Luận văn Giáo dục pháp luật cho nhân dân các dân tộc ít người ở tỉnh Đắk Lắk - Thực trạng và giải pháp

Mở ĐầU 1. Tính cấp thiết của đề tài Công cuộc đổi mới ở nước ta do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo trong 15 năm qua "đã đạt được những thành tựu quan trọng", tạo tiền đề vững chắc đưa đất nước ta bước vào một thời kỳ mới - thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thực tiễn đổi mới đất nước đã chỉ rõ mối quan hệ biện chứng rằng: phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước đòi hỏi tất yếu phải xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Nhà nước quản lý các lĩnh vực của đời sống xã hội bằng pháp luật, phát huy dân chủ và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN) là phương thức không chỉ là để xây dựng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền mà còn là phương thức phổ biến, chủ yếu để nhà nước quản lý xã hội có hiệu lực, hiệu quả. Vì vậy "Đẩy mạnh cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước, phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế" đã trở thành một trong mười nội dung lớn trong Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương khóa VIII trình Đại hội Đảng lần thứ IX. Tăng cường pháp chế XHCN là một nguyên tắc hiến định thể hiện trong Hiến pháp của Nhà nước ta. Để thiết lập một nền pháp chế thống nhất và vững chắc trên phạm vi cả nước; để thiết lập trật tự pháp luật, kỷ cương phép nước được nghiêm minh, dân chủ và công bằng, có rất nhiều con đường với nhiều giải pháp phong phú. Trong đó, phải kể đến giải pháp trước mắt và lâu dài đảm bảo việc thực hiện pháp luật trở thành lối sống, thói quen của Nhà nước và nhân dân - đó là đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục pháp luật (GDPL), nâng cao ý thức pháp luật cho nhân dân. Chính vì vậy, Chính phủ đã ra Chỉ thị số 02/CT-TTg năm 1998 và Quyết định số 03/QĐ-TTg ngày 7/1/1998 về việc ban hành kế hoạch triển khai công tác phổ biến GDPL. Trong Báo cáo của Chính phủ do Thủ tướng Phan Văn Khải trình bày tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa X ngày 20/11/2001 nêu rõ: Trong xã hội, việc tạo lập nếp sống và làm việc theo pháp luật phải được đặt thành một yêu cầu cơ bản và cấp bách của đời sống văn hóa ở các gia đình, các cụm dân cư, các đơn vị cơ sở và phải coi đó là sự nghiệp của toàn dân, đòi hỏi nỗ lực của toàn bộ hệ thống chính trị trong việc phổ biến tuyên truyền pháp luật, đẩy mạnh đấu tranh chống các hành vi trái pháp luật, xử lý nghiêm minh các vi phạm [8, tr. 2]. Với nhận thức trên có thể khẳng định rằng: nếu sự nghiệp giáo dục là quốc sách hàng đầu thì GDPL có vị trí đặc biệt quan trọng ở nước ta hiện nay. Với lôgic ấy, để tiếp tục thực hiện Nghị quyết Bộ Chính trị số 22-NQ/TW, ngày 27/11/1989 về một số chủ trương, chính sách lớn phát triển kinh tế xã hội miền núi, trong đó có Tây Nguyên "với vị trí chiến lược và ưu thế về đất đai tài nguyên, xây dựng Tây Nguyên giàu về kinh tế, vững mạnh về quốc phòng an ninh, tiến tới có vùng kinh tế động lực" (như Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 đã xác định). Nhà nước ta phải tăng cường GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người ở Tây Nguyên nói chung và ở Đăk Lăk nói riêng theo quy định của Điều 36 Hiến pháp 1992: "... Nhà nước thực hiện chính sách ưu tiên bảo đảm phát triển giáo dục ở miền núi, các vùng dân tộc thiểu số và các vùng đặc biệt khó khăn". Thực tiễn vừa qua, công tác GDPL cho nhân dân ở tỉnh Đăk Lăk chưa đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp đổi mới. ý thức pháp luật và tình hình thực hiện pháp luật của một bộ phận không nhỏ cán bộ và nhân dân nói chung còn rất hạn chế nhất là những vùng sâu, vùng xa, vùng