Luận văn Việc làm trong ngành thuỷ sản ở tỉnh Cà Mau

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chúng ta biết rằng việc làm không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề xã hội có tính chất toàn cầu, là mối quan tâm hàng đầu của toàn nhân loại nói chung, của mỗi quốc gia, dân tộc nói riêng. Cho nên có thể nói hiệu quả của việc giải quyết việc làm cho người lao động gắn liền với sự tồn tại và phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Đối với Việt Nam, vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động cũng không nằm ngoài quỹ đạo đó, đã được Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã nhấn mạnh: “Giải quyết việc làm là nhân tố quyết định để phát huy nhân tố con người, ổn định và phát triển kinh tế, làm lành mạnh xã hội, đáp ứng nguyện vọng chính đáng và yêu cầu bức xúc của nhân dân”. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng đã làm rõ thêm một bước đó là: “Khuyến khích người lao động tự tạo việc làm, phát triển nhanh các loại hình doanh nghiệp để thu hút nhiều lao động chú trọng đào tạo nghề, tạo việc làm cho nông dân, nhất là những nơi đất nông nghiệp bị chuyển đổi do công nghiệp hoá và đô thị hoá”. Tỉnh Cà Mau nằm ở cực Nam Tổ quốc, nằm ở điểm cuối Quốc lộ 1A, gần các nước Đông Nam Á, Cà Mau có điều kiện mở rộng giao lưu kinh tế, tiếp thu tiến bộ khoa học - công nghệ, chuyển giao công nghệ không chỉ với các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ, mà còn rất thuận lợi trong việc giao lưu với các nước khu vực Đông Nam Á và thế giới. Với tài nguyên khoáng sản của Cà Mau, ba mặt giáp biển, lại tiếp giáp với thềm lục địa rộng lớn, Cà Mau có tiềm năng về dầu hoả và khí đốt, nguồn thuỷ sản dồi dào… nó có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Từ đó, tỉnh đã định hướng phát triển ngành thuỷ sản là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh, như Nghị quyết 04/NQ-TU ngày 26/04/1999 của Tỉnh uỷ Cà Mau đã xác định “Là tỉnh có điều kiện tự nhiên thuận lợi và tiềm năng thuỷ sản to lớn, đa dạng để phát triển thành ngành kinh tế mũi nhọn góp phần đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đưa kinh tế Cà Mau từng bước hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới”. Trong quá trình tổ chức thực hiện ngành thuỷ sản đã góp phần có hiệu quả vào công cuộc xoá đói giảm nghèo, nếu năm 2000 thu nhập bình quân đạt 350 USD/người thì đến năm 2005 là 582 USD/người. Trong 9 đơn vị hành chính của tỉnh (trừ thành phố Cà Mau) thì kinh tế của các huyện như Ngọc Hiển, Năm Căn, Đầm Dơi, Phú Tân, Trần Văn Thời phát triển mạnh hơn các huyện khác nhờ có thế mạnh thuỷ sản. Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh có nhiều thuận lợi. Song cũng đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết như: về việc làm cho người lao động, kết cấu hạ tầng, y tế, giáo dục... Trong đó, vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động để họ có cuộc sống ổn định là vấn đề nổi cộm bởi bộ phận lao động này khi tách khỏi môi trường sống quen thuộc trước đây như một hiện tượng vừa mang tính khách quan phổ biến của quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất, do mang tính đặt thù của tỉnh Cà Mau. Hiện nay số lượng lao động chuyển đổi ngành nghề khá lớn như từ nông nghiệp là phổ biến sang lĩnh vực khai thác nuôi trồng, chế biến. Nhiều hộ không đủ vốn để sản xuất kinh doanh mở rộng dịch vụ; trình độ học vấn và trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, không có tiền đi học nghề để hoà nhập vào môi trường mới. Vì vậy tình trạng người lao động sau khi chuyển dịch cơ cấu kinh tế thì đời sống của họ cũng gặp không ít khó khăn. Xuất phát từ những vấn đề trên khi mà quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mở rộng qui mô sản xuất thực hiện ngành kinh tế mũi nhọn thì cần phải có chiến lược đồng bộ và cụ thể, trong đó vấn đề tạo việc làm trong ngành thuỷ sản cần được chú trọng. