Luận văn Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở Việt Nam

mở đầu 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Bản án, quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước khi được chấp hành nghiêm chỉnh có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật. Vì vậy, hoạt động thi hành án có một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giữ vững kỷ cương phép nước, củng cố pháp chế và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, đảm bảo cho quyền lực tư pháp được thực thi trên thực tế. Hiến pháp 1992 khẳng định: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan nghiêm chỉnh chấp hành". Nhận thức được tầm quan trọng trong công tác này, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra mục tiêu trong những năm tới đây là phải: "Tiếp tục tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong công tác thi hành án dân sự, nâng cao hiệu quả công tác thi hành án, giải quyết căn bản tình trạng án tồn đọng. Đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan thi hành án dân sự, nâng cao vai trò trách nhiệm của các cơ quan thi hành án" [1]. Nhiều năm qua, Chính phủ đã xác định công tác thi hành án dân sự là một trong những nhiệm vụ trọng tâm và đã đưa ra nhiều giải pháp hiệu quả nhằm tạo sự chuyển biến cơ bản trong công tác này. Do vậy, công tác thi hành án dân sự trong những năm qua đạt được một số kết quả đáng khích lệ, mà kết quả nổi bật nhất theo đánh giá của Chính phủ là: "Hệ thống cơ quan thi hành án dân sự được hình thành trong cả nước, công tác thi hành án dân sự đã được triển khai và hoạt động có hiệu quả bước đầu" [35]. Tuy nhiên, bên cạnh đó, công tác thi hành án dân sự hiện vẫn đang đứng trước những khó khăn, thử thách to lớn với nhiều vấn đề tồn tại, bất cập đang đặt ra cần được giải quyết. Hiệu quả công tác thi hành án dân sự chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, và sự quan tâm, mong mỏi của Đảng, Nhà nước và nhân dân; hoạt động thi hành án chưa thật sự đảm bảo được tính công bằng và nghiêm minh của pháp luật. Tồn tại lớn nhất trong công tác thi hành án dân sự những năm qua là tình trạng án "tồn đọng" kéo dài, với số lượng lớn ngày càng tăng, song chưa có biện pháp hữu hiệu để giải quyết. Tính đến hết năm 2002 trong tổng số trên 450 ngàn vụ việc phải thi hành, thì có trên 173 ngàn vụ việc không có điều kiện thi hành, chiếm gần 39% với tổng số tiền lên tới 8.000 tỷ đồng. Riêng năm 2002 trong số 276.749 việc có điều kiện thi hành thì chỉ có 247.000 việc các Cơ quan thi hành án dân sự tổ chức thi hành được, chiếm 89.23% nhưng số vụ việc thi hành xong hoàn toàn chỉ đạt 160.061 vụ, chiếm 57.83%, chưa kể số vụ việc chưa có điều kiện thi hành. Đây là vấn đề rất bức xúc đặt ra trong công tác thi hành án dân sự hiện nay. Thực trạng này, một phần xuất phát từ nguyên nhân: ý thức tuân thủ pháp luật của một số bộ phận nhân dân nói chung và một số cơ quan, tổ chức, các nhà quản lý doanh nghiệp và cá nhân (kể cả chính quyền địa phương) còn yếu kém. Mặt khác, là do chưa có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, cũng như cơ quan hữu quan trong quá trình thi hành án; cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự chưa được hoàn thiện, hệ thống các văn bản pháp lý về thi hành án dân sự chưa đầy đủ, chậm được bổ sung, sửa đổi kịp thời; cơ chế quản lý và cơ chế thi hành án hiện nay không hợp lý, gây cản trở và làm giảm hiểu quả công tác thi hành án nói chung và thi hành án dân sự nói riêng. Vì vậy, muốn giải quyết tình trạng "án tồn đọng", nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự cần phải nghiên cứu đề ra các giải pháp đồng bộ về nhiều mặt: Kinh tế, pháp luật, chính sách xã hội, tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ... Nhưng trong khuôn khổ luận văn luật học, chúng tôi chỉ đi sâu tìm hiểu những vấn đề liên quan đến pháp luật. Với tất cả những lý do nêu trên, việc chọn đề tài " Thực trạng và giải phỏp nhằm nõng cao hiểu quả thi hành ỏn dõn sự ở Việt Nam " làm luận văn thạc sĩ luật học là cấp thiết và có ý nghĩa thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những năm gần đây, trước những đòi hỏi khách quan của công tác thi hành án dân sự, đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề thi hành án dân sự, cụ thể là: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Những cơ sở lý luận và thực tiễn về chế định Thừa phát lại", mã số 95-98-114/ĐT do Viện Nghiên cứu Khoa học Pháp lý - Bộ Tư pháp và Sở Tư pháp Thành phố Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện; Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số 96-98- 027/ĐT do Cục Thi hành án dân sự - Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện; Đề tài cấp Nhà nước đang thực hiện: "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới" do Bộ Tư pháp chủ trì; Đề tài: "Thi hành án dân sự, thực trạng và hướng hoàn thiện của Dự án VIE/98/001" do Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện dự án. Một số luận án và công trình nghiên cứu khác như: Luận văn thạc sĩ luật học: "Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự, thực tiễn áp dụng và hướng hoàn thiện" của tác giả Nguyễn Công Long; Luận văn thạc sĩ luật học "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự" của tác giả Nguyễn Thanh Thủy; Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Lê Xuân Hồng về "Xã hội hóa thi hành án dân sự ở Việt Nam"; Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Quang Thái về "Đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam"; Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Lê Anh Tuấn về "Đổi mới thủ tục thi hành án dân sự ở Việt Nam"... Bên cạnh đó là Giáo trình môn Luật tố tụng dân sự của trường Đại học luật Hà Nội và các trường Đại học có chuyên ngành luật; một số bài viết đăng trên các tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và pháp luật… Các công trình nêu trên đã có nội dung nghiên cứu về thi hành án dân sự ở những góc độ, khía cạnh và mức độ khác nhau. ở một số công trình cũng đã đề cập đến vấn đề thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự, nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu vấn đề đó một cách toàn diện, chuyên sâu. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu Mục tiêu tổng quát của đề tài là tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc đưa ra các giải pháp nhằm năng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Để đạt được mục tiêu lớn đó cần phải thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: 3.2. Nhiệm vụ - Làm rõ những cơ sở lý luận về thi hành án và thi hành án dân sự. - Đánh giá đúng đắn và toàn diện về thực trạng pháp luật về thi hành án dân sự, thực tiễn thi hành án dân sự. - Phân tích nguyên nhân của thực trạng đó. - Đưa ra những giải pháp trước mắt và lâu dài nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. 4. Phạm vi nghiên cứu "Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở Việt Nam" là một đề tài có tính khái quát cao, nội dung rất rộng, phong phú và phức tạp. Vì vậy, trong khuân khổ luận văn thạc sĩ luật học, tác giả tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về thi hành án và thi hành án dân sự; đánh giá thực trạng thi hành án dân sự và từ đó rút ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự trong điều kiện mới của đất nước ta. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và phép biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. - Các phương pháp cụ thể được sử dụng kết hợp, đó là: Phương pháp nghiên cứu lịch sử, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, tổng hợp. 6. ý nghĩa và những điểm mới của luận văn - Luận văn đã đưa ra và luận giải được một số quan điểm cơ bản về khái niệm thi hành án và thi hành án dân sự, tìm hiểu đặc điểm, bản chất của thi hành án và thi hành án dân sự, góp phần bổ sung, làm phong phú thêm cho hoạt động nghiên cứu khoa học về pháp luật thi hành án. - Từ việc đánh giá thực trạng pháp luật thi hành án dân sự, tác giả đã đưa ra được những điểm bất cập cần sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật thi hành án dân sự. - Từ việc đánh giá thực tiễn thi hành án dân sự, tác giả đã phân tích những nguyên nhân và đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. 7. Kết cấu của luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về thi hành án dân sự. Chương 2: Thực trạng pháp luật thi hành án dân sự và thực tiễn thi hành án dân sự. Chương 3: Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. Chương 1 Cơ sở lý luận về thi hành án dân sự 1.1. Khái niệm, bản chất thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm, bản chất thi hành án Kể từ khi hoạt động thi hành án dân sự được chuyển giao từ Tòa án nhân dân các cấp sang các cơ quan của Chính phủ thì khái niệm thi hành án (nhất là thi hành án dân sự) trở thành đề tài tranh luận sôi nổi trên diễn đàn khoa học pháp lý. Có nhiều quan điểm khác nhau dựa trên những lập luận và cách tiếp cận khác nhau về thi hành án nhưng trong đó nổi lên hai quan điểm cơ bản, đó là quan điểm coi thi hành án là giai đoạn tố tụng và quan điểm coi thi hành án là hoạt động hành chính - tư pháp [27]. Quan điểm thứ nhất cho rằng, thi hành án là giai đoạn cuối cùng của quá trình tố tụng. Theo quan điểm này thì thi hành án là giai đoạn nằm trong quá trình giải quyết vụ án, theo đó giai đoạn tố tụng trước của giai đoạn xét xử là giai đoạn chuẩn bị xét xử, còn thi hành án là giai đoạn kế tiếp của giai đoạn xét xử, giai đoạn thực thi các phán quyết của Tòa án trên thực tế. Căn cứ duy nhất để thi hành án là bản án, quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật. Tính lệ thuộc của thi hành án vào công tác xét xử được thể hiện ở việc khẳng định xét xử là tiền để của thi hành án. Trong quá trình thi hành án, vai trò và trách nhiệm của Tòa án gắn chặt với hoạt động thi hành án, thể hiện ở trách nhiệm của Tòa án trong việc "giải thích những điểm chưa rõ, có sai sót hoặc sai lầm về số liệu" trong bản án, quyết định khi cơ quan thi hành án yêu cầu, hoặc thẩm quyền của Tòa án trong việc hoãn thi hành án theo thời gian luật định, hay "xem xét, kháng nghị để xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án quyết định có vi phạm thủ tục tố tụng" khi cơ quan thi hành án kiến nghị. Hậu quả pháp lý của việc xem xét theo trình tự này có thể làm thay đổi kết quả thi hành án hay cách thức tiến hành thi hành án của cơ quan thi hành án. Với quan điểm này, thi hành án được hiểu là giai đoạn kết thúc trình tự tố tụng, là khâu cuối cùng kết thúc một vụ án được xét xử làm cho phán quyết của Tòa án có hiệu lực pháp luật. Quan điểm thứ hai, coi thi hành án là hoạt động hành chính - tư pháp. Theo quan điểm này, quá trình tố tụng mà trọng tâm là việc xét xử của Tòa án chấm dứt khi Tòa án ra phán quyết nhân danh Nhà nước, trong đó Tòa án đã xác định quyền, nghĩa vụ các bên, còn việc thi hành phán quyết đó là giai đoạn khác, không thuộc quá trình tố tụng. Thi hành án không phải là giai đoạn tố tụng, bởi vì "thi hành án có mục đích khác với mục đích tố tụng, tố tụng là quá trình đi tìm sự thật của các vụ việc đã diễn ra trên thực tế, trên cơ sở đó đưa ra phương án giải quyết vụ việc theo đúng quy định của pháp luật, còn thi hành án là quá trình tiến hành các hoạt động nhằm thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật" [34, tr.21]. Ngoài hai quan điểm cơ bản nêu trên, còn có quan điểm khác về thi hành án: Quan điểm thứ ba khẳng định, thi hành án là hoạt động tư pháp [39, tr. 8]. Bởi vì, gốc của hoạt động thi hành án là bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định theo quy định của pháp luật. Khi thực hiện nhiệm vụ, Cơ quan thi hành án phải thi hành theo đúng quyết định của Tòa án chứ không phải theo mệnh lệnh hành chính. Thi hành án phần lớn thông qua vai trò hoạt động của các cá nhân những người được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các bản án, quyết định như Chấp hành viên, Giám thị viên hoặc các cơ quan tổ chức và người có thẩm quyền khác. Hoạt động hành chính trong lĩnh vực thi hành án chẳng qua cũng chỉ để đảm bảo phục vụ cho chức năng chính của cơ quan thi hành án là tổ chức thi hành án theo quy định của pháp luật. Nếu cho rằng thi hành án (nhất là thi hành án dân sự) là giai đoạn độc lập có tính hành chính - tư pháp vì hoạt động thi hành án được thực hiện chủ yếu bởi các cơ quan của Chính phủ là không hợp lý vì một hoạt động mang bản chất như thế nào không thể phụ thuộc nhiều vào chủ thể thực hiện nó. Quan điểm thứ tư, coi thi hành án là thủ tục tố tụng tư pháp [38, tr. 11]. Theo tác giả thì không nên hiểu "tố tụng" chỉ là "thưa kiện tại Tòa án nói chung", là hoạt động của cơ quan Tòa án xét xử để đi tìm "chân lý", mà cần xem xét đến bản chất của tố tụng. Đó là việc thực hiện các quy định của pháp luật hình thức theo thủ tục nhất định để giải quyết các quan hệ xã hội theo đúng sự điều chỉnh của pháp luật nội dung nhằm đảm bảo lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tố tụng được thực hiện bởi nhiều cơ quan, hoạt động nào tuân theo thủ tục do pháp luật hình thức quy định là hoạt động tố tụng. Do đó có nhiều loại tố tụng: tố tụng dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng hành chính, tố tụng thi hành án. Ngoài ra, khi xem xét về tính chất của việc thi hành án, thì tất cả các bản án, quyết định của Tòa án và của Trọng tài đều có tính chất tư pháp hiểu theo nghĩa rộng, tức không chỉ là việc xét xử mà bao gồm cả lĩnh vực bổ trợ tư pháp. Vì tất cả những lý do nêu trên thi hành án được hiểu theo nghĩa rộng là thủ tục tố tụng tư pháp. Mỗi quan điểm trên đều có những lập luận và cơ sở khoa học riêng. Tuy nhiên, theo chúng tôi, quan điểm thứ hai coi thi hành án là hoạt động hành chính- tư pháp là có nhiều điểm hợp lý hơn cả. Bởi vì, thi hành án không chỉ đơn thuần là hoạt động mang tính tư pháp, hay là giai đoạn cuối cùng của hoạt động tố tụng, cũng không nên hiểu tố tụng theo một nghĩa không truyền thống như quan điểm thứ tư để coi thi hành án là hoạt động tố tụng tư pháp. Mà bản chất thi hành án thể hiện cả hai đặc điểm rất rõ đó là tính hành chính và tính tư pháp trong hoạt động của mình. Vì thế nên coi thi hành án là hoạt động hành chính - tư pháp. * Thi hành án với những đặc điểm của hoạt động quản lý hành chính - Thi hành án là một hoạt động diễn ra sau quá trình xét xử của Tòa án. Các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật là cơ sở để tiến hành các hoạt động thi hành án. Do đó, không có kết quả của hoạt động xét xử thì không có hoạt động thi hành án. Là một dạng hoạt động hành chính