Luận văn Tính khoa học và trách nhiệm xã hội trong hoạch định chính sách công tại Đà Nẵng

Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Chính sách đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hay cản trở sự phát triển của một quốc gia. Nó là công cụ thiết yếu để nhà nước lãnh đạo điều hành đất nước, vận hành đời sống xã hội theo mục tiêu đặt ra. Các chính sách vì thế liên quan đến vận mệnh, đời sống của hầu hết mọi người trong xã hội. Do đó, ngay từ khi hình thành giai cấp và đấu tranh giai cấp, các đảng phái, chủ thể chính trị đã rất chú trọng việc ra các chính sách nhằm hiện thực hóa lợi ích của giai cấp đảng phái mình. Chính sách trở thành một phương thức lãnh đạo rất được chú trọng ở mọi chế độ xã hội. Do vậy, ngay từ thời Hy Lạp cổ đại, các vấn đề về chính sách đã được quan tâm nghiên cứu. Dưới hình thức này hoặc hình thức khác nó xuất hiện cùng với sự ra đời và tồn tại của các nhà hoạch định chính sách. Ngày nay, các phương thức lãnh đạo điều hành hiện đại và tinh vi hơn nhiều song không thể thay thế việc ban hành, thực thi các chính sách. Và sự đầu tư nghiên cứu về chính sách công ngày càng thịnh hành, đặc biệt ở các nước phát triển- nơi có trình độ công nghệ chính trị cao. Không thể phủ nhận sự đóng góp của khoa học chính sách công vào công cuộc xây dựng, cải cách nền hành chính công ở các nước này với hy vọng tiến đến một nền hành chính phục vụ công nghệ hoạch định chính sách công hiện đại. Bên cạnh đó, các nước chậm và đang phát triển cũng tìm kiếm nguyên nhân, cơ hội trong việc kiện toàn quy trình hoạch định chính sách. Trong xu thế đó, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội ở các nước có Đảng Cộng sản cầm quyền, yêu cầu tối quan trọng và bức bách hiện nay là đổi mới cách thức hoạch định ban hành thực thi và giám sát chất lượng các quyết sách chính trị, cụ thể là các chính sách nhà nước trên mọi lĩnh vực. Tại Việt Nam, quá trình này đã diễn ra bắt đầu từ Đại hội VI- Đại hội đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam cho đến nay. Nhằm “nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng trong tình hình mới, nhịêm vụ mới” phải đẩy mạnh nhiều việc: Xây dựng Nhà nước pháp quyền, cải cách nền hành chính, tư pháp,... Trong đó có cải tạo, nâng cao chất lượng hiệu quả chính sách công và quá trình hoạch định. Theo đánh giá của một số chuyên gia nghiên cứu trên thế giới về lĩnh vực này, cho rằng: “Việt Nam đang đứng trước một số quyết định khó khăn do mới bắt đầu điều chỉnh để thích ứng với một thế giới mới. Các tiêu chí xếp hạng quốc tế cho thấy Việt Nam chưa thực sự cố gắng để tạo dựng một môi trường chính sách thuận lợi cho tăng trưởng kinh tế. Do đó, mặc dù có các chỉ số tăng trưởng GDP và xuất khẩu cao, nhưng Việt Nam vẫn có một số tồn tại: các dự án đầu tư công lựa chọn kém, hệ thống tài chính yếu, năng lực quản lý và kỹ thuật ở nhiều công ty thấp và mất cân đối giữa các vùng, và những vấn đề này có thể kìm hãm sự phát triển bền vững của Việt Nam” [59]. Thực tế các khảo sát về hoạch định và thực thi chính sách công Việt Nam cũng cho thấy, bên cạnh các thành tựu và tiến bộ to lớn trong việc hoạch định và triển khai chính sách đã góp phần nâng cao thế và lực của nước ta trong thời gian vừa qua, việc ban hành văn bản triển khai chính sách công, đặc biệt ở địa phương, còn nhiều khiếm khuyết, thể hiện nổi bật ở tính chưa ổn định, thiếu nhất quán, thiếu đồng bộ. Trong các khảo sát gần đây về các địa phương, có thể thấy số lượng các văn bản pháp lý trái với chủ trương, đường lối, luật pháp của Trung ương, sự tuỳ tiện, tính kinh nghiệm chủ nghĩa, tính cục bộ địa phương, vẫn chưa khắc phục triệt để,... Có nhiều