 16% (2005) xuèng cßn 11.4% ( 2006). VÒ khu vùc kinh tÕ, khu vùc kinh tÕ trong n­íc cã XK ®¹t 12.3 tû USD t¨ng 20.7% chiÕm 36.8% tû träng tæng møc XK chung. Khu vùc kinh tÕ n­íc ngoµi vµ dÇu th« ®¹t 17.1 tû USD t¨ng 26.9% chiÕm 63.2% tæng møc XK chung. Cô thÓ vÒ c¸c ngµnh nh­ sau: - DÇu th« khai th¸c 12.5 triÖu tÊn gi¶m 6.4% ®¹t 6.5 tû USD t¨ng 18.4% vÒ gi¸ ®èng gãp 17.6% vµo tæng møc t¨ng tr­ëng chung. - DÖt may ®¹t 4.5 tû USD t¨ng 27.8% vµ ®èng gãp 16.9% vµo tæng møc t¨ng tr­ëng chung. - MÆt hµng giÇy dÐp ®¹t 2.5tû USD t­¬ng ®­¬ng 80.1% kÕ ho¹ch, t¨ng 21.4% vµ ®èng gãp 8.1% vµo tæng møc t¨ng tr­ëng chung. ThÞ tr­êng chñ yÕu cña ngµnh lµ MÜ vµ ¤xtr©ylia, nh­ng nh÷ng thÞ tr­êng nµy lu«n g¾n víi nh÷ng rµo c¶n th­¬ng m¹i g©y khã kh¨n cho ngµnh. - Thuû s¶n ®¹t 2.3tû USD b»ng 75% kÕ ho¹ch t¨ng 19.2% vµ ®èng gãp 6.6% vµo tæng møc t¨ng tr­ëng chung. ThÞ tr­êng cña ngµnh chñ yÕu lµ c¸c n­íc trong khèi EU, NhËt B¶n, Hµn Quèc, MÜ... vµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trùc tiÕp cña chóng ta chÝnh lµ nh÷ng quèc gia l¸ng giÒng trong khu vùc. - S¶n phÈm gç ®¹t 1.35 tû USD t¨ng 23.8% vµ ®èng gãp 4.6% vµo tæng møc t¨ng tr­ëng chung. - S¶n phÈm ®iÖn tö vµ m¸y tÝnh ®¹t 1.22tû USD t¨ng 19.1% vµ ®èng gãp 3.4% tæng møc t¨ng tr­ëng chung. - Cao su, cµ phª, than ®¸: cao su ®¹t 493 ngh×n tÊn t¨ng 32.5% vÒ l­îng, 948 triÖu USD t¨ng 97.1% vÒ gi¸ vµ ®èng gãp 8.1% tæng møc t¨ng tr­ëng chung; cµ phª ®¹t 675 ngh×n tÊn gi¶m 8.2% vÒ l­îng, 803 triÖu USD t¨ng 37.2% vÒ gi¸ vµ ®èng gãp 3.8% tæng møc t¨ng tr­ëng chung; than ®¸ ®¹t 19.8 tr.tÊn t¨ng 68.3% vÒ l­îng, 62.8 tr. USD t¨ng 38% vÒ gi¸ vµ ®èng gãp 3% tæng møc t¨ng tr­ëng chung. - C¸c mÆt hµng d©y c¸p ®iÖn, nhùa, gèm sø, vµng ®¸ quý, m©y tre cãi...®Òu t¨ng víi c¸c møc kh¸c nhau tõ 3.3-39%. - C¸c mÆt hµng gi¶m so víi n¨m 2005 lµ g¹o, h¹t ®iÒu, chÌ, xe ®¹p, phô tïng xe ®¹p...(g¹o XK 4.1 tr. tÊn ®¹t 1.1tû USD gi¶m 8.4% vÒ l­îng, gi¶m 7.2% vÒ gi¸ vµ ®èng gãp -1.5% tæng møc t¨ng tr­ëng chung). - C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®½ chuÓn dÞch theo h­íng t¨ng dÇn tû träng cña hµng ho¸ c«ng nghÞªp, dÞch vô, hµng chÕ biÕn, gi¶m dÇn tû lÖ hµng xuÊt khÈu th« s¬ chÕ. NhiÒu s¶n phÈm ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu trªn 1 tû USD nh­ dÇu th«, dÖt may, thuû s¶n, giµy dÐp, gç hµng ®iÖn tö. - C¬ cÊu thÞ tr­êng ®½ chuyÓn dÞch theo h­íng tÝch cùc, tr­íc ®©y chñ yÕu tËp trung ë c¸c n­íc ASEAN, nay më réng qua c¸c n­íc nh­ Hoa Kú, NhËt B¶n. Tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo ch©u ¸ vµ c¸c n­íc ASEAN chiÕm tû träng tõ 60,5% vµ 17% n¨m 2001 gi¶m xuèng cßn 47,7% vµ 13,9% n¨m 2004. HiÖn nay Hoa Kú chiÕm tû träng cao nhÊt so víi c¸c thÞ tr­êng kh¸c trong tæng gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. MÆc dï ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam trong thêi gian qua ®½ thu ®­îc mét sè thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, song vÉn cßn nh÷ng mÆt h¹n chÕ nh­: - Tû träng xuÊt khÈu nguyªn vËt liÖu hµng n«ng s¶n hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn gia c«ng chiÕm tû träng lín, tû träng hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn c«ng nghÖ cao tuy cã gia t¨ng nh­ng cßn thÊp, hiÖn nay míi chiÕm 38%. H¬n n÷a tû lÖ gi¸ trÞ gia t¨ng trong tæng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ xuÊt khÈu cßn thÊp, ®iÒu ®ã chøng tá nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn phô thuéc nhiÒu vµo c«ng nghiÖp phô trî vèn ch­a ph¸t triÓn trong n­íc, cßn mang nÆng tÝnh gia c«ng chÕ biÕn, xuÊt khÈu nguyªn liÖu th« lµ chñ yÕu. §©y lµ mét yÕu tè quan träng ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm donh nghiÖp vµ b¶n th©n nÒn kinh tÕ. - XÐt vÒ c¸c tiªu chÝ c¹nh tranh cña s¶n phÈm nh­ gi¸ c¶, chÊt l­îng, tæ chøc tiªu thô vµ th­¬ng hiÖu cña doanh nghiÖp th× søc c¹nh tranh cña n­íc ta thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. NhiÒu s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp trong n­íc, nhÊt lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn tån t¹i ®­îc lµ do dùa vµo chÝnh s¸ch b¶o hé, trî cÊp cña nhµ n­íc. §iÒu nµy ph¶n ¸nh ë chØ tiªu chÊt l­îng gi¸ c¶ hµng ho¸. Theo lé tr×nh héi nhËp, ViÖt Nam sÏ ph¶i më cöa m¹nh h¬n thÞ tr­êng hµng ho¸ dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi, do vËy nÕu kh«ng tæ chøc c¬ cÊu l¹i ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh, th× nhiÒ