Luận văn Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc (1941-1954)

Mở đầu 1. Lý do chọn đề tài Từ thập kỷ sáu mươi đến nay, khối lượng lớn công trình nghiên cứu về Chủ tịch Hồ Chí Minh lần lượt được công bố ngày càng nhiều. Tuy nhiên, việc tìm hiểu sự nghiệp cách mạng, đặc biệt là tình cảm của Người với đồng bào Việt Bắc chưa thể xem là đã đầy đủ. Bởi vì, đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa lớn, thì việc nghiên cứu, học tập công lao, sự nghiệp, tư tưởng của Người là việc làm thường xuyên, liên tục của nhiều thế hệ. Chiến khu Việt Bắc, cái nôi của cách mạng Việt Nam với những địa danh như: Pác Bó, Tân Trào, Tỉn Keo, Quảng Nạp, Đèo Đe, Núi Hồng... gắn liền với những năm tháng sống, chiến đấu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã đi vào những trang sử vẻ vang của dân tộc. Việt Bắc, núi sông và con người, địa lợi và nhân hòa, đã tạo nên thế đứng ban đầu cho công cuộc đấu tranh giải phóng đất nước mà nòng cốt là phong trào cứu quốc của đồng bào các dân tộc để tiến tới cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám thắng lợi trên phạm vi toàn quốc. Trong cuộc kháng chiến 9 năm, chính nơi đây không chỉ là Tổng hành dinh của Bộ chỉ huy tối cao, mà còn trở thành chiến lũy có "Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù" ngày càng vững chắc để tiến tới chiến thắng Điện Biên, chấn động địa cầu. Đồng bào các dân tộc Việt Bắc giàu lòng yêu nước, giàu truyền thống cách mạng, hăng say lao động sản xuất, có tinh thần chịu đựng gian khổ, giúp đỡ, chăm sóc cán bộ hoạt động cách mạng như người thân trong gia đình, tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, Bác Hồ. Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ thiên tài của cách mạng Việt Nam, dành tình cảm sâu sắc và tin tưởng tuyệt đối vào sự giúp đỡ che chở của các dân tộc Việt Bắc. Người phát huy sức mạnh tổng hợp của "nhân hòa" Việt Bắc vào cuộc Cách mạng Tháng Tám và kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp xâm lược. Tìm hiểu mối quan hệ giữa lãnh tụ Hồ Chí Minh với đồng bào các dân tộc Việt Bắc trong cách mạng và trong kháng chiến chống thực dân Pháp là một nhiệm vụ cần thiết không chỉ đắp bồi lịch sử dân tộc, lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, mà còn có ý nghĩa lâu dài trong tương lai. Là một giáo viên lịch sử, đang giảng dạy trên thủ phủ Việt Bắc năm xưa - tôi thấy mình phải có trách nhiệm tìm hiểu và giáo dục cho thế hệ trẻ những di sản quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào các dân tộc Việt Bắc, góp phần thiết thực vào sự thành công cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" của Trung ương Đảng phát động. Xuất phát từ nhận thức đó, tôi chọn vấn đề Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc (1941 - 1954) làm đề tài luận văn. Về mặt khoa học, đề tài góp phần làm rõ một số vấn đề trong thời kỳ Hồ Chí Minh sống tại Việt Bắc lãnh đạo cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 (1941 - 1945) và lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954). Đề tài còn giúp hiểu rõ hơn vai trò của Hồ Chí Minh trong việc xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, mối quan hệ gắn bó giữa Đảng và dân trong