Lý luận chung về sở hữu

Lêi nãi ®Çu TiÕn lªn x©y dùng CNXH lµ môc tiªu cña d©n téc ta. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ trë ng¹i. §Ó cã ®­îc mét x· héi tèt ®Ñp cÇn ph¶i cã thêi gian x©y dùng vµ ph¸t triÓn LLSX vµ QHSX. Do vËy, cÇn ph¶i tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é ®Ó chuÈn bÞ, thõa h­ëng nh÷ng thµnh tùu cña x· héi tr­íc vµ ®Þnh h­íng theo quy luËt cña x· héi míi, nªn cïng mét lóc xÏ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ®an xen. ViÖt Nam víi môc tiªu x©y dùng Nhµ n­íc héi cña d©n do d©n vµ v× d©n. Mét x· héi kh«ng cã chÕ ®é ng­êi bãc lét, x· héi mµ mäi ng­êi lµm chñ, tù gi¸c lao ®éng vµ h­ëng theo lao ®éng do vËy cÇn ph¶i cã thêi gian dµi. T¹i Trung Quèc x¸c ®Þnh thêi gian nµy lµ hµng tr¨m n¨m. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam bÞ tµn ph¸ trong chiÕn tranh, vµ sù gióp ®ì cña c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa kh«ng cßn, cÇn ph¶i x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ph¸t huy tÊt c¶ tiÒm n¨ng, søc m¹nh cña nã ®Ó cã ®­îc LLSX ph¸t triÓn. §Þnh h­íng cña ViÖt Nam lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ dùa trªn thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc lµm nÒn t¶ng cho c¸c thµnh phÇn kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng cña nã. Qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶i theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghi· ViÖt Nam ®· dµnh ®­îc nhiÒu thµnh c«ng, bªn c¹nh ®ã vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc x©y dùng c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u ë n­íc ta. Tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn trªn cë së nhiÒu h×nh thøc së h÷u. Së h÷u ë n­íc ta vÇn cßn lµ vÊn ®Ò g©y tranh c·i, vµ cã nhiÒu nhµ khoa häc ®ang nghiªn cøu, vµ cã nhiÒu tranh luËn trong vÊn ®Ò së h÷u t­ liÖu s¶n luËt së h÷u lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt, cña mét chÕ ®é kinh tÕ-x· héi. Mçi chÕ ®é së h÷u thèng trÞ vµ thÝch øng nhÊt ®Þnh. §èi víi n­íc ta, thùc hiÖn nhÊt qu¸n nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN, tÊt yÕu ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc chÕ ®é vÒ thÞ tr­êng liÖu s¶n xuÊt ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt kinh tÕ x· héi. Do ®ã, x©y dùng mét chÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ph¸t triÓn tõ thÊp lªn ®Õn cao theo h­íng dÇn dÇn lµm cho së h÷u XHCN gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô then chèt vµ ph¶i ®­îc tiÕn hµnh thËt tèt trong suèt thêi kú qu¸ ®é. HiÖn nay, ®ang cã nh÷ng nhËn xÐt ®ang cã nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ phª b×nh kh¸c nhau vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u. Trªn thùc tÕ n­íc ta ch­a x¸c ®Þnh mét c¸c chÝnh x¸c, vµ cßn nhiÒu lóng tóng trong viÖc x©y dùng chÕ ®é së h÷u míi. V× vËy, nghiªn cøu vÊn ®Ò së h÷u cã ý nghÜa quan träng vµ cÊp b¸ch c¶ vÒ m¾t lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó nhanh trãnh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi t¹o ®iÒu kiÖn kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é vµ cã x· héi chñ nghÜa mét c¸ch toµn diÖn. I, Lý luËn chung vÒ së h÷u 1. Ph¹m trï së h÷u Së h÷u lµ h×nh thøc nhÊt ®Þnh ®­îc h×nh thµnh trong lÞch sö vÒ chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt cña x· héi. §Ó sinh sèng, tån t¹i vµ s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng ngµy cµng t¨ng cña m×nh, con ng­êi ph¶i chiÕm h÷u tù nhiªn. Do vËy, chiÕm h÷u biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn, lµ hµnh vi g¾n liÒn ph¸t triÓn víi tån t¹i cña con ng­êi, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña lÞch sö. Khi ®ã së h÷u lµ h×nh thøc x· héi cña chiÕm h÷u trong mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh, g¾n liÒn víi mét tæ chøc x· héi nhÊt ®Þnh. V× vËy, së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong sù chiÕm h÷u tù nhiªn, lµ ph¹m trï lÞch sö, thay ®æi cïng víi sù thay ®æi c¸c h×nh th¸i x· héi trong lÞch sö. Con ng­êi chiÕm h÷u vËt tù nhiªn kh«ng chØ ®¬n thuÇn tiªu dïng c¸ nh©n, mµ quan träng h¬n lµ tiªu dïng cho s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt thªm nhiÒu cña c¶i ®Ó chiÕm h÷u. Nh­ vËy, mét mÆt, quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong s¶n xuÊt ®Æt ra, tõ ®ã míi cã quan hÖ sinh ho¹t. MÆt kh¸c, quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi bao giê còng ph¶i cã vËt lµm trung gian, m«i giíi. VËt ®ã lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn hoÆc lµ thµnh qu¶ cña lao ®éng. Së h÷u lµ quan hÖ kinh tÕ chø kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ý trÝ cña con ng­êi trong x· héi. Mét c¸ nh©n kh«ng thÓ lÊy ý trÝ cña m×nh ®Ó tù kh¼ng ®Þnh lµ ng­êi së h÷u mµ kh«ng quan t©m tíi ng­êi kh¸c còng ®ang muèn së h÷u vËt ®ã. Së h÷u trë thµnh thùc tÕ khi mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi, ®éc lËp víi quan hÖ ý chÝ. Ph¹m trï së h÷u khi ®­îc luËt ho¸ thµnh quyÒn së h÷u vµ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua mét c¬ chÕ nhÊt ®Þnh gäi lµ chÕ ®é së h÷u. ChÕ ®é së h÷u lµ chñ thÓ cña c¸c quan hÖ së h÷u thµnh c¸c quyÒn së h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t thõa kÕ, chuyÓn nh­îng mua b¸n... QuyÒn chiÕm h÷u lµ quyÒn cña chñ së h÷u tù m×nh n¾m gi÷ tµi s¶n theo ý chÝ cña m×nh. QuyÒn ®Þnh ®o¹t lµ quyÒn cña chñ së h÷u chuyÓn giao quyÒn së h÷u cña m×nh cho ng­êi kh¸c hoÆc lµ tõ bá quyÒn së h÷u. VËy së h÷u ®­îc xem xÐt theo hai khÝa c¹nh: Thø nhÊt, së h÷u ®­îc coi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong viÖc chiÕm h÷u TLSX. Thø hai, së h÷u víi tÝnh c¸ch lµ mét h×nh thøc ph¸p lý, lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh quan hÖ së h÷u kh¸ch quan vµo trong ph¸p luËt. Tr­íc thêi kú ®æi míi, ViÖt Nam ph¸t triÓn chÕ ®é c«ng h÷u TLSX, xo¸ bá chÕ ®é t­ h÷u TLSX ®Ó tiÕn lªn CNXH. HiÖn nay §¶ng vµ Nhµ n­íc ta coi së h÷u lµ môc tiªu, võa lµ ph­¬ng tiÖn. 2, Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Së h÷u TLSX lµ h×nh thøc x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ TLSX, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng s¶n xuÊt. H×nh thøc møc ®é, quy m«, ph¹m vi vµ tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña con ng­êi quyÕt ®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. §iÒu ®ã cã nghÜa sù xuÊt hiÖn, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX lµ do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét lùc l­îng s¶n xuÊt t­¬ng øng quyÕt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, sù biÕn ®æi c¸c h×nh thøc së h÷u quyÕt ®Þnh bëi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. H×nh thøc së h÷u tr¶i qua c¸c thêi kú tõ së h÷u bé l¹c ph¸t triÓn tuÇn tù theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã qua c¸c thêi kú, ®ã lµ: së h÷u c«ng x·, së h÷u phong kiÕn. Khi phong kiÕn tan r·, xuÊt hiÖn c«ng tr­êng thñ c«ng t­¬ng øng víi nã lµ së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa. §èi vãi c«ng truêng thñ c«ng vµ ®èi víi giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp kh«ng chã chÕ ®é nµo kh¸c ngoµi ngoµi chÕ ®éc x©y dông trªn c¬ së t­ h÷u. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cßn ë møc thÊp, t­¬ng øng víi nã lµ sù tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u nhá ph©n t¸n. Lùc l­îng s¶n xuÊt tõng b­íc ph¸t triÓn tû lÖ thuËn víi tiÕn tr×nh tËp trung hãa vµ x· héi ho¸ quan hÖ së h÷u mµ ®Ønh cao cña nã lµ së h÷u toµn d©n. Sù h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ, c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia hoÆc c¸c n«ng tr¹i lín ë n«ng th«n ®­îc coi lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸ quan hÖ së h÷u ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Víi b­íc ph¸t triÓn cña x· héi, vµ LLSX th× chÕ ®é c«ng h÷u XHCN xÏ ®­îc x¸c lËp nh­ mét tÊt yÕu kh¸ch quan bëi sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é LLSX. -ChiÕm h÷u t­ nh©n vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau, bëi lÏ ng­êi 6a kh«ng thÓ trao ®æi nÕu kh«ng lµ ng­êi lµm chñ nã vµ chØ trao ®æi mét s¶n phÈm nµy lÊy s¶n phÈm kh¸c. -Sù trao ®æi cÇn cã sù trao ®æi t­¬ng ®­¬ng, bëi lÏ ng­êi ta xÏ kh«ng trao ®æi, cung cÊp s¶n phÈm cña m×nh cho ng­êi kh¸c, nÕu häc kh«ng ®æi l¹i cho anh ta mét l­îng t­¬ng ®­¬ng vÒ gi¸ trÞ c¸c hµng hã cÇn thiÕt. Nh­ vËy, nÕu nh­ ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong khi chia x· héi thµnh nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt kh¸c nhau dÉn tíi cã nhu cÇu trao ®æi, th× sù ph©n chia x· héi vÒ së h÷u trong khi x· héi thµnh ng­êi së h÷u kh¸c nhau ®· thùc hiÖn ho¸ sù trao ®æi vµ chuyÓn nã thµnh trao ®æi t­¬ng ®­¬ng. ë ®©y, c¸i chÊt l­îng x· héi ®· thÊm vµo c¸c vËt tù nhiªn chuyÓn chóng thµnh c¸c vËt kinh tÕ, chuyÓn chiÕm h÷u thµnh së h÷u, chuyÓn lao ®éng c¸ nh©n thµnh lao ®éng x· héi. VËy lµ quan hÖ kinh tÕ, nãi ®óng h¬n, c¸c quan hÖ cña chØnh thÓ kinh tÕ x· héi, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, ®· b¾t buéc sù chiÕm h÷u riªng rÏ cña nh÷ng ng­êi kh¸c nhau vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kh¸c nhau, nãi c¸ch kh¸c, b¾t buéc xuÊt hiÖn h×nh th¸i ®èi kh¸ng cña sù thèn nhÊt x· héi, xuÊt hiÖn m©u thuÉn kinh tÕ gi÷a nh÷ng ®¹i diÖn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tøc c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Së h÷u lµ h×nh th¸i x· héi cña sù thèng nhÊt c¸c cùc kinh tÕ ®èi lËp, lµ ph­¬ng thøc tæ chøc vÒ mÆt x· héi c¸c yÕu tè riªng rÏ cña nÒn s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ kinh tÕ-x· héi nµy cña së h÷u h×nh thµnh mét c¸ch lÞch sö kh¸ch quan, bªn ngoµi ý chÝ cña con ng­êi, tèn t¹i d­íi c¸c h×nh thøc x· héi cña sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt, chóng quy ®Þnh b¶n chÊt sù chiÕm h÷u vµ c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt, cÊu thµnh tæng thÓ quan hÖ s¶n xuÊt- c¬ së kinh tÕ cña x· héi nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra, së h÷u lu«n gi¶ ®Þnh c¸c c¬ së t­ nh©n cña m×nh. Trong khi b¶o ®¶m sù trao ®æi t­¬ng ®­¬ng, së h÷u t­ nh©n ®¶m b¶o sù quan t©m kinh tÕ cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ®éng lùc thùc sù cña ng­êi s¶n xuÊt, ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh th­êng vµ hiÖu qña cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi, do ®ã sù ph©n phèi vµ sö dông hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi. Së h÷u t­ nh©n chØ lµ h×nh th¸i lÞch sö chung, lµ ®iÒu kiÖn x· héi chung cña s¶n xuÊt lu«ng lu«n tån t¹i d­íi h×nh th¸i cô