chính sách gây lãng phí lớn, hiệu quả kinh tế - xã hội thấp, làm hạn chế hoặc cản trở việc thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước, địa phương, thậm chí đi ngược lại lợi ích của nhân dân cho nên khó đi vào cuộc sống. Không ít trường hợp cách thức, biện pháp, chủ trương mà chính sách đề cập đã lạc hậu, không thể tồn tại ngay sau khi mới ban hành. Do đó, dưới góc độ thực thi quyền lực chính trị các chính sách đó không có hiệu lực. Lý giải và góp phần tháo gỡ những hạn chế nêu trên, từ lý luận đến thực tiễn đã có nhiều hướng tiếp cận, đưa ra các biện pháp ở góc độ kinh tế, hành chính, xã hội,... nhằm cải thiện tình hình. Song với cách tiếp cận chính trị học hiện đại, các nghiên cứu chính sách công đáng chú ý gần đây cho thấy cần phải xem xét vấn đề này ở một khía cạnh rất cơ bản khác. Đó là xem xét quá trình hoạch định và triển khai chính sách công với tư cách là một quá trình chính trị. Trong quá trình này, hai vấn đề nổi bật được các nghiên cứu đề cập đến nhiều là thái độ tôn trọng tính khoa học và trách nhiệm xã hội của chủ thể hoạch định chính sách công. Vậy thái độ tôn trọng tính khoa học và nhận thức trách nhiệm xã hội trong hoạch định chính sách công là gì, có vai trò ra sao đối với việc nâng cao chất lượng hiệu quả chính sách trong đời sống chính trị - xã hội đương đại? Trong các nghiên cứu về quá trình chính sách công, các nhà khoa học đã chỉ ra hai khía cạnh tương đối độc lập: khía cạnh kỹ thuật (có tính khách quan, khoa học) và khía cạnh chính trị (có tính chủ quan, phản ánh quan điểm chính trị, hệ giá trị... ) của các giai đoạn trong chu trình chính sách. Một mặt, thái độ tôn trọng tính khách quan, khoa học sẽ cho phép các nhà hoạch định chính sách vượt khỏi cách nhìn nhận phiến diện, kinh nghiệm chủ nghĩa, xác định rõ hơn các chi phí và lợi ích, cũng như các khó khăn trong việc đưa chính sách vào cuộc sống,... từ đó có được quyết tâm chính trị, kiên trì mục tiêu chính sách cũng như nâng cao tính ổn định, hiệu quả của chúng. Mặt khác, chính sách - do bản thân chúng đã thể hiện sự ưu tiên chính trị (việc dùng nguồn lực xã hội để giải quyết vấn đề gì trong vô số các vấn đề của cuộc sống) phát sinh hàng ngày không thể không chịu ảnh hưởng của những người nắm giữ quyền lực, mục tiêu và hệ giá trị của họ, nhận thức về trách nhiệm (với tư cách là vừa là công dân vừa là người được nhân dân ủy quyền - tức trách nhiệm xã hội) của họ. Hai khía cạnh trên có mối liên hệ mật thiết, bổ sung cho nhau một cách rõ ràng để tạo nên sự ổn định, tính hiệu quả và tính hợp lòng dân của mọi chính sách. Quá trình chính sách công cũng có thể được xem xét phân tích từ hai phương diện tương ứng. Như vậy, hai phương diện trên vừa là yêu cầu khách quan (tính khoa học) vừa là những ràng buộc mang tính pháp lý, lương tri, tình cảm, đạo đức (trách nhiệm xã hội) của chủ thể biểu hiện qua nhận thức, thái độ và hành vi chính sách. Nó bao quát những vấn đề về chuyên môn và phẩm chất chính trị của chủ thể; quyết định chất lượng, hiệu quả của bất cứ chính sách nào. Việc xác định được nguyên nhân chủ yếu của các yếu kém chính sách - do thái độ không tôn trọng khoa học, tùy tiện hay do thiếu trách nhiệm, vị kỷ sẽ đem lại các gợi ý quan trọng cho việc hoàn thiện quá trình chính sách. Từ đó có cách nhìn nhận, có hướng phân tích, đánh giá chính sách công một cách sát thực hơn, nhằm đề ra giải pháp hữu hiệu nâng cao chất lượng hiệu quả chính sách công. Hơn nữa thái độ tôn trọng tính khoa học và tinh thần trách nhiệm xã hội vì dân vì nước là những giá trị phải được hun đúc, xây dựng trong thời gian dài, bằng nhiều biện pháp cả về giáo dục và bằng các quy định pháp lý. Tất cả những vấn đề bao gồm cả ưu điểm và hạn chế trong hoạch định chính sách công nói trên cũng thể hiện rõ nét ở Đà Nẵng. Ngoài ra, còn nhiều yếu tố khác có ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả chính sách công, song do phạm vi của một luận văn, tôi chỉ khảo sát chủ yếu hai phương diện này trong hoạch định chính sách công tại Thành phố Đà Nẵng. Với lý do đó chúng tôi chọn nghiên cứu vấn đề “Tính khoa học và trách nhiệm xã hội trong hoạch định chính sách công tại Đà Nẵng”. 