cách mạng giải phóng dân tộc. Về ý nghĩa thực tiễn, đề tài góp phần đánh giá vai trò của lãnh tụ với quần chúng nhân dân, vai trò của quần chúng nhân dân với lãnh tụ trong lịch sử, thấy rõ mối quan hệ giữa Đảng và dân trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc. Qua đó rút ra được những bài học về việc xác định đúng đắn vai trò của quần chúng nhân dân, sức mạnh của nhân dân trong cách mạng; về mối quan hệ mật thiết giữa Đảng và dân; về xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc; về việc gần dân, quan tâm tới dân, hiểu dân để có những quyết sách đúng, đặc biệt là đối với đồng bào các dân tộc thiểu số và miền núi. Trong sự nghiệp đất nước ta đang trên đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, những bài học đó vẫn còn nguyên giá trị. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới đề tài, đã có không ít tác phẩm, hồi ức, truyện ký, công trình nghiên cứu lịch sử đề cập với các góc độ khác nhau. Trong tác phẩm: "Căn cứ địa Việt Bắc (1940-1945)" của TS. Hoàng Ngọc La - Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tác giả đề cập đến vị trí chiến lược, truyền thống đấu tranh trong lịch sử, khẳng định vai trò căn cứ địa Việt Bắc trong lãnh đạo giành thắng lợi Cách mạng Tháng Tám 1945. Tác phẩm "Lịch sử ATK Định Hóa trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược 1945-1954" của TS. Nguyễn Xuân Minh và Nguyễn Xuân Hùng - Huyện ủy Định Hóa, xuất bản 1997, khắc họa vị trí, vai trò chiến lược của ATK Định Hóa trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc, đồng thời cũng nhắc đến ATK Định Hóa là nơi phát tích chiến dịch Điện Biên Phủ... Đại tướng Võ Nguyên Giáp, dành hẳn một chương: "Cuộc họp Tỉn Keo" trong cuốn "Điện Biên Phủ điểm hẹn lịch sử", nhà xuất bản Chính trị quốc gia (tái bản 1998) nêu diễn biến Hội nghị của Bộ Chính trị do Hồ Chủ tịch chủ trì thông qua chủ trương, kế hoạch tác chiến Đông - Xuân 1953-1954 và quyết định mở Chiến dịch Điện Biên Phủ. Tác giả tập trung trình bày quá trình tổ chức, chỉ huy chiến đấu và diễn biến dẫn tới thắng lợi tại mặt trận Điện Biên Phủ. Tác phẩm "Nhớ ơn Người" của Bế Minh Hà, Nxb Văn hóa dân tộc, 1990, tập hợp những bài hồi kí của các đồng chí lãnh đạo, các chiến sĩ cách mạng là người dân tộc thiểu số đã từng sống và làm việc với Bác. Ngoài ra, còn có bài viết của giáo sư tiến sĩ Nicôlai Niculin (Liên Xô) người đã từng gặp gỡ tiếp xúc với Bác. Tác phẩm "Hồ Chủ tịch với Việt Bắc", Nxb Dân tộc, 1960, gồm những bài hồi kí của những người được sống gần Bác Hồ ở Việt Bắc giai đoạn 1941-1945. Trong tác phẩm "Thơ ca cách mạng ở Việt Bắc (1936-1945)" của Triều Ân, Nxb Văn hóa dân tộc, 1977, tập hợp 141 bài của 20 tác giả trong đó có thơ ca của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tác phẩm "Theo Bác đi chiến dịch" của Ngọc Châu và Hà Hữu Khiếu, Nxb Quân đội nhân dân, 2000, đồng chí Ngọc Châu, người trực tiếp bảo vệ Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc và Hà Nội đã viết lại những kỉ niệm của bản thân và đồng đội mỗi lần theo Bác đi công tác, được Bác dạy bảo đã trở thành những kỉ niệm ghi nhớ suốt đời của các cán bộ chiến sĩ trong đơn vị. Tác phẩm "Chiến đấu trong vòng vây" của Võ Nguyên Giáp (Hữu