Luận văn Việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam bộ

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc làm nói chung và việc làm cho thanh niên nói riêng không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề xã hội có tính chất toàn cầu, là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia, dân tộc và của toàn nhân loại nói chung. Có thể nói, hiệu quả của việc giải quyết việc làm gắn liền với sự tồn tại bền vững của mọi quốc gia. Đối với Việt Nam, vấn đề giải quyết việc làm cũng không nằm ngoài quỹ đạo đó, văn kiện Đại hội IX của Đảng đã nhấn mạnh: “giải quyết việc làm là nhân tố quyết định để phát huy nhân tố con người, ổn định và phát triển kinh tế, làm lành mạnh xã hội, đáp ứng nguyện vọng chính đáng và yêu cầu bức xúc của nhân dân” [10]. Đảng ta khi lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cho sự phát triển nhanh và bền vững luôn coi “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”. Vì vậy “vấn đề thanh niên phải đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát huy nhân tố và nguồn lực con người” [8]. Bước sang thế kỷ XXI, với những cơ hội và thách thức, trên cơ sở nhìn nhận sâu sắc những ưu điểm và những biểu hiệu phức tạp của thanh niên hiện nay, Nghị quyết Đại Hội IX của Đảng đã xác định đối với thế hệ trẻ cần phải “chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng đạo đức lối sống, văn hóa, sức khỏe, nghề nghiệp giải quyết việc làm, phát triển tài năng và sức sáng tạo, phát huy vai trò xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Miền Tây Nam Bộ bao gồm 13 tỉnh - thành, đây là miền đất trù phú, đầy tiềm năng, trọng điểm phát tiển kinh tế nông nghiệp, nông thôn ở nước ta và khu vực Đông Nam Á. Trong những năm qua,cùng với quá trình phát triển của cả nước, miền Tây Nam Bộ đã có những bước chuyển mạnh mẽ về nhiều mặt, thu được nhiều thành tựu quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, chính trị ổn định. Trong những thành tựu đó có vấn đề việc làm cho nguời lao động nói chung, thanh niên nói riêng. Tuy nhiên vấn đề việc làm cho thanh niên nông thôn khu vực miền Tây Nam Bộ ở nước ta hiện nay đang đặt ra nhiều vấn đề bất cập: Trình độ học vấn, tay nghề chuyên môn, trình độ tin học, ngoại ngữ còn rất thấp, một bộ phận thanh niên nông thôn chưa thực sự thay đổi suy nghĩ, tập quán sống để thích ứng với yêu cầu của quá trình CNH, HĐH và hội nhập kinh tế đang diễn ra rất nhanh ở nông nghiệp, nông thôn. Vấn đề việc làm của thanh niên nông thôn ở nhiều địa phương chưa thực sự được các cấp và các chủ thể xã hội chú trọng, đầu tư, quan tâm và tiến hành đồng bộ có tính chiến lược trong công tác thanh niên. Tỷ lệ thiếu việc làm thất nghiệp của thanh niên có xu hướng ngày càng tăng, mức thu nhập thấp đã dẫn tới con đường thanh niên phải tự tìm kiếm việc làm, không ít trường hợp bị lừa gạt hoặc phải làm những công việc ở mức lương thấp, những việc làm trái với pháp luật, đạo đức của xã hội: bán bia ôm, gái mãi dâm, trộm cắp, cướp giật, lừa đảo, buôn bán ma túy... thậm chí phải chấp nhận lấy chồng nước ngoài thông qua môi giới, mục đích chỉ vì cuộc sống sinh tồn do thiếu việc làm và thất nghiệp, mức thu nhập thấp ở nông thôn gây ra. Đây là vấn đề rất bức xúc, gay gắt và có tính cấp thiết không chỉ đối với thanh niên, gia đình và toàn xã hội phải chú tọng quan tâm giải quyết trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ những vấn đề trên, tác giả chọn vấn đề "Việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam bộ" làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Kinh tế chính trị. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong những năm gần đây, vấn đề việc làm, giải quyết việc làm nói chung được nhiều người quan tâm nghiên cứu, cụ thể như: - Nolwen.Hennaff.Jean-Yves.Martin (biên tập khoa học): Lao động, việc làm và nguồn nhân lực ở Việt Nam 15 năm đổi mới - Nxb Thế giới, Hà nội 2001. - GS.TS Phạm Đức Thành: Vấn đề giải quyết việc làm ở Việt Nam, Tạp chí Kinh tế và Phát triển, số 64. - Hồng Minh: Hà Nội giải quyết việc làm cho lao động khu vực chuyển đổi mục đích sử dụng đất, Tạp chí Lao động - Xã hội số 270 (từ 1-15/9/2005). - TS Nguyễn Hữu Dũng: Giải quyết vấn đề lao động và việc làm trong quá trình đô thị hoá, công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn, Tạp chí Lao động - Xã hội số 246 (từ 1-15/9/2004). Hay Đô thị hoá, công nghiệp hoá, hiện đại hoá với việc đảm bảo điều kiện sống và làm việc của người lao động, Tạp chí Lý luận chính trị số 11-2005. “Thị trường lao động và định hướng nghề cho thanh niên”, Nxb lao động xã hội Hà Nội, 2005. - TS Nguyễn Thị Thơm (chủ biên):Thị trường lao động Việt Nam-thực trạng và giải pháp, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2006. - Lê Minh Hùng: Đà Nẵng nỗ lực chuyển đổi ngành nghề, giải quyết việc làm cho lao động diện giao đất, Tạp chí Lao động - Xã hội số 259 (từ 16-31/9/2005). Nhìn chung những công trình và bài viết nói trên đã tiếp cận nghiên cứu vấn đề việc làm, vấn đề tác động của quá trình CNH, HĐH, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đến người lao động nói chung và đến vấn đề vịêc làm, giải quyết việc làm cho thanh niên ở nhiều góc độ, nhiều địa phương, nhiều lĩnh vực (nông thôn, thành thị, miền núi, đồng bằng...) khác nhau và gợi mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới rất bổ ích. Song cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu vấn đề việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ một cách cơ bản, toàn diện và có hệ thống. 3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích - Làm rõ những ưu điểm, hạn chế của việc giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ thời gian qua (từ 2002 đến 2007). - Đề xuất một số giải pháp để nhằm giải quyết việc làm hợp lý cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ trong giai đoạn từ nay đến năm 2015. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích trên, luận văn sẽ hướng tới giải quyết các nhiệm vụ: - Nêu ra những cơ sở khoa học của việc giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn giai đoạn hiện nay. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn ở một số tỉnh miền Tây Nam Bộ thời gian qua. - Từ đó, luận văn nêu ra một số giải pháp chủ yếu để giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ giai đoạn đến năm 2015. 3.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ - Phạm vi nghiên cứu + Đề tài việc làm cho thanh niên là vấn đề rất rộng, nó bao hàm cả vấn đề tạo việc làm, tìm việc làm, giải quyết việc làm... Vì vậy, trên phương diện Kinh tế chính trị, luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ giai đoạn 2002-2007. + Địa bàn nghiên cứu chủ yếu tập trung ở các tỉnh đặc trưng cho cả vùng như: Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 4.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên nguyên lý của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam, lý thuyết việc làm hiện đại. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, luận văn sử dụng những phương pháp đặc trưng của kinh tế chính trị như: Phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp trừu tượng hoá khoa học... 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận văn - Luận văn làm rõ cơ sở khoa học của việc giải quyết việc làm nói chung và giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ nói riêng. - Đánh giá đúng thực trạng vấn đề giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ, từ đó đề xuất những giải pháp khả thi để giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ trong giai đoạn đến năm 2015. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn nhằm cung cấp những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn giải quyết việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ hiện nay, đặc biệt nâng cao khả năng nghiên cứu và phục vụ cho công tác giảng dạy tại Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam. - Luận văn góp phần cung cấp thêm những cơ sở khoa học cho hoạt động hoạch định chính sách, tạo điều kiện quan tâm và giải quyết tốt vấn đề việc làm cho thanh niên nông thôn miền Tây Nam Bộ trong những năm tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết cấu gồm 3 chương, 7 tiết. Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO THANH NIÊN NÔNG THÔN 1.1.1. Quan niệm về việc làm 1.1.1.1. Khái quát về việc làm và vai trò của việc làm Ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng g¾n liÒn víi con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. Tõ xa x­a con ng­êi ®· biÕt lµm lông, t×m kiÕm trong thÕ giíi xung quanh nh÷ng s¶n phÈm ®Ó phôc vô nhu cÇu cho b¶n th©n m×nh. Khi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn, th× mçi ng­êi tham gia lao ®éng s¶n xuÊt víi mét viÖc lµm cô thÓ nh»m t¹o ra thu nhËp nu«i sèng b¶n th©n vµ ®ãng gãp cho x· héi. ViÖc lµm tr­íc hÕt lµ ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng­êi, lµ ho¹t ®éng lao ®éng cô thÓ cña mçi ng­êi lao ®éng cô thÓ trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña x· héi. Gièng nh­ lao ®éng, viÖc lµm còng ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng víi giíi tù nhiªn, v× vËy viÖc lµm còng chÞu t¸c ®éng bëi nh÷ng qui luËt vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn. MÆt kh¸c, khi nãi ®Õn viÖc lµm lµ nãi ®Õn tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña lao ®éng. Ng­êi lao ®éng víi kü n¨ng cña m×nh, kÕt hîp víi t­ liÖu s¶n xuÊt, ho¹t ®éng trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh cña c¬ cÊu kinh tÕ x· héi, ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt (tøc lµ ®ang lµm viÖc) - hä cßn cã quan hÖ víi nhau, quan hÖ x· héi. V× vËy, viÖc lµm còng chÞu t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ, x· héi. Nh­ vËy, viÖc lµm vµ lao ®éng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. ViÖc lµm lµ c¸i vá x· héi, lµ c¸i khung ph¸p lý trong ®ã lao ®éng diÔn ra. NÕu lao ®éng lµ ph¹m trï vÜnh viÔn, th× viÖc lµm kh«ng ph¶i nh­ vËy. XÐt trªn tæng thÓ cã nh÷ng n¬i, nh÷ng lóc cã hiÖn t­îng ng­êi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm trong khi ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng­êi kh«ng bao giê ngõng l¹i. ViÖc lµm nãi lªn mèi quan hÖ cña con ng­êi víi kh«ng gian, trung gian, quan hÖ vµ nh÷ng giíi h¹n x· héi cÇn thiÕt mµ trong ®ã mét qu¸ tr×nh lao ®éng cô thÓ ®­îc diÔn ra. Nãi ®Õn viÖc lµm lµ nãi ®Õn c«ng viÖc cña ng­êi lao ®éng víi nh÷ng ngµnh nghÒ, c«ng viÖc cô thÓ; lµ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ cña ng­êi lao ®éng, ®¸p øng nhu cÇu x· héi, nhu cÇu c¸ nh©n cña ng­êi lao ®éng nã cã tÝnh cô thÓ, t­êng minh. Tãm l¹i, cã thÓ nãi lao ®éng lµ c¸i chung vµ viÖc lµm lµ c¸i riªng. ViÖc lµm lµ ph¹m trï tæng hîp, liªn kÕt c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi. Trªn khÝa c¹nh x· héi, viÖc lµm ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, trong ®ã qu¸ tr×nh lao ®éng ®­îc diÔn ra, lµ c¬ së ®Ó c¸c mèi quan hÖ x· héi tån t¹i trong mèi liªn hÖ ®an xen, liªn kÕt víi nhau ph¸t triÓn theo h­íng lµnh m¹nh. Lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi phøc t¹p, viÖc lµm g¾n c¸ nh©n víi x· héi - nã kh«ng nh÷ng ®em l¹i thu nhËp cho ng­êi