có nhiều nhân dân các dân tộc ít người đang sinh sống. Các điều kiện để tiếp nhận thông tin pháp lý nhất là các văn bản pháp luật của Nhà nước đối với đồng bào dân tộc vùng sâu, vùng xa bị hạn chế so với nhân dân ở thành thị và nông thôn đồng bằng. Vì vậy, hệ thống luật tục (cả tích cực và lạc hậu) của người dân tộc vốn đã được các buôn làng sử dụng từ xưa đến nay càng có điều kiện chi phối, điều chỉnh các quan hệ xã hội ở buôn làng. Bối cảnh đó càng cho thấy việc tuyên truyền và GDPL Nhà nước, đưa pháp luật vào cuộc sống ở đây là vấn đề lớn đòi hỏi cần được đáp ứng kịp thời. Trong thời gian gần đây ở các tỉnh Tây Nguyên nói chung và Đăk Lăk nói riêng có những vấn đề chính trị phức tạp và nhạy cảm. Để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững cho vùng Tây Nguyên, Nhà nước ta phải có kế hoạch, chính sách đồng bộ, nhiều giải pháp thiết thực hữu hiệu, trong đó công tác GDPL cần được coi trọng ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng của giai đoạn mới. Với những lý do trên, việc nghiên cứu đề tài: " Giỏo dục phỏp luật cho nhõn dõn cỏc dõn tộc ớt người ở tỉnh Đăk Lăk - Thực trạng và giải phỏp " là rất cấp thiết, có ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn thiết thực. 2. Tình hình và phạm vi nghiên cứu của luận văn 2.1. Tình hình nghiên cứu GDPL với tư cách là một phạm trù pháp lý là một dạng hoạt động của Nhà nước trong tổ chức thực hiện pháp luật, biện pháp tăng cường pháp chế, vấn đề này đã thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều cơ quan và các nhà khoa học từ trước đến nay đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới đất nước, đổi mới xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. + Các công trình nghiên cứu ở ngoài nước như: - "Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", Luận án tiến sĩ luật của Trần Ngọc Đường. - "ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa và GDPL cho nhân dân lao động ở Việt Nam", Luận án phó tiến sĩ luật của Nguyễn Đình Lộc. + ở trong nước việc nghiên cứu GDPL được nhiều tác giả đề cập đến những khía cạnh và mức độ khác nhau, thể hiện trong các công trình nghiên cứu, bài viết đăng trên các báo, tạp chí và GDPL đã là đề tài của nhiều luận án, luận văn luật học, các công trình nghiên cứu đó có thể kể đến như: - "Giáo dục pháp luật cho nhân dân" của tác giả Nguyễn Ngọc Minh (Tạp chí Cộng sản, số 10, tr.34-38, năm 1983) . - "Giáo dục ý thức pháp luật để tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và xây dựng con người mới" của Phùng Văn Tửu (Tạp chí Giáo dục lý luận, số 4, tr. 18-22, năm 1985) ; - "Giáo dục ý thức pháp luật" của Nguyễn Trọng Bích (Tạp chí Xây dựng Đảng, số 4, tr. 34-35, năm 1989) ; - "Cơ sở khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật" (Đề tài khoa học cấp Nhà nước, mã số 07-17 do Viện Nhà nước - pháp luật thuộc Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn chủ trì) ; - "Một số vấn đề lý luận và thực tiến trong công cuộc đổi mới", đề tài khoa học cấp Bộ, mã số 92-98, 223 ĐT của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - của Bộ tư pháp; - "Tìm kiếm mô hình phổ biến giáo dục pháp luật có hiệu quả trong một số dân tộc ít người", đề tài khoa học cấp Bộ của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý; - "Giáo dục pháp luật trong các trường Đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề không chuyên luật ở nước ta hiện nay", Luận án Phó tiến sĩ của Đinh Xuân Thắng; - "Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam", Luận án phó tiến sĩ của Dương Thị Thanh Mai; - "Giáo dục pháp luật cho dân tộc Khơme Nam Bộ (qua thực tiễn An Giang)", Luận văn thạc sĩ của Lê Văn Bền; - "Bàn về giáo dục pháp luật" của phó tiến sĩ Trần Ngọc Đường - Dương Thị Thanh Mai, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995. - "Một số vấn đề về phổ biến giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay", Luận văn thạc sĩ của Đặng Ngọc Hoàng. + Một số bài viết của các tác giả đã đăng trên Tạp chí thời gian gần đây: - "Nhìn lại một năm công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ở Gia Lai" của Trần Xuân Thiệp, (Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 2/2000). - "Xã hội hóa công tác phổ biến giáo dục pháp luật trong tình hình mới" của Hồ Viết Hiệp (Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 9/2000). - "Xây dựng lối sống theo pháp luật và vấn đề giáo dục pháp luật trong nhà trường", Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 11/2001, v.v... Nhìn chung các công trình nghiên cứu khoa học của tập thể và cá nhân, các bài viết từ trước đến nay về GDPL đã có những đóng góp quan trọng về lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, có thể nói rằng cho đến nay chưa có một công trình luận án, luận văn nào nghiên cứu về GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người tại tỉnh Đăk Lăk. Với tính cách là một xã hội thu nhỏ của nhiều dân tộc thiểu số cùng sinh sống ở miền núi. trong giai đoạn hiện nay cần phải chú trọng đúng mức và cấp thiết của việc GDPL và coi đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng để góp phần vào việc ổn định tình hình và phát triển kinh tế - xã hội ở một tỉnh miền núi như Đăk Lăk. 2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Luận văn nghiên cứu vấn đề GDPL cho đồng báo các dân tộc ít người trong tỉnh Đăk Lăk nói chung, đặc biệt là nhân dân các dân tộc Êđê và M'nông. - Luận văn giới hạn thời gian nghiên cứu kể từ khi có đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam (1986) đến nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích của luận văn Nghiên cứu thực trạng, đề xuất những giải pháp nhằm tăng cường giáo dục pháp luật cho nhân dân các dân tộc ít người ở tỉnh Đăk Lăk 3.2. Nhiệm vụ của luận văn Để thực hiện mục đích trên, luận văn có những nhiệm vụ sau đây: Một là: Phân tích làm rõ cơ sở lý luận GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người. Hai là: Đánh giá, phân tích thực trạng GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người ở tỉnh Đăk Lăk. Ba là: Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm tăng cường ý thức GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người ở tỉnh Đăk Lăk. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được xây dựng trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và pháp luật Nhà nước ta về GDPL nói chung và cho nhân dân các dân tộc ít người nói riêng. - Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp lịch sử - cụ thể, phân tích tổng hợp, thống kê so sánh, điều tra xã hội học v.v... 5. Những đóng góp mới của luận văn - Đây là công trình chuyên khảo đầu tiên, nghiên cứu tương đối có hệ thống những vấn đề lý luận về GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người ở một địa phương miền núi. - Phân tích đánh giá thực trạng GDPL, đồng thời rút ra những kinh nghiệm về GDPL cho nhân dân các dân tộc ít người tại Đăk Lăk. - Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và tăng cường giáo dục pháp luật cho nhân dân các dân tộc ít người ở Đăk Lăk. 6. ý nghĩa thực tiễn của luận văn - Luận văn góp phần vào việc nhận thức rõ tính đặc thù và thực trạng GDPL hiện nay cho người dân tộc tại tỉnh Đăk Lăk, từ đó nâng cao nhận thức, trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức hoạt động thực tiễn của các cơ quan Đảng và nhà nước trong việc GDPL đối với người dân tộc thiểu số tại tỉnh Đăk Lăk. - Các giải pháp được đề ra trong luận văn có thể được áp dụng trong việc xây dựng chương trình GDPL và thực tiễn GDPL cho đồng bào dân tộc thiểu số nói chung và người dân tộc tại tỉnh Đăk Lăk nói riêng. - Luận văn có thể dùng làm tài liệu nghiên cứu, giảng dạy tại các trường, lớp, trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ pháp lý cho vùng dân tộc thiểu số nói chung và người dân tộc tại tỉnh Đăk Lăk nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo luận văn được chia thành ba chương, 7 tiết. Chương 1 Những Vấn Đề Lý Luận CƠ Bản Về Giáo Dục Pháp Luật nói chung Và Giáo Dục Pháp Luật CHO NHÂN DÂN Các DÂN Tộc Miền Núi Của Nước TA Hiện NAY 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục pháp luật 1.1.1. Khái niệm giáo dục pháp luật GDPL là vấn đề lý luận cơ bản có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong khoa học giáo dục cũng như trong sự nghiệp giáo dục ở nước ta. Khái niệm GDPL thường được quan niệm là một dạng hoạt động gắn liền với việc triển khai thực hiện pháp luật cũng như trong hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật. Với tư cách là một dạng giáo dục thì GDPL ở nước ta hình thành và thực hiện muộn hơn so với giáo dục chính trị, và giáo dục đạo đức. Với tư cách là một khái niệm pháp lý - GDPL được hình thành trong khoa học pháp lý cũng như được tiến hành trong thực tế ở nước ta rất muộn mằn so với nhiều nước trên thế giới. Chính vì vậy, quan niệm về GDPL ở nước ta vẫn còn có nhiều ý kiến khác nhau, đó là lẽ bình thường. Song để có một cách nhìn nhận đúng đắn khoa học về GDPL, trước hết cần xem xét một số các quan niệm về GDPL cơ bản sau đây: - Quan niệm thứ nhất cho rằng: GDPL là một bộ phận của giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức. Theo quan niệm này khi tiến hành giáo dục chính trị tư tưởng, các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng cho nhân dân thì tự nó sẽ hình thành nên ý thức pháp luật. Điều đó có ý nghĩa làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục đạo đức sẽ đạt được sự tôn trọng pháp luật của công dân. Hay nói cách khác sự hình thành ý thức pháp luật là hệ quả tất yếu của việc giáo dục chính trị tư tưởng hay giáo dục đạo đức. - Quan niệm thứ hai: Xem GDPL chỉ đơn thuần là hoạt động phổ biến tuyên truyền, giải thích pháp luật thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như đài phát thanh, truyền hình và sách báo. Chỉ cần làm tốt công tác thông tin tuyên truyền pháp luật như vậy là có thể làm tốt công tác GDPL. - Quan niệm thứ ba cho rằng: GDPL là lấy "trừng trị" để giáo dục người vi phạm và răn đe giáo dục người khác. Thông qua việc xử lý những hành vi vi phạm pháp luật như áp dụng hình phạt đối với người phạm tội, xử phạt vi phạm hành chính hay áp dụng các chế độ trách nhiệm dân sự sẽ có tác dụng GDPL cho mọi người; không cần phải tuyên truyền hay giải thích pháp luật. - Quan niệm thứ tư: đồng nghĩa GDPL với dạy và học pháp luật ở các trường học, còn việc tuyên truyền phổ biến pháp luật ở ngoài xã hội thì không phải là GDPL. Tất cả các quan niệm trên, mặc dù ở những góc độ khác nhau nhưng đều có sự nhìn nhận GDPL ở những khía cạnh và mức độ hợp lý nhất định. Song ở các quan niệm đó đều bộc lộ ít nhiều sự phiến diện, hoặc đơn giản đến mức tầm thường hóa vai trò của GDPL; chưa thấy được đặc thù và giá trị vốn có của GDPL. Vì vậy, những quan niệm đó đã hạ thấp vai trò, vị trí xã hội của GDPL. Mặt khác trong thực tiễn các quan niệm trên đây đã không tạo ra khả năng hoặc thậm chí cản trở việc triển khai hoạt động có tổ chức cũng như quy mô việc thực hiện pháp luật; làm cho hiệu lực, hiệu quả của pháp luật trong thực tế không cao. Nhận định trên thể hiện trong quan niệm thứ nhất; việc hình thành nên ý thức pháp luật của