Luận văn Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng Công thương Sầm Sơn

Më §ÇU 1. Tính cấp thiết của đề tài Năng lực cạnh tranh là vấn đề quan trọng luôn được đặt lên vị trí hàng đầu trong chiến lược phát triển của một ngân hàng vì nó phản ánh vị thế của ngân hàng đó trong nền kinh tế với các ngân hàng khác. Trong hội nhập kinh tế thì áp lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại (NHTM) càng lớn. Chính vì vậy, các NHTM luôn phải chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh của mình để tồn tại, chiếm ưu thế hơn so với các đối thủ của mình và phát triển bền vững. Ngày nay, xu hướng tự do hoá thị trường tài chính, tự do hoá thị trường tiền tệ là hệ quả tất yếu của quá trình toàn cầu hoá. Xu hướng này mang lại cho các quốc gia nhiều lợi ích, đồng thời cũng đặt ra nhiều khó khăn, thách thức khác nhau. Hiện nay, Việt Nam đã hội nhập vào nền kinh tế thế giới, vị thế của nền kinh tế Việt Nam nói chung và của hệ thống ngân hàng Việt Nam nói riêng trên thương trường quốc tế cũng được nâng lên. Tuy nhiên, năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp cũng như toàn bộ nền kinh tế còn thấp. Các NHTM Việt Nam muốn tồn tại và phát triển, bắt kịp với nhịp độ hội nhập của thế giới thì không có cách gì khác là phải tận dụng triệt để lợi thế và phát huy được khả năng cạnh tranh của mình. Ngân hàng công thương (NHCT) Việt Nam là một trong bốn NHTM quốc doanh lớn nhất Việt Nam, thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan theo Luật các Tổ chức tín dụng của Việt Nam trên phạm vi toàn quốc. Trong giai đoạn hiện nay, NHCT Việt Nam không chỉ cạnh tranh với các NHTM trong nước mà còn với các ngân hàng nước ngoài; không chỉ cạnh tranh của cả hệ thống trong toàn quốc mà còn trên từng địa bàn và ở các chi nhánh cụ thể. Các chi nhánh ở các địa phương vừa thực hiện chiến lược cạnh tranh của NHCT Việt Nam; vừa phải tự nâng cao năng lực cạnh tranh để chiến thắng trong cạnh tranh trên địa bàn, để góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của cả hệ thống. Trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá hiện nay có 3 chi nhánh của NHCT hoạt động và cạnh tranh với các NHTM khác trên địa bàn. Là người trực tiếp tham gia quản lý hoạt động kinh doanh của NHCT tôi chọn đề tài: “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng Công thương Sầm Sơn” làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan đến đề tài nghiên cứu đã có những công trình khoa học, các bài nghiên cứu đã được công bố như: - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương và cơ quan Phát triển Liên hợp quốc (2004), Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, Nxb Giao thông vận tải. - Nguyễn Vĩnh Thanh (2005), Nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp thương mại Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế (2005), Nxb Lao động - xã hội. - Trịnh Công Thắng (1995), Một số giải pháp kinh tế vĩ mô nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của hệ thống NHTM quốc doanh Việt Nam, Luận án tiến sỹ kinh tế, Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội. - Nguyễn Văn Thanh (2003), Giải pháp đa dạng hoá các hình thức huy động vốn và sử dụng vốn, Luận án tiến sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. - Hà Huy Hùng (2003), Đổi mới hoạt động tín dụng góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá trên địa bàn tỉnh Nghệ An, Luận án tiến sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. - Trần