lao ®éng ®Ó nu«i sèng b¶n th©n hä mµ cßn t¹o ra mét l­îng cña c¶i cho x· héi. C.M¸c ®· nãi: “Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi th× khèi l­îng vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm t¨ng lªn tû lÖ thuËn víi sè l­îng lao ®éng ®­îc sö dông” [18, tr.75]. ViÖc lµm lµ mét vÇn ®Ò cã ý nghÜa kinh tÕ x· héi vµ chÝnh trÞ quan träng cña mét quèc gia. HiÖn nay ®¶m b¶o an toµn viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Thêi kú ®Èy m¹nh CNH, H§H vµ xu thÕ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ë n­íc ta hiÖn nay ®ang t¹o ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc vÒ lao ®éng, viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. ChÝnh v× vËy nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ viÖc lµm lµ vÊn ®Ò quan träng t¹o c¬ së lý luËn ®Ó ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc gi¶i quyÕt viÖc lµm, ph¸t huy nguån lùc lao ®éng cña x· héi. 1.1.1.2. Một số đặc trưng của việc làm - Những quan niệm khác nhau về việc làm Quan niệm về việc làm không cố định mà nó được xét trên nền tảng của một chế độ chính trị, gắn với trình độ phát triển kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của mỗi quốc gia, mỗi thời đại. Khi trình độ phát triển mọi mặt, đặc biệt là định hướng chính trị của một quốc gia thay đổi, quan niệm về việc làm cũng biến đổi. Trong lịch sử cho thấy việc thay đổi những quan điểm về tương lai trực tiếp ảnh hưởng tới số lượng việc làm chứ không chỉ định hướng việc làm. Có quan niệm cho rằng, tất cả các hoạt động, hành vi mang lại thu nhập để đảm bảo cuộc sống cho mọi người đều được gọi là việc làm. Quan điểm này đã không tính đến tính pháp lý của việc làm, đã đồng nhất việc làm hợp pháp và bất hợp pháp. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường hiện nay không thể chấp nhận được quan niệm này, bởi khi các quan hệ thị trường ngày càng phát sinh cả những mặt tích cực và tiêu cực, nhiều nguồn thu nhập không chính đáng đang làm gia tăng các tệ nạn xã hội, kìm hãm sự tăng trưởng, phát triển của nền kinh tế đất nước. Quan niệm thứ ba lại cho rằng: Việc làm có thể được định nghĩa như một tình trạng trong đó có sự trả công bằng tiền bạc hoặc hiện vật, do đó có một sự tham gia tích cực có tính cá nhân và trực tiếp vào nỗ lực sản xuất. So với hai quan niệm trên quan niệm này phát triển hơn, khái quát hơn hai quan niệm trên. Tuy nhiên nếu chỉ có những hoạt động được trả công bằng tiền hoặc hiện vật mới được coi là việc làm thì chưa thoả đáng. Những người nằm trong lực lượng lao động nhưng làm công việc nội trợ, bản thân họ không nhận được tiền công, tiền lương bằng tiền hay hiện vật từ xã hội, từ người sử dụng lao động mà chỉ nhận được sự phân phối lại trực tiếp thu nhập từ các thành viên trong gia đình. Họ không trực tiếp mà gián tiếp tạo ra thu nhập trực tiếp, họ nhận được thu nhập gián tiếp thông qua điều tiết thu nhập từ các thành viên trong gia đình có việc làm hưởng tiền lương trong xã hội. Vậy, họ là những người có việc làm, đảm nhận một chức năng trong guồng máy chỉ đạo xã hội - nghề nội trợ. Tại Hội nghị quốc tế lấn thứ 13 năm 1983, Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đã đưa ra quan niệm: “Người có việc làm là những người làm một việc gì đó, có được trả tiền công, lợi nhuận hoặc những người tham gia vào các hoạt động mang tính chất tự tạo việc làm vì lợi ích hay vì thu nhập gia đình, không nhận được tiền công hay hiện vật” [4, tr.47]. Tr­íc ®©y, trong c¬ chÕ cò viÖc lµm cña ng­êi lao ®éng th­êng do nhµ n­íc gi¶i quyÕt víi chÕ ®é “biªn chÕ” suèt ®êi. Ng­êi lao ®éng cã viÖc lµm ®­îc x· héi t«n träng vµ thõa nhËn lµ nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp cña nhµ n­íc, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh, víi quan niÖm Nhµ n­íc bè trÝ viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. ChÝnh v× vËy, x· héi kh«ng thõa nhËn hiÖn t­îng thÊt nghiÖp, thiÕu viÖc lµm hay viÖc lµm kh«ng ®Çy ®ñ. Quan ®iÓm ®ã t¹o ra t©m lý û l¹i vµo nhµ n­íc ë ng­êi lao ®éng khi hä cÇn viÖc lµm. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN, quan niÖm trªn vÒ viÖc lµm ®· thay ®æi. Quan ®iÓm míi vÒ viÖc lµm ®­îc thÓ hiÖn ë LuËt lao ®éng cña N­íc Céng hßa XHCN ViÖt Nam söa ®æi bæ sung n¨m 2002. §iÒu 13, ch­¬ng 2 (viÖc lµm) cña LuËt qui ®Þnh: “Mäi ho¹t ®éng lao ®éng t¹o ra nguån thu nhËp kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm ®Òu ®­îc thõa nhËn lµ viÖc lµm ”. Tõ qui ®Þnh trªn chóng ta cã thÓ ®­a ra kh¸i niÖm vÒ viÖc lµm: ViÖc lµm lµ nh÷ng ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi mang l¹i thu nhËp cho ng­êi lao ®éng mµ kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm. Quan niÖm trªn vÒ viÖc lµm hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN, ng­êi lao ®éng cã thÓ lµm bÊt cø viÖc g×, ë bÊt cø ®©u, miÔn lµ kh«ng vi ph¹m ph¸p luËt ®Ó mang l¹i thu nhËp vµ thu nhËp cao h¬n cho b¶n th©n. Quan niÖm trªn ®· më ra mét h­íng míi cho vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm, më ra mét thÞ tr­êng viÖc lµm phong phó vµ ®a d¹ng, thu hót nhiÒu lao ®éng, thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng triÖt ®Ó søc lao ®éng vµ tiÒm n¨ng toµn x· héi. Qua phân tích ở trên cho chúng ta thấy đặc trưng chung của việc làm là: Về mặt pháp lý: việc làm phải hợp pháp, phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật về độ tuổi, về những ngành nghề được làm và không được làm. Về mặt kinh tế: nó phải đáp ứng lợi ích kinh tế của người lao động như thu nhập, bình đẳng, tăng trưởng và phát triển quốc tế. Về chính trị: việc làm thể hiện rõ những quan điểm, đường lối lãnh đạo của giai cấp cầm quyền. Về mặt xã hội: việc làm phải phù hợp với truyền thống văn hoá, đạo đức, phong tục tập quán, công bằng xã hội. Về mặt cá thể: việc làm thể hiện những tri thức, năng lực, phẩm chất của người lao động khi tham gia việc làm ở những ngành nghề cụ thể. Như vậy, việc làm là một phạm trù kinh tế - xã hội, việc làm chịu sự chi phối của nhiều mối quan hệ. Quan niệm đúng về việc làm là cơ sở khoa học cho giải quyết việc làm. 1.1.1.3. Cấu trúc cơ bản của vấn đề việc làm cho thanh niên Việc làm cho thanh niên là một quá trình thể hiện nhiều mối quan hệ, bao gồm: - Việc làm trong hiện tại, trước mắt nó phụ thuộc vào các yếu tố: vấn đề tạo việc làm, đưa việc làm đến với người lao động, đưa người lao động đến với việc làm, tạo môi trường đến với người lao động, cách thức giới thiệu việc làm... - Tạo việc làm tiềm năng cho thanh niên: việc làm của thanh niên không chỉ phụ thuộc vào hiện tại, trước mắt mà phải tạo ra nhu cầu việc làm. Việc làm tiềm năng phụ thuộc vào các yếu tố: công tác quy hoạch phát triển nền kinh tế, ngành nghề, quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo ngành; theo lĩnh vực; theo vùng, theo thành phần kinh tế, công tác đầu tư, đặc biệt là các dự án kinh tế - xã hội của đất nước, công tác hướng nghiệp, dạy nghề, xu hướng và nhu cầu việc làm của thanh niên... - Thực hiện liên kết theo vùng kinh tế và tham gia vào quá trình phân công lao động xã hội và phân công lao động khu vực và quốc tế. Việc tạo việc làm cho thanh niên phải hướng tới quá trình liên kết, cả về quy mô, tốc độ giữa các địa phương trong vùng mà phải mở rộng liên kết trong phạm vi rộng trong nước và quốc tế nhằm thúc đẩy quá trình phân công lao động xã hội theo hướng CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Trong thực tế, liên quan đến việc làm thì vấn đề thường được