thÓ, ®Æc thï cña së h÷u. H×nh th¸i phæ biÕn vµ ®Çu tiªn cña nã lµ së h÷u t­ nh©n ®¬n gi¶n, ®· tån t¹i tõ hµng ngµn n¨m trong mäi thêi ®¹i (trõ c«ng x· nguyªn thuû). Cã sù ph©n chia x· héi cña së h÷u vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi gi÷a c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, do ®ã cã sù ®èi kh¸ng vÒ lîi Ých cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt lµ ®éng lùc th­êng xuyªn cho sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Së h÷u t­ nh©n tån t¹i trong c¸c thêi ®¹i ( chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa) vµ mang ®Æc tr­ng kh¸c nhau. H×nh thµnh c¸c ®Æc tr­ng cña së h÷u h×nh thµnh dùa trªn sù ph©n chia x· héi vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt- tøc mèi quan hÖ gi÷a ng­êi chñ t­ liÖu s¶n xuÊt víi ng­êi lao ®éng trùc tiÕp, do ®ã ®èi kh¸ng lîi Ých gi÷a c¸c giai cÊp. Nh­ng sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ tuÇn tù th­êng xuyªn, tËp trung dÇn dÇn t­ liÖu s¶n xuÊt vµo tay ng­êi së h÷u h÷u t¹o ®iÒu kiÖn lÞch sö cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Së h÷u TBCN lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao, së h÷u t­ nh©n ph¸t triÓn cao, dùa trªn sù ph©n cùc kinh tÕ triÖt ®Ó gi÷a c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña s¶n xuÊt vµ sù ®èi kh¸ng s©u s¾c gi÷a lîi Ých giai cÊp ( giai cÊp v« s¶n vµ g¸i cÊp t­ s¶n). Nh÷ng m©u thuÉn vµ ®èi kh¸ng nµy trë thµnh h×nh th¸i bao trïm, chi phèi toµn bé c¸c quan hÖ kinh tÕ- x· héi thêi ®¹i TBCN. Mèi quan hÖ nµy kh«ng nh÷ng kh«ng triÖt tiªu lÉn nhau mµ cßn lµm m©u thuÉn mèi quan hÖ cña së h÷u t­ nh©n vµ ®èi kh¸ng lîi Ých cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸. Cung do ®ã lµ cho sù kÕt hîp vµ thèng nhÊt vÒ mÆt x· héi cña c¸c cùc kinh tÕ ®èi lËp vµ ®èi kh¸ng x· héi trë nªn cÇn thiÕt , cã quan hÖ h÷u c¬ h¬n. ë ®©y chñ nghÜa t­ b¶n cã c¬ héi lÞch sö ®Æc biÖt thuËn lîi so víi c¸c thêi ®¹i tr­íc nã, trong viÖc n©ng cao c¸c kÝch thÝch vµ quan t©m kinh tÕ cña ng­êi lao ®éng, tËp trung vµ tÝch tô t­ b¶n, chuyªn m«n ho¸ vµ c¶i tiÕn c«ng nghÖ-kü thuËt, ph¸t triÓn c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. Cïng víi ®µ ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt, së h÷u kh«ng ngõng tiªn ho¸, lµm ®iÒu kiÖn cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Tãm l¹i, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Sù biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u ®­îc quyÕt ®Þnh bëi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt pahØ phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. ë n­íc ta ®Êt n­íc giµnh ®­îc ®éc lËp, víi nÒn kinh tÕ l¹c hËu, lùc l­îng s¶n xuÊt l¹c hËu, ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, ®· n«n nãng chuyÓn trùc tiÕp sang chÕ ®é c«ng h÷u d­íi hai h×nh thøc: sö h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ, c¸c h×nh thøc nµy phÊt huy ®­îc søc m¹nh trong t×nh tr¹ng ®Êt n­íc cã chiÕn tranh. Sau khi giµnh ®­îc ®éc lËp chóng ta vÉn duy tr×nh quan hÖ nµy trong ®iÒu kiªn lùc l­îng s¶n xuÊt lac hËu, nã tr¸i víi quy luËt cña quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tr× trÖ l¹c h©u vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ®Ó tiªn lªn chñ nghÜa x· héi. T¹i ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®· tiÕn hµnh ®æi míi c¬ chÕ cho phï hîp víi t×nh h×nh míi cho phï hîp. II. C¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ N­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. 