2. Tình hình nghiên cứu Vấn đề chính sách và nghiên cứu chính sách dưới các góc độ khác nhau đã được bàn đến nhiều trên thế giới, các quốc gia phát triển, đặc biệt tập trung ở các chuyên ngành: kinh tế, hành chính, xã hội. ở Việt Nam, đây là lĩnh vực còn khá mới mẻ. Các công trình nghiên cứu nhỏ, rải rác trên các chuyên san, chuyên luận chỉ dừng ở mức độ khái quát, mô tả khái niệm, đặc điểm chính sách công. Nếu có điều kiện hơn, các nghiên cứu thường đi sâu vào lĩnh vực phân tích chính sách. Tài liệu tham khảo về chính sách công dịch ra tiếng Việt còn rất ít ỏi. Công trình “Chính sách công ở Hoa Kỳ giai đoạn 1935- 2001” bao quát khá toàn diện về quá trình chính sách công với tư cách một nội dung của hành chính học. Ngoài ra Viện Nghiên cứu và Đào tạo về quản lý, trong công trình “Hành chính công và quản lý hiệu quả của Chính phủ", phần chính sách công đã được trình bày khá chi tiết về khái niệm, tính chất, nội dung, quy trình và các nhân tố ảnh hưởng đến quy trình chính sách. Tuy nhiên, chính sách công và quy trình hoạch định được xem xét với tư cách một nội dung của hành chính công. Tương tự cách trình bày đó, “Hoạch định và phân tích chính sách công” đã đề cập một cách toàn diện về chính sách công trong tính hệ thống của nó. ở các công trình này, chính sách công và quy trình hoạch định, thực thi với tư cách là đối tượng của khoa học hành chính. Tuy nhiên nhìn chung, dưới nhiều hình thức khác nhau, có thể nói chính sách công và những vấn đề cơ bản của nó về mặt lý thuyết đã được giải quyết. Và như vậy, phần nào cũng gián tiếp đề cập vấn đề tính khoa học (yêu cầu các bước của quy trình) cũng như trách nhiệm xã hội (những tiêu chí của một chính sách tốt) của chủ thể ban hành. Nghiên cứu chính sách công với tư cách là đối tượng của khoa học chính trị. Từ năm 1991 có tài liệu “Tìm hiểu về khoa học chính sách công”, gần nhất là năm 2002, có Đề tài Khoa học cấp Bộ của Viện Chính trị học- Học viện CTGQ Hồ Chí Minh đã bàn về “Chính sách công và những vấn đề cơ bản chi phối việc hoạch định chính sách công ở Việt Nam”. Đặc biệt là giáo trình Chính sách công do Viện Khoa học Chính trị thuộc Học viện CTQG Hồ Chí Minh sắp ấn hành được biên soạn trên cơ sở những nghiên cứu mới nhất về chính sách công, gắn với việc hoàn thiện khoa học chính sách công và những vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan ở Việt Nam hiện nay. Đây là công trình nghiên cứu có tính chất tổng hợp bao quát toàn bộ các vấn đề cơ bản về chính sách công. Dù không có điều kịên đi sâu vào vấn đề thái độ coi trọng tính khoa học và trách nhiệm xã hội của chủ thể hoạch định song trong phần đánh giá thực trạng, công trình đã đứng trên hai phương diện đó để phân tích, mổ xẻ vấn đề. Tóm lại, hầu hết các công trình nghiên cứu ở Việt Nam hiện nay chưa đi sâu phân tích thực trạng, chỉ ra những nguyên nhân hạn chế trong hoạch định chính sách công ở phương diện thiếu tôn trọng tính khoa học và trách nhiệm xã hội; chưa đề xuất cơ chế để khắc phục, nâng cao chất lượng chính sách công Việt Nam hiện nay. Song, do yêu cầu của thực tiễn đổi mới và hội nhập mạnh mẽ sâu rộng, từ mấy năm trở lại đây nhận thức về khoa học chính sách công