nhà nước, thi hành án thể hiện tính chấp hành, quản lý rất rõ "bởi toàn bộ quá trình thi thành án với những hoạt động, biện pháp, cách thức khác nhau đều nhằm thực hiện những nội dung đã được thể hiện trong các bản án, quyết định của Tòa án và theo các quy định cụ thể của pháp luật" [34]. - Trong quá trình thi hành án, Cơ quan thi hành án tác động tới đối tượng phải thi hành án để họ tự giác thi hành hoặc cơ quan thi hành án áp dụng các biện pháp buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ đã được xác định trong bản án, quyết định của Tòa án, quyết định khác theo quy định của pháp luật. Qua đó, giáo dục họ và những người xung quanh về ý thức tôn trọng pháp luật, tôn trọng lợi ích của tập thể và cá nhân, kỷ cương của Nhà nước. Để thực hiện được điều đó, yêu cầu của hoạt động thi hành án phải có tính kế hoạch, tổ chức, đôn đốc, kiểm tra... đó là những tính chất của hoạt động quản lý. - Đối với thi hành án, phương pháp giáo dục, thuyết phục là cần thiết nhưng phương pháp mệnh lệnh, bắt buộc phải thực hiện lại mang tính đặc trưng (đặc biệt là trong thi hành án hình sự). Tuy nhiên, thi hành án không chỉ mang tính hành chính đơn thuần mà nó còn thể hiện tính hành pháp. * Thi hành án với những đặc điểm của hoạt động tư pháp - Thi hành án chủ yếu do cơ quan tư pháp (theo nghĩa rộng) tiến hành. Có nhiều cơ quan tham gia vào quá trình thi hành án, nhất là trong việc tổ chức thi hành án các bản án và quyết định phức tạp. Nhưng thực tế đã chứng minh vai trò của các cơ quan tư pháp là hết sức quan trọng. Trong hoạt động thi hành án dân sự, cơ quan thi hành án là Phòng Thi hành án thuộc Sở Tư pháp, Đội Thi hành án thuộc phòng Tư pháp..... Ngoài ra còn có sự phối hợp của các cơ quan, tổ chức khác như Công an, tài chính... - Hoạt động của cơ quan thi hành án phần lớn thông qua vai trò của các cá nhân như Chấp hành viên, Giám thị viên... những người được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các bản án, quyết định của Tòa án. Khi thi hành nhiệm vụ họ chỉ tuân theo pháp luật, chịu trách nhiệm trước pháp luật và được pháp luật bảo vệ. Điều đó thể hiện tính độc lập rất cao trong hoạt động nghiệp vụ thi hành án. - Cơ sở để tiến hành các hoạt động thi hành án. Bao gồm các quy định của pháp luật (được thể hiện trong các văn bản qui phạm pháp luật) và các bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định khác theo quy định của pháp luật (văn bản áp dụng pháp luật). - Mục đích của hoạt động thi hành án là đảm bảo cho nội dung của các bản án, quyết định nói trên được thực thi trên thực tế. Xuất phát từ những đặc điểm nêu trên của thi hành án, có thể hiểu thi hành án là hoạt động hành chính - tư pháp của Nhà nước, do các cơ quan Nhà nước, người có thẩm quyền tiến hành theo trình tự, thủ tục luật định, nhằm đảm bảo thi hành các bản án, quyết định của Tòa án hoặc quyết định khác của cơ quan có thẩm quyền. 1.1.2. Khái niệm, bản chất thi hành án dân sự Vì thi hành án dân sự là một loại hình của thi hành án, nên cũng có thể hiểu thi hành án dân sự là hoạt động hành chính - tư pháp của Nhà nước, do cơ quan thi hành án tiến hành theo một trình tự, thủ tục luật định, nhằm đảm bảo thi hành các bản án, quyết định về dân sự của Tòa án hoặc quyết định khác của cơ quan có thẩm quyền. Trong khái niệm này, vấn đề cần tiếp tục làm rõ là phải hiểu như thế nào về "dân sự" trong thi hành án? Theo ý kiến thứ nhất thì "dân sự" được hiểu theo nghĩa hẹp. Cơ sở để đưa ra ý kiến này xuất phát từ quy định của Điều 1 Bộ luật dân sự năm 1995 cho rằng, quan hệ dân sự bao gồm quan hệ về tài sản và nhân thân phi tài sản phát sinh trong giao lưu dân sự. Vì