Luận văn Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu gạo của Thành phố Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay

Mở Đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Lương thực nói chung và mặt hàng gạo nói riêng có tầm quan trọng đặc biệt đối với đời sống của con người. Mặc khác, sản xuất lúa gạo lại liên quan đến nông nghiệp, nông thôn, nông dân, một khu vực nhạy cảm và có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế của nhiều nước trên thế giới. Hơn nữa, lúa gạo là một trong những lợi thế so sánh quan trọng của Việt Nam. Trong điều kiện tự do hóa thương mại, việc đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu gạo sẽ góp phần khai thác lợi thế so sánh cho phát triển kinh tế, ổn định chính trị – xã hội. ở Việt Nam, trong nhiều năm qua, sản xuất và xuất khẩu gạo đã đạt được nhiều thành tích quan trọng. Gạo xuất khẩu đã trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Đóng góp vào thành tích chung đó phải kể đến hoạt động sản xuất và xuất khẩu gạo của các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, trong đó có Cần Thơ. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp Cần Thơ trong thời gian qua còn nhiều hạn chế. Tình trạng sản xuất, chế biến gạo xuất khẩu với quy mô nhỏ, phân tán, công nghệ xay xát, chế biến lạc hậu đã ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng gạo xuất khẩu, làm giảm khả năng cạnh tranh của gạo xuất khẩu Cần Thơ trên thị trường thế giới, hạn chế hiệu quả xuất khẩu của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo Cần Thơ. Tình trạng cạnh tranh mua gạo xuất khẩu của người sản xuất và cạnh tranh bán gạo cho khách hàng nước ngoài, giữa các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu vẫn chưa được khắc phục, gây thiệt hại cho lợi ích quốc gia và cho doanh nghiệp... Thực tế trên đòi hỏi cần phải có những giải pháp phù hợp, thúc đẩy xuất khẩu gạo hơn nữa, để khai thác một cách có hiệu quả tiềm năng, lợi thế so sánh của Cần Thơ cho phát triển kinh tế của địa phương và phát triển kinh tế đất nước. Thực tế đó cũng đòi hỏi cần có sự nghiên cứu một cách hệ thống và sâu sắc hoạt động xuất khẩu gạo ở Cần Thơ, để đề ra một số giải pháp khắc phục những hạn chế trong hoạt động xuất khẩu gạo, đảm bảo cho hoạt động này phát triển cả về chất và lượng. Đây chính là lý do tác giả chọn đề tài: " Giải phỏp thỳc đẩy xuất khẩu gạo của Thành phố Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay " làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Xuất khẩu gạo là hoạt động được rất nhiều nhà khoa học nghiên cứu mang tính chất tổng thể trong nền kinh tế và từng địa phương, từng khu vực. Trong thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết xung quanh vấn đề này. Nghiên cứu các công trình trên, tác giả nhận thấy có ba hướng nghiên cứu: Những công trình nghiên cứu về chính sách xuất khẩu nông sản của Việt Nam: - PTS Nguyễn Văn Bích, KS Chu Tiến Quang: Chính sách kinh tế và vai trò của nó đối với phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. - GS.TS Bùi Xuân Lưu: Bảo hộ hợp lý nông nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, Nxb Thống kê, Hà Nội, 2004. - TS. Trịnh Thị Ái Hoa: Chính sách xuất khẩu nông sản Việt Nam - Lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007. Nhóm các công trình nghiên cứu về chính sách xuất khẩu nông sản của các tác giả trên đề cập đến các chính sách tác động trực tiếp, gián tiếp đến người sản xuất nông sản; các chính sách bảo hộ nông sản trong khuôn khổ quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Một số tác giả lại bàn về giải pháp kết hợp các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhằm làm tăng lợi ích cạnh tranh