vẫn tiếp tục thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học Việt Nam. Đã có nhiều công trình, dự án nghiên cứu tiêu biểu có thể thấy là: - Dự án “Đào tạo và nghiên cứu chính sách công” của Viện Khoa học chính trị, trong đó có khảo sát ý kiến các cán bộ hoạch định chính sách ở địa phương về chất lượng chính sách. - Tập hợp các báo cáo phát triển Việt Nam 2005 chuyên đề “Quản lý và điều hành” của các nhà tài trợ cho Hội nghị nhóm tư vấn các Nhà tài trợ Việt Nam, Hà Nội ngày 1 và 2 tháng 12, năm 2004 nêu những vấn đề mang tính thực tiễn về chính sách công trong sự vận động của nó tại Việt Nam ở khía cạnh tầm nhìn và quan hệ đối tác. - Kỷ yếu hội thảo “Nghiên cứu và đào tạo chính sách công ở Việt Nam của Viện Ngân hàng phát triển châu á” đi vào những vấn đề rất cơ bản của khoa học và thực tiễn chính sách công. Các bài viết chủ yếu đi sâu vào lý luận và thực tiễn về công tác nghiên cứu, đào tạo và mối liên kết giữa chúng với hoạch định chính sách tại Việt Nam có sự so sánh liên hệ với các nước. ở một nghĩa chung nhất, tài liệu này đề cập trực diện những vấn đề về tính khoa học, trách nhiệm của chủ thể. Đáng chú ý là kết quả thu được từ một cuộc khảo sát gần đây ở ba miền Bắc-Trung-Nam về hoạch định chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, cho thấy: - Các ý kiến trả lời đều cho rằng chất lượng hoạch định chính sách công thấp. - Cơ quan nghiên cứu (Viện, Trường đại học,...) có vai trò rất nhỏ bé trong hoạch định chính sách công. - Các thể chế hiện còn yếu, đặc biệt là thể chế giám sát và đánh giá chính sách công. - Lợi ích cá nhân và lợi ích cục bộ có những tác động tiêu cực lên mục tiêu của chính sách. Ngoài ra, khi phân tích các chủ thể hoạch định và triển khai chính sách công, các nhà nghiên cứu theo trường phái lý thuyết “Lựa chọn công cộng” cũng cho rằng: Các chủ thể hoạch định chính sách công có thể không có tinh thần trách nhiệm, họ thường có khuynh hướng tối đa hóa các ích lợi của bản thân hay của nhóm, do vậy phải thông qua sự ràng buộc bằng các qui định, văn bản, nâng cao tính minh bạch, tạo ra các cơ chế giám sát rộng rãi và ít tốn kém... để buộc họ phải làm tốt hơn. Hơn thế nữa, một khi nhìn nhận đây là hiện thực khách quan, chúng ta hoàn toàn có thể thiết kế qui trình chính sách tốt hơn để biến các động cơ cá nhân đó phục vụ mục đích chung một cách hữu hiệu. Như vậy, dù chỉ ra được tầm quan trọng tiềm ẩn của chúng đối với chính sách công và hoạch định chính sách công, ở Việt Nam chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể về vấn đề thái độ tôn trọng tính khoa học và nhận thức xã hội trong các quá trình chính sách: về biểu hiện, mức độ, và tác động của chúng, đặc biệt là gắn với địa phương, là cấp chính quyền còn ít được chú ý và đã thể hiện rất nhiều yếu kém trầm trọng cần được khắc phục. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Nghiên cứu thực trạng về thái độ tôn trọng tính khoa học và nhận thức xã hội trong hoạch định chính sách công ở địa phương. Từ đó xem xét nguyên nhân của các khiếm khuyết để đánh giá mặt thành công, hạn chế của chính sách công và hoạch định chính sách công ở địa phương nhằm đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quy trình, nâng cao hiệu quả tác động của chính sách công ở Đà Nẵng trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ - Làm rõ những vấn đề lý luận về chính sách công và các yếu tố ảnh hưởng quy trình hoạch định chính sách công ở địa phương. - Khảo sát chu trình hoạch định một số chính sách công ở Đà Nẵng, từ đó có cơ sở để đề xuất các phương hướng giải pháp khắc phục. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao tinh thần khoa học, nhận thức trách nhiệm xã hội của chủ thể hoạch định chính sách công. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Phạm vi: Chính sách công của Nhà nước ở Đà Nẵng từ năm 1998 - 2006 qua khảo sát chính sách giải tỏa đất đai đền bù. Đối tượng: Thái độ tôn trọng tính khoa học và nhận thức trách nhiệm xã hội của chủ thể hoạch định chính sách công ở thành phố Đà Nẵng. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Lý luận: Vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý thuyết về khoa học chính sách công, lý luận văn hoá chính trị. Thực tiễn: Quá trình thực hiện chính sách công của Đảng và Nhà nước ta ở Đà Nẵng Ngoài phương pháp luận của CNDVBC và CNDVLS, đề tài sử dụng các phương pháp cụ thể: Phân tích, tổng hợp, khảo sát văn bản kết hợp quan sát thực tiễn, điều tra qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu,... 6. Đóng góp khoa học của luận văn Lần đầu tiên luận chứng ở quy mô luận văn thạc sĩ một vấn đề cụ thể về chính sách công gắn với thành phố Đà Nẵng. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách công và hoàn thiện quy trình chính sách công. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho những người nghiên cứu, tìm hiểu chính sách công ở địa phương, bổ trợ cho các nhà hoạch định chính sách công ở địa phương những hiểu biết nhất định về chính sách công và quy trình ban hành. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài mở đầu và kết luận và danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm có 3 chương, 8 tiết. Chương 1 Một số vấn đề lý luận về vai trò của tính khoa học và tinh thần trách nhiệm xã hội trong hoạch định chính sách công 1.1. Chính sách công và quy trình hoạch định chính sách công 1.1.1. Chính sách công Là thuật ngữ ra đời khá muộn, gắn liền với sự thay đổi của bối cảnh chính trị thế giới. Khoa học chính sách công có cách tiếp cận bắt đầu từ các thể chế, cơ cấu tổ chức nhà nước, thái độ và hành vi ứng xử của tổ chức và cá nhân (khác với triết học chính trị), xem đó là những nhân tố chủ yếu khi nghiên cứu sự tác động của chính trị (chính sách) tới đời sống kinh tế - xã hội. Từ đó đã ra đời hàng loạt cách tiếp cận mới, đặt cơ sở nền tảng thúc đẩy nghiên cứu chính sách công. Các nghiên cứu tập trung vào những hành vi ứng xử của các nhà lãnh đạo, khía cạnh tâm lý của quần chúng, nhà lãnh đạo cũng như các cử tri, khía cạnh bản chất dân tộc và tính toàn cầu,..trong đời sống chính trị - xã hội. Trong đó, đặc biệt dành trọng tâm nghiên cứu cơ sở khoa học của quy trình ban hành các chính sách công. Thực tế, từ đầu thế kỷ XX trở lại đây, chính sách của nhà nước có ảnh hưởng vô cùng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội ở tất cả các quốc gia. Đối với các nước XHCN, Đảng Cộng sản cầm quyền, chính sách là công cụ chủ yếu và trực tiếp để nhà nước điều hành các mối quan hệ trong nền kinh tế như: quan hệ lợi ích giữa các giai cấp, các tầng lớp xã hội, giữa nhà nước với nhân dân,... Trong quan hệ quốc tế, vấn đề chính sách cũng luôn thu hút sự chú ý của các đối tác. Do vậy, đã có những cuộc điều tra nghiên cứu đo được mức độ quan ngại của các nhà doanh nghiệp thuộc các quốc gia khác nhau trên thế giới về những thay đổi đột ngột của chính sách vĩ mô ở các quốc gia khác. Kết quả điều tra của W.B cho thấy hiện nay hầu hết trong số họ sống trong mối lo không dứt về sự thay đổi không đoán trước được của chính sách bản địa sẽ kéo theo sự đổ vỡ trong kinh doanh, làm giảm sút đầu tư, hạn chế tăng trưởng và giảm lợi nhuận của các dự án phát triển. Tại Việt Nam, trong quá trình đổi mới, các nghiên cứu chính sách công có vai trò hữu ích, quan trọng trong việc định hướng chiến lược, xác định các vấn