Xuân Hiệu (2003), Phát triển dịch vụ ngân hàng tại NHCT Việt Nam – Thực trạng và giải pháp, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. - Lê Thị Thiên Lý (2006), Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của NHCT Việt Nam, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh. - Vũ Trọng Lâm (2006), Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Trong số các công trình nghiên cứu trên, vấn đề cạnh tranh và nâng cao năng lực cạnh tranh chỉ được đề cập như một giải pháp hoặc lồng ghép trong các nội dung nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của NHCT. Những nghiên cứu liên quan đến hệ thống ngân hàng thương mại hiện có luận văn thạc sỹ của Lê Thị Thiên Lý nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của hệ thống NHCT Việt Nam. Hiện còn thiếu vắng những nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của NHCT trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. Để thực hiện chủ đề nghiên cứu, tác giả có chú trọng kế thừa và chọn lọc những ý tưởng liên quan đến đề tài nhằm phục vụ cho việc phân tích làm rõ những vấn đề lý luận chung, làm cơ sở cho những phân tích, đánh giá ở phần thực trạng và đề xuất hệ thống giải pháp. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn v¨n Môc ®Ých: Ph©n tÝch lµm râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p cô thÓ, phï hîp, kh¶ thi nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHCT SÇm S¬n trªn ®Þa bµn tØnh Thanh Ho¸. §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, luËn v¨n tËp trung gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô: + HÖ thèng ho¸ vµ gãp phÇn lµm s¸ng tá thªm nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh, n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHTM nãi chung, NHCT nãi riªng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. + Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHCT SÇm S¬n trªn ®Þa bµn tØnh Thanh Ho¸ hiÖn nay. + §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHCT SÇm S¬n trªn ®Þa bµn tØnh Thanh Ho¸ c¶ trong ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề cơ bản về năng lực cạnh tranh của NHCT Sầm Sơn. - Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: Nghiên cứu những tiêu chí cơ bản quan trọng nhất quyết định tới năng lực cạnh tranh của NHCT Sầm Sơn. + Về không gian: Hoạt động của NHCT Sầm Sơn trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. + VÒ thêi gian: Ph©n tÝch thùc tr¹ng tõ 2004 ®Õn 2007, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p chñ yÕu cho giai ®o¹n 2008 - 2010 vµ dµi h¹n ®Õn 2015. 5. C¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn v¨n - LuËn v¨n dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin vµ qu¸n triÖt quan ®iÓm, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ ph¸t triÓn NHTM. - Ngoµi ph­¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi luËn v¨n ®­îc tiÕp cËn theo ph­¬ng ph¸p hÖ thèng, ®i tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t vµ c¸c ph­¬ng ph¸p cô thÓ nh­ ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh. 6. Nh÷ng ®ãng gãp chñ yÕu cña luËn v¨n - Lµm râ h¬n kh¸i niÖm tæng qu¸t nhÊt vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHTM vµ hÖ thèng c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHTM. - Ph©n tÝch thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHCT SÇm S¬n, chØ râ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, h¹n chÕ, trë ng¹i vµ nguyªn nh©n chñ yÕu. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thiÕt thùc, kh¶ thi nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña NHCT SÇm S¬n trong thêi gian tíi. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung luËn v¨n ®­îc kÕt cÊu thµnh 3 ch­¬ng, 9 tiÕt. Ch­¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ N¨ng lùc c¹nh tranh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 1.1. c¹nh tranh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 1.1.1. Ho¹t ®éng kinh doanh vµ chøc n¨ng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i 1.1.1.1. Ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i NHTM cßn ®­îc gäi lµ ng©n hµng ký th¸c víi ho¹t ®éng chñ yÕu lµ nhËn tiÒn cña c«ng chóng vµ thùc hiÖn nghiÖp vô cho vay, chiÕt khÊu kinh doanh tiÒn tÖ vµ c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng kh¸c. Kh¸c víi NH §T&PT c¸c TCTD kh¸c. NHTM chñ yÕu cho vay ng¾n h¹n ®èi víi kh¸ch hµng lµ c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp b»ng nguån vèn huy ®éng tiÒn göi lµ chÝnh. Tuy nhiªn, ngµy nay mµ kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn th× ho¹t ®éng cña c¸c NHTM còng cã nh÷ng thay ®æi lín kh«ng chØ cã vay ng¾n h¹n mµ cßn ®Çu t­ cho vay trung vµ dµi h¹n. Ho¹t ®éng kinh doanh cña NHTM thÓ hiÖn trªn mét sè néi dung: - NHTM lµ doanh nghiÖp ®Æc biÖt chuyªn kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ tÝn dông, trong ®ã chøc n¨ng chñ yÕu lµ lµm gian tÝn dông gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ. - NHTM lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô ng©n hµng cho kh¸ch hµng. - NHTM lµ tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ th­êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn vay ®ã ®Ó cho vay thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n. Nh­ vËy, NHTM lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian, ho¹t ®éng kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông, thanh to¸n vµ c¸c dÞch vô tiÖn Ých ng©n hµng kh¸c trong thÞ tr­êng tµi chÝnh. 1.1.1.2. Chøc n¨ng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i Có thể khái quát chức năng của NHTM trên 3 nội dung chính: Thứ nhất: Chức năng trung gian tín dụng Trung gian tín dụng là chức năng quan trọng và cơ bản nhất của NHTM, nó không những cho thấy bản chất của NHTM mà còn cho thấy nhiệm vụ chủ yếu của NHTM bởi vì: Một, trong nền kinh tế luôn luôn tồn tại những nơi, những khu vực có nhu cầu về nguồn lực không đồng đều, đặc biệt là nguồn lực về tài chính. Bất kể là ai, cá nhân, doanh nghiệp hay là chính phủ, việc thừa, thiếu vốn trong một thời điểm nhất định là không thể tránh khỏi. Hai, trong cùng một thời điểm nhất định, luôn luôn tồn tại những người thừa vốn và những người thiếu vốn, vấn đề ở chỗ làm thế nào để họ có thể gặp nhau bổ sung cho nhau. Nếu điều này xảy ra trong thực tế thì đó sẽ là một nền kinh tế hoàn hảo, hay nói cách khác đi thì đó là một nền kinh tế không bao giờ tồn tại. Các ngân hàng ưu việt nhất trong thực tế chỉ có thể làm được một phần chức năng của nền kinh tế hoàn hảo đó mà thôi. Để có thể làm cho nguồn vốn chảy từ nơi thừa đến nơi thiếu, các ngân hàng phải thực hiện các nghiệp vụ cơ bản của mình, đó là vay từ nơi thừa trong nền kinh tế và cho vay lại nơi thiếu trong nền kinh tế. Chính vì chức năng cơ bản này mà các ngân hàng còn được gọi là một trung gian tài chính. Vậy, chức năng trung gian tín dụng của ngân hàng là việc ngân hàng sử dụng nguồn vốn huy động được của các chủ thể kinh tế (cá nhân, tổ chức kinh tế, chính phủ) để cho các chủ thể kinh tế khác đáp ứng được các điều kiện nhất định vay lại. Để làm được chức năng này thì ngân hàng phải là nơi bắt được nhu cầu tín dụng thực sự trong nền kinh tế, là nơi khách hàng có thể tin tưởng trong việc gửi tiền vào và thông qua việc có thể huy động được một lượng vốn lớn, đa dạng về kỳ hạn gửi... sẽ là cơ sở để ngân hàng giải quyết nhu cầu vốn tín dụng cả về quy mô và thời gian sử dụng vốn. Với chức năng trung gian tín dụng, ngân hàng tạo ra một lợi ích cho tất cả các bên: ngân hàng, người gửi tiền, người vay tiền và nền kinh tế. - Với ngân hàng, là việc thu được lợi nhuận thì chênh lệnh lãi suất huy động và cho vay là cơ sở để ngân hàng thực hiện các nghiệp vụ khác của mình như: các nghiệp vụ thanh toán, kinh doanh và hoạt động đầu tư … - Với người gửi tiền, là việc thu được lợi suất từ việc chuyển giao vốn của mình cho ngân hàng được hưởng các dịch vụ từ ngân hàng như: thanh toán, chuyển tiền…và được ngân hàng đảm bảo quyền lợi, được hoàn trả vô điều kiện. - Người vay, sẽ có được nguồn vốn cần thiết đầu tư vào tài sản cố định, tài sản lưu động, phục vụ cho mục đích sản xuất kinh doanh hoặc phục vụ cho mục đích đầu tư, tiêu dùng của mình. - Đối với nền kinh tế và cả xã hội, tín dụng ngân hàng là đòn bẩy của sự tăng trưởng kinh tế, nó đảm bảo quá trình sản xuất được thực hiện không ngừng và liên tục được mở rộng, kích thích và thúc đẩy đạt tới hiệu quả tối đa của quá trình sản xuất kinh doanh. Thứ hai: Chức năng trung gian thanh toán Ngân hàng thực hiện chức năng thanh toán thông qua việc chi trả theo yêu cầu của khách hàng bằng cách trích từ tài khoản tiền gửi của khách để thanh toán tiền, hàng hoá, dịch vụ… hoặc nhập vào tài khoản của khách hàng những khoản thu khác. Ở đây ngân hàng đóng vai trò như một thủ quỹ cho khách hàng. Nền kinh tế phát triển, hàng hoá được luân chuyển trong nền kinh tế với khối lượng và thời gian ngày càng lớn, dịch vụ cũng phát triển tương xứng, chức năng trung gian thanh toán của ngân hàng ngày càng thể hiện rõ vai trò của nó. Mặt khác việc thanh toán bằng tiền mặt trong nền kinh tế có những nhược điểm rất lớn như: rủi ro trong quá trình vận chuyển tiền, chi phí cao trong trường hợp ở xa hoặc khối lượng lớn, thời gian và công sức không cho phép với việc giữ tiền mặt sẽ phải đối mặt với một chi phí và cơ hội nhất định… chính vì những lý do như vậy, chức năng trung gian thanh toán của ngân hàng có một ý nghĩa to lớn đối với nền kinh tế, nó thúc đẩy việc trao đổi hàng hoá, tạo ra những tiện ích tối đa cho các chủ thể kinh tế… thêm nữa với việc hạn chế sử dụng tiền mặt, ngân sách nhà nước sẽ được tiết kiệm một khoản lớn của việc in ấn và bảo quản tiền... từ đó tạo ra những lợi ích xã hội khác. Vậy, thông qua chức năng trung gian thanh toán của NHTM có thể đánh giá được sự phát triển của nền kinh tế, và trong điều kiện nước ta hiện nay, tỷ trọng sử dụng tiền mặt của các chủ thể kinh tế còn rất cao, các ngân hàng cần làm tốt hơn nữa chức năng này giảm thiểu tối đa các chi phí không cần thiết cho nền kinh tế. Thứ ba: Chức năng tạo tiền cho nền kinh tế Thực chất chức năng này là hệ quả của chức năng thanh toán, chức năng tín dụng của ngân hàng. Trong lịch sử phát triển hệ thống ngân hàng khi phân hóa về vai trò, nhiệm vụ đã tạo ra sự tách biệt giữa ngân hàng phát hành và ngân hàng trung gian, ngân hàng trung gian không còn thực hiện chức năng phát hành