Luận văn Cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ tại Tóa án nhân dân Việt Nam hiện nay

mở đầu 1. Tớnh cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và hội nhập quốc tế, vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (QSHTT) trở nên đặc biệt quan trọng và là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia trong quan hệ kinh tế quốc tế. Trên thực tế, ở Việt Nam chưa bao giờ vấn đề bảo hộ QSHTT lại được coi trọng như hiện nay. Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước với rất nhiều cơ hội và thách thức đòi hỏi chúng ta phải có cơ chế, chính sách thúc đẩy hoạt động sáng tạo và bảo hộ QSHTT. Việc thể chế hoá các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về sở hữu trí tuệ (SHTT), xây dựng cơ chế bảo hộ QSHTT hữu hiệu là những yếu tố quan trọng, mang tính quyết định đến sự thành công của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là sau khi Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Theo tinh thần của Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02-01-2002 của Bộ Chính trị "Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới" và Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24-5-2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020", thì việc hoàn thiện pháp luật bảo hộ QSHTT, hình thành và phát triển thị trường khoa học - công nghệ theo hướng mở rộng phạm vi các đối tượng được bảo hộ QSHTT phù hợp yêu cầu của WTO và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên là việc làm cấp bách. Bỏo cỏo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khúa IX ngày 10-4-2006 về phương hướng, nhiệm vụ phỏt triển kinh tế - xó hội 5 năm 2006-2010 cũng khẳng định: Thực hiện tốt Luật sở hữu trớ tuệ và Luật chuyển giao cụng nghệ, đổi mới quản lý nhà nước đối với thị trường khoa học, cụng nghệ; khuyến khớch, hỗ trợ cỏc hoạt động khoa học và cụng nghệ theo cơ chế thị trường; bảo vệ quyền sở hữu trớ tuệ đối với cỏc cụng trỡnh khoa học và hoạt động sỏng tạo [33]. Việc ban hành đồng bộ những văn bản quy phạm pháp luật về SHTT như Bộ luật dân sự (BLDS), Luật SHTT, Luật chuyển giao công nghệ và các luật có liên quan như Luật khoa học và công nghệ, Luật hải quan, Luật thương mại, Luật cạnh tranh, Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS)… để tham gia các điều ước quốc tế, thực hiện các yêu cầu gia nhập WTO là những nỗ lực lớn lao của Chính phủ Việt Nam nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc bảo hộ QSHTT. Có thể nói rằng, chúng ta đã ban hành được một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về nội dung điều chỉnh về lĩnh vực SHTT. Tuy nhiên, pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT cũng như thực tiễn giải quyết các xâm phạm về QSHTT tại Tòa án nhân dân (TAND) còn nhiều bất cập. Trờn thực tế, tỡnh hỡnh vi phạm về QSHTT diễn ra ngày càng phổ biến, trờn khắp đất nước, nhưng trỏi ngược với thực tiễn đú, cỏc xõm phạm về QSHTT lại ớt được giải quyết bằng một phỏn quyết của Toà ỏn. Theo thống kờ của Tũa ỏn nhõn dõn tối cao (TANDTC) thỡ từ năm 2000 đến năm 2005, toàn ngành Toà ỏn thụ lý để giải quyết 93 vụ tranh chấp về QSHTT theo thủ tục tố tụng dõn sự (bao gồm 32 vụ về quyền tỏc giả (QTG), 18 vụ về quyền liờn quan đến QTG, 43 vụ tranh chấp về quyền sở hữu cụng nghiệp (QSHCN), trong đú: 11 vụ về QTG, 22 vụ về QSHCN, đõy là điều bất hợp lý, cần sớm tỡm ra nguyờn nhõn và lý giải nguyờn nhõn đú. Trong thời gian qua đó cú một số cụng trỡnh nghiờn cứu liờn quan về QSHTT. Tuy nhiờn, cỏc cụng trỡnh đú mới chỉ nghiờn cứu ở cấp độ lý luận về nội dung QSHTT, về hoạt động xột xử núi chung của TAND hoặc nghiờn cứu về nõng cao vai trũ và năng lực của TAND trong việc thực thi QSHTT, cỏc cụng trỡnh nghiờn cứu đú chưa chuyờn sõu vào hoàn thiện phỏp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. Trước tình hình đó, tỏc giả đó chọn đề tài: " Cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện phỏp luật về thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trớ tuệ tại Tũa ỏn nhõn dõn Việt Nam hiện nay " để làm luận văn tốt nghiệp cao học luật, chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trên thế giới, vấn đề bảo hộ QSHTT nói chung và thủ tục bảo hộ QSHTT tại TAND nói riêng đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu. Tuy nhiên, ở Việt Nam, vấn đề này còn khá mới mẻ cả về lý luận và thực tiễn, vì vậy, việc nghiên cứu về QSHTT đã và đang được giới luật gia hết sức quan tâm. Trong những năm gần đây, đã có một số