đề, thu thập thông tin và xây dựng luận cứ khoa học để hỗ trợ quá trình hoạch định chính sách. Nhu cầu về nghiên cứu chính sách công vì thế ngày càng quan trọng. Các chính sách cũng trở nên phức tạp hơn do mở rộng đối tượng tác động, mang tính liên ngành, liên vùng, yêu cầu cao về khả năng dự báo, khả năng cạnh tranh. Nhận thức về tầm quan trọng, tính khoa học, lý luận của chính sách công vì thế là tiêu chí đầu tiên cần chú ý. Thực tế cũng cho thấy dù có chủ trương đường lối đúng nhưng việc cụ thể hóa bằng chính sách mắc phải hạn chế hoặc chính sách không hiệu quả có khi gây tác hại không kém chủ trương đường lối sai lầm. Từ đó cho thấy trong bối cảnh hịên nay cần phải có những nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế - xã hội, chính trị, môi trường mang tính khoa học làm căn cứ cho quá trình xây dựng chính sách, chiến lược. Hơn nữa điều đó phù hợp với xu thế phân quyền, trao quyền cho chính quyền địa phương, các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, từng người dân để họ đồng thời tham gia vào thị trường. Do đó, các chính sách phải tính đến tác động, phản ứng của nhiều đối tượng khác nhau trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Cần nhận thức đúng tầm quan trọng của sự phối hợp lực lượng nghiên cứu của các Viện, trường, tổ chức phi chính phủ, đoàn thể quần chúng, các tổ chức quốc tế với các Viện nghiên cứu chiến lược và chính sách trong hoạt động nghiên cứu nhằm tham mưu tư vấn cho Chính phủ trong việc hoạch định, ban hành. Cho nên khoa học về chính sách công đang là tâm điểm thu hút sự chú ý của giới nghiên cứu chính trị đương đại trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Về mặt định nghĩa, chính sách công là vấn đề luôn gây nhiều tranh cãi. Bản thân chính sách công liên quan đến hầu hết mọi người nên càng có rất nhiều cách hiểu về nó xuất phát từ ý đồ tiếp cận chính sách công của người nghiên cứu. Theo kết quả nghiên cứu, được trình bày trong tài liệu về Khoa học chính sách công của Viện Chính trị học thuộc Học viện CTQG Hồ Chí Minh sắp được hoàn tất và phát hành, hiện đang có sự phân loại định nghĩa chính sách công theo các nhóm như: Với tư cách như là sản phẩm có mục đích của nhà nước, chính sách công được xem là “tất cả những gì nhà nước lựa chọn làm hoặc không làm” (Thomas Dye). Hoặc ở góc độ cụ thể song có xu hướng khái quát, có định nghĩa như sau: “ Chính sách công là toàn bộ các hoạt động của nhà nước, đều có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến cuộc sống của mọi công dân” (B.Guy Peters). Hay chính sách công được khẳng định với tư cách một quá trình hành động, một cách ứng xử của chủ thể trước thực tại khách quan: “Chính sách là một quá trình hành động có mục đích được theo đuổi bởi một hoặc nhiều chủ thể trong việc giải quyết các vấn đề mà họ quan tâm” (J.Anderson). Dù diễn đạt khác đi song tinh thần chung của các định nghĩa vẫn xoay quanh hai đặc điểm quan trọng của chính sách công là: tính hành động và tính mục đích ở cấp độ cộng đồng. ở một số định nghĩa xem chính sách công như một tập hợp các bước giải quyết những vấn đề công cộng, chính sách công là một quá trình gồm năm giai đoạn: cảm nhận tình huống có vấn đề, xác định vấn đề, hình thành các giải pháp, xem xét các khía cạnh của các giải pháp, chọn một giải pháp rồi thực hiện (John Dewey). Hay: Chính sách công là một quá trình ra quyết định có tính sáng tạo bao gồm các bước: tranh luận, đưa ra các giải pháp, lựa chọn, áp dụng - thực thi và kết thúc như Harold Lasswell sau này đã định nghĩa. Một cách định nghĩa khác dựa trên các khái niệm cơ bản (đầu vào, chuyển và xử lí thông tin, đầu ra) của lí thuyết hệ thống: “Chính sách