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Việc làm trong ngành thuỷ sản ở tỉnh Cà Mau” làm luận văn thạc sĩ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những nội dung liên quan đến đề tài giải quyết việc làm cho người lao động trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã có một số công trình nghiên cứu đó là: - Nolwen.HenaffJean-Yves (Biên tập khoa học): Lao động, việc làm và nguồn nhân lực ở Việt Nam 15 năm đổi mới (Nxb Thế giới Hà Nội năm 2001). Trong các bài viết này, các tác giả đã trình bày tổng quát về các giải pháp để giải quyết việc làm như: chính sách giáo dục - đào tạo, tổ chức lại nền kinh tế chiến lược của cá nhân, gia đình và của các doanh nghiệp. - GS.TS Phạm Đức Thành: Vấn đề giải quyết việc làm ở Việt Nam (Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 64). Phạm vi của bài viết này, tác giả đã đánh giá hiện trạng việc làm và thất nghiệp, trên cơ sở đó đề ra hướng giải quyết việc làm cho người lao động. - TS Nguyễn Hữu Dũng: Giải quyết vấn đề lao động và việc làm trong quá trình đô thị hoá, công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn (Tạp chí Lao động - xã hội số 246, từ ngày 1-15/9/2004). Nội dung bài viết, tác giả nêu lên thực trạng về lao động và việc làm ở nông thôn trong quá trình đô thị hoá và đưa ra các giải pháp cơ bản để giải quyết vấn đề lao động và việc làm. - Đào Mai Phước: Việc làm cho người lao động ngoại thành Hà Nội trong quá trình đô thị hoá, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Hà Nội, 2006, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Các công trình nêu trên chủ yếu nghiên cứu tiếp cận vấn đề việc làm ở góc độ chung khác nhau. Song chưa có công trình nào nghiên cứu vấn đề việc làm trong ngành thủy sản tỉnh Cà Mau. 3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích Phân tích việc làm trong ngành thuỷ sản ở tỉnh Cà Mau trong giai đoạn 2000 - 2007. Từ đó thấy được những thành công, hạn chế và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tạo việc làm trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau, cho những bước tiếp theo trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn sẽ hướng tới giải quyết các nhiệm vụ sau: + Hệ thống hoá các vấn đề lý luận về việc làm và tạo việc làm trong ngành thủy sản tỉnh Cà Mau. + Phân tích và đánh giá thực trạng tạo việc làm trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau thời gian qua. + Đề xuất giải pháp tạo việc làm trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau thời gian tới. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu vấn đề tạo việc làm cho người lao động trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau sau khi chuyển dịch cơ cấu kinh tế và mở rộng qui mô sản xuất của ngành thuỷ sản, chủ yếu ở lĩnh vực chế biến, nuôi trồng và khai thác (đánh bắt) thủy sản từ năm 2000 - 2007. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 4.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, lý thuyết lao động và việc làm hiện đại. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để phục vụ cho việc nghiên cứu và thực hiện những nhiệm vụ đã đề ra, luận văn sẽ sử dụng những phương pháp sau: Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; phương pháp phân tích tổng hợp; phương pháp điều tra, khảo sát, thống kê, so sánh. 5. Những đóng góp về khoa học của luận văn - Luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận chung về việc làm, tạo việc làm trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau. - Đánh giá thực trạng tạo việc làm trong ngành thuỷ sản tỉnh Cà Mau khi mở rộng qui mô sản xuất và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đề xuất những giải pháp khả thi để tạo thêm việc làm trong ngành thuỷ sản những năm tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn nhằm cung cấp những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc làm trong ngành thuỷ sản của tỉnh Cà Mau. Để nâng cao khả năng nhận thức, nghiên cứu và tham mưu cho tỉnh nâng cao nguồn nhân lực phục vụ cho việc phát triển kinh tế-xã hội, mà mũi nhọn là ngành thuỷ sản. - Luận văn góp phần cung cấp thêm những cơ sở khoa học cho các cơ quan, ban ngành của tỉnh đặc biệt là ngành thuỷ sản có thể tham khảo để thực hiện tốt chính sách giải quyết việc làm trong ngành thủy sản những năm tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC LÀM TRONG NGÀNH THUỶ SẢN 1.1. VIỆC LÀM VÀ NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI VIỆC LÀM TRONG NGÀNH THỦY SẢN 1.1.1. Quan niệm về việc làm Chúng ta biết rằng lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người nhằm tạo ra các sản phẩm phục vụ nhu cầu đời sống của con người, là tiêu thức để phân biệt hoạt động của con người với hoạt động theo bản năng của con vật. Trong lao động không chỉ tạo ra của cải mà còn cải tạo bản thân con người, phát triển con người về mặt thể lực và trí lực. Vấn đề này C.Mác khẳng định đó là: Lao động trước hết đó là quá trình diễn ra sự tác động giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên, một quá trình trong đó, bằng sự hoạt động của chính mình, con người làn trung gian điều tiết và kiểm tra sự trao đổi giữa họ và tự nhiên. Trong khi tác động vào tự nhiên ở bên ngoài thông qua sự vận động đó và làm thay đổi tự nhiên, con người cũng đồng thời cũng làm thay đổi bản tính của chính nó [29, tr.230]. Như vậy lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người tác động vào thế giới tự nhiên, nhằm biến tự nhiên thành các sản phẩm phục vụ cho nhu cầu của đời sống con người. Do đó, lao động là hoạt động đặc thù của con người, nó ra đời, tồn tại, phát triển cùng với sự xuất hiện tồn tại và phát triển của con người. Trong quá trình lao động con người không chỉ tạo ra của cải vật chất mà còn sáng tạo ra những giá trị tinh thần cho xã hội. Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã chứng minh vai trò quyết định của lao động đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, ngày nay khi khoa học - công nghệ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, trình độ khoa học - công nghệ phát triển cao chi phối mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, nhưng cũng không thể thay thế nguồn lực lao động. Bởi nguồn lực lao động là nhân tố, phát minh ra những thành tựu khoa học - công nghệ, sáng tạo ra thiết bị và sử dụng chúng vào trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội; đồng thời nguồn lực lao động là nhân tố quyết định việc tổ chức và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực khác. Hơn nữa, trong các yếu tố “đầu vào” của quá trình sản xuất, lao động được coi là yếu tố cơ bản nhất. Do tiền công lao động là một trong những chi phí hình thành nên giá thành sản phẩm hàng hoá và dịch vụ, cho nên tiết kiệm lao động để hạ giá thành sản phẩm và hàng hoá, tăng lợi nhuận là mục tiêu của các doanh nghiệp trong cơ chế thị trường. Cho đến ngày nay, khoa học và thực tiễn kinh tế đều khẳng định các nguồn lực chủ yếu để phát triển kinh tế đó là: lao động, tài nguyên thiên nhiên, vốn và khoa học - công nghệ. Trong đó, nguồn lực lao động là nhân tố quyết định nhất. Các nguồn lực khác có thể khai thác cạn kiệt