Mai ghi), Nxb Quân đội nhân dân, 1995, viết về vai trò lãnh đạo của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cách mạng giải phóng dân tộc (1945 - 1954). Tác phẩm "Bác Hồ ở Việt Bắc", Nxb Việt Bắc, 1975, giới thiệu hoạt động của Bác ba thời kỳ ở Việt Bắc: trước Cách mạng Tháng Tám; kháng chiến chống Pháp; thời kì hòa bình. Cuốn sách tập hợp các hồi kí của nhân dân, cán bộ đã vinh dự được gặp, được làm việc và được Người huấn luyện và đào tạo ở Việt Bắc. Tác phẩm "Những ngày đầu" của Lê Dục Tôn, Nxb Việt Bắc, 1971, là hồi kí của một chiến sĩ đã tham gia xây dựng cơ sở cách mạng, tổ chức và lãnh đạo cứu quốc quân, xây dựng khu căn cứ Việt Bắc những ngày đầu cho đến Cách mạng Tháng Tám 1945. Tác phẩm "Bác Hồ chăm sóc cán bộ" của Lâm Ngọc Thụ, Nxb Văn học, 1995, nói về sự quan tâm săn sóc của Bác Hồ đối với cán bộ ngay từ những năm ở chiến khu Việt Bắc. Trong tác phẩm "Bác Hồ của chúng ta", tác giả Xuân Diệu đã viết về những kỉ niệm của nhà thơ về những năm tháng bên Bác ở chiến khu Việt Bắc. Trong bài "Mệnh lệnh gửi liên khu Việt Bắc chuyển các tỉnh trong liên khu" trong cuốn "Bác Hồ với nhân dân các dân tộc Lạng Sơn", Nxb Văn hóa thông tin 1995 tr 38: Bác viết mệnh lệnh gửi liên khu Việt Bắc ngày 6 tháng 8 năm 1950 yêu cầu các tỉnh chỉnh đốn phát triển chiến tranh du kích ở các xã. v.v... Ngoài các sách, còn có nhiều báo và tạp chí có bài viết về Bác Hồ trong thời gian ở Việt Bắc: Báo Phụ nữ Thành phố Hồ Chí Minh chủ nhật, 7/10/2001 có bài: "Một đám cưới ở ATK", tác giả Trường Phước kể lại kỉ niệm về đám cưới của ông Nguyễn Anh Tuấn, hiệu phó, bí thư trường Đại học Tổng hợp Hà Nội tại ATK Việt Bắc năm 1947. Ông cũng là người từng được gặp và làm việc với Bác Hồ tại ATK Việt Bắc. Báo Lâm Đồng, 1998, có bài "Gặp lại người hai lần đưa đường cho Bác Hồ ở Việt Bắc "Nhớ ông cụ mắt sáng ngời", tác giả Phan Bùi Minh Đạt kể lại kỉ niệm sâu sắc của bác Đàm Riêu Toàn, người đã từng đóng vai con của "Già Thu", đưa đường cho Bác Hồ đi công tác thời kỳ ở Việt Bắc. Báo Bắc Ninh, 1998, có bài "Năm mươi năm trước: Tết chiến khu của chính phủ kháng chiến" tác giả Lê Xuân Kỳ kể lại tết Mậu Tý 1948, Bác và Chính phủ kháng chiến đã đón xuân ở An toàn khu Việt Bắc. Báo Quân đội nhân dân cuối tuần, 21/12/1997 có bài "Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc xây dựng An toàn khu trung ương (ATK) và căn cứ địa Việt Bắc". Với tầm nhìn xa trông rộng Bác đã chọn căn cứ địa Việt Bắc để xây dựng ATK được nhân dân địa phương bảo vệ. Cán bộ ATK cũng hết lòng giúp đỡ địa phương xây dựng phong trào, chăm lo đời sống nhân dân. Đó là chủ trương đúng đắn và sáng tạo của Bác. Báo Hải Hưng, 8/8/1996, có bài "Bác Hồ với việc dự trữ muối trong kháng chiến chống Pháp", tác giả Nguyễn Lương Bằng đã viết về việc trong kháng chiến chống Pháp, Bác Hồ đã cho vận chuyển 2 vạn tấn muối lên Việt Bắc để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài của dân tộc. Báo Giáo dục thời đại, 14/5/2000 có bài "Kể chuyện Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc", tác giả Lê Anh đã kể lại những mẩu chuyện về Bác những năm 1947-1950 ở Việt Bắc. Báo Thái Nguyên 17/5/2002 tác giả Đồng Khắc Thọ viết về những kỉ niệm đời thường của Bác Hồ thời