công là những quyết định quan trọng nhất của xã hội, là những hành động có tính chức năng dựa trên sự đồng thuận hoặc phê chuẩn của toàn hệ thống, theo đó, chính sách công là một quá trình có tính hệ thống diễn ra theo sáu giai đoạn: khởi xướng, xem xét, lựa chọn, thực thi, đánh giá và kết thúc” (Garry Brewer và Peter deLeon). Ngoài ra, mang khuynh hướng chính trị rõ rệt, mức độ khái quát cao hơn, chính sách công được cắt nghĩa như là một quá trình chính trị mà vấn đề then chốt là sự tự đấu tranh vượt lên khẳng định chân giá trị của các ý thức hệ, các tư tưởng của chủ thể. Với cái nhìn thiết thực của kinh tế học thì chính sách công không có gì khác hơn là sự can thiệp của nhà nước nhằm sửa chữa những khuyết tật của nền kinh tế thị trường (lãng phí nguồn lực, thiếu hiệu quả, độc quyền, bất bình đẳng, các vấn đề an sinh- xã hội, an ninh, môi trường, quốc phòng, quan hệ đối ngoại) mà tự nó thị trường không thể khắc phục. Đây chính là cơ sở lí luận cho phương pháp phân tích chính sách công xuất phát từ góc độ Chi phí - Lợi ích. Tiếp nối các tư tưởng kinh điển, Edward M. Gramlich năm 1981, cho rằng chính sách công là toàn bộ các chương trình của nhà nước (Phân bổ các nguồn lực xã hội, Phân phối và ổn định) nhằm hai mục tiêu căn bản: cung cấp hàng hoá công cộng và cải thiện sự bất bình đẳng. Khác hoàn toàn với các cách định nghĩa chính sách công nói trên, hướng tiếp cận nghiên cứu chính sách công của lý thuyết Lựa chọn công cộng (Public Choice School) đã gây sự chú ý của giới khoa học chính trị trên thế giới và gần đây là ở các nước đang phát triển khi nó hoài nghi chính khả năng can thiệp của nhà nước, hoài nghi cả tính duy lí và công bằng của chính sách công. Điều các tác giả này quan tâm nhất không phải là định nghĩa mà là việc đưa ra các giải pháp cho các vấn đề chính sách. Vì thế nhận thức của họ về chính sách công rất khác. Họ cho rằng: “Trong tính thực tiễn của nó, chính sách công chỉ là sự phản ánh nghèo nàn tinh thần và lợi ích công cộng, vì nó đã bị khúc xạ và bóp méo bởi những lợi ích cá nhân và cục bộ của các nhóm có thẩm quyền và ảnh hưởng trong bộ máy hoạch định chính sách”. Họ đề cao giá trị thực tiễn (cái thực sự là) của chính sách công và không cố gắng định nghĩa nó là cái gì. Cũng như các nhà kinh tế học, giới khoa học chính trị thuộc trường phái Lựa chọn công cộng phản đối kịch liệt những cách tiếp cận với các giả định có tính lí tưởng và chuẩn mực đạo đức không thực tế về các chủ thể hoạch định và triển khai chính sách công. Họ đòi hỏi phải nhìn nhận những nhà hoạch định đó như những người bình thường, chứ không phải là các ông thánh, với cách thiên hướng về lợi ích cá nhân và các động cơ tối đa hóa lợi ích đó. Từ đó, họ nhấn mạnh một thực tế là con người dù ở vị trí nào đều có khuynh hướng vị kỷ và do vậy, nếu không nhìn thẳng vào sự thật này, các chính sách công “phục vụ các mục tiêu cộng đồng chung” sẽ dễ trở thành ảo tưởng và bị lợi dụng cho các mục đích cá nhân hay nhóm cục bộ. Nói cách khác, để vươn lên tầm khoa học, các nghiên cứu chính sách cần nhìn nhận tính vị kỷ, động cơ tối đa hóa lợi ích cá nhân như những dữ kiện thực tế, cho trước. Chỉ có như vậy, mới có thể đối phó chính xác với chúng cả bằng việc thiết kế bộ máy, qui trình chính sách, đánh giá tác động, khả năng thực thi... Như vậy, quá trình xem xét các định nghĩa, các hướng tiếp cận nói trên về chính sách công cho thấy về nhận thức luận, dù có nhấn mạnh mặt này mặt khác nhưng đều khẳng định bản chất xã hội - nhà nước của chính sách công. ở Việt Nam hiện nay, quan niệm về chính sách công nhìn chung chưa có sự nhất trí về các tính chất, tiêu chí giúp phân biệt chính sách với đường lố