nhưng nguồn lực con người là vô cùng, vô tận nếu các quốc gia có chính sách đào tạo và sử dụng một cách hợp lý. Lênin nói: “Lực lượng sản xuất hàng đầu nhân loại là người công nhân, là người lao động” [26, tr.430]. Nguồn lao động là một trong những yếu tố hình thành tiềm năng của mỗi quốc gia, nói đến nguồn lao động là nói đến một bộ phận dân số trong đó có tuổi quy định tham gia vào quá trình lao động và những người không có việc làm đang tích cực tìm kiếm việc làm. Khi nói đến nguồn lao động không chỉ nói đến người lao động mà còn đề cập đến cả chất lượng lao động. Chất lượng nguồn lao động là khả năng lao động có hiệu quả của người lao động. Trong điều kiện đang hướng tới phát triển kinh tế tri thức có đông đảo lực lượng lao động tham gia vào phát triển kinh tế là rất cần thiết, nhưng chưa đủ, chỉ khi lực lượng lao động bao gồm những con người có thể lực, có trí tuệ, giỏi về tay nghề, ham học hỏi, tích luỹ được kinh nghiệm mới có khả năng sử dụng có hiệu quả các nguồn lực khác vào tăng trưởng và phát triển kinh tế. Nguồn lao động được hình thành trên cơ sở dân số. Vì vậy giữa dân số và lao động có mối quan hệ mật thiết với nhau, tốc độ tăng dân số sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng tự nhiên của nguồn lao động, chất lượng dân số tốt thì chất lượng lao động sẽ tốt và ngược lại. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng lao động bao gồm: tình trạng sức khoẻ của người lao động; chính sách giáo dục - đào tạo, chính sách tiền lương, tiền thưởng và các chính sách ưu đãi của Nhà nước. Ở nước ta còn có nhiều trình độ phát triển khác nhau, thì tình trạng thiếu việc làm, thất nhiệp cũng có nhiều nguyên nhân khác nhau. Đối với các nước nghèo, các nước đang phát triển, dân số tăng nhanh và trình độ phát triển kinh tế thấp dẫn đến tình trạng thiếu việc làm và thất nghiệp ngày càng cao. Vì thế, tạo ra nhiều chỗ làm việc mới, giảm tỷ lệ thất nghiệp là mục tiêu quan trọng của các quốc gia trên thế giới. Như phân tích trên cho ta thấy rằng, lao động là quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi con người trong mỗi quốc gia. Thực hiện quyền và nghĩa vụ đó thì người lao động có việc làm hợp pháp, nên việc làm là điều kiện để quá trình lao động được diễn ra và cũng là cơ sở để người lao động có thu nhập, đảm bảo ổn định đời sống của bản thân con người và của toàn xã hội. Việc làm là một phạm trù tổng hợp liên kết các quá trình kinh tế, xã hội và nhân khẩu, là một trong những vấn đề chủ yếu nhất của toàn bộ đời sống xã hội. Trong khái niệm việc làm và khái niệm lao động nó không giống nhau nhưng lại liên quan chặt chẽ với nhau. Việc làm thể hiện mối quan hệ của con người với những chỗ làm việc cụ thể, là những giới hạn xã hội cần thiết trong đó có lao động diễn ra, đồng thời nó là điều kiện cần thiết thoả mãn nhu cầu xã hội về lao động, là nội dung chính của hoạt động con người. Về gốc độ kinh tế, việc làm thể hiện mối tương quan giữa sức lao động và tư liệu sản xuất, giữa yếu tố con người và yếu tố vật chất trong quá trình sản xuất. Việc làm là vấn đề quan trọng được quan tâm hàng đầu đối với mỗi cá nhân, gia đình và Chính phủ trong mỗi quốc gia. Cho nên quan niệm về việc làm không cố định mà nó được xét trên nền tảng của một chế độ chính trị, gắn với trình độ phát triển kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của mỗi quốc gia, mỗi thời đại. Khi trình độ phát triển mọi mặt, đặt biệt là định hướng chính trị của mỗi quốc gia thay đổi. Vấn đề này được nhà kinh tế học nổi tiếng John Mayad Keyner (1883 - 1946) viết “Một nền kinh tế tiền tệ, như chúng ta sẽ thấy thực chất là nền kinh tế trong đó những quan điểm luôn thay đổi về tương lai, có khả