kỳ Người ở ATK Việt Bắc - nơi thủ đô của cuộc kháng chiến chống Pháp qua lời kể của họa sĩ Phan Kế An người đã từng được gặp, vẽ Bác Hồ thời kỳ người ở ATK v.v... Tạp chí: Tạp chí Xưa và Nay, 6/1999 có bài "Tôi vẽ chân dung Bác Hồ ở Việt Bắc", qua hồi kí họa sĩ Phan Kế An mô tả hình ảnh Hồ Chí Minh bình dị nhưng vĩ đại. Tạp chí Xây dựng Đảng, 6/1998 có bài "Xây dựng ATK theo chủ trương của trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh (1946-1954)". Tạp chí Thế giới mới, 2/2002 có bài "Những người giúp Bác ung dung yên ngựa", đồng chí Vũ Kỳ kể lại việc Bác Hồ đặt tên cho những người trực tiếp giúp việc mình như: Trường, Kỳ, Kháng, Chiến, Nhất, Định, Thắng, Lợi, Cần, Kiệm, Liêm, Chính. Tạp chí Xưa và Nay, 5/2004 có bài của Triệu Hồng Thắng, nguyên khu ủy viên khu Việt Bắc kể chuyện những lần được gặp Bác Hồ. Tạp chí Lịch sử quân sự, 12/ 2006 số 180 tr 34-38 có bài "Căn cứ địa ATK Việt Bắc "Một sáng tạo trong kháng chiến chống thực dân Pháp", tác giả Nguyễn Xuân Minh hệ thống lại quá trình xây dựng căn cứ địa Việt Bắc - ATK, trong kháng chiến chống thực dân Pháp. v.v... Chuyên đề khoa học: "Tình cảm của Bác Hồ đối với đồng bào các dân tộc miền núi trong thời gian Người ở Việt Bắc (1941 - 1945 và 1946 - 1954)" của Nguyễn Đình Lễ; Bước đầu tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc ở Việt Nam, Hội thảo khoa học của ủy ban Dân tộc và miền núi, Nxb Chính trị quốc gia, 1996 - 2006 tr270 - 274. Tóm tắt: Gần một nửa thời gian sau 30 năm bôn ba hải ngoại đến khi qua đời, Bác Hồ đã sống gắn bó với Việt Bắc. Bác yêu và gắn bó với Việt Bắc... Chiến dịch Điện Biên Phủ, trận quyết chiến chiến lược đem đến thắng lợi to lớn của nhân dân Việt Nam, chấm dứt gần một thế kỷ đô hộ của thực dân Pháp ở Việt Nam. Hơn 60 năm qua, Điện Biên Phủ thu hút không ít người trong cuộc chiến và những học giả, nhà nghiên cứu, các tướng lĩnh của Nga, Trung Quốc, Cu Ba, Lào, Anh, Đức, Mỹ... tốn không ít giấy mực để lý giải: Tại sao quân đội viễn chinh Pháp thất bại trên chiến trường Điện Biên Phủ? Jules Roy, đại tá không quân cựu chiến binh người Pháp lên tận di tích chiến trường Điện Biên Phủ, khảo sát thực địa, gặp gỡ phỏng vấn các nhân chứng và các cựu chiến binh Việt Nam, cựu chiến binh người Pháp, đã cho ra mắt cuốn "Điện Biên Phủ dưới con mắt người Pháp", Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, dịch và phát hành năm 2004, đề cập đến quyết định mở Chiến dịch Điện Biên Phủ từ chiến khu Việt Bắc mà không đi sâu tìm hiểu mối quan hệ giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc và đồng bào Việt Bắc với Chủ tịch Hồ Chí Minh giai đoạn từ 1941 đến 1954. Với cách viết cô đọng, công phu, tác phẩm: "Hồ Chí Minh một chân dung" của Lady Borton và Thomas (Nhà xuất bản Thanh niên dịch, ấn hành 2003), nêu: Từ chiến khu Việt Bắc, Hồ Chí Minh cùng Bộ Tham mưu đã quyết định số phận của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Mặc dù có khá nhiều bài viết như đã nêu, nhưng cho đến nay, vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, hệ thống về vấn đề Chủ tịch Hồ Chí Minh với Đồng bào Việt Bắc giai đoạn từ 1941 đến 1954. Luận văn này tiếp thu có chọn lọc thành quả của các tác giả đi trước, coi đó là