1.C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. Thêi kú qu¸ ®é ®­îc §¶ng vµ Nhµ N­íc ta x¸c ®Þnh lµ thêi kú quan träng t¹o tiÒn ®Ò tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. ViÖt Nam ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn nµy cÇn ph¶i cã thêi gian ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Sau khi dµnh ®­îc ®éc lËp §¶ng ta, ch­a cã quan t©m thÝch ®¸ng trong viÖc ®Çu t­ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Mét thêi gian dµi duy tr× nÒn kinh tÕ quan liªu bao cÊp, dÉn têi tr× trÖ trong s¶n xuÊt. Môc tiªu ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn cã sù tham gia cña mäi ng­êi, mäi ®èi t­îng trong n­íc vµ sù trî gióp cña c¸c n­íc bªn ngoµi. Víi quan ®iÓm ®ã, t¹i ®¹i héi lµ thø VI cña §¶ng, vµ hiÖn nay lµ dù th¶o v¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng IX x¸c ®Þnh vµ c«ng nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u sau ®©y: -Së h÷u Nhµ N­íc -Së h÷u tËp thÓ -Së h÷u t­ nh©n -Së h÷u hçn hîp a, Së h÷u Nhµ N­íc Së h÷u Nhµ N­íc lµ së h÷u toµn d©n v× Nhµ N­íc lµ ®¹i biÓu cña nh©n d©n, lµm chñ tµi s¶n, ®Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå, nguån n­íc, tµi nguyªn trong lßng ®Êt, vïng biÓn vïng trêi, tµi s¶n do Nhµ N­íc ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty, c¸c xÝ nghiÖp, c¸c c«ng tr×nh thuéc c¸c nghµnh, c¸c lÞnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc x· héi, ngo¹i giao, an ninh quèc phßng… Nhµ N­íc lµ ng­êi ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u toµn d©n, chÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ b¶o ®¶m sö dông ®óng môc ®Ých, tiÕt kiªm vµ hiÖu qu¶. Sù ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u, së h÷u Nhµ N­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi. Trong lÜnh vùc kinh tÕ t­¬ng øng víi së h÷u Nhµ N­íc lµ thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ N­íc. Së h÷u Nhµ N­íc cã thÓ tån t¹i d­íi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp tr¨m phÇn tr¨m vèn cña Nhµ N­íc, d­íi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp mµ vèn cña Nhµ N­íc n¨m phÇn khçng chÕ, phÇn hay tû träng cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt, hoÆc cã cæ phÇn trong c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp kh¸c víi tû träng ch­a nhiÒu. b. Së h÷u tËp thÓ: Së h÷u tËp thÓ lµ h×nh thøc së h÷u cña hîp t¸c x· hoÆc c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ æn ®Þnh kh¸c do c¸ nh©n, hé gia ®×nh cïng gãp vèn, gãp søc hîp t¸c s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thùc hiÖn môc ®Ých chung ®­îc quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña hîp t¸c x·. ViÖc chiÕm h÷u, sö dông , ®Þnh ®o¹t thuéc së h÷u tËp thÓ ph¶i tu©n theo luËt ph¸p vµ phï hîp víi ®iÒu lÖ cña hîp t¸c x·. Tr­íc khi ®æi míi, hîp t¸c x· chñ yÕu lµ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ hîp t¸c x· mua b¸n, hiÖn nay hîp t¸c x· cã nhiÒu h×nh thøc h¬n tån t¹i nh­ hîp t¸c x· tÝn dông, c¬ khÝ thuû lîi,…®ãng vai trß quan trong trong viÖc t¹o ra cña c¶i vËt chÊt c«ng ¨n viÖc lµm, ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhá, thñ c«ng mü nghÖ.. c. Së h÷u t­ nh©n. Së h÷u t­ nh©n lµ së h÷u cña c¸ nh©n ®èi víi tµi s¶n hîp ph¸p cña m×nh, trong viÖc chiÕm h÷u ®Þnh ®o¹t vµ sö dông. Së h÷u t­ nh©n bao gåm: së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t­ b¶n t­ nh©n. C¸ nh©n cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n thuéc së h÷u cña m×nh nh»m phôc vô nhu cÇu tiªu dïng hoÆc