tiền nữa. Nhưng với chức năng trung gian tín dụng và trung gian thanh toán các ngân hàng thương mại đã tạo ra tiền ghi nợ, đây được coi là một loại tiền đặc biệt, vì nó có thể đem ra giao dịch trao đổi hàng hóa. Nếu theo định nghĩa cổ điển về tiền tệ thì khi không tham gia vào lưu thông, tiền khi đó chỉ là vật mang giá trị pháp định, không có ý nghĩa là tiền tệ. Vậy, khi ngân hàng huy động tiền nhàn rỗi từ các chủ thể trong nền kinh tế, ngân hàng đã đóng một vai trò tạo ra tiền. Tuy nhiên, giả sử ngân hàng huy động rồi vào két, thì tiền đó cũng không được coi là tiền tệ vì nó không tham gia vào quá trình trao đổi giá trị, không thực hiện các vai trò quan trọng nhất của mình đó là: phương tiện thanh toán. Khi không là phương tiện thanh toán, rõ ràng đó không còn là tiền nữa, mà chỉ khi tiền huy động được tái trở lại nền kinh tế, để nó được luân chuyển trong nền kinh tế, khi đó mới là tiền tệ thật sự. Vậy, khi ngân hàng thực hiện hai chức năng: trung gian tín dụng và trung gian thanh toán cũng có nghĩa là ngân hàng đang thực hiện chức năng tạo tiền cho nền kinh tế, chính vì thế mà chức năng tạo tiền được coi là hệ quả của hai chức năng trên. 1.1.2. C¹nh tranh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i 1.1.2.1. Quan niÖm vÒ c¹nh tranh Cã nhiÒu quan niÖm vÒ c¹nh tranh. Trong cuèn "T­ b¶n", C¸c M¸c ®­a ra kh¸i niÖm vÒ sù c¹nh tranh t­ b¶n nh­ sau: "C¹nh tranh t­ b¶n lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n nh»m giµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ ®Ó ®¹t ®­îc lîi nhuËn siªu s¹ch". Theo liªn hiÖp quèc "c¹nh tranh lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ ganh ®ua nhau, t×m mäi biÖn ph¸p (c¶ nghÖ thuËt kinh doanh lÉn thñ ®o¹n) ®Ó ®¹t ®ù¬c môc tiªu kinh tÕ chñ yÕu cña m×nh nh­ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng, dµnh lÊy kh¸ch hµng còng nh­ ®¶m b¶o tiªu thô lîi nhÊt nh»m n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh". Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, c¹nh tranh trong kinh doanh ®­îc hiÓu lµ ho¹t ®éng ganh ®ua gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa, gi÷a c¸c th­¬ng nh©n, c¸c nhµ kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, chi phèi bëi quan hÖ cung – cÇu. Nh»m giµnh c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô vµ thÞ tr­êng cã lîi nhÊt. §¹i tõ ®iÓn TiÕng ViÖt ®Þnh nghÜa: “C¹nh tranh lµ sù tranh ®ua gi÷a nh÷ng c¸ nh©n, tËp thÓ cã chøc n¨ng nh­ nhau, nh»m giµnh phÇn h¬n, phÇn th¾ng vÒ m×nh” [9, tr.258]. TiÕp cËn cña t¸c gi¶ TrÇn Söu l¹i tõ gãc ®é thÞ phÇn víi quan niÖm “C¹nh tranh lµ ®Êu tranh ®Ó giµnh lÊy thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm(hµng hãa, dÞch vô)” [30, tr. 26]. MÆc dï cßn nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau nh­ng kh¸i qu¸t l¹i, cã thÓ thÊy c¹nh tranh bao gåm bèn néi dung chÝnh: (1) C¹nh tranh lµ sù giµnh giËt thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm; (2) Môc ®Ých trùc tiÕp cña c¹nh tranh lµ kiÕm ®­îc lîi nhuËn cao; (3) C¹nh tranh diÔn ra trong mét m«i tr­êng cô thÓ, cã c¸c rµng buéc chung mµ c¸c bªn tham gia ph¶i tu©n thñ nh­: ®Æc ®iÓm s¶n phÈm, thÞ tr­êng, c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ kinh doanh vµ (4) Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c chñ thÓ tham gia c¹nh tranh cã thÓ sö dông nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau: c¹nh tranh b»ng ®Æc tÝnh vµ chÊt l­îng s¶n phÈm, c¹nh tranh b»ng gi¸ b¸n s¶n phÈm (chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ thÊp, chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ cao, chÝnh s¸ch æn ®Þnh gi¸, ®Þnh gi¸ theo thÞ tr­êng, chÝnh s¸ch ph©n biÖt gi¸), c¹nh tranh b»ng nghÖ thuËt tiªu thô s¶n phÈm (tæ chøc c¸c kªnh tiªu thô) c¹nh tranh nhê dÞch vô b¸n hµng tèt, c¹nh tranh th«ng qua h×nh thøc thanh to¸n … Thèng nhÊt víi c¸c néi dung trªn, chóng t«i cho r»ng, c¹nh tranh lµ sù ganh ®ua cña chñ thÓ kinh tÕ vÒ c¸c hµng hãa, s¶n phÈm cô thÓ b»ng c¸ch sö dông c¸c biÖn ph¸p gi¶m chi phÝ, t¨ng chÊt l­îng, qu¶ng c¸o … ®Ó ®¹t môc tiªu kinh doanh cña m×nh nh­ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng, giµnh lÊy kh¸ch hµng, n¾m gi÷ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã lîi … víi môc tiªu cuèi cïng lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Tõ quan niÖm chung vÒ c¹nh tranh, cã thÓ hiÓu, c¹nh tranh trong ho¹t ®éng ng©n hµng lµ sù ganh ®ua cña c¸c NHTM víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng… nh»m giµnh ®­îc phÇn th¾ng trªn thÞ tr­êng víi lîi nhuËn cao nhÊt, qua ®ã n©ng cao vai trß vµ vÞ thÕ cña m×nh trªn thÞ tr­êng. Ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lµ lo¹i h×nh kinh doanh ®Æc biÖt trong lÜnh vùc kinh doanh hÕt søc nh¹y c¶m ®ã lµ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ c¸c dÞch vô tµi chÝnh ng©n hµng cã liªn quan. Trong c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ cña m×nh c¸c ng©n hµng sö dông c¸c céng cô: L·i suÊt, chÊt l­îng dÞch vô, uy tÝn, v¨n ho¸ kinh doanh… ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng nh»m môc tiªu ho¸ tèi ®a lîi nhuËn. 1.1.2.2. C¸c lo¹i h×nh c¹nh tranh Cã nhiÒu lo¹i c¹nh tranh. Tïy theo tiªu chÝ ph©n lo¹i, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè lo¹i h×nh tiªu biÓu: - D­íi gãc ®é cña chñ thÓ kinh tÕ tham gia thÞ tr­êng: Cã c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt víi nhau, gi÷a nh÷ng ng­êi tiªu dïng víi nhau xoay quanh c¸c vÊn ®Ò nh­ gi¸ thµnh, chÊt l­îng, ®iÒu kiÖn dÞch vô… - Theo h×nh th¸i c¹nh tranh: Cã c¹nh tranh hoµn h¶o vµ c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o. Trong ®ã, c¹nh tranh hoµn h¶o hay c¹nh tranh thuÇn tóy lµ c¹nh tranh trong ®ã s¶n phÈm ®ång nhÊt, kh«ng cã ai cã søc m¹nh thÞ tr­êng, cã rÊt nhiÒu nhµ cung øng, nhiÒu ng­êi mua kh«ng cã rµo c¶n gia nhËp hoÆc rót khái thÞ tr­êng. C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ sù c¹nh tranh trong ®ã c¸c s¶n phÈm dÞ biÖt, cã nhµ s¶n xuÊt hoÆc ng­êi mua cã søc m¹nh thÞ tr­êng, cã rµo c¶n trong gia nhËp hoÆc rót khái thÞ tr­êng. Trong c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o cã hai lo¹i: ®éc quyÒn nhãm vµ c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn. + §éc quyÒn nhãm lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng mµ trong ®ã chØ cã mét sè Ýt c¸c nhµ s¶n xuÊt, mçi ng­êi ®Òu nhËn thøc ®­îc r»ng gi¸ c¶ cña m×nh phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña c¸c ®èi thñ cßn l¹i. + C¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng cã nhiÒu ng­êi b¸n, s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ ®Ó dïng thay thÕ cho nhau. - D­íi gãc ®é c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt kinh doanh cã ba lo¹i: c¹nh tranh tr­íc khi b¸n hµng, trong qu¸ tr×nh b¸n hµng vµ sau khi b¸n hµng. C¸c lo¹i c¹nh tranh theo tiªu chÝ ph©n nhãm nµy chñ yÕu b»ng c¸c h×nh thøc thanh to¸n vµ dÞch vô sau b¸n hµng. - XÐt theo quy m« cña c¹nh tranh cã c¹nh tranh s¶n