nguồn tài liệu tham khảo quý giá giúp chúng tôi nghiên cứu và hoàn thành đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích - Đề tài nhằm nghiên cứu tương đối có hệ thống và đầy đủ vấn đề Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc trong giai đoạn 1941-1954. - Làm rõ ý nghĩa của mối quan hệ "nhân hòa" giữa lãnh tụ Hồ Chí Minh với đồng bào các dân tộc Việt Bắc trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ - Sưu tầm tư liệu, nghiên cứu vấn đề Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc, từ đó lý giải mối quan hệ đó có tác dụng như thế nào, đưa tới thành công của Cách mạng Tháng Tám và thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. - Rút ra bài học đoàn kết, thực hiện chính sách dân tộc, xây dựng hậu phương trong cách mạng. - Đề tài góp phần cung cấp những tư liệu cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh, lịch sử địa phương cùng với những chuyên đề liên quan đến thời kỳ lịch sử này. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là vấn đề Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc trong thời kỳ cách mạng 1941 - 1954, rút ra một số đánh giá, nhận xét chung về mối quan hệ giữa Đảng, Bác Hồ với đồng bào các dân tộc Việt Bắc trong thời kỳ từ 1941 - 1954. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu trong phạm vi không gian Việt Bắc. Tìm hiểu về các mối quan hệ giữa Bác Hồ với đồng bào Việt Bắc trên nhiều lĩnh vực trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954) - Phạm vi thời gian: giới hạn từ 1941 (khi Bác Hồ về nước) đến 1954 (khi Bác Hồ rời Việt Bắc về Thủ đô Hà Nội). 5. Nguồn tư liệu, phương pháp nghiên cứu 5.1. Nguồn tư liệu - Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 1, 3, 4, 6, Hồ Chí Minh Biên niên tiểu sử tập 2, 3, 4, 5, các Văn kiện của Đảng, hồi kí của những cán bộ hoạt động cách mạng bên Bác Hồ... - Những bài viết, bài phát biểu của Bác Hồ, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các đồng chí lão thành cách mạng trong những dịp về thăm và làm việc tại các địa phương ở Việt Bắc. - Lịch sử Đảng bộ các tỉnh, huyện trong chiến khu Việt Bắc và nhiều tài liệu khác. Những nguồn tư liệu trên được lưu trữ tại Thư viện Bảo tàng Hồ Chí Minh, Thư viện Quốc gia, Văn phòng Tỉnh ủy Thái Nguyên, Văn phòng Tỉnh ủy Tuyên Quang, Văn phòng Tỉnh ủy Cao Bằng, Văn phòng Tỉnh ủy Bắc Kạn, Trung tâm Lưu trữ ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên, Trung tâm lưu trữ ủy ban nhân dân Tỉnh Tuyên Quang, Trung tâm lưu trữ ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn, Sở Văn hóa Thông tin Thái Nguyên, Phòng Lịch sử, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thái Nguyên, Ban quản lý di tích Hồ Chí Minh tỉnh Cao Bằng. Trong quá trình thực hiện đề tài này, để đảm bảo tính chính xác và làm cho nội dung phong phú hơn, chúng tôi còn khai thác tư liệu từ các nhân chứng, từ điều tra thực địa. Tuy nhiên, do điều kiện khí hậu, cùng với việc di rời của các cơ quan và công tác lưu trữ, bảo quản chưa tốt, nên nhiều tư liệu của địa phương (nhất là những tư liệu viết tay của những năm 80 trở về trước) đã bị thất lạc, rách nát. Đó là những khó khăn trong quá trình sưu tầm và sử dụng tư liệu phục vụ đề tài này. Mặc dù vậy chúng tôi đã cố gắng hết sức khai thác từ nhiều nguồn, tiến hành đối chiếu, so sánh, phân tích để có được những sự kiện đáng tin cậy sử dụng trong luận văn. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Xuất phát từ mục đích của đề tài nghiên cứu là Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc (1941 - 1954), trên cơ sở nguồn tài liệu đã thu thập được, chúng tôi dựa trên quan điểm phương pháp luận mácxít trong nghiên cứu lịch sử và sử dụng phương pháp lịch sử kết hợp phương pháp lôgíc. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng phương pháp thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp và khảo sát điền dã, để chọn lọc, bổ sung tư liệu nhằm tăng sức thuyết phục cho những vấn đề nghiên cứu. 7. Đóng góp của luận văn - Luận văn là công trình đầu tiên trình bày một cách tương đối có hệ thống quan hệ giữa Hồ Chí Minh với đồng bào Việt Bắc giai đoạn từ 1941 đến 1954. - Luận văn góp phần làm rõ việc hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh giai đoạn Người ở Việt Bắc là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn tới thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Mảnh đất và con người Việt Bắc. Chương 2: Bác Hồ với đồng bào Việt Bắc (1941 - 1954) Chương 3: Giá trị lịch sử và bài học kinh nghiệm. Chương 1 Mảnh đất và con người Việt Bắc 1.1. Mảnh đất Việt Bắc 1.1.1. Lịch sử hình thành Việt Bắc, cái tên từ lâu đã trở thành thân quen với đồng bào cả nước và cũng không xa lạ với nhiều người trên thế giới. Qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, dải đất này của Tổ quốc đã trở thành vị trí chiến lược quan trọng cả về quân sự và chính trị, là nơi từng diễn ra những cuộc giao tranh quyết liệt của dân tộc ta chống quân xâm lược phương Bắc. Đây từng là cái nôi của Cách mạng Tháng Tám và căn cứ địa của Trung ương trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Vào thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, Việt Bắc gồm 17 tỉnh (Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, Bắc Ninh, Bắc Giang, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Yên, Phúc Yên, Sơn La, Lai Châu, Quảng Yên, Hải Ninh, Lào Cai và Châu Mai Đà) và Đặc khu Hồng Gai. Phía Đông giáp đường số 5; tây Nam trải dọc sông Hồng từ Gia Lâm - Trung Hà theo địa giới tỉnh Sơn La tới giáp biên giới bắc Lào; phía bắc giáp Trung Quốc từ Móng Cái đến Lai Châu. Diện tích rộng bằng năm phần sáu đất đai Bắc Bộ (gần 100.000 km2). Ngày 28 tháng 11 năm 1946, Việt Bắc chia thành bốn chiến khu (1, 10, 12, 14). Ngày 25 tháng 01 năm 1948, hợp thành hai liên khu (Liên khu 1 gồm Chiến khu 1 và 12, Liên khu 10 có chiến khu 10 và 14). Đến tháng 11 năm 1949 thống nhất hai liên khu thành Liên khu Việt Bắc. Tháng 7 năm 1952, lại tách một số tỉnh của Liên khu Việt Bắc (Yên Bái, Lai Châu, Lào Cai, Sơn La) thành lập khu Tây Bắc. Ngày 3 tháng 6 năm 1957, Việt Bắc lại được chia thành ba quân khu: Quân khu Việt Bắc, Quân khu Tây Bắc và Quân khu Đông Bắc. Ngày 29 tháng 6 năm 1976, Quân khu Việt Bắc và quân khu Tây Bắc sáp nhập thành quân khu 1. Đến ngày 26 tháng 5 năm 1978, Quân khu 1 lại tách các tỉnh phía Tây Bắc thành Quân khu 2. Tháng 4 năm 1979, Nhà nước ta tách tỉnh Quảng Ninh