năng ảnh hưởng tới số lượng việc làm chứ không chỉ định hướng việc làm mà thôi”. Nhà kinh tế thuộc Viện Hải quân Luân-đôn ông Shi-han-tơ cho rằng: việc làm theo nghĩa rộng là toàn bộ các hoạt động kinh tế của một xã hội nghĩa là tất cả những gì quan hệ đến cách kiếm sống của con người, kể cả quan hệ xã hội và các tiêu chuẩn hành vi tạo thành khuôn khổ của quá trình kinh tế. Theo quan điểm này của ông Shi-han-tơ, thì tất cả các hoạt động, hành vi mang lại nguồn thu nhập để đảm bảo cuộc sống cho mọi người đều gọi là việc làm. Như vậy đã đồng nhất việc làm hợp pháp và bất hợp pháp. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta hiện nay thì không thể chấp nhận quan niệm trên, bởi các quan hệ nền kinh tế hiện nay càng phát sinh cả những mặt tích cực và tiêu cực, đó là xuất hiện nhiều nguồn thu nhập không chính đáng, nó đã làm gia tăng các tệ nạn xã hội, kiềm hãm sự tăng trưởng, phát triển của nền kinh tế đất nước. Ông tiến sĩ Sơn-hin và phó tiến sĩ Crin-xốp người Nga cho rằng: việc làm là sự tham gia của người có khả năng lao động vào một hoạt động xã hội có ích trong công việc nội trợ hay trong kinh tế phụ của các nông trang viên. Với quan niệm này của hai ông cho rằng tất cả những người có công việc ổn định trong guồng máy hoạt động kinh tế - xã hội, kể cả những người làm công việc nội trợ, làm kinh tế phụ của nông trang viên, người đi học đều gọi là có việc làm. Theo quan điểm này thì có ưu điểm đó là xác định lao động của người nội trợ và người làm kinh tế phụ đều là việc làm, bởi vì nó đã góp phần tạo ra thu nhập để trực tiếp hay gián tiếp nuôi sống bản thân. Nhưng quan niệm này chưa xác định mà lại cho rằng những người đi học là có việc làm. Bởi vì những người đi học như học sinh, sinh viên, người học nghề, các trường chuyên nghiệp đều chưa có khả năng tạo ra thu nhập để nuôi sống bản thân, các khoản chi tiêu của họ đều phụ thuộc vào thu nhập của người khác, của xã hội. Đa số những người đi học trong độ tuổi lao động nhưng không thuộc người lao động. Ông Giăng-mu-li là phó cố vấn kinh tế của văn phòng lao động quốc tế cho rằng: việc làm có thể được định nghĩa như một tình trạng trong đó có sự trả công bằng tiền hoặc hiện vật, do có một sự tham gia tích cực có tính chất cá nhân và trực tiếp vào nổ lực sản xuất. Theo quan niệm này thì có phát triển hơn, tuy nhiên nếu chỉ có những hoạt động được trả công bằng tiền hoặc hiện vật thì mới được coi là việc làm thì chưa thoả đáng. Những người nằm trong lực lượng lao động nhưng làm công việc nội trợ, bản thân họ không nhận được tiền công, tiền lương bằng tiền hay hiện vật từ xã hội, từ người sử dụng lao động mà chỉ nhận sự phân phối lại trực tiếp từ các thành viên trong gia đình. Họ không trực tiếp mà gián tiếp tạo ra thu nhập và gián tiếp tạo ra thu nhập từ các thành viên trong gia đình có việc làm hưởng tiền lương từ xã hội. Như vậy, họ là những người có việc làm, đảm nhận một chức năng trong guồng máy chỉ đạo xã hội - đó là nghề nội trợ. Như vậy quan niệm về việc làm như thế nào là hợp pháp, hợp lý ? Xuất phát từ thực tiễn trong đời sống kinh tế - xã hội, có việc làm được coi là hợp pháp chính đáng song lại có việc làm tạo ra thu nhập nhưng được coi là bất chính. Chính sự phân biệt này dựa trên cơ sở luật pháp và ý thức hệ của mỗi quốc gia trong mỗi thời kỳ, giai đoạn của trình độ phát triển. Quan niệm về việc làm hợp pháp là phải việc làm mang lại thu nhập chính đáng cho con người, nghề nghiệp hợp pháp phải tương ứng với pháp luật của mỗi nước cho phép. Tại Hội nghị của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã đưa ra quan niệm về người có việc làm như sau: “người có việc làm là những người làm một việc gì đó, có được