con người được xem như là sản phẩm của quá trình giáo dục chính trị tư tưởng hay giáo dục đạo đức. Nếu quan niệm như vậy thì vấn đề GDPL sẽ không được coi trọng đúng mức, do vậy không được đặt ra như một hoạt động độc lập. Chính quan niệm này trong thực tiễn đã gây ra một hậu quả tai hại kéo dài trong nhiều năm ở nước ta dẫn đến không có nội dung, chương trình GDPL; pháp luật không đến với người dân nên ý thức pháp luật trong xã hội thấp kém. Quan niệm thứ hai coi GDPL thực chất là những đợt tuyên truyền, cổ động không mang tính thường xuyên, liên tục với nội dung, chương trình cụ thể mà theo mùa vụ, mỗi khi có văn bản pháp luật mới được ban hành. Ví dụ: Khi sửa đổi Hiến pháp, sửa đổi bổ sung Bộ luật Hình sự, Bộ luật Dân sự v.v... thì tổ chức tuyên truyền theo đợt. Quan niệm GDPL như vậy là phiến diện, thiếu đồng bộ và liên tục nên hiệu quả giáo dục không cao. Các quan niệm thứ ba, thứ tư cũng đều bộc lộ những khiếm khuyết, phiến diện nên trong thực tiễn đã không tạo ra khả năng triển khai hoạt động GDPL một cách rộng rãi. Sự nhận thức không đầy đủ về GDPL nên khó có thể khái quát được nội hàm của khái niệm này. Để có quan niệm đúng đắn về GDPL, con đường duy nhất cần tiếp cận là những thành tựu của khoa học giáo dục học. Giáo dục là một hiện tượng xã hội và chỉ có trong xã hội loài người thể hiện nền văn minh nhân loại. Giáo dục luôn luôn là nhu cầu của xã hội, nó có vai trò tác động trở lại xã hội. Vì thế mà các nhà nước của giai cấp cầm quyền để bảo vệ quyền lợi của mình đều thông qua giáo dục. Trong khoa học sư phạm, giáo dục được hiểu theo hai nghĩa đó là nghĩa rộng và nghĩa hẹp. - Theo nghĩa rộng: giáo dục là sự ảnh hưởng, tác động của những điều kiện khách quan (như chế độ xã hội, trình độ phát triển kinh tế, môi trường sống....) và của cả những nhân tố chủ quan (tác động tự giác, có chủ định và định hướng của nhân tố con người) nhằm hình thành những phẩm chất, kỹ năng nhất định của đối tượng giáo dục. - Theo nghĩa hẹp: giáo dục là quá trình tác động định hướng của nhân tố chủ quan lên khách thể giáo dục, nhằm truyền bá những kinh nghiệm đấu tranh và sản xuất, những tri thức về tự nhiên, xã hội và tư duy, để họ có đầy đủ khả năng tham gia vào lao động và đời sống xã hội. Trong quá trình hoạt động thực tiễn, các nhà lý luận cũng đã thừa nhận những yếu tố ảnh hưởng của các điều kiện khách quan tác động đến sự hình thành ý thức cá nhân của con người. Song các nhà lý luận khoa học sư phạm đã nhấn mạnh đến yếu tố tác động hàng đầu cực kỳ quan trọng và thậm chí quyết định của nhân tố chủ quan trong giáo dục. Vì vậy khái niệm giáo dục hiện nay chúng ta thường được hiểu theo nghĩa hẹp. Như vậy quan niệm về giáo dục theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp như trên thì GDPL trước hết cũng là một hoạt động mang đầy đủ những tính chất chung của giáo dục nhưng nó có những đặc điểm riêng biệt, phạm vi riêng cả nội dung, hình thức và phương pháp riêng biệt. Theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp của giáo dục, GDPL được hiểu một cách khái quát nhất: con người với tư cách là một thực thể xã hội là một khách thể (hay đối tượng) chịu ảnh hưởng và sự tác động của các điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan để hình thành lên ý thức tình cảm và hành vi pháp luật. Thực tế hiện nay theo quan điểm chung của các nhà khoa học pháp lý đều xuất phát từ nghĩa hẹp của giáo dục. Vận dụng khái niệm giáo dục theo nghĩa hẹp, các nhà khoa học đã xây dựng khái niệm GDPL bởi các yếu tố sau đây: - Thứ nhất: Sự hình thành ý thức của con người là một quá trình chịu ảnh hưởng và sự tác động của các điều kiện khách quan lẫn các nhân tố chủ quan. Các Mác viết: "Con người vốn là sản phẩm của hoàn