s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi quy ®Þnh cña luËt ph¸p. H×nh thøc së h÷u nµy tr­íc khi ®æi míi bÞ xo¸ bá, ®Æc biÖt khi sö dông tham gia vµo kinh doanh, võa ®­îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, së h÷u t­ nh©n vµ do ®ã kinh tÕ t­ nh©n cã b­íc ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®· nhanh chãng thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ tr­ßng, nh­ng vÉn gÆp khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi khoa häc c«ng nghÖ, vµ cã søc m¹nh trªn thÞ tr­¬ng. MÆt kh¸c ch­a ®­îc chó träng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. d. Së h÷u hçn hîp H×nh thøc nµy ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trªn thÕ giíi. Së h÷u hçn hîp ®ang lµ h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng vµ tån t¹i d­íi h×nh thøc liªn doanh gi÷a nhµ n­íc vµ t­ nh©n, c¸ nh©n ®èi t­îng së h÷u do vèn cña nhµ n­íc vµ vèn cña t­ nh©n ®ãng gãp t¹o nªn. Së h÷u hçn hîp hiÖn nay d­îc thÓ hiÖn ë c¸c h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, nÕu c«ng ty tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n th× c«ng ty ®­îc së h÷u bëi nhiÒu thµnh phÇn. §Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN cÇn ph¶i tiÕp tôc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u trong ®ã së h÷u nhµ n­íc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o. Tãm l¹i: ViÖt nam ®ang x©y dùng x· héi chñ nghÜa, trong thêi gian tíi x©y dùng h×nh thøc së h÷u, kh«ng ph¶i xo¸ bá ngay chè ®é së h÷u t­ nh©n, ®Ó thiÕt lËp së h÷u toµn d©n Mµ ph¶i khuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc së h÷u ph¸t triÓn. TËp trung vµo khuyÕn khÝch h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc bëi v× chØ cã së h÷u Nhµ n­íc míi t¹o ra ®­îc x­¬ng sèng cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, vµ t¹o ®­îc søc m¹nh tham gia thÞ tr­êng trªn thÕ giíi. Víi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n, tËp thÓ vµ hçn hîp ®­îc thÓ hiÖn sù tån t¹i cña nã trong nÒn kinh tÕ ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh­: c«ng ty TNHH, t­ nh©n, hîp t¸c x·, c¸ thÓ, liªn doanh liªn kÕt, c«ng ty cæ phÇn...®· ®ãng gãp rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n. 2, Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng ë ViÖt nam. ë ViÖt Nam tån t¹i bèn h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, mçi h×nh thøc së h÷u, nh­ng nã ®­îc thÓ hiÖn ®an xen trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Së h÷u Nhµ N­íc thÓ hiÖn c¸c c«ng ty nhµ n­íc, c«ng ty liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn. Së h÷u t­ nh©n ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c h×nh thøc nh­ c«ng ty TNHH, c«ng ty t­ nh©n, c«ng ty cæ phÇn. . . Trong nÒn kinh tÕ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau vÒ së h÷u ®­îc h×nh thµnh vµ tån t¹i d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. Trong n¨m 1998 tû träng cña c¸c thµnh phÇn nµy ®ãng vai trß quan träng. Khu vùc Ngµnh Doanh nghiÖp Nhµ N­íc (%) Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh (%) Doanh nghiÖp vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (%) C«ng nghiÖp chÕ biÕn 47.6 27.1 25.3 Khu vùc dÞch vô 56.4 41.6 2 Qua biÓu ta thÊy vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn c¸c h×nh thøc së h÷u. §èi víi doanh nghiÖp quèc doanh, ®©y lµ doanh nghiÖp dùa trªn së h÷u Nhµ N­íc, ®ãng vai trß chñ ®¹o, chiÕm tíi 47,6% gi¸ trÞ trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ 56,4% trong lÜnh vùc dÞch vô. Trong