thành đặc khu Quảng Ninh thuộc Trung ương. "Việt Bắc" trong luận văn này đề cập tới là " Khu giải phóng Việt Bắc" được thành lập vào tháng 6/1945, gồm 6 tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lạng Sơn. Luận văn này nghiên cứu về: Hồ Chí Minh với đồng bào các dân tộc Việt Bắc (1941 - 1954), vì vậy chỉ chủ yếu tập trung nghiên cứu về một số nơi mà Hồ Chí Minh ở trong thời kỳ này đó là: Cao Bằng, Tuyên Quang, Thái Nguyên, vì điều kiện thời gian có hạn nên các nơi còn lại trong sáu tỉnh này chỉ điểm qua đôi nét. 1.1.2. Vị trí chiến lược Diện tích tự nhiên Việt Bắc khoảng 50.000 km2, chiếm 15% diện tích tự nhiên cả nước và bằng 32% diện tích tự nhiên miền bắc. Địa hình Việt Bắc đa dạng, nối liền phía Nam Trung Quốc là các cao nguyên đá vôi với những cảnh quan Các-xtơ, biểu hiện rõ nhất là các huyện phía Bắc và Đông Bắc tỉnh Cao Bằng và Hà Giang, ở độ cao từ 200 mét đến 300 mét so với mặt biển. Núi chiếm khoảng hai phần ba diện tích tự nhiên, ở độ cao từ 500 đến 600 mét đến 1.200 mét núi đá xen lẫn núi trùng điệp, hiểm trở. Đó là các sơn khối Bắc Sơn với dãy Cai - Kinh; cánh cung Ngân Sơn, cánh cung Sông Gâm với dãy Phja Daj (Pia-y-a) Phja Bjóc (Pia-u-uắc) và ngọn Tam Tao... "Rừng vàng" cung cấp cho nhân dân nhiều nguồn lợi, từ vật liệu dựng nhà cửa cho tới măng tươi, nấm hương, mộc nhĩ, củ mài, củ nâu, mật ong, dược liệu... rừng còn nhiều chim muông thú quý. Địa hình Việt Bắc cao về phía Bắc nhưng lại thấp dần về phía Nam và Tây Nam. Các huyện phía Nam của địa bàn Việt Bắc, thềm cổ được đồng bằng hóa trở thành vùng bán sơn địa là cái gạch nối giữa núi và đồng bằng. Việt Bắc là vùng núi nhưng cũng lắm sông suối, ao, hồ. Sông suối ở Việt Bắc có ở khắp nơi. Cao Bằng có sông Bằng Giang, sông Bác Vọng, sông Máng,... có hồ Thanh Hen, không những có nhiều cá tôm mà còn là những danh lam, thắng cảnh nổi tiếng. Mặc dầu sông ở Cao Bằng nhỏ hẹp chảy xiết và nhiều thác ghềnh, lưu lượng nước thấp về mùa khô, song vẫn có thể đi lại bằng thuyền mảng để chuyên chở lâm thổ sản. Theo sông Máng thuyền nhỏ có thể đi từ mỏ sắt (Sóc Giang) đến Tà Lùng, sát biên giới Việt -Trung. Lạng Sơn có sông Kỳ Cùng, sông Rạng, sông Chung, sông Bắc Khê và sông Văn Mịch từ Pát Xát (Quảng Ninh) qua thị xã Lạng Sơn sang Trung Quốc. Nhân dân ở vùng biên giới hai nước thường dùng mảng để chuyên chở hàng hóa. ở Hà Giang và Tuyên Quang, thuyền nhỏ đi từ Hà Giang theo sông Gâm về Tuyên Quang, thuyền lớn trên sông Lô ra tới Việt Trì. Tàu nhỏ ngược dòng sông Lô lên tới Tuyên Quang, thuyền lớn lên tới Bằng Mục Chiêm Hóa... ở Bắc Kạn và Thái Nguyên, ngoài sông Công (Thái Nguyên), có sông Cầu. Đó là con sông lớn nhất của hai tỉnh. Sông Cầu bắt nguồn từ Chợ Đồn chảy qua Bắc Kạn về Thái Nguyên. Bằng mảng và thuyền đồng bào chở ngô, khoai, sắn, nứa, mai, song, mây, gỗ, củ nâu, và cả than và quặng sắt về xuôi. Ngược lại thuyền nhỏ trong mùa khô và thuyền lớn trong mùa mưa có thể đi từ dưới xuôi, qua Đáp Cầu (Bắc Ninh), ngược dòng sông Cầu thả neo tại bến Đồng Mỗ để đưa tôm, cá khô, mắm, muối, đồ gốm... tới các huyện, tỉnh miền núi phía Bắc. Chợ Đồng Mỗ, trung tâm của tỉnh lỵ Thái Nguyên xưa kia trên bến dưới thuyền sầm uất. Bắc Kạn có hồ Ba Bể, một danh thắng