đề cập đến là thất nghiệp - đó được coi là một vấn đề trung tâm của xã hội hiện đại. Khi mức thất nghiệp cao, tài nguyên bị lãng phí, thu nhập của người dân bị giảm sút và rơi vào tình trạng nghèo, đói, nền kinh tế sẽ gặp khó khăn, ảnh hưởng đến cuộc sống của các gia đình trong cộng đồng dân cư. Thất nghiệp là một vấn đề XH rất nhạy cảm, là mối quan tâm thường xuyên của tất cả các quốc gia trên thế giới, kể cả các nước phát triển. Hiện nay có rất nhiều quan niệm về thất ngiệp, nhưng nội dung chủ yếu của thất nghiệp vẫn xoay quanh về người lao động có khả năng làm việc, muốn làm việc đang tích cực tìm kiếm việc làm nhưng chưa có việc làm. Sameelson khẳng định: “Thất nghiệp là những người không có việc làm, những người đang chờ để trở lại làm việc hoặc đang tích cực tìm việc làm” [23, tr.271]. Như vậy, thất nghiệp là hiện tượng người lao động bị mất việc làm hoặc chưa có việc làm. Văn phòng tổ chức lao động thế giới phân thất nghiệp thành 3 loại: - Thất nghiệp do mức cầu lao động không dư. - Thất nghiệp do thiếu thiết bị, hoặc thiếu những nguồn lực bổ sung. - Thất nghiệp do cung - cầu lao động không ăn khớp nhau. Ở nước ta, người thất nghiệp là người đủ 15 tuổi trở lên trong nhóm tuổi hoạt động kinh tế, mà trong tuần lễ trước điều tra không có việc làm nhưng có nhu cầu tìm việc làm: Thứ nhất, có nỗ lực đi tìm việc làm trong 4 tuần qua hoặc không có hoạt động tìm việc làm vì các lý do không biết tìm việc làm ở đâu hoặc tìm mãi không có việc làm. Thứ hai, trong tuần lễ tính đến thời điểm điều tra có tổng số giờ làm việc dưới 8 giờ, và sẵn sàng làm thêm nhưng không tìm được việc làm. Tuy nhiên những người đủ 15 tuổi trở lên nhưng thuộc các đối tượng sau đây thì không thuộc những người thất nghiệp và không nằm trong lực lượng lao động: + Người đang đi học + Người đang làm việc nội trợ cho bản thân và gia đình. + Người tàn tật, ốm đau, không có khả năng lao động hoặc bị tước quyền lao động. + Người già cả hết tuổi lao động. + Hoặc tình trạng khác (về hưu hưởng chế độ, chưa có nhu cầu hoạt động kinh tế). Xác định người có việc làm, người thất nghiệp và người thiếu việc làm là cơ sở để xây dựng chính sách giải quyết việc làm, xây dựng những luận cứ khoa học trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội. 1.1.2. Một số vấn đề cơ bản về giải quyết việc làm 1.1.2.1. Quan niệm về giải quyết việc làm Nghiên cứu việc làm có quan hệ chặt chẽ với vấn đề giải quyết việc làm. Giải quyết việc làm có nhiều quan niệm khác nhau, có người có rằng: ViÖc lµm ®­îc tù do lùa chän lµ sù ®¸p øng tèi ­u nhÊt nhu cÇu vÒ viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, nã kh«ng nh÷ng ®­a l¹i thu nhËp cao cho ng­êi lao ®éng mµ cßn ®­a l¹i n¨ng suÊt lao ®éng cao cho x· héi. ViÖc lµm ®­îc tù do lùa chän lµ sù kÕt hîp tèi ­u søc lao ®éng víi c¸c yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt. Ng­êi lao ®éng cã thÓ lùa chän c«ng viÖc phï hîp víi nhu cÇu vËt chÊt, còng nh­ n¨ng lùc së tr­êng ®Ó võa ®¶m b¶o thu nhËp võa cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn phong phó ®êi sèng tinh thÇn. Quan niệm này cho rằng: Mục tiêu của giải quyết việc làm là phải tạo ra việc làm đầy đủ cho người lao động và phải cao hơn, đó là tạo ra tự do trong lựa chọn việc làm để triệt để giải phóng sức lao động và các nguồn lực của xã hội. Quan niệm khác lại cho rằng: giải quyết việc làm là trách nhiệm của toàn xã hội và người lao động nhằm cân bằng thị trường lao động, giúp người lao động có việc làm, có thu nhập ổn định đáp ứng nhu cầu sinh tồn và phát triển của người lao động, gia đình và xã hội. Quan niệm này cũng có sự đồng nhất giữa những quan điểm trên về vai trò, mục tiêu giải quyết việc làm, nhưng nó chỉ ra rõ hơn chủ thể giải quyết