Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

A. lêi më ®Çu LÞch sö d©n téc ViÖt Nam tõ khi cã §¶ng l·nh ®¹o ®· giµnh ®­îc nh÷ng th¾ng lîi, nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng lu«n g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh vËn dông s¸ng t¹o trong hoµn c¶nh cô thÓ cña thêi ®¹i, trªn c¬ së thùc tiÔn ViÖt Nam. Nh÷ng ®ãng gãp, bæ sung vµ ph¸t triÓn còng nh­ sù vËn dông s¸ng t¹o, nh÷ng quy luËt cña häc thuyÕt M¸c - Lªnin vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. Sù vËn dông quy luËt phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc nãi chung vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta nãi riªng. §· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ to lín. §©y lµ sù ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quan t©m cña §¶ng, Nhµ n­íc cña mäi ng­êi nhÊt lµ khi trªn thÕ giíi mét nÒn kinh tÕ míi ®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®ã lµ kinh tÕ tri thøc, nÒn kinh tÕ Êy tr­íc hÕt thÓ hiÖn tr×nh ®é míi lùc l­îng s¶n xuÊt. Mét tr×nh ®é cã ®Æc tr­ng ¬ b¶n lµ tri thøc ®ãng vai trß quy ®Þnh sè mét.V× vËy sù vËn dông quy luËt nµy vµo n­íc ta hiÖn nay lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. Cïng víi nh÷ng thµnh tùu vÒ c«ng nghÖ sinh häc: c«ng nghÖ gen, nh©n b¶n v« tÝnh.. ®ang t¸c ®éng m¹nh mÏ, s©u s¾c lµm ®¶o lén toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ toµn bé x· héi loµi ng­êi ®­a con ng­êi ®i vµo thêi ®¹i kinh tÕ tri thøc. RÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi nhÊt lµ c¸c n­íc TBCN trªn thÕ giíi ®Òu cã t¨ng tr­ëng kinh tÕ tri thøc. ViÖt Nam vÉn ®ang lµ mét trong nh÷ng n­íc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn so víi khu vùc vµ trªn thÕ giíi. MÆt kh¸c chóng ta ®ang trªn con ®­êng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc chÝnh v× thÕ ViÖt Nam ph¶i ®Æt m×nh vµo tri thøc, ph¸t triÓn tri thøc ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta b¾t kÞp vµ ph¸t triÓn cïng thÕ giíi. Gãp phÇn vµo chiÕn l­îc mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· ®Ò ra mçi c¸ nh©n sinh viªn nãi riªng thÕ hÖ trÎ cña ViÖt Nam ta cÇn ph¶i ®ãng gãp vèn tri thøc vµ ph¶i nghiªn cøu tri thøc, ®Ó t×m h­íng ®i ®óng ®¾n cho nÒn kinh tÕ tri thøc phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh ®Êt n­íc trong sù ph¸t triÓn vËn ®éng kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ tri thøc chÝnh v× vËy mµ em ®· chän ®Ò tµi nµy. B. néi dung I. Lý luËn 1. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc mµ con ng­êi tiÕn hµnh s¶n xuÊt trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. C¸ch thøc nµy mét mÆt biÓu hiÖn trong viÖc sö dông c«ng cô lao ®éng nhÊt ®Þnh (s¶n xuÊt b»ng c¸i g×). MÆt kh¸c biÓu hiÖn trong viÖc tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt do hai mÆt kÕt hîp thµnh lµ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Trong ®ã lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt 1.1. Lùc l­îng s¶n xuÊt Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn, lµ kÕt qu¶ cña n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi lùc l­îng s¶n xuÊt lµ kÕt qu¶ c¸i ®· ®¹t ®­îc bëi con ng­êi lµ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng ®· qua cña con ng­êi, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c¸i mµ tù nhiªn cho s½n. Lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc gom gãp, chuyÓn giao tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Mçi thÕ hÖ dùa trªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· cã ®Ó t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt míi. Trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn râ nhÊt ë c«ng cô lao ®éng. §Õn l­ît nã, tr×nh ®é cña c«ng cô biÓu hiÖn ë ph©n c«ng lao ®éng ë n¨ng suÊt lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng lµ th­íc ®o tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt Lùc l­îng cã c¸c yÕu tè hîp thµnh Ng­êi lao ®éng lµ yÕu tè ®Çu tiªn chñ yÕu cña mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bao gåm c¸c nh©n tè, nhu cÇu sinh sèng tù nhiªn cña con ng­êi. Nhu cÇu thóc ®Èy ho¹t ®éng, søc lao ®éng cña ng­êi lao ®éng lµ nh÷ng søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p mµ con ng­êi vËn dông ®Ó sö dông, ®iÒu khiÓn c«ng cô lao ®éng kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng; lµ sù hiÓu biÕt vÒ ®èi t­îng tÝnh n¨ng t¸c dông cña c«ng cô lao ®éng , m«i tr­êng, sù thµnh th¹o Ýt hay nhiÒu trong viÖc sö dông c«ng cô kh¶ n¨ng c¶i tiÕn c«ng cô. Toµn bé nh÷ng nh©n tè Êy kÕt hîp trong ng­êi lao ®éng lµm thµnh yÕu tè ng­êi lao ®éng. T­ liÖu s¶n xuÊt bao gåm: T­ liÖu lao ®éng vµ ®èi t­îng lao ®éng. T­ liÖu lao ®éng vµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn, vËt liÖu kh¸c dïng ®Ó t¨ng c­êng, hç trî cho t¸c ®éng c«ng cô lao ®éng lªn ®èi t­îng. T­ liÖu lao ®éng lµ vËt hay hÖ thèng nh÷ng vËt ®­îc con ng­êi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi t­îng lao ®éng ®Ó truyÒn nh÷ng t¸c ®éng cña con ng­êi lªn ®èi t­îng nh»m biÕn ®æi chóng thµnh nh÷ng s¶n phÈm tháa m·n nhu cÇu cña con ng­êi. Do ®ã, t­ liÖu lao ®éng ®­îc coi lµ c¸nh tay thø 2 cña con ng­êi. Nã kÐo dµi vµ t¨ng c­êng søc m¹nh thÕ giíi quan con ng­êi… T­ liÖu lao ®éng do con ng­êi s¸ng t¹o ra, trong ®ã c«ng cô s¶n xuÊt ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc biÕn ®æi tù nhiªn. §èi t­îng lao ®éng lµ toµn bé nh÷ng kh¸ch thÓ tù nhiªn hoÆc nh÷ng vËt liÖu tù nhiªn ®· ®­îc con ng­êi lµm biÕn ®æi nh­ng ch­a thµnh s¶n phÈm. Nh÷ng kh¸ch thÓ vµ vËt liÖu nµy cã thÓ biÕn thµnh s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu con ng­êi vµ sù t¸c ®éng cña con ng­êi. §èi t­îng lao ®éng mang l¹i cho con ng­êi t­ liÖu sinh ho¹t. C. M¸c viÕt: "Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g× mµ lµ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, víi nh÷ng t­ liÖu lao ®éng nµo" Ngµy nay khoa häc ngµy cµng trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, tøc lµ trë thµnh yÕu tè trùc tiÕp cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Kh¸c víi tr­íc ®©y viÖc øng dông vµ s¸ng t¹o nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt ë c¸ch xa s¶n xuÊt Nh÷ng yÕu tè nãi trªn cña lùc l­îng s¶n xuÊt liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ chØ cã ë trong sù kÕt hîp ®ã chóng míi lµ lùc l­îng s¶n xuÊt. Cßn trong sù t¸ch rêi chóng chØ lµ lùc l­îng s¶n xuÊt ë d¹ng tiÒm n¨ng. Trong nh÷ng yÕu tè cña lùc l­îng s¶n xuÊt, th× con ng­êi lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. V× con ng­êi kh«ng nh÷ng t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt mµ cßn sö dông nã lùc l­îng s¶n xuÊt chØ lµ sù biÓu hiÖn nh÷ng n¨ng lùc cña b¶n th©n con ng­êi. 1.2. Quan hÖ s¶n xuÊt Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ cña con ng­êi víi nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. §ã lµ quan hÖ tÊt yÕu kh¸ch quan ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸ nh©n víi nhau. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm: Quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong viÖc së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt; quan hÖ gi÷a ng­êi - ng­êi trong viÖc tæ chøc vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi; quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi trong viÖc ph©n phèi s¶n phÈm x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt do con ng­êi t¹o ra, song nã ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan, tïy tiÖn cña néi lùc l­îng s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. §Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, con ng­êi ch¼ng ph¶i quan hÖ víi tù nhiªn mµ mµ cßn ph¶i quan hÖ víi nhau ®Ó trao ®æi ho¹t ®éng vµ kÕt qu¶ lao ®éng, do ®ã s¶n xuÊt bao giê còng mang b¶n chÊt x· héi C.M¸c viÕt: "Ng­êi ta chØ s¶n xuÊt b»ng c¸ch hîp t¸c víi nhau mét c¸ch nµo ®ã vµ trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau. Muèn s¶n xuÊt ®­îc ng­êi ta ph¶i ®Ó l¹i mèi liªn hÖ vµ quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ chØ cã trong ph¹m vi nh÷ng mèi liªn hÖ vµ quan hÖ ®ã th× míi cã sù t¸c ®éng cña hä vµo giíi tù nhiªn, tøc lµ s¶n xuÊt. Ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi nh÷ng mÆt kh¸c trong hÖ thèng s¶n xuÊt, x· héi con ng­êi së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh tæ chøc ph©n c«ng lao ®éng ph©n phèi s¶n phÈm x· héi v× lîi Ých cña m×nh, con ng­êi kh«ng së h÷u th× phôc tïng sù ph©n c«ng nãi trªn. Trong lÞch sö cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n: Së h÷u t­ nh©n lµ h×nh thøc mµ trong ®ã mét thiÓu sè c¸ nh©n nhÊt ®Þnh së h÷u ®¹i bé phËn nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt c¬ b¶n cña x· héi, nh­ h×nh thøc së h÷u nµy lîi Ých c¸ nh©n tri phèi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Së h÷u x· héi lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸ nh©n liªn kÕt thµnh c¸c tËp thÓ së h÷u. HoÆc t­ liÖu x· héi céng s¶n nguyªn thñy c¸c c«ng x· thêi cæ, së h÷u XHCN. Trong së h÷u x· héi, lîi Ých tËp thÓ cña x· héi chi phèi nÒn s¶n xuÊt x· héi. 2. Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tæ chøc vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt kh«ng t¸ch rêi nhau cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Chóng t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch biÖn chøng vµ quy ®Þnh vai trß quyÕt ®Þnh cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng c¬ cÊu s¶n xuÊt . Do ®ã mèi liªn hÖ nµy ®­îc gäi lµ quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tæ chøc vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt nµy chØ ra sù phô thuéc tÊt yÕu kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµo lùc l­îng s¶n xuÊt vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. B¶n chÊt cña quy luËt nµy lµ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. 2.1. TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt TÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ tæ chøc cña t­ liÖu lao ®éng vµ cña lao ®éng, ®ã lµ tÝnh chÊt c¸ thÓ hay tÝnh chÊt x· héi cña chóng. Cßn tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ sù ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng, cña kü thuËt kinh nghiÖm vµ kü n¨ng biÓu hiÖn th«ng qua quy m« c¬ cÊu s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng. Tæ chøc cña l s¶n xuÊt liªn hÖ chÆt chÏ víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt cµng cao th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi cµng s©u s¾c, do ®ã tÝnh chÊt x· héi cña nã cµng cao. 2.2. Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, c¸ch m¹ng trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt v× trong qu¸ tr×nh lao ®éng con ng­êi kh«ng ngõng c¶i tiÕn c«ng cô do kinh nghiÖm lu«n ®­îc tÝch lòy do nhu cÇu s¶n xuÊt kh«ng ngõng t¨ng lªn. Trong khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt cã khuynh h­íng b¶o thñ, æn ®Þnh. Do ®ã nh÷ng thay ®æi cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Òu b¾t nguån s©u xa tr­íc hÕt lµ sù tù biÕn ®æi cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi do ®ã quyÕt ®Þnh quan hÖ gi÷a c¸c tËp ®oµn ng­êi vÒ mÆt së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt th«ng qua quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh tæ chøc lao ®éng x· héi vµ ph©n phèi s¶n phÈm. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m©u thuÉn víi quan hÖ cò ®ang k×m h·m nã,th× nã ®ßi hái ph¶i ®­îc thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp ®Ó cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Nh­ vËy sù thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt nµy b»ng quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c do lùc l­îng quy ®Þnh chø kh«ng ph¶i do quan hÖ s¶n xuÊt. Khi ¶nh h­ëng s¶n xuÊt míi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò th× ph¸t triÓn s¶n xuÊt cò kÕt thóc vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi. 2.3. T¸c ®éng ng­îc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña lùc l­îng s¶n xuÊt mét c¸ch thô ®éng mµ cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Tr­íc hÕt quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt kh«ng thÓ thiÕu cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng thÓ tån t¹i, ph¸t triÓn ë bªn ngoµi quan hÖ s¶n xuÊt, nã lµ h×nh thøc tÊt nhiªn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng thóc ®Èy hoÆc k×m h·m lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn b»ng c¸ch nã s¾p xÕp c¸c yÕu tè cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®óng vÞ trÝ, chøc n¨ng cña chóng lµm cho chóng ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng, t¸c dông cña chóng. Nh­ng khi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp kh«ng phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× trë thµnh xiÒng xÝch trãi buéc ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt lµm cho chóng kh«ng ph¸t huy t¸c dông. Sù kh«ng phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt cã thÓ x¶y ra theo 2 xu h­íng v­ît qu¸ hoÆc l¹c hËu so víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh môc ®Ých x· héi cña nÒn s¶n xuÊt nµo, tæ chøc s¶n xuÊt ®­îc tiÕn hµnh v× lîi Ých cña tËp ®oµn s¶n xuÊt nµo, tæ chøc s¶n xuÊt v× lîi Ých nµo vµ ph©n phèi, s¶n phÈm cã lîi cho ai. Nh­ thÕ cã nghÜa lµ mäi mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®Òu ¶nh h­ëng tÝch cùc hay tiªu cùc ®Õn lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh lÞch sö loµi ng­êi nã t¸c ®éng trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö c¬ b¶n cña x· héi lµ nguyªn nh©n c¨n b¶n cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn æn ®Þnh cña nh÷ng cÊu tróc kinh tÕ x· héi x¸c ®Þnh trong lÞch sö. §ång thêi còng lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng b­íc chuyÓn lÞch sö c¬ b¶n tõ giai ®o¹n lÞch sö nµy sang giai ®o¹n kh¸c.Tõ ph¸t triÓn s¶n xuÊt nguyªn thñy sang ph¸t triÓn s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ, tiÕp theo lµ ph­¬ng thøc phong kiÕn råi sang ph­¬ng thøc t­ b¶n vµ cuèi cïng lµ sang ph¸t triÓn s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa. Sù t¸c ®éng cña quan hÖ nµy trong lÞch sö ®· x¸c ®Þnh vai trß quy ®Þnh cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng cÊu tróc x· héi nhÊt ®Þnh. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n sè lµ nh÷ng yÕu tè tÊt yÕu, t¸c ®éng th­êng xuyªn ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi hoÆc khã kh¨n nhÊt ®Þnh cho s¶n xuÊt vµ còng nh­ qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi. Nh­ng kh«ng ph¶i lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh.ChØ cã sù ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. N­íc ta ®ang ë thêi kú qu¸ ®é tõ mét n­íc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu tiÕn th¼ng lªn mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n ph¸t triÓn s¶n xuÊt céng s¶n bá qua ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBC. Së dÜ cã thÓ tiÕn hµnh nh­ vËy lµ v× trªn toµn thÓ giíi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n ®· kh«ng cßn chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n kÕ tõ khi c¸ch m¹ng CNXH ë n­íc Nga bïng næ vµ th¾ng lîi. Nh­ng cÇn ph¶i hiÓu ®­îc sù bá qua kh«ng ph¶i mét c¸ch m¸y m ãc mµ tr¸i l¹i ph¶i tiÕp thu tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu khoa häc, kü thuËt ph­¬ng thøc tæ chøc nÒn kinh tÕ tiÕn triÓn mµ x· héi t­ b¶n ®· ®Æt ®­îc ®Ó ph¸t triÓn triÓn nÒn kinh tÕ cña chóng ta. Kh«ng nh÷ng thÕ cßn ph¶i tiÕp nhËn c¶ nh÷ng yÕu tè cña nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp h¬n ®ang cã mÆt ë n­íc ta ®Ó h­íng chóng vµo môc tiªu cuèi cïng lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n. II.VËn dông 1. NÒn kinh tÕ tri thøc 1.1. NÒn kinh tÕ tri thøc Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã sù s¶n sinh ra, phæ cËp vµ sö dông tri thøc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o ra cña c¶i, n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc vÉn cßn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp nh­ng 2 ngµnh nµy chiÕm tû träng thÊp. Còng nh­ trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp vÉn cßn n«ng nghiÖp nh­ng n«ng nghiÖp nhá bÐ. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc chiÕm ®a sè lµ c¸c ngµnh kinh tÕ dùa vµo tri thøc, dùa vµo c¸c thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc c«ng nghÖ. §ã cã thÓ lÉn ngµnh míi nh­ c«ng nghiÖp kh«ng tªn (c«ng nghiÖp phÇn cøng, c«ng nghiÖp phÇn mÒm) c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô míi dùa vµo c«ng nghÖ cao, vµ còng cã thÓ lµ ngµnh truyÒn thèng (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, dÞch vô) ®­îc c¶i t¹o b»ng khoa häc c«ng nghÖ cao. Kinh tÕ tri thøc xuÊt hiÖn trong mäi lÜnh vùc trong toµn bé c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn kinh tÕ tri thøc ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi trong ®ã nÒn kinh tÕ tri thøc dùa trªn nh÷ng ph¸t minh s¸ng chÕ øng dông linh ho¹t cña tri thøc. Ng­êi ta ­íc tÝnh vµo kho¶ng n¨m 2030 c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Òu trë thµnh c¸c nÒn kinh tÕ tri thøc 1.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ tri thøc dùa trªn chÊt x¸m lµ chñ yÕu D­íi mäi h×nh thøc trong mäi gãc ®é tri thøc vÉn cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc cña thÕ giíi nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng. §ã lµ nÒn kinh tÕ dùa trªn chÊt x¸m lµ chñ yÕu vµ nã cã c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n. Thø nhÊt, vèn quý nhÊt trong nÒn kinh tÕ tri thøc lµ tri thøc. Tri thøc lµ nguån lùc hµng ®Çu t¹o sù t¨ng tr­ëng. Kh«ng ph¶i nh­ c¸c nguån lùc bÞ mÊt ®i khi sö dông, tri thøc th«ng tin cã thÓ ®­îc chia xÎ, vµ trªn thùc tÕ l¹i t¨ng lªn khi sö dông. NÒn kinh tÕ tri thøc do ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ d­ dËt chø kh«ng ph¶i khan hiÕm. S¶n phÈm vµ dÞch vô cã hµm l­îng tri thøc cµng cao