trả tiền công, lợi nhuận hoặc được thanh toán bằng hiện vật hoặc những người tham gia vào hoạt động mang tính chất tự tạo việc làm vì lợi ích hay thu nhập gia đình, không nhận được tiền công hay hiện vật” [3, tr.47]. Nói như vậy có nghĩa là, người có việc làm bao gồm những người lao động ở tất cả các khu vực (công và tư) có thu nhập đem lại nguồn sống cho bản thân gia đình và xã hội. Nói như thế đây là một khái niệm mềm dẻo phù hợp với nền kinh tế thị trường, phù hợp với nền kinh tế nhiều thành phần. Cho nên khái niệm này được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Qua nghiên cứu theo chúng tôi, nếu lao động là quá trình tiêu dùng sức lao động, quá trình đó chỉ có diễn ra khi đã được dựa trên giả định những tiền đề vật chất cho quá trình đó là đã đầy đủ. Trên bình diện một nước cụ thể thì quá trình lao động sản xuất (việc làm) của một bộ phận dân cư có sức lao động lại được giả định trên cơ sở số lượng việc làm. Bởi vậy, cho nên việc làm không chỉ diễn ra trên mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, mà cả quan hệ giữa con người với con người, trong đó liên quan đến các lợi ích kinh tế và luật pháp khi đã tạo lập đầy đủ các yếu tố vật chất cho quá trình đó có thể diễn ra. Như vậy, việc làm là một phạm trù tổng hợp liên kết các quá trình kinh tế, xã hội và nhân khẩu thuộc loại vấn đề chủ yếu của toàn bộ đời sống xã hội. Nước ta, sau khi giành được độc lập dân tộc, chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Chúng ta phải ra sức đấu tranh làm cho nhân dân ai cũng được ăn no mặc ấm, có việc làm, có giờ nghỉ, được học tập. Đồng thời Người cũng chỉ rõ đó là trách nhiệm của Đảng và Chính phủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định; "Chủ nghĩa xã hội trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có công ăn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh phúc" [31, tr.17]. Đất nước ta trong một thời kỳ dài, chúng ta đã quan niệm chưa đúng trong cơ chế kế hoạch hoá tập chung quan liêu bao cấp, người lao động được coi là có việc làm và được xã hội thừa nhận, trân trọng là người làm việc trong thành phần kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, còn làm nội trợ, kinh tế gia đình, kinh doanh, hành nghề cá thể thì chưa được xem là có việc làm chính đáng. Chính quan niệm này đã dẫn đến tình trạng mọi người chen chân nhau tìm việc làm trong khu vực kinh tế quốc doanh và tập thể. Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân làm cho số người làm việc trong khu vực kinh tế quốc doanh tăng lên quá mức cao so với khối lượng sản xuất, công tác đảm nhận; kinh tế tập thể phát triển nhanh về số lượng nhưng lại thiếu đi tính vững chắc; còn kinh tế gia đình teo đi; kinh tế tư nhân, cá thể không phát triển được. Từ đó đã gây tác hại không nhỏ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, làm mai một khá nhiều nguồn công việc làm trong xã hội, đưa vấn đề giải quyết việc làm đến chỗ khó khăn. Vấn đề này có rất nhiều công trình nghiên cứu trước đây thường bó hẹp trong các chức danh như viên chức, công chức, công nhân các lao động được hưởng lương và hưởng chế độ bao cấp của nhà nước. Từ đó mà tạo ra việc làm, thu hút lao động là trách nhiệm chủ yếu của nhà nước. Khi đất nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường, quan niệm về việc làm đã được thay đổi một cách căn bản. Trên cơ sở học tập tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng khái niệm việc làm của ILO và nghiên cứu điều kiện cụ thể của Việt Nam. Ngày nay các quan niệm về việc làm cũng được hiểu rộng hơn, đó là hoạt động của con người nhằm tạo ra thu nhập, mà không bị pháp luật ngăn cấm. Chúng ta đã có khái niệm thống nhất về việc