việc làm và mục tiêu cụ thể của giải quyết việc làm không chỉ là lợi ích của người lao động mà là cả lợi ích xã hội. Như vậy, giải quyết việc làm thực chất là một quá trình tác động có chủ đích của chủ thể xã hội và người lao động nhằm giúp người lao động có việc làm, việc làm đầy đủ có thu nhập và phải hướng tới không ngừng nâng cao chất lượng việc làm, thu nhập cao, ổn định để người lao động có cuộc sống vật chất và tinh thần ngày càng cao. Giải quyết việc làm không chỉ là vấn đề kinh tế mà là vấn đề xã hội vì có liên quan đến công bằng xã hội và tiến bộ xã hội; nó không chỉ là sự quan tâm của người lao động, gia đình, mỗi quốc gia mà là vấn đề có tính chất toàn cầu. Giải quyết việc làm là một trong những mục tiêu và thước đo quan trọng nhất để đánh giá tính ưu việt của một chế độ xã hội, trình độ văn minh của nhân loại. Ở nước ta, Đảng và Nhà nước luôn coi con người là trung tâm, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển bền vững. Chính vì vậy, vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động, đặc biệt là lao động thanh niên luôn là một trong những định hướng cơ bản phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu của chính sách lao động và giải quyết việc làm của Đảng ta là hướng vào giải phóng sức sản xuất, giải phóng và phát huy mọi tiềm năng sức lao động, khơi dậy tiềm năng của mọi người và toàn xã hội, coi trọng giá trị sức lao động, mở rộng cơ hội cho mọi người đều phát triển. Những quan điểm, tư tưởng của Đảng ta được thể hiện rất rõ trong các văn kiện Đại hội của Đảng. Đặc biệt tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX Đảng ta khẳng định: "Giải quyết việc làm là một trong những chính sách cơ bản của quốc gia" [14, tr.201]. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X nhÊn m¹nh: ¦u tiªn dµnh vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµ huy ®éng vèn cña toµn x· héi ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp. KhuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tù t¹o viÖc lµm, ph¸t triÓn nhanh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®Ó thu hót nhiÒu lao ®éng. Chó träng ®µo t¹o nghÒ, t¹o viÖc lµm cho n«ng d©n, nhÊt lµ nh÷ng n¬i ®Êt n«ng nghiÖp bÞ chuyÓn ®æi do ®« thÞ ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸. Ph¸t triÓn c¸c dÞch vô phôc vô ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng ë c¸c khu c«ng nghiÖp. TiÕp tôc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng, t¨ng tû lÖ lao ®éng xuÊt khÈu ®· qua ®µo t¹o, qu¶n lý chÆt chÏ vµ b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng [14, tr.213]. 1.1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến giải quyết việc làm ở nước ta hiện nay - Dân số và cơ cấu dân số Số lượng, tốc độ gia tăng và cơ cấu dân số có ảnh hưởng lớn tới nguồn lao động và vấn đề giải quyết việc làm của mỗi quốc gia. Dân số tăng nhanh dẫn tới việc phân bố dân cư không hợp lý, không gắn kết được lao động với các nguồn lực khác (đất đai, tài nguyên thiên nhiên, vốn…) khiến cho việc tạo việc làm mới càng khó khăn, thất nghiệp càng cao. Dân số gia tăng sẽ buộc ngân sách Nhà nước nói chung, xã hội nói riêng phải giảm chi cho đầu tư phát triển, tăng chi cho tiêu dùng. Vì vậy, đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực để nâng cao chất lượng nguồn lao động giảm xuống, cơ hội để tìm việc làm càng gặp khó khăn. Tình trạng di dân tự do từ nông thôn đổ ra đô thị để tìm việc làm kiếm sống gây ra sức ép khó khăn việc làm cho các đô thị, mặt khác, giảm tốc độ tăng dân số sẽ dẫn đến việc “già hoá” dân số, tỷ lệ người cao tuổi tăng lên và đòi hỏi các chi phí về bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội tăng lên…, ảnh hưởng lớn tới cơ cấu và chất lượng của dân