cảnh và giáo dục. Và do đó con người đã biến đổi là sản phẩm của những hoàn cảnh khác và của một nền giáo dục đã thay đổi" [37, tr. 10]. Khi nghiên cứu sự tác động ảnh hưởng lên ý thức con người thì các nhà lý luận giáo dục đã phân biệt điều kiện khách quan và chủ quan. Điều kiện khách quan là những yếu tố ảnh hưởng hình thành lên ý thức con người, nhân tố chủ quan là nhân tố tác động có chủ đích, có định hướng, có nội dung và phạm vi nhất định. Yếu tố ảnh hưởng khách quan có thể tự phát, thụ động, có thể tự phát theo chiều nay hay chiều khác không có chủ đích trước. Vậy theo nghĩa hẹp của giáo dục có thể vận dụng vào quan niệm GDPL đó là sự tác động có định hướng của nhân tố chủ quan bằng việc xác định nội dung, chương trình pháp luật cần đưa vào kế hoạch giáo dục cho công dân. - Thứ hai: Từ nghĩa hẹp của khái niệm giáo dục trong khoa học sư phạm để xây dựng khái niệm GDPL chúng ta nhận thức được mối quan hệ giữa "cái chung" và "cái riêng", "cái đặc thù", "trong mối quan hệ với giáo dục nói chung là "cái chung" "cái phổ biến" "cái riêng" vừa phải mang những đặc điểm chung vừa phải mang tính thể hiện những nét đặc thù. GDPL là "cái riêng" cái đặc thù trong mối quan hệ với giáo dục là "cái chung", "cái phổ biến". Tính đặc thù của GDPL so với các hoạt động giáo dục khác ở một số điểm sau đây: - Về mục đích GDPL: Hoạt động GDPL mang tính định hướng, nhằm nâng cao ý thức pháp luật, hình thành tình cảm lòng tin và sự tôn trọng đối với pháp luật của Nhà nước từ đó tự giác xử sự phù hợp với pháp luật hiện hành. - Về nội dung, GDPL có nội dung cơ bản riêng biệt, những tri thức của nhân loại về Nhà nước và pháp luật cũng như nội dung của các văn bản pháp luật thực định sẽ được truyền tải đến khách thể (hoặc đối tượng) một cách thiết thực và có hiệu quả. Việc xác định đúng nội dung pháp luật để truyền tải cho đối tượng nhất định nào có ý nghĩa quan trọng và quyết định đến hiệu quả của GDPL. - Về chủ thể, đối tượng, hình thức, phương pháp GDPL: Hoạt động này là một quá trình thường xuyên, liên tục và lâu dài chứ không phải là tác động theo sự tác động phong trào, theo thời vụ của chủ thể giáo dục lên đối tượng GDPL. Cần phải có sự kết hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội của các cấp, các ngành cần quan tâm đúng mức cho hoạt động GDPL. Người GDPL (chủ thể) phải là người có kiến thức pháp luật, có năng lực thực tiễn truyền thụ kiến thức, được tiếp nhận đầy đủ các thông tin pháp lý để truyền tải những kiến thức pháp lý cho người được giáo dục (đối tượng) và chủ thể phải luôn luôn là người gương mẫu trong chấp hành pháp luật để đối tượng noi gương. Hình thức và phương pháp GDPL cần phải phù hợp với từng đối tượng. Chủ thể phải lựa chọn cách thức, phương pháp cho phù hợp để mang lại hiệu quả cao trong GDPL. Hình thức có thể đơn giản, từ thấp đến cao hay trực quan, trừu tượng cũng là yếu tố góp phần quyết định đến hiệu quả của GDPL. - Thứ ba: Quan niệm GDPL vận dụng từ nghĩa hẹp của giáo dục có ý nghĩa quan trọng trong việc phân biệt 2 phạm trù: GDPL và phạm trù ý thức pháp luật. Hai phạm trù này có mối quan hệ với nhau mật thiết nhưng không đồng nhất với nhau. Hoạt động GDPL là sự tác động của nhân tố chủ quan mà trước hết là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định về kế hoạch về nội dung, chương trình, còn sự hình thành ý thức pháp luật là sản phẩm, là kết quả của các ảnh hưởng của điều kiện khách quan là sự tác động của nhân tố chủ quan, nhưng nhân tố chủ quan này lại có vai trò chủ đạo và quyết định đến sự hình thành ý thức pháp luật. Sự phân biệt này có ý nghĩa thực tiễn vô cùng quan trọng trong điều kiện đổi mới ở nước ta hiện nay. Trong xã hội ta những yếu tố khách quan mang tính tiêu cực trong cơ chế thị trường; đó là tham ô, hối lộ, lối sống không lành mạnh... đang tác động đến nhận thức, tình cảm, lòng tin vào pháp luật,đi ngược lại mục tiêu của một nền pháp chế XHCN. Mặt tiêu cực đó, trong xã hội đòi hỏi chúng ta phải quan tâm hơn đến nhân tố chủ quan nhằm tác động định hướng trong quá trình hình thành nên ý thức pháp luật cho công dân. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta việc trang bị tri thức pháp luật, bồi dưỡng tình cảm và thói quen tuân theo pháp luật của nhân dân lao động là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là các cơ quan nhà nước trực tiếp bảo vệ pháp luật, các cơ quan nhà nước khác, các tổ chức xã hội ở các cấp, các ngành... trong đó trước hết thuộc về cơ quan có chức năng giáo dục đào tạo con người. Con người trong xã hội cần phải được tổ chức được định hướng GDPL cho hoạt động của họ; nếu không sẽ không hình thành ý thức pháp luật tích cực ở cá nhân con người trong xã hội. Tóm lại: Từ phân tích như trên có thể định nghĩa GDPL như sau: GDPL là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể GDPL để cung cấp tri thức pháp luật, bồi dưỡng tình cảm và hành vi hợp pháp cho đối tượng giáo dục nhằm mục đích hình thành ở họ ý thức pháp luật đúng đắn và thói quen hành động phù hợp với các quy định pháp luật và đòi hỏi của nền pháp chế XHCN. 1.1.2. Mục đích của giáo dục pháp luật Khi tiến hành bất cứ một hoạt động nào đó thì chúng ta phải xác định mục đích để làm gì ? cần đạt được mục đích ấy bằng con đường nào ? tức là phải lựa chọn hình thức và phương pháp nhất định. Xác định đúng đắn mục đích của GDPL chẳng những là căn cứ, tiêu chí để đánh giá hiệu quả mà còn là căn cứ để xây dựng nội dung GDPL phù hợp với đối tượng được giáo dục. Mục đích của GDPL khác với mục đích của các dạng giáo dục khác. Mục đích của GDPL trong điều kiện hiện nay cần xác định cụ thể ở những vấn đề sau đây: - Một là: Từng bước nâng cao nhận thức về pháp luật cho công dân. Nâng cao nhận thức, mở rộng sự hiểu biết của con người trên các lĩnh vực là một yêu cầu khách quan của công tác giáo dục nói chung. Trong GDPL thì mục đích được đặt ra là không ngừng nâng cao nhận thức pháp lý cho đối tượng được GDPL để họ có kiến thức vững vàng nắm bắt được những tri thức về Nhà nước về pháp luật và đặc biệt là pháp luật thực định. Trong điều kiện ở nước ta hiện nay, thực tế cho thấy rằng Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao dân trí nhất là dân trí pháp lý. Tuy nhiên do đặc điểm và điều kiện ở một số vùng sâu, vùng xa nên nhân dân các dân tộc ít người có hạn chế về hiểu biết pháp luật. Vì thế việc xác định đúng đắn mục đích GDPL có ý nghĩa thực tiễn đặc biệt quan trọng. Chỉ có thể GDPL, nâng cao nhận thức pháp lý làm cho mọi người hiểu một cách đầy đủ và đúng đắn về giá trị xã hội và vai trò điều chỉnh của pháp luật từ đó hình thành tâm lý, tình cảm và thái độ tôn trọng pháp luật, tin tưởng vào pháp luật và điều chỉnh hành vi xử sự của mình. Khi mà mọi thành viên trong xã hội đã đạt đến một ý thức "Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật" thì đó là mục đích cao nhất và đó là hệ quả của quá trình GDPL. - Hai là: Hình thành tình cảm pháp lý và niềm tin nội tâm đối với pháp luật. Việc nâng cao trình độ kiến thức pháp lý là mục đích đầu tiên vô cùng quan trọng nhưng bản thân nó chưa phải là sự quyết định đến hành vi xử sự hợp pháp. Nếu đã có kiến thức pháp luật, nhưng trong mỗi con người cần phải có tình cảm pháp lý, nghĩa là có thái độ tôn trọng pháp luật và tin tưởng vào sự công bằng của pháp luật từ đó mới tạo ra khả năng điều chỉnh hành vi hợp pháp của mình. Thiếu tình cảm và niềm tin vào pháp luật thì mọi hành động dễ bị chệch hướng khỏi chuẩn mực pháp