vậy, những bản án, quyết định dân sự trong thi hành án bao gồm bản án, quyết định liên quan đến quan hệ tài sản và nhân thân phi tài sản (như bản án, quyết định về tranh chấp các loại hợp đồng dân sự, về hôn nhân gia đình và một số loại bản án, quyết định có tính chất dân sự). ý kiến thứ hai hiểu "dân sự" theo nghĩa rộng. Theo pháp luật của nhiều nước trên thế giới, việc tổ chức thi hành các bản án có nguồn gốc pháp luật về nội dung là luật tư (luật dân sự, luật kinh doanh, thương mại, lao động) được thực hiện theo một thủ tục chung qui định trọng bộ luật tố tụng dân sự [24]. Chúng tôi đồng ý với quan điểm thứ hai. Tuy nhiên, theo pháp luật Việt Nam thì "dân sự" trong thi hành án cần được hiểu một cách cụ thể. Đó là: Những bản án, quyết định về dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, kinh tế; bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài; quyết định của Trọng tài nước ngoài được Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam; quyết định về dân sự, phạt tiền, tịch thu tài sản, xử lý vật chứng, tài sản, truy thu tiền, tài sản, thu lợi bất chính, án phí trong bản án, quyết định của Tòa án về hình sự; quyết định về phần tài sản trong bản án, quyết định của Tòa án về hành chính; quyết định tuyên bố phá sản, quyết định của Trọng tài thương mại Việt Nam (Điều 1 Pháp lệnh thi hành án dân sự năm 2004). 1.2. Vai trò, ý nghĩa của thi hành án dân sự * Thi hành án dân sự góp phần giữ gìn trật tự, kỷ cương an toàn xã hội, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa Công tác thi hành án nói chung, thi hành án dân sự nói riêng có một ý nghĩa, vai trò quan trọng trong hoạt động Nhà nước. Thông qua hoạt động thi hành án, những phán quyết của Tòa án nhân danh Nhà nước, thể hiện ý chí của Nhà nước được trở thành hiện thực, công lý xã hội được thực hiện. Quá trình giải quyết một vụ án chỉ kết thúc khi bản án quyết định của Tòa án được thi hành kịp thời và đầy đủ. Nếu công tác thi hành án dân sự không được quan tâm và không có hiệu quả thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực, tác động đến toàn bộ hoạt động của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử, trật tự kỷ cương xã hội bị vi phạm, quyền lực nhà nước bị xem thường, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân bị xâm hại. Thi hành án dân sự đạt hiệu quả sẽ mang lại niềm tin cho nhân dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật, góp phần lập lại kỷ cương, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Ngược lại, một bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà không được thi hành trên thực tế cho thấy sự thiếu nghiêm minh của pháp luật, dễ gây ra sự mất đoàn kết, xung đột kéo dài trong nhân dân, tạo kẽ hở để các phần tử phản động lợi dụng tuyên truyền lôi kéo nói xấu chế độ, kích động thù hận, gây chia rẽ trong nội bộ nhân dân. * Thi hành án là thước đo hiệu quả hoạt động xét xử của Tòa án và hoạt động tư pháp khác Hoạt động điều tra, truy tố và xét xử diễn ra rất phức tạp và tốn kém, song những hoạt động đó có thể chỉ là con số không nếu như bản án, quyết định của Tòa án không được đưa ra thi hành trên thực tế. Với ý nghĩa đó, thi hành án dân sự là một hoạt động không thể thiếu được trong quá trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Thông qua thi hành án, kết quả của công tác xét xử được củng cố, hiệu lực các bản án, quyết định của Tòa án được đảm bảo. Mặt khác, thi hành án dân sự còn là giai đoạn kiểm nghiệm qua thực tiễn những phán quyết của Tòa án, phản ánh, trung thực chất lượng và hiệu quả của hoạt động xét xử. Vì nếu như bản án tuyên đúng với bản chất, hiện thực khách quan, có