nổi tiếng. Hệ thống sông ngòi ngang dọc chia cắt địa hình Việt Bắc thành muôn hình muôn vẻ, có núi hình con voi (núi Voi), có núi hình quạt (núi Quạt)... Sự xâm thực của nước mưa của dòng suối lộ thiên và của suối ngầm đã tạo ra nhiều hang động lớn ở núi đá vôi. Khảo cổ học đã phát hiện nhiều hang động, mái đá ngườm ở Võ Nhai (Thái Nguyên), Bắc Sơn, Bình Gia (Lạng Sơn)... là những di chỉ văn hóa khảo cổ thuộc thời đại đá cũ, hoặc đá giữa hay thời kỳ đá mới. Quá trình kiến tạo địa chất và tác động của tự nhiên, sự bồi đắp của các con sông đã tạo ra ở Việt Bắc những bồn địa khá màu mỡ. Ngoài các thung lũng lòng chảo, còn có các sườn núi, lưng đồi, các soi bãi dọc ven sông, suối là những nơi có thể canh tác tốt cho đồng bào. Việt Bắc có những cánh đồng khá rộng có thể gọi là miền đồng bằng nhỏ, như những cánh đồng Hòa An (Cao Bằng), Tràng Định (Lạng Sơn), Đại Từ, Phổ Yên, Phú Bình... (Thái Nguyên). Đó là những vùng đất đai màu mỡ. ở Việt Bắc, nhiệt độ trung bình hàng năm đạt từ 210C - 230C, tổng nhiệt độ hoạt động toàn năm khoảng 75000C - 80000C, tùy độ cao; lượng mưa khá dồi dào, nơi thấp nhất như Lạng Sơn cũng đạt 1.400 mm/năm, nhiều nơi đạt trên 2000 mm/năm... Do vậy, có thể nói rằng đất đai, khí hậu Việt Bắc đã tạo nên sự phong phú, đa dạng về thực vật và động vật; hình thành nhiều loại cây trồng, vật nuôi mang tính nhiệt đới và cả ôn đới. Việt Bắc giàu đẹp lại án ngữ ở phía Bắc Việt Nam, tiếp giáp với đất nước Trung Quốc bao la, trên một tuyến biên giới ngày nay dài 751 km đi qua 15 huyện 97 xã. Do vậy ở thời đại nào, Việt Bắc cũng giữ một vị trí hết sức quan trọng. Việt Bắc núi rừng hiểm trở, nhiều nơi xung yếu, biên ải xa xôi, nhưng nhờ hệ thống giao thông đường bộ như những nhành cây trở về thân gốc, nên dù phải trèo đèo, lặn suối, Việt Bắc đều có thể liên lạc được tương đối nhanh, thuận lợi với trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước, xưa là Thăng Long nay là thủ đô Hà Nội. Nổi lên trong quan hệ giao lưu xuôi ngược và sự bang giao trong khu vực là các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên. Hệ thống giao thông thủy bộ trong nội địa và ra nước ngoài của Cao Bằng làm cho tỉnh Cao Bằng có vị trí quan trọng, có tầm chiến lược ở Việt Bắc không chỉ trên lĩnh vực kinh tế, xã hội mà trên cả các mặt quân sự, chính trị. Với Lạng Sơn, hệ thống giao thông mở bốn phương trời làm cho Lạng Sơn có vị trí quan trọng chiến lược về quân sự và sầm uất cả về kinh tế; là nơi hội tụ, giao lưu, tiếp xúc xuôi ngược trong ngoài. Thái Nguyên là cửa ngõ của Việt Bắc, là đầu mối giao thông, nổi lên là chất hội tụ xuôi ngược, chất tiếp xúc miền xuôi lên, miền ngược xuống. Hội tụ và tiếp xúc là chất đặc thù về kinh tế và xã hội ở Thái Nguyên. Đồng thời về mặt quân sự, Thái Nguyên còn là bức phên giậu bảo vệ Thăng Long. Trong sự khai sinh về mặt địa lý, lãnh thổ và xã hội Việt Bắc có vị trí hết sức quan trọng trong tiến trình phát triển của lịch sử. 1.2. Con người Việt Bắc 1.2.1. Truyền thống yêu nước và cách mạng Nhân dân các dân tộc ở Việt Bắc đã trải qua các thời kỳ lịch sử đánh giặc giữ nước. Nơi đây đã từng diễn ra những trận quyết chiến, chiến lược chống bọn bành trướng phương Bắc từ thuở xa xưa. Nơi đây cũ