th× cµng quÝ gi¸. Gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm tri thøc thay ®æi rÊt nhiÒu tïy thuéc vµo ng­êi sö dông ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau. QuyÒn së h÷u ®èi víi tri thøc trë thµnh quan träng nhÊt, h¬n c¶ vèn, tµi nguyªn, ®Êt ®ai.Ai chiÕm h÷u ®­îc nhiÒu tµi s¶n trÝ tuÖ h¬n, ng­êi Êy th¾ng. Ph¸p luËt vÒ së h÷u trÝ tuÖ trë thµnh mét néi dung chñ yÕu trong quan hÖ d©n sù còng nh­ trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. RÊt nhiÒu vÊn ®Ò së h÷u trÝ tuÖ ®­îc ®Æt ra së h÷u, vËt chÊt kh«ng quan träng b»ng. NhiÒu «ng chñ cña c¸c c«ng ty c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn nay tho¹t ®Çu kh«ng cã vèn liÕng g×, lµm ra ®­îc tµi s¶n khæng lå lµ nhê tri thøc. NÕu kh«ng ®­îc b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ th× hä kh«ng thÓ cã ®­îc tµi s¶n hµng tr¨m tû USD nh­ thÕ. LuËt ph¸p, thuÕ vµ c¸c rµo c¶n khã ¸p dông ®¬n ®éc trong khu«n khæ quèc gia. Tri thøc vµ th«ng tin lu«n lu«n ®i tíi nh÷ng n¬i cã nhu cÇu cao nhÊt vµ rµo c¶n Ýt nhÊt. Thø hai, sù s¸ng t¹o ®æi míi th­êng xuyªn lµ ®éng lùc chñ yÕu nhÊt thóc ®Èy sù ph¸t triÓn. C«ng nghÖ ®æi míi rÊt nhanh, vßng ®êi c«ng nghÖ rót ng¾n; qu¸ tr×nh tõ lóc ra ®êi, ph¸t triÓn råi tiªu vong cña mét lÜnh vùc s¶n xuÊt, hay mét c«ng nghÖ chØ mÊy n¨m, thËm chÝ mÊy th¸ng. C¸c doanh nghiÖp muèn trô ®­îc vµ ph¸t triÓn th× ph¶i lu«n ®æi míi c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm. S¸ng t¹o lµ linh hån cña sù ®æi míi. Tr­íc ®©y ng­êi ta hay chän nh÷ng c«ng nghÖ ®· chÝn muåi, cßn b©y giê th× ph¶i t×m chän c¸c c«ng nghÖ míi n¶y sinh; c¸i chÝn muåi lµ c¸i s¾p söa tiªu vong. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc cã nhiÒu ®iÒu t­ëng nh­ nghÞch lý; tr­íc hÕt cña c¶i lµm ra lµ dùa chñ yÕu vµ c¸i ch­a biÕt; c¸i ®· biÕt kh«ng cßn gi¸ trÞ n÷a, t×m ra c¸i ch­a biÕt ®ã lµ t¹o ra gi¸ trÞ. Thø hai: m«i tr­êng ®Ó t×m ra c¸i ch­a biÕt lµ m¹ng th«ng tin. M¹ng th«ng tin, thùc tÕ ¶o… gîi ra ý t­ëng míi, nh÷ng gi¶i ph¸p míi ®¸p øng c¸c nhu cÇu míi. Thø ba lµ khi ph¸t hiÖn ra c¸i ch­a biÕt th× còng tøc lµ lo¹i c¸i ®· biÕt.C¸i cò mÊt ®i thay thÕ b»ng c¸i míi; nÒn kinh tÕ, x· héi lu«n ®æi míi, c¸i míi cµng ngµy cµng nhiÒu. §ã lµ ®Æc tr­ng cña sù ph¸t triÓn, sù tiÕn hãa cña x· héi s¾p tíi, ph¸t triÓn tõ c¸i míi chø kh«ng ph¶i tõ sè l­îng lín dÇn lªn. Thø t­ lµ s¶n phÈm gi¸ trÞ sö dông cµng cao th× gi¸ b¸n cµng rÎ, thËm chÝ nhiÒu phÇn mÒm c¬ b¶n ®­îc cho kh«ng, (®Ó råi sau ®ã n©ng cao h¬n mét Ýt th× b¸n rÊt ®¾t); s¶n phÈm cµng nhiÒu ng­êi dïng th× gi¸ trÞ sö dông cµng cao. HiÖn nay vµng b¹c hiÕm th× quÝ, song ë thêi ®¹i th«ng tin c¸i ®­îc dïng nhiÒu nhÊt lµ c¸i cã gi¸ trÞ cao. VÝ dô m¸y Fax, nÕu cã tÝ th× kh«ng cã t¸c dông nh­ng khi cã ®Õn hµng ngh×n m¸y ®Ó liªn l¹c víi nhau th× lóc ®ã míi cã gi¸ trÞ. M¹ng còng vËy, cã nhiÒu ng­êi vµo cïng sö dông th× lóc Êy nã míi cã gi¸ trÞ. Thø ba, nÒn kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ toµn cÇu hãa. ThÞ tr­êng vµ s¶n phÈm mang tÝnh toµn cÇu, mét s¶n phÈm s¶n xuÊt ë bÊt kú n¬i nµo còng cã thÓ nhanh chãng cã mÆt kh¾p n¬i trªn thÕ giíi; rÊt Ýt s¶n phÈm do mét n­íc lµm ra, mµ còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc, toµn cÇu hãa vµ kinh tÕ tri thøc thóc ®Èy nhau, g¾n quyÖn víi nhau, lµ hai anh em sinh ®«i cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Toµn cÇu hãa mét mÆt t¹o thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ tri thøc kho¶ng c¸ch giµu nghÌo ®ang t¨ng nhanh, do chªnh lÖch nhiÒu vÒ tri thøc, nÕu rót ng¾n ®­îc kho¶ng c¸ch vÒ tri thøc th× sÏ thu hÑp ®­îc kho¶ng c¸ch giµu nghÌo. Thø t­, lµ sù th¸ch thøc ®èi víi v¨n hãa. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc x· héi th«ng tin, v¨n hãa cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nhanh vµ v¨n hãa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Do th«ng tin, tri thøc bïng næ, tr×nh ®é nÒn v¨n hãa n©ng cao, néi dung vµ h×nh thøc c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa phong phó ®a d¹ng. Nhu cÇu th­ëng thøc v¨n hãa cña ng­êi d©n lªn cao.Nhê c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng tøc thêi, nhÊt lµ Internet, mét s¸ng t¸c ra ®êi thêi lan truyÒn ®Õn mäi n¬i trªn thÕ giíi. Giao l­u v¨n hãa hÕt søc thuËn lîi, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nÒn v¨n hãa cã thÓ tiÕp thu c¸c tinh hoa cña nh©n lo¹i ®Ó ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa cña m×nh. Nh­ng mÆt kh¸c c¸c nÒn v¨n hãa ®øng tr­íc nh÷ng rñi ro rÊt lín; bÞ pha t¹p, dÔ mÊt b¶n s¾c dÔ bÞ c¸c s¶n phÈm v¨n hãa ®éc h¹i tÊn c«ng ph¸ ho¹i, mµ rÊt khã kh¨n chÆn ®­îc.NÒn v¨n hãa bÞ pha t¹ lai c¨ng kh«ng cßn lµ chÝnh m×nh n÷a th× sÏ suy tho¸i, tiªu tan. NhiÖm vô gi÷ g×n, ph¸t huy b¶n s¸t v¨n hãa mçi d©n téc trë nªn rÊt nÆng nÒ. C¸i chÝnh lµ ph¶i gi¸o dôc truyÒn thèng, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, cã ®ñ søc m¹nh néi sinh. 2. VËn dông mèi quan hÖ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn nÒn KTTT ë ViÖt Nam 2.1. NÒn kinh tÕ tri thøc nh×n tõ gãc ®é lùc l­îng s¶n xuÊt C¬ b¾p ®ang tõng b­íc ®­îc thay thÕ b»ng lao ®éng trÝ tuÖ, nh÷ng lao ®éng c¬ b¾c kh«ng mÊt ®i. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng­êi nh»m t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña con ng­êi. Bëi vËy, ngay khi con ng­êi ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä ®· cã 2 phÇn: lao ®éng c¬ b¾p vµ lao ®éng trÝ tuÖ. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt råi cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, còng nh­ ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng thµnh tùu do c¸c cuéc c¸ch m¹ng mang l¹i, n¨ng lùc trÝ tuÖ cña ng­êi lao ®éng kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao, phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng trÝ tuÖ t¹o ra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ®­îc kÕt tinh ë nh÷ng s¶n phÈm ngµy cµng t¨ng. Nh­ vËy ho¹t ®éng trùc tiÕp t¹o ra s¶n phÈm kh«ng cßn lµ c«ng viÖc cña riªng ng­êi lao ®éng mµ lµ cña c¶ mét bé phËn ngµy cµng t¨ng lªn gi÷a nh÷ng ng­êi trùc tiÕp qu¶n lý qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh÷ng kü s­, nh÷ng nhµ c«ng nghÖ. MÆc dï tri thøc ®· trë thµnh nh©n tè quan träng hµng ®Çu cña s¶n xuÊt vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Nh­ng nguyªn lý xÐt ®Õn cïng, së h÷u vÒ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ c¬ së cña quan hÖ s¶n xuÊt cÇn gi÷ vai trß. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, mèi t­¬ng quan gi÷a c¸c yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh t­ liÖu s¶n xuÊt cã sù thay ®æi. Trong c¸c nÒn kinh tÕ tr­íc ®èi t­îng lao ®éng chñ yÕu lµ nh÷ng bé phËn cña tù nhiªn, trong nÒn kinh tÕ tri thøc, ®èi t­îng lao ®éng ngµy cµng lµ s¶n phÈm cña lao ®éng, cña khoa häc c«ng nghÖ mµ hµm l­îng vËt liÖu tù nhiªn trong ®ã ngµy cµng gi¶m. Do vËy, ®ã sÏ lµ mét nÒn kinh tÕ kiªm tµi nguyªn, kh«ng phô thuéc mét c¸ch tiªn quyÕt vµo nguån tµi nguyªn tù nhiªn mµ phô thuéc vµo tµi nguyªn con ng­êi víi n¨ng lùc trÝ tuÖ cao. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi lu«n diÔn ra theo quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh. Tr­íc kia, ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi qu¶n lý lµ mét, song cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, sù t¸ch rêi gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi qu¶n lý ngµy mét gia t¨ng sù kh¸c biÖt ph¸t triÓn thµnh sù ®èi lËp gay g¾t. Giê ®©y chÝnh sù ph¸t triÓn cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ë tr×nh ®é trÝ tuÖ hãa cao qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®· vµ ®ang diÔn ra sù xÝch l¹i gÇn gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi qu¶n lý. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, kh«ng Ýt tr­êng hîp ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi qu¶n lý héi tô trong mét c¸ thÓ mµ ë ®ã, mÆt qu¶n lý ngµy cµng cã ­u thÕ h¬n mÆt lao ®éng trong viÖc t¹o ra s¶n phÈm. Nh÷ng thay ®æi ®ã lµm cho nh÷ng yÕu tè t¹o ra gi¸ trÞ míi ®­îc kÕt tinh trong s¶n phÈm thÆng d­ mµ biÓu hiÖn d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ lµ gi¸ trÞ thÆng d­ còng kh«ng hoµn toµn nh­ cò. TrÝ tuÖ tù nã mang tÝnh x· héi rÊt cao vµ thËm chÝ cßn mang tÝnh nh©n lo¹i. Do vËy, khi nãi vÒ nh÷ng bé phËn cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ tri thøc, chóng ta thÊy næi lªn mét ®Æc ®iÓm hÕt søc quan träng lµ tÝnh x· héi hãa quèc tÕ hãa rÊt cao. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt míi ®ã cña lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh vµ ®ßi hái néi dung míi cã tÝnh chÊt míi quan hÖ s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ t­¬ng øng. 2.2. NÒn kinh tÕ tri thøc xÐt tõ gãc ®é quan hÖ s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu kinh tÕ Tri thøc hiÖn nay ®ang ®­îc coi lµ nguån lùc kinh tÕ chñ yÕu, c¸c nh©n tè truyÒn thèng lµ ®Êt ®ai, lao ®éng vµ t­ b¶n kh«ng biÕn mÊt, nh­ng tÇm quan träng cña nã kh«ng cßn nh­ tr­íc n÷a. Mét ®iÒu quan träng h¬n rÊt nhiÒu lµ tri thøc ®· t¹o ra c¬ chÕ thuËn lîi t¨ng dÇn, trong khi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn thèng l¹i tu©n theo quy luËt lîi nhuËn gi¶m dÇn. §ã lµ mét xu h­íng thùc tÕ, bëi chÝnh c«ng nghÖ th«ng tin mét bé phËn quan träng mét nÒn kinh tÕ tri thøc ®· trë thµnh ph­¬ng tiÖn gi¶i ph¸p c¸c tiÒm n¨ng s¸ng t¹o vµ tri thøc tiÒm Èn trong mçi con ng­êi, thµnh c«ng cô khuyÕch ®¹i vµ m¹nh cña n·o gièng nh­ c«ng nghÖ cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp khuÕch ®¹i søc m¹nh cña c¬ b¾p". Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, tri thøc trë thµnh nh©n tè s¶n xuÊt quan träng hµng ®Çu trong lùc l­îng s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh lîi thÕ so s¸nh cña mét n­íc. Nªn doanh nghiÖp nµo n¾m v÷ng quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, øng dông c«ng nghÖ míi, s¸ng t¹o ra s¶n phÈm míi sÏ thu ®­îc tØ suÊt lîi nhuËn cao h¬n møc trung b×nh. §iÒu cã phÇn quan träng h¬n lµ trong x· héi tri thøc, ng­êi lao ®éng lµm thuª tøc lµ ng­êi c«ng nh©n tri thøc, l¹i lµ ng­êi së h÷u c«ng cô s¶n xuÊt trÝ tuÖ cña b¶n th©n hä. C.M¸c ®· cã ph¸t kiÕn vÜ ®¹i khi cho r»ng, ng­êi c«ng nh©n nhµ m¸y kh«ng cã vµ kh«ng thÓ së h÷u m¸y h¬i n­íc vµ kh«ng thÓ lÊy m¸y h¬i n­íc ®i cïng víi b¹n m×nh. Kho hä chuyÓn tõ c«ng viÖc nµy sang c«ng viÖc kh¸c. Nhµ t­ b¶n cÇn së h÷u ®éng c¬ h¬i n­íc vµ cÇn kiÓm so¸t nã, thÕ nh­ng nh÷ng ®Çu t­ thùc sù trong x· héi tri thøc kh«ng ph¶i vµo m¸y mãc hay c«ng cô, mµ chÝnh lµ vµo ng­êi c«ng nh©n tri thøc, kh«ng cã ng­êi c«ng nh©n tri thøc th× cho dï m¸y mãc hiÖn ®¹i vµ tinh vi ®Õn ®©u th× kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®­îc. Víi t­ c¸ch lµ ®èi t­îng së h÷u, tri thøc lµ mét s¶n phÈm cã tÝnh lòy tuyÕn vµ rÊt khã ki