lý, có tình thì trong quá trình thi hành án sẽ thuận lợi hơn những trường hợp bản án, quyết định của Tòa án không đúng sự thật, không phù hợp với thực tế khách quan. Thực tế cho thấy có nhiều vụ việc đương sự không tự nguyện thi hành hoặc gửi đơn khiếu nại, tố cáo đi nhiều nơi không phải vì cơ quan thi hành án làm sai mà vì không đồng tình với quyết định của Tòa án nên cố tình trì hoãn việc thi hành án. * Thi hành án dân sự góp phần nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân Đặc thù của thi hành án dân sự là sự kết hợp chặt chẽ giữa vai trò chủ động, phát huy trách nhiệm của Chấp hành viên, cơ quan thi hành án và sự chỉ đạo của chính quyền địa phương, sự phối hợp các cơ quan tổ chức có liên quan và sự đồng tình của quần chúng, tạo ra sức mạnh tổng hợp, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng. Trong hoạt động thi hành án dân sự, thi hành án không chỉ là hoạt động nghiệp vụ riêng của cơ quan thi hành án, Chấp hành viên mà còn là trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, đoàn thể xã hội và mọi thành viên trong cộng đồng. Thông qua công tác thi hành án, ý thức pháp luật của nhân dân, vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức được nâng lên. 1.3. Lịch sử hình thành và phát triển của Thi hành án dân sự Việt Nam Dưới thời Pháp thuộc, thi hành án dân sự hình thành với tên gọi Thừa phát lại. Nhưng đến khi Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, công tác thi hành án nói chung, thi hành án dân sự nói riêng đã có sự thay đổi căn bản về chất. Nhìn lại chặng đường lịch sử hình thành và phát triển của thi hành án dân sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay, chúng ta có thể chia thành các giai đoạn sau: 1.3.1. Giai đoạn từ 1945 đến 1989 Là giai đoạn mà tổ chức, hoạt động thi hành án dân sự chưa được dựa trên một văn bản pháp luật chính thức có hiệu lực pháp lý cao do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành (Quốc hội hoặc ủy ban Thường vụ Quốc hội). Giai đoạn này, công tác thi hành án dân sự đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tòa án. Tuy nhiên, về vấn đề quản lý nhà nước và hình thức tổ chức thi hành án dân sự có những thay đổi nhất định qua các thời kỳ: 1945 - 1949, 1950 -1980, 1981 - 1989. * Thời kỳ 1945 - 1949 Sau Cách mạng tháng tám 1945, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, hệ thống tư pháp mới được thiết lập trong cả nước. Trên cơ sở Sắc lệnh ngày 10/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc giữ tạm thời các luật, lệ hiện hành ở Bắc, Trung, Nam bộ cho đến khi ban hành những Bộ luật chung thống nhất cho toàn quốc, nếu những đạo luật ấy "không trái với những nguyên tắc độc lập của Nhà nước Việt Nam và chính thể dân chủ cộng hòa", chế định Thừa phát lại tiếp tục được duy trì. Tại Nghị định số 37 ngày 01/12/1945 về tổ chức Bộ Tư pháp, phòng giám đốc Hộ vụ được thành lập, trong đó có Ban công lại thực hiện nhiệm vụ quản lý Thừa phát lại. Cũng theo tinh thần Sắc lệnh 10/10/1945 nói trên, những quy định về thủ tục thi hành án dân sự tiếp tục được áp dụng, đáp ứng yêu cầu hoạt động tư pháp trong những năm đầu của chính quyền cách mạng [6]. Ngày 20/11/1994, Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa ký Sắc lệnh số 13 về tổ chức các Tòa án và các ngạch thẩm phán đã đặt cơ sở pháp lý đầu tiên cho tổ chức thi hành án dân sự Việt Nam. Tại khoản 3, Điều 3 của Sắc lệnh qui định: Ban tư pháp xã có quyền thi hành những mệnh lệnh của thẩm phán cấp trên. Như vậy, tổ chức thi hành án dân sự đã được hình thành ngay trong những năm đầu Cách mạng tháng Tám thành công và tồn tại dưới hai hình thức là: Thừa