làm được khẳng định trong Bộ luật Lao động của nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ở Điều 13, Chương II (việc làm) Bộ luật Lao động nước ta qui định “mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm” [33, tr.42]. Theo khái niệm trên một hoạt động được coi là việc làm cần thoả mãn các điều kiện sau: Một là, hoạt động đó phải có ích và tạo ra thu nhập cho người lao động và các thành viên trong gia đình, chỉ có hữu ích và nhấn mạnh tiêu thức tạo ra thu nhập. Hai là, hoạt động đó không bị pháp luật cấm, điều này chỉ rõ tính pháp lý của việc làm. Hoạt động có ích không giới hạn về phạm vi và ngành nghề và hoàn toàn phù hợp với sự phát triển của thị trường lao động ở nước ta trong quá trình phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Chính vì vậy, ngày nay người lao động hợp pháp được đặt vào vị trí chủ thể có quyền tự do tìm kiếm việc làm, hoặc tạo ra việc làm cho người khác trong khuôn khổ pháp luật, không bị phân biệt đối xử cả trong hay ngoài khu vực kinh tế nhà nước, mức cụ thể ở đây là công dân có thể làm tất cả những gì mà pháp luật không cấm. Với những điều kiện trên cho ta thấy nó có quan hệ chặt chẽ với nhau, là điều kiện cần và đủ của một hoạt động được thừa nhận là việc làm. Nếu như một hoạt động chỉ tạo ra thu nhập nhưng vi phạm pháp luật như buôn lậu, buôn bán những mặt hàng mà pháp luật nghiêm cấm thì không công nhận là việc làm. Bên cạnh đó, một hoạt động dù là hợp pháp và có ích nhưng không tạo ra thu nhập thì cũng không được thừa nhận là việc làm. Như công việc nội trợ hàng ngày cho chính gia đình mình thì không được coi là việc làm, nhưng nếu người đó cũng thực hiện các công việc nội trợ tương tự cho gia đình người khác và được trả tiền công thì hoạt động đó được thừa nhận là việc làm. Như vậy với quan niệm mới về việc làm như trên đã khuyến khích việc mở rộng thị trường lao động, đa dạng hoá các hình thức lao động và xác định chuẩn mực mới về giá trị xã hội. Vấn đề việc làm và giải quyết việc làm là vấn đề có ý nghĩa to lớn đối với mỗi quốc gia. Trong Bộ luật Lao động của nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã có quy định rõ ràng và đầy đủ về trách nhiệm của nhà nước, trách nhiệm của từng thành viên trong xã hội đối với vấn đề việc làm: “giải quyết việc làm, đảm bảo cho mọi người có khả năng lao động đều có cơ hội có việc làm, là trách nhiệm của Nhà nước, của các doanh nghiệp và của toàn xã hội” [33, tr.142]. Cụ thể qui định trách nhiệm của nhà nước đó là: - Nhà nước định ra các chỉ tiêu kế hoạch giải quyết việc làm mới trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. - Có chính sách ưu đãi, khuyến khích giải quyết việc làm như: hỗ trợ về tài chính vay vốn, miễn giảm thuế. - Chính phủ lập chương trình quốc gia về việc làm, phát triển hệ thống dịch vụ việc làm, hệ thống các cơ sở dạy nghề. Các qui định trách nhiệm của doanh nghiệp: - Phải đảm bảo việc làm cho người lao động mà doanh nghiệp đã tuyển dụng. - Phải mở rộng quỹ dự phòng về trợ cấp mất việc làm. - Phải ưu tiên lao động nữ, người tàn tật với một tỷ lệ thích hợp và có công việc phù hợp cho bộ phận lao động này khi thay đổi cơ cấu công nghệ, nếu cho người lao động thôi việc thì phải trợ cấp mất việc làm. - Các tổ chức đoàn thể, tổ chức xã hội trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tham gia các chương trình giải quyết việc làm của chính phủ. Như vậy các qui định trên cho ta thấy sự thay đổi căn bản trong nhận thức về vấn đề việc làm và giải quyết việc làm của nước ta; tức là từ chỗ cho rằng giải quyết việc làm là trách nhiệm của nhà nước và chỉ làm việc trong các cơ quan, xí nghiệp của nhà nước mới được coi là có việc làm đến nay đã nhận t