phÈm, c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ c¹nh tranh cña quèc gia; XÐt theo tÝnh chÊt cña ph­¬ng thøc c¹nh tranh cã: c¹nh tranh hîp ph¸p hay c¹nh tranh lµnh m¹nh (biÖn ph¸p c¹nh tranh phï hîp víi luËt ph¸p, tËp qu¸n, ®¹o ®øc kinh doanh) vµ c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p hay c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh (biÖn ph¸p c¹nh tranh b»ng nh÷ng thñ ®o¹n chø kh«ng ph¶i v­¬n lªn b»ng sù nç lùc cña chÝnh m×nh). - XÐt theo môc tiªu kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ trong c¹nh tranh cã c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. + C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cïng s¶n xuÊt vµ tiªu thô mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo ®ã trong ®ã c¸c chñ doanh nghiÖp t×m mäi c¸ch ®Ó th«n tÝnh lÉn nhau, giµnh giËt kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh, chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. + C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c nhµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt, mua b¸n hµng hãa, dÞch vô trong c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c nhau nh»m thu lîi nhuËn vµ cã tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n. Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh dÉn ®Õn viÖc c¸c doanh nghiÖp lu«n t×m kiÕm nh÷ng ngµnh ®Çu t­ cã lîi nhÊt, nªn ®· chuyÓn vèn tõ ngµnh Ýt lîi nhuËn sang ngµnh cã nhiÒu lîi nhuËn. 1.1.2.3. §Æc ®iÓm c¹nh tranh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i Lµ mét tæ chøc kinh doanh trªn thÞ tr­êng, c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ NHTM nãi riªng mang nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - VÒ chñ thÓ c¹nh tranh: C¸c c¬ së s¶n xuÊt – kinh doanh, bao gåm c¸c ph¸p nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸ thÓ, c¸c c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c chñ thÓ c¹nh tranh, kh«ng nhÊt thiÕt ë trong cïng ngµnh, lÜnh vùc, l·nh thæ, cïng mét thÞ tr­êng … - §èi t­îng c¹nh tranh rÊt ®a d¹ng: cã thÓ lµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (®Êt ®ai, lao ®éng, vèn, c«ng nghÖ…) c¸c hµng hãa dÞch vô ®Çu ra, kh¸ch hµng, møc ®é ¶nh h­ëng. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc, ®èi t­îng c¹nh tranh kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ hµng hãa (®Çu vµo, ®Çu ra) mµ cßn lµ kh«ng gian sinh tån, lµ thêi gian. §èi t­îng c¹nh tranh lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× chung mµ doanh nghiÖp quan t©m vµ cã t¸c ®éng tíi lîi Ých cña doanh nghiÖp vµ thËm chÝ lµ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. - Môc tiªu cña c¹nh tranh: Môc tiªu cuèi cïng lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn nh­ng c¸c môc tiªu trung gian th­êng g¾n víi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh nh­ c¹nh tranh thu hót nguån lùc ®Çu vµo, më réng thÞ phÇn, n©ng cao n¨ng lùc c«ng nghÖ, huy ®éng vèn… - Ph­¬ng thøc c¹nh tranh: RÊt ®a d¹ng vµ thay ®æi theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña chñ thÓ, cña m«i tr­êng vµ c¸c yÕu tè c¹nh tranh, ph­¬ng thøc c¹nh tranh truyÒn thèng lµ c¹nh tranh qua gi¸. Ngµy nay, xuÊt hiÖn nhiÒu ph­¬ng thøc c¹nh tranh nh­ c¹nh tranh b»ng chÊt l­îng, mÉu m·, tiÖn Ých, b»ng dÞch vô hËu m·i nh­ ch¨m sãc kh¸ch hµng, b¶o hµnh… - Sù biÕn ®æi cña c¹nh tranh: C¹nh tranh ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ dÉn ®Õn ®éc quyÒn. Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c doanh nghiÖp cã n¨ng lùc c¹nh tranh m¹nh h¬n sÏ th©u tãm c¸c doanh nghiÖp kh¸c, t¹o lËp thÕ ®éc quyÒn nh»m thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. Tuy nhiªn, khi mµ ch­a cã mét doanh nghiÖp ®ñ m¹nh ®Ó th©u tãm c¸c doanh nghiÖp kh¸c, khi mµ m«i tr­êng ph¸p luËt kh«ng cho phÐp sù tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn th× c¸c doanh nghiÖp l¹i cã xu h­íng liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®Æc thï cña NHTM lµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông ng©n hµng nªn ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cßn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng ®ã lµ. - C¸c NHTM lu«n c¹nh tranh gay g¾t vµ hîp t¸c víi nhau. Trong ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c ng©n hµng lu«n ph¶i cã sù c¹nh tranh gay g¾t víi nhau ®Ó më réng thÞ tr­êng vµ thu hót kh¸ch hµng xuÊt ph¸t tõ ®Æc thï s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng lµ cã tÝnh t­¬ng ®ång cao vµ rÊt dÔ bÞ c¾t ch­íc. MÆt kh¸c c¸c ng©n hµng l¹i cßn hîp t¸c víi nhau v× trong c¹nh tranh c¸c ng©n hµng kh«ng chØ sö dông c¸c c«ng cô c¹nh tranh mang tÝnh truyÒn thèng nh­: PhÝ, l·i suÊt c¸c dÞch vô ng©n hµng … mµ cßn sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm dÞch vô, ®­a ra c¸c kªnh phèi hîp vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸c s¶n phÈm dÞch vô ®ång thêi lu«n lu«n ®æi míi v¨n ho¸ doanh nghiÖp … nh»m thu hót kh¸ch hµng, tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng ngµy cµng cao, nªn c¸c ng©n hµng cÇn ph¶i liªn kÕt víi nhau ®Ó cïng cung cÊp mét sè s¶n phÈm dÞch vô nhÊt ®Þnh cho nÒn kinh tÕ. V× vËy ®Ó ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng vµ ®¶m b¶o tÝnh an toµn trong kinh doanh, c¸c NHTM mét mÆt c¹nh tranh v¬Ý nhau, mÆt kh¸c lu«n hîp t¸c chÆt chÏ víi nhau trong kinh doanh ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých chung. - C¹nh tranh ng©n hµng lu«n ph¶i h­íng tíi thÞ tr­êng l¹nh m¹nh, tr¸nh ®èi kh¸ng x¶y ra rñi ro hÖ thèng. C¸c NHTM c¹nh tranh víi nhau th«ng qua cung cÊp c¸c s¶n phÈm ®¹t chÊt l­îng nh»m ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu cña kh¸ch hµng, ®ång thêi phßng ngõa rñi ro mang tÝnh hÖ thèng nªn ph¶i h­íng tíi thÞ tr­êng l¹nh m¹nh: V× c¸c NHTM lu«n ®i vay ®Ó cho vay nªn khi c¸c NHTM c¹nh tranh th«ng qua viÖc t¨ng l·i suÊt tiÒn göi, gi¶m l·i suÊt cho vay, gi¶m phÝ dÞch vô vµ c¸c ®iÒu kiÖn tÝn dông kh¸c… lµm cho thu nhËp ng©n hµng gi¶m sót, trong khi ®ã nguy c¬ tiÒm Èm rñi ro tÝn dông ®Çu t­ cao kh¶ n¨ng dÉn ®Õn hµng lät c¸c ng©n hµng bÞ thua lç ph¸ s¶n. MÆt kh¸c khi mét NHTM cã nguy c¬ ph¸ s¶n, kh¸ch hµng göi tiÒn ®ång lo¹t ®Õn rót tiÒn t¹i mét ng©n hµng sÏ g©y t©m lý hoang mang cña kh¸ch hµng göi t¹i c¸c NHTM kh¸c. NÕu mét NHTM kh«ng cßn kh¶ n¨ng thanh to¸n kh¸ch hµng sÏ ®Õn rót vèn å ¹t t¹i c¸c NHTM trªn thÞ tr­êng. Trong khi ng©n hµng ®ã ®ang sö dông nguån vèn huy ®éng ®­îc ®Ó cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy dÉn ®Õn kh¶ n¨ng ®ç vì manh tÝnh chÊt hÖ thèng mµ tÊt c¶ c¸c NHTM ®Òu ¶nh h­ëng vµ g©y t¸c ®éng kh«ng nhá víi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. - C¹nh tranh ng©n hµng th«ng qua thÞ tr­êng cã sù can thiÖp th­êng xuyªn cña NHTW. Bªn c¹nh nhiÖm vô qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ, tÝn dông, NHTW cßn thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc n­íc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM th«ng qua