khi ®ã doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh dùa trªn së h÷u t­ nh©n, c¸ nh©n chiÕm tíi 27,1% gi¸ trÞ trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ 41,6% trong lÜnh vùc dÞch vô. Qua ®©y ta thÊy ®­îc vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn c¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mét sè biÖn ph¸p ®a d¹ng ho¸ së h÷u b¨ng h×nh thøc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¹i ViÖt Nam. TÝnh ®Õn th¸ng 12/1999 c¶ n­íc cã 287 DNNN ®­îc cæ phÇn ho¸ (CPH). Tèc ®é cæ phÇn hãa gia t¨ng nh­ng rÊt chËm so víi kÕ ho¹ch. Trong sè nguyªn nh©n khiÕn cho tiÕn ®é CPH chËm lµ do nhËn thøc, quan ®iÓm chñ tr­¬ng ch­a nhÊt qu¸n, lo ng¹i viÖc CPH lµm suy yÕu nÒn kinh tÕ Nhµ N­íc, chÖch ®i ®Þnh huíng x· héi chñ nghÜa, c¸c chÝnh s¸ch vÒ CPH ch­a hÊp dÉn, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó CPH gÆp nhiÒu khã kh¨n, mét sè doanh nghiÖp kÐo nî kÐo dµi…. Theo th«ng b¸o sè 63/T­ B¶N/TU vÒ viÖc tiÕp tôc triÓn khai tÝch cùc v÷ng ch¾c CPH DNNN cã nhÊn m¹nh “ CPH ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nh»m huy ®éng vèn c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­ më réng nghµnh nghÒ, hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ; t¹o them viÖc lµm, ph©n c«ng l¹i lao ®éng. CPH lµm cho tiÒmlùc kinh tÕ Nhµ N­íc ngµy cµng m¹nh, gãp phÇn thóc ®Èy CNH,HDH ®Êt n­íc ”. Nh»m thóc ®Èy thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ vÒ së h÷u b¨ng viÖc cæ phÇn ho¸ DNNN, t«i xin nªu mét sè gi¶i ph¸p sau: *CÇn t¹o sù thèng nhÊt vÒ nhËn thøc, quan ®iÓm vÒ chñ tr­¬ng CPH mét bé phËn DNNN tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. Ph¶i cã sù quan t©m l·h ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ N­íc míi ®Èy nhanh ®­îc CPH. *T¹o m«i tr­êng ph¸p lý ®Çy ®ñ, ®ång bé vÒ cæ phÇn ho¸ DNNN v× cæ phÇn h¸o DNNN lµ b¸n ®i mét phÇn tµi s¶n Nhµ N­íc cã gi¸ trÞ lín, hµng chôc ngµn tû ®ång, lµ chñ tr­¬ng lín cña Nhµ N­íc. Nh­ vËy ban chØ ®¹o CPH tËp trung chØ ®¹o c¸c tØnh thµnh phè theo dâi s¸t, n¾m ch¾c t×nh h×nh gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh CPH ho¹t ®éng thuËn lîi. Rµ so¸t l¹i ®Ó bæ xung, söa ®æi kÞp thêi c¸c quy ®Þnh vÒ CPH, hoµn chØnh dÇn c¸c chÝnh s¸ch nh»m b¶o ®¶m cæ phÇn ho¸ DNNN mét c¸ch v÷ng ch¾c, ®¹t môc tiªu ®· ®Ò ra, kh«ng ®Ó x¶y ra tiªu cùc vµ thÊt tho¸t tµi s¶n Nhµ N­íc. *X¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ Doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn hãa. *X¸c ®Þnh quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u vèn cña Nhµ N­íc t¹i doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn. Nh»m ®¶m b¶o sau khi CPH thùc thi c¬ chÕ qu¶n lý Nhµ N­íc theo ®óng luËt c«ng ty, ngo¹i trõ c¸c doanh nghiÖp Nhµ N­íc n¾m cæ phÇn chi phèi hoÆc cæ phÇn ®Æc biÖt, Nhµ N­íc chØ gi÷ hai cæ ®«ng ®¹i diÖn lµ côc qu¶n lý vèn vµ ®¹i diÖn c¬ quan chñ qu¶n. *Ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i, c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm, ®­a nhanh thÞ tr­êng chøng kho¸n vµo ho¹t ®éng… lµ c«ng cô ®¾c lùc gióp thóc ®Èy nhanh tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ DNNN… ViÖc CPH mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ N­íc chuyÓn tõ së h÷u Nhµ N­íc sang së h÷u hçn hîp cÇn ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch c«ng khai, thùc hiÖn trªn c¬ së ph¸p luËt, cung cÊp th«ng tin réng r·i nh»m kh¬i sù ham muèn ®Çu t­ cña CBCNV vµ c¸c doanh nh©n. §ång thêi ph¶i gi¶i quyÕt tho¶ d¸ng lîi Ých c¸c bªn tham gia.