của các doanh nghiệp khi tham gia xuất khẩu hàng nông sản. Những công trình, bài viết về thị trường xuất khẩu nông sản của Việt Nam: - PTS. Nguyễn Trung Vãn: Lương thực Việt Nam - Thời đổi mới hướng xuất khẩu, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998. - PTS. Nguyễn Đình Long, PTS. Nguyễn Tiến Mạnh, Nguyễn Võ Định: Phát huy lợi thế nâng cao khả năng cạnh tranh của nông sản xuất khẩu Việt Nam, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 1999. - Tác giả Kim Quốc Chính: Dự báo khả năng xuất khẩu gạo của Việt Nam thời kỳ 2001-2010, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, số 284, 1/2004. - TS. Lưu Văn Nghiêm: Marketing mở rộng thị trường, tăng hiệu quả xuất khẩu gạo của Việt Nam, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 88, 10/2004. Nhóm các công trình, bài viết về thị trường xuất khẩu nông sản tập trung phân tích các động thái của thị trường nông sản, giải pháp để mở rộng thị trường xuất khẩu. Bên cạnh đó, một số tác giả đưa ra các giải pháp để phát huy khả năng cạnh tranh hàng nông sản trên phạm vi một quốc gia. Những công trình, bài viết về giải pháp thúc đẩy xuất khẩu hàng nông sản của Việt Nam - TS. Nguyễn Khắc Thanh: Đẩy mạnh xuất khẩu gạo của Việt Nam trong thời gian trước mắt, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, số 310, 3/2004. - TS. Lê Thị Anh Vân: Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu một số hàng nông sản Việt Nam giai đoạn 2002-2010, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 92, 2/2005. - PGS.TS. Nguyễn Trường Sơn: Nâng cao hiệu quả xuất khẩu gạo ở Việt Nam, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 96, 6/2005. - TS. Mai Thị Thanh Xuân: Công nghiệp chế biến với việc nâng cao giá trị hàng nông sản xuất khẩu ở Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, số 341, 10/2006. Đối với nhóm các công trình, bài viết về giải pháp thúc đẩy thúc xuất khẩu hàng nông sản của Việt Nam, đây là nhóm các vấn đề liên quan trực tiếp đến luận văn này. Những công trình, bài viết này có đặc điểm chung là nghiên cứu về các giải pháp đồng bộ để đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu nông sản nói chung và xuất khẩu gạo nói riêng ở phạm vi quốc gia. Ngoài ra, một số tác giả còn đưa ra những luận cứ để định hướng tập trung vào các mặt hàng nông sản xuất khẩu có lợi thế so sánh của Việt Nam, trong đó có mặt hàng gạo xuất khẩu. Tóm lại, các công trình, bài viết trên tiếp cận dưới những góc độ khác nhau cả về mặt lý luận và thực tiễn liên quan đến hoạt động xuất khẩu nông sản nói chung và xuất khẩu gạo nói riêng. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách chi tiết và hệ thống các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu một mặt hàng cụ thể tại một địa phương cụ thể thông qua việc khảo sát các doanh nghiệp xuất khẩu. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Mục đích của luận văn là góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về xuất khẩu gạo và thực tiễn xuất khẩu gạo ở Thành phố Cần Thơ trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu gạo của thành phố Cần Thơ trong thời gian tới. Với mục đích đó, luận văn có nhiệm vụ: Phân tích và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về xuất khẩu gạo. Phân tích, đánh giá thực trạng xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo ở thành phố Cần Thơ. Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy xuất khẩu gạo của thành phố Cần Thơ. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là xuất khẩu gạo. Xuất khẩu gạo nghiên cứu ở đây được xét theo nghĩa rộng. Điều đó có nghĩa là, nghiên cứu xuất khẩu gạo không chỉ nghiên cứu động thái xuất khẩu gạo (nghiên cứu về giá trị xuất khẩu, khối lượng xuất khẩu, chất lượng, giá cả xuất khẩu...) mà còn nghiên cứu một chuỗi các hoạt động, từ thu mua – xay xát, chế biến – nghiên cứu thị trường – bán hàng cho khách hàng nước ngoài. Về phạm vi nghiên cứu, luận văn chỉ nghiên cứu hoạt động xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trên địa bàn Cần Thơ và các doanh nghiệp của Cần Thơ là chủ yếu. Hoạt động của các doanh nghiệp các tỉnh bạn trên địa bàn Cần Thơ chỉ được xem xét tới như là nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động của các doanh nghiệp ở Cần Thơ. Về thời gian, luận văn nghiên cứu hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo của Cần Thơ trong khoảng thời gian từ 2004 đến 2007, các số liệu được cập nhật đến năm 2007. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Khi nghiên cứu đề tài, luận văn đã sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Bên cạnh đó, đề tài còn sử dụng các phương pháp khác để nghiên cứu như phương pháp nghiên cứu thực tế, trừu tượng hóa, phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh để giải quyết các vấn đề. Đồng thời, đề tài cũng kế thừa và sử dụng có chọn lọc những thông tin trong một số công trình nghiên cứu của các tác giả khác đã công bố. 6. Những đóng góp của luận văn Hệ thống hóa và làm rõ thêm các vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn hoạt động xuất khẩu gạo của thành phố Cần Thơ. Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu gạo trên địa bàn thành phố Cần Thơ trong thời gian tới như: giải pháp đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động xúc tiến thương mại, liên kết 4 nhà, giải pháp liên kết thị trường gạo Cần Thơ với thị trường gạo các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. Chương 1 MộT Số vấn đề CHUNG Về XUấT KHẩU GạO 1.1. Vai trò và ĐặC ĐIểM xuất khẩu gạo ở việt nam Và CầN THƠ 1.1.1. Vai trò xuất khẩu gạo đối với nền kinh tế Việt Nam và Cần Thơ 1.1.1.1. Xuất khẩu gạo với việc khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh của đất nước cho phát triển kinh tế Theo lý thuyết lợi thế tuyệt đối và lý thuyết lợi thế tương đối, trong điều kiện tự do hóa thương mại, các quốc gia đều được lợi từ việc tham gia thương mại quốc tế. Mỗi quốc gia đều có những lợi thế tuyệt đối và lợi thế tương đối trong việc sản xuất một mặt hàng nào đó. Nếu các quốc gia chuyên môn hóa sản xuất và trao đổi hàng hóa mà mình có lợi thế thì sẽ thu được lợi ích từ những lợi thế đó. Vậy khi tham gia vào thị trường thế giới, Việt Nam có những lợi thế so sánh nào? Theo đánh giá của các chuyên gia, Việt Nam có rất nhiều lợi thế của một nước nông nghiệp nhiệt đới. Gạo là một trong những lợi thế quan trọng mà Việt Nam có được do điều kiện thuận lợi về vị trí địa lý, khí hậu, đất đai, tài nguyên thiên nhiên cùng với kỹ thuật trồng lúa nước đã được đúc kết từ lâu đời mang lại. Ngoài ra, Việt Nam còn có lực lượng lao động dồi dào, với năng suất lao động tương đối cao. Do đó, chi phí sản xuất lúa gạo ở Việt Nam tương đối thấp so với nhiều nước trên thế giới. Việc Việt Nam tập trung cho sản xuất và xuất khẩu gạo thu ngoại tệ sẽ góp phần khai thác tiềm năng, lợi thế về sản xuất gạo cho phát triển kinh tế. Tuy nhiên, những lợi thế về sản xuất và xuất khẩu gạo của Việt Nam hiện nay là lợi thế so sánh tĩnh. Lợi thế này có thể sẽ mất đi hoặc giảm giá trị trong tương lai, khi những lợi thế mới, lợi thế so sánh động xuất hiện. Do đó, Việt Nam cần tranh thủ khai thác các lợi thế này trước khi lợi thế sản xuất và xuất khẩu gạo có thể bị san bằng. Đồng thời, chúng ta cũng cần chủ động tạo ra những điều kiện cho lợi thế so sánh động mới xuất hiện, tiếp tục khai thác lợi thế so sánh đó cho phát triển kinh tế. 1.1.1.2. Xuất khẩu gạo góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa Theo lý thuyết cạnh tranh hoàn hảo, trong điều kiện tự do cạnh tranh, nguồn lực sẽ được phân bổ một cách có hiệu quả nhất. Theo đó, một cơ cấu kinh tế hợp lý sẽ được hình thành dưới sự tác động của thị trường. Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu gạo trong điều kiện tự do hóa thương mại. Điều đó, cũng đồng nghĩa với việc nguồn lực trong nước được phân bổ, chuyển dịch để hình thành cơ cấu kinh tế có hiệu quả. Hơn nữa, cơ cấu kinh tế đó còn được chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Bởi lẽ, để thúc đẩy xuất khẩu gạo có hiệu quả, đòi hỏi tư duy người nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu gạo phải thay đổi sao cho phù hợp với những tín hiệu của thị trường gạo quốc tế. Điều đó, cũng có nghĩa là nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, cần phải biết rằng mọi hoạt động sản xuất và chế biến đều phải xuất phát từ nhu cầu của thị trường. Họ chỉ sản xuất và chế biến những sản phẩm gạo theo nhu cầu mà thị trường cần. Theo đó, sẽ hình thành những vùng sản xuất lúa gạo tập trung, qui mô lớn để phục vụ hoạt động xuất khẩu đáp ứng nhu cầu thị trường. Bằng cách đó, xuất khẩu gạo sẽ giúp hình thành cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn hợp lý theo tín hiệu của thị trường. Khi đó, nền kinh tế thị trường sẽ chỉ thừa nhận những cơ cấu kinh tế hiệu quả, nghĩa là cơ cấu có khả năng đáp ứng tốt nhất nhu cầu thị trường và đem lại thu nhập, lợi nhuận cao nhất cho người sản xuất. Xuất khẩu gạo không chỉ thúc đẩy sự hình thành cơ cấu vùng sản xuất lúa gạo tập trung mà còn kéo theo sự hình thành và phát triển công nghiệp chế biến, xay xát gạo. Chúng ta biết rằng, ngành công nghiệp chế biến, xay xát gạo giữ vai trò rất quan trọng trong việc làm tăng giá trị mặt hàng xuất khẩu gạo gấp nhiều lần. Điều đó cũng sẽ làm tăng tính cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường thế giới, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu đa dạng và phong phú của người tiêu dùng gạo trên thế giới. Khi ngành công nghiệp chế biến, xay xát gạo phát triển sẽ kéo theo sự phát triển các ngành nghề và dịch vụ phục vụ hoạt động xuất khẩu. Điều này sẽ thúc đẩy việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tích cực, góp phần làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng nông nghiệp trong GDP. Cùng với quá trình hình thành và phát triển các ngành công nghiệp chế biến xay xát gạo và dịch vụ trên địa bàn nông thôn, khi đó cơ cấu lao động trong nông nghiệp và nông thôn cũng có sự chuyển biến theo hướng giải phóng lao động nông nghiệp và chuyển sang các hoạt động công nghiệp và dịch vụ tại chỗ, tất yếu dẫn đến việc phân công lao động nông thôn theo hướng đa ngành nghề, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa nông nghiệp và nông thôn theo hướng tích cực. Hoạt động xuất khẩu gạo cùng với các mặt hàng nông sản khác đã và đang góp phần tạo nguồn vốn ngoại tệ tương đối lớn, qua đó để nhập khẩu vật tư, máy móc thiết bị, công nghệ, giống, phân bón… nhằm phục vụ cho sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa gạo nói riêng ngày càng phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Khi hoạt động sản xuất và chế biến lúa gạo được công nghiệp hóa, hiện đại hóa cao. Đến lượt nó, tác động trở lại và làm gia tăng năng suất và chất lượng gạo xuất khẩu nói riêng và mặt hàng nông sản nói chung. Bên cạnh đó, nếu hoạt động xuất khẩu gạo đạt hiệu quả sẽ có tác động tích cực trong bình ổn giá gạo trong nước trong thời điểm chính vụ. Xuất khẩu gạo ra thị trường thế giới, điều đó có nghĩa là làm giảm dư cung gạo trên thị trường nội địa, đẩy giá gạo trong nước tăng, và làm tăng thu nhập cho người nông dân, giúp họ an tâm trong việc sản xuất, góp phần bảo đảm an ninh lương thực trong nước. 1.1.1.3. Xuất khẩu gạo góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu Trước đây, nói đến Việt Nam, thế giới biết đến như là một nước nhỏ bé, chịu hậu quả chiến tranh nặng nề, thiếu đói triền miên. Việt Nam thường xuyên phải nhận viện trợ lương thực hoặc nhập khẩu lương thực từ bên ngoài. Song, với quyết tâm đổi mới và bằng những chính sách đúng đắn. Năm 1989, Việt Nam đã xuất khẩu được gạo và trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ ba thế giới sau Thái Lan và Mỹ. Từ đó cho đến nay, xuất khẩu gạo của Việt Nam tăng trưởng liên tục. Việt Nam đã vượt qua Mỹ và giữ vị trí xuất khẩu gạo thứ hai trên thế giới. Rõ ràng, vị trí này đã góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế. Cuộc khủng hoảng lương thực thế giới vừa qua, Việt Nam đã được nhiều nước quan tâm, đề nghị Việt Nam tham gia hợp tác với Thái Lan, Mianma...và nhiều nước sản xuất và xuất khẩu gạo khác trên thế giới hỗ trợ, tình trạng thiếu lương thực ở nhiều nước trên thế giới. 1.1.1.4. Xuất khẩu gạo với phát triển kinh tế ở thành phố Cần Thơ Những năm gần đây, hoạt động thương mại nói chung và xuất khẩu gạo trên địa bàn thành phố Cần Thơ đã có chuyển biến quan trọng và thu được những thành tích đáng khích lệ. Thị trường từng bước được mở rộng với nhiều thành phần kinh tế tham gia. Hàng hoá đa dạng, phong phú, lưu thông thông suốt, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất, cải thiện đời sống dân cư và đóng góp đáng kể vào tăng trưởng GDP của Thành phố. Trong giai đoạn 2004 - 2007, với cơ chế chính sách khuyến khích sản xuất hàng xuất khẩu của Nhà nước, hoạt động xuất khẩu trên địa bàn thành phố Cần Thơ khá sôi động. Kim ngạch xuất khẩu hàng năm đều tăng khá cao, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế Cần Thơ trong quá trình hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới. Năm 2004, giá trị xuất khẩu đạt gần 317,668 triệu USD, đến năm 2007, tăng lên 551,813 triệu USD; gấp 1,74 lần năm 2004. Tốc độ tăng trưởng bình quân kim ngạch xuất khẩu trên địa bàn thành phố giai đoạn 2004 - 2007 đạt 20,29%/năm. Riêng năm 2007, kim ngạch xuất khẩu của thành phố Cần Thơ tăng 16,58% so với năm 2006. Trong đó xuất khẩu gạo mang về cho thành phố 145 triệu USD, chiếm 26,27% tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của thành phố Cần Thơ [7, tr.207]. 1.1.2. Đặc điểm xuất khẩu gạo Hoạt động sản xuất và xuất khẩu gạo luôn gắn liền với thị trường gạo xuất khẩu. Do vậy, hoạt động xuất khẩu gạo cũng mang một số đặc điểm như thị trường gạo xuất khẩu. Chúng ta có thể thấy rằng, hoạt động xuất khẩu gạo có một số đặc điểm cơ bản sau: 1.1.2.1. Xuất khẩu gạo mang tính thời vụ và tính khu vực (vùng miền) Sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa gạo nói riêng phụ thuộc nhiều vào các yếu tố tự nhiên như đất đai, khí hậu, thổ nhưỡng, vị trí địa lý…Quy mô, sản lượng của các ngành sản xuất nông nghiệp bị giới hạn bởi diện tích đất đai, giới hạn năng suất. Mặt khác, sản xuất nông sản còn chịu ảnh hưởng lớn của thời tiết, khí hậu, sâu hại, dịch bệnh…Sản phẩm nông nghiệp có quy luật sinh trưởng và phát triển tự nhiên, không giống như các sản phẩm công nghiệp. Ngay trong cùng một loại cây con, nhưng giống khác nhau thì sẽ có qui luật sinh trưởng khác nhau. Do đó, quá trình sản xuất nông sản luôn gắn liền và phụ thuộc vào quá trình sinh trưởng theo qui luật tự nhiên của cây trồng. Phần lớn các nông sản nói chung và lúa gạo nói riêng được thu hoạch theo vụ mùa, tập trung vào những thời gian nhất định trong năm. Do đặc tính nông sản là các sản phẩm tươi sống nên đa số các loại nông sản đòi hỏi phải được tiêu dùng trong một thời gian nhất định sau khi thu hoạch. Nếu nông sản không được bảo quản và chế biến tốt sẽ dẫn đến ẩm mốc và hư hỏng. Do thu hoạch theo thời vụ nhất định nên việc tiêu thụ nông sản nói chung và lúa gạo nói riêng thường gặp khó khăn vào lúc chính vụ vì cung trên thị trường tăng mạnh. Nếu vào vụ mùa không có cách bảo quản và chế biến lúa gạo tốt, có thể gây ứ đọng hàng hóa và dẫn đến giảm hẳn giá trị sử dụng và gây thiệt hại lớn cho người nông dân. Bên cạnh đó, mỗi vùng, mỗi quốc gia, mỗi khu vực đều có những đặc điểm riêng về đất đai, vị trí địa lý, khí hậu…Do vậy, mỗi nơi đó sẽ có những lợi thế riêng để phát triển ngành sản xuất nông nghiệp nào đó. Riêng ở nước ta, đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long là hai vựa lúa của cả nước...Chính điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng sẽ tạo nên sản phẩm lúa gạo với đặc tính riêng, nổi trội của mỗi loại gạo như gạo Tám thơm Hải Dương, Nam Định; gạo Tám xoan Bắc Ninh, Thái Bình ở đồng bằng sông Hồng hay gạo Nàng hương, Chợ Đào ở đồng bằng sông Cửu Long. Chính vì vậy, hoạt động xuất khẩu gạo mang tính thời vụ và đặc trưng sản phẩm gạo của từng vùng miền. 1.1.2.2. Xuất khẩu gạo có tính liên ngành cao Hoạt động xuất khẩu gạo liên quan tới rất nhiều ngành, từ sản xuất tới xuất khẩu gạo. Tại khâu sản xuất lúa gạo, có rất nhiều ngành tham gia. Như nghiên cứu sản xuất giống, ngành sản xuất phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thủy lợi, điện, ngành chế tạo máy nông nghiệp... ở khâu thu hoạch, bảo quản và chế biến gạo xuất khẩu, các ngành công nghiệp chế biến, xay xát, ngành công nghiệp bảo quản sau thu hoạch, giao thông vận tải... có vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng gạo xuất khẩu. Tại khâu cuối cùng của hoạt động xuất khẩu là bán gạo cho khách hàng nước ngoài, các ngành ngân hàng, bảo hiểm, vận tải biển, tòa án, hải quan, thương mại... là những ngành có vai trò trực tiếp đối với xuất khẩu gạo. Như vậy, có thể thấy rằng, xuất khẩu gạo là hoạt động có tính liên ngành rất cao. Hoạt động xuất khẩu gạo sẽ đạt hiệu quả cao khi các ngành có sự liên kết, phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng. Bởi lẽ, chính sự liên kết chặt chẽ giữa các ngành trong từng khâu và liên kết giữa các khâu một cách hợp lý sẽ là điều kiện nâng cao năng suất và giảm chi phí sản xuất và xuất khẩu gạo, theo đó, nâng cao khả năng cạnh tranh về giá và lượng của gạo xuất khẩu. 1.1.2.3. Xuất khẩu gạo có tính nhạy cảm cao Gạo là mặt hàng có tính nhạy cảm cao do nó là mặt hàng thiết yếu, đáp ứng nhu cầu cần thiết cơ bản của con người, của cả xã hội. Do đó, xuất khẩu gạo cũng mang tính nhạy cảm cao. Tính nhạy cảm đó được thể hiện ở chỗ sự biến động của hoạt động xuất khẩu gạo sẽ ảnh hưởng rất lớn đến nguồn cung gạo của thị trường trong nước, dẫn đến giá gạo ở thị trường trong nước cũng biến động theo. Mặt khác, nông dân là lực lượng chiếm tỷ lệ cao trong dân số cả nước, thu nhập của họ chủ yếu từ việc bán nông sản, trong đó lúa gạo chiếm tỷ trọng rất cao. Vì vậy, thu nhập của họ sẽ bấp bênh khi hoạt động xuất khẩu gạo có những biến động lớn. Nếu xuất khẩu gạo trong năm theo chiều hướng có lợi sẽ làm giảm áp lực nguồn cung gạo trong năm, khi đó giá lúa ở thị trường trong nước sẽ tăng, thu nhập người nông dân được cải thiện, giảm thiểu tình trạng đói nghèo, tệ nạn xã hội ở nông thôn và ngược lại. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến ổn định chính trị, xã hội của quốc gia. Cuối cùng, xuất khẩu gạo là hoạt động không chỉ có tính nhạy cảm ở Việt Nam, mà còn nhạy cảm ở hầu hết các nước có nhu cầu tiêu dùng gạo trên thế giới. Cụ thể, đầu năm 2007, vì lý do an ninh lương thực, Việt Nam tạm ngưng xuất khẩu gạo trong hai tháng. Giá gạo trên thị trường thế giới đã tăng rất cao. Điều này, cũng thể hiện tính nhạy cảm của xuất khẩu gạo đối với vấn đề an ninh lương thực, là vấn đề quan tâm của rất nhiều nước trên thế giới. 1.1.2.4. Xuất khẩu gạo có tính cạnh tranh cao Thị trường nông sản nói chung và thị trường lúa gạo trong nước nói riêng là thị trường có tính cạnh tranh cao. ở đó, có rất nhiều người tham gia mua – bán gạo. Mỗi người sản xuất, mỗi doanh nghiệp xuất khẩu chỉ cung ứng ra thị trường số lượng lúa gạo rất nhỏ so với tổng lượng cung. Vì thế, họ không thể độc quyền được giá cả. Họ tham gia thị trường hay rút khỏi thị trường cũng không ảnh hưởng đến mức giá đã hình thành trên thị trường. Người nông dân, cũng như doanh nghiệp xuất khẩu không thể độc quyền quyết định giá cả, mà phải chấp nhận mức giá đã hình thành khách quan trên thị trường. Chính sự vận động đó đã tác động đến hoạt động sản xuất, xuất khẩu của người sản xuất, chế biến và người tiêu dùng gạo. Trong điều kiện cầu tăng chậm, cung của người sản xuất tăng thì người tiêu dùng có lợi, người sản xuất sẽ bị thiệt. Nếu người sản xuất thu hẹp cung để được hưởng giá cao thì người tiêu dùng bị thiệt. ở thị trường trong nước, tính cạnh tranh chủ yếu thể hiện thông qua cạnh tranh bán giữa những người nông dân và cạnh tranh mua giữa các doanh nghiệp xuất khẩu. Tuy nhiên, trên thị trường thế giới, tính cạnh tranh của hoạt động xuất khẩu gạo thấp hơn. Số nước tham gia xuất nhập khẩu gạo trên thị trường thế giới không nhiều. Do đó, cạnh tranh trên thị trường gạo thế giới không gay gắt bằng cạnh tranh trên thị trường gạo trong nước. Cạnh tranh giữa các quốc gia chủ yếu là cạnh tranh về chất lượng gạo xuất khẩu, hoặc các dịnh vụ có liên quan đến hoạt động xuất khẩu gạo. Những thay đổi về giá cả ở thị trường nội địa thường là kết quả của sự biến động giá ở thị trường quốc tế. Song, so với các thị trường khác, cạnh tranh trên thị trường gạo thường diễn ra căng thẳng hơn. 1.2. Nội dung và các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu gạo 1.2.1. Nội dung của hoạt động xuất khẩu gạo Hoạt động xuất khẩu gạo bao gồm nhiều khâu. Khi nghiên cứu hoạt động xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp chúng ta có thể xét tới ba nội dung chủ yếu. Một là, hoạt động nghiên cứu thị trường của các doanh nghiệp; hai là, hoạt động thu mua và chế biến xay xát gạo xuất khẩu; ba là, hoạt động bán gạo cho khách hàng nước ngoài. 1.2.1.1. Hoạt động nghiên cứu thị trường Vấn đề đầu tiên mà các doanh nghiệp xuất khẩu cần quan tâm đó là nghiên cứu thị trường một cách cụ thể và chi tiết. Nghiên cứu thị trường càng cụ thể và chi tiết sẽ giúp cho doanh nghiệp chủ động, linh hoạt trong hoạt động xuất khẩu. Thị trường là cầu nối giữa sản xuất và tiêu dùng. Đối với bất kỳ một doanh nghiệp kinh doanh nào, công tác nghiên cứu thị trường luôn là công việc đầu tiên giúp các doanh nghiệp nắm vững các yếu tố thị trường, hiểu biết các quy luật vận động của thị trường từ đó đưa ra các ứng xử kịp thời, phù hợp. Đặc biệt là đối với hoạt động kinh doanh xuất khẩu, việc nghiên cứu thị trường lại càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Nghiên cứu thị trường là cả một quá trình tìm hiểu khách quan, có hệ thống cùng với việc phân tích tổng hợp các thông tin cần thiết để giải quyết các vấn đề về hoạt động marketing. Đối với hoạt động xuất khẩu, quá trình nghiên cứu thị trường đòi hỏi phải công phu, tỉ mỉ hơn vì khối lượng và giá trị của những mặt hàng xuất khẩu thường rất lớn so với buôn bán trong nước. Hơn nữa, dưới góc độ nào đó kinh doanh ngoại thương chứa đựng nhi