công trình tiêu biểu như sau: "Những vấn đề pháp lý cơ bản về hội nhập kinh tế quốc tế" do Tiến sĩ Đặng Quang Phương biên soạn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005; "Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ" do Tiến sĩ, Luật sư Lê Xuân Thảo biên soạn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005; "Nâng cao vai trò và năng lực của Toà án trong việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn", Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, Viện Khoa học xét xử, TANDTC chủ trì, 1999; "Đổi mới và hoàn thiện cơ chế điều chỉnh pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam", Luận án tiến sĩ luật học của Lê Xuân Thảo, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 1996... Bên cạnh đó còn có một số tài liệu hội thảo khoa học có liên quan như: Tài liệu hội thảo về đề tài nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp quốc gia về "Cơ chế thực thi pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam" (mã số QGTĐ.03.05) do Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện; Tài liệu hội thảo về thực thi Luật SHTT do Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Dự án Hỗ trợ thúc đẩy thương mại (STAR VIETNAM) và TANDTC tổ chức, tháng 8-2006… Nhìn chung, các công trình nêu trên đã đề cập đến việc đổi mới và hoàn thiện cơ chế điều chỉnh pháp luật về SHTT trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, trong đó có đề cập đến việc nghiên cứu cơ chế quản lý và thực thi SHTT, nội dung quản lý nhà nước về SHTT bằng pháp luật; về vị trí, vai trò của Toà án trong việc bảo vệ QSHTT… Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên là cơ sở khoa học để tác giả kế thừa và phát triển trong đề tài nghiên cứu của mình. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Vấn đề về bảo hộ và thực thi QSHTT có đối tượng và phạm vi nghiên cứu rất rộng, nội dung phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực pháp luật như dân sự, thương mại, hành chính, hình sự...; do đó, nếu muốn nghiên cứu một cách toàn diện thì đòi hỏi phải có sự đầu tư nghiên cứu kiến thức liên quan đến nhiều ngành luật khác nhau. Tuy nhiên, với một luận văn tốt nghiệp cao học luật, tác giả chỉ giới hạn đối tượng và phạm vi nghiên cứu ở cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay, trong đó tập trung làm rõ thực trạng và vai trò giải quyết tranh chấp QSHTT của TAND theo thủ tục tố tụng dân sự, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích: Vấn đề bảo hộ, thực thi QSHTT có thể được nghiên cứu dưới nhiều góc độ, với nhiều mục đích nhằm giải quyết các vấn đề trong mối quan hệ pháp luật giữa các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan tư pháp về bảo hộ QSHTT. Bằng việc đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND, luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay. * Nhiệm vụ: Từ mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận chung và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND; - Phân tích thực trạng pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT và vai trò giải quyết tranh chấp QSHTT tại TAND; - Đề xuất một số giải pháp có cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, trên cơ sở lý luận của khoa học chuyên ngành về SHTT, đồng thời vận dụng những quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước ta về phát triển khoa học - công nghệ và SHTT trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam. Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chung của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử như: phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn, phương pháp phân tích, tổng hợp và sử dụng số liệu thống kê, phương pháp so sánh luật, trên cơ sở xem xét tính phổ biến của pháp luật trong khu vực cũng như pháp luật trên thế giới về bảo vệ QSHTT tại hệ thống Toà án. 6. Những đóng góp mới của luận văn Trong lĩnh vực bảo hộ QSHTT, việc bảo vệ QSHTT tại TAND bằng các hình thức nào, trình tự thủ tục ra sao, thực tiễn như thế nào... chưa được nghiên cứu, đây là công trình nghiên cứu đầu tiên về cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND ở nước ta trong tình hình hiện nay. Luận văn góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND; phân tích thực trạng pháp luật về trình tự, thủ tục tố tụng (hành chính, hình sự, dân sự) và phân tích thực trạng giải quyết các vụ án về QSHTT tại TAND, nêu ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của chúng; từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. 7. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là một công trình nghiên cứu có hệ thống về lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam. Luận văn có ý nghĩa góp phần tăng cường pháp chế về lĩnh vực SHTT và đổi mới, hoàn thiện pháp luật về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND Việt Nam hiện nay. Luận văn có thể làm tài liệu cho những người quan tâm nghiên cứu về thủ tục bảo vệ QSHTT tại TAND. Những đề xuất có thể tham khảo trong việc hoàn thiện pháp luật, hướng dẫn thi hành pháp luật và nâng cao hiệu quả bảo vệ QSHTT tại TAND. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. Chương 1 những vấn đề lý luận về thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ 1.1. những vấn đề lý luận chung về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ 1.1.1. Khái niệm quyền sở hữu trí tuệ Những thành quả do trí tuệ con người tạo ra thông qua hoạt động sáng tạo được thừa nhận là tài sản trí tuệ. Tài sản trí tuệ thường tồn tại dưới dạng những thông tin kết hợp chặt chẽ với nhau, được thể hiện trong những vật thể hữu hình và bản thân vật mang thông tin đó có khả năng xuất hiện trong cùng một thời điểm với số lượng bản sao không giới hạn ở những địa điểm khác nhau trên thế giới. Quyền sở hữu trong trường hợp này không phải là quyền sở hữu bản thân các bản sao hữu hình mà chính là quyền sở hữu hình thức thể hiện những thông tin chứa đựng trong các bản sao đó [40]. Tài sản trí tuệ có khả năng chia sẻ và mang tính xã hội rất cao. Mỗi thành quả được tạo ra từ hoạt động trí tuệ của con người sẽ đem đến cho toàn xã hội, toàn nhân loại những giá trị mới về tinh thần, về tri thức. Thuộc tính vô hình của loại tài sản này khiến cho việc sử dụng, khai thác sản phẩm trí tuệ từ người này không làm hao giảm hoặc ảnh hưởng đến việc sử dụng của người khác cũng như của những người sáng tạo ra chúng. Vì vậy, tài sản trí tuệ sẽ đem lại lợi ích hoặc về khía cạnh tinh thần và tri thức hoặc khía cạnh kinh tế cho mọi người và toàn xã hội. Tuy nhiên, cũng xuất phát từ tính đặc biệt này của tài sản trí tuệ nên nó không thể bị chiếm hữu về mặt thực tế, song khả năng lan truyền sự chiếm hữu đó lại rất nhanh và rất khó kiểm soát. Mặt khác, khi đã được công bố, nó cũng dễ dàng bị sao chép, sử dụng và khai thác một cách rộng rãi ở bất kỳ nơi nào bởi bất kỳ ai... [50]. Tuy những thành quả do trí tuệ con người tạo ra thông qua hoạt động sáng tạo mặc nhiên được thừa nhận là tài sản trí tuệ, nhưng cần phải phân biệt giữa QSHTT và quyền sở hữu tài sản. Nếu như quyền sở hữu tài sản bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt của chủ sở hữu, thì QSHTT có nội hàm rộng hơn. Theo khái niệm chung nhất, trong Công ước thành lập Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) ký tại Stockholm ngày 14-7-1967: Quyền sở hữu trí tuệ bao gồm các quyền liên quan đến các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học, các sáng chế trong các lĩnh vực hoạt động của con người, các khám phá khoa học, các kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu hàng hoá, nhãn hiệu dịch vụ, tên và chỉ dẫn thương mại, bảo hộ chống cạnh tranh không lành mạnh cũng như tất cả các quyền khác bắt nguồn từ các hoạt động trí tuệ trong các lĩnh vực công nghiệp, khoa học, văn học hay nghệ thuật [18]. Theo đó, người ta phân biệt đối tượng QSHTT gồm: các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học; các chương trình biểu diễn, phát thanh, ghi âm, truyền hình...; sáng chế/giải pháp hữu ích; kiểu dáng công nghiệp; nhãn hiệu hàng hoá; tên thương mại; tên gọi xuất xứ hàng hoá, chỉ dẫn địa lý; bí mật kinh doanh; thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn; giống cây trồng mới; chống cạnh tranh bất hợp pháp. Hai nhóm phổ biến nhất của QSHTT là QTG và quyền sở hữu công nghiệp (QSHCN). Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của khoa học - kỹ thuật, thì các quyền mới như thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, các quyền về giống cây trồng mới cũng được pháp luật bảo hộ như các tài sản trí tuệ. Sau 20 năm tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách SHTT ngày càng được củng cố và phát triển. Bên cạnh đó, việc hoàn thiện về hệ thống, về tổ chức cũng như năng lực các cơ quan quản lý nhà nước về SHTT là một trong những mục tiêu bước đầu đã đạt được. Nhà nước Việt Nam công nhận quyền sở hữu tư nhân đối với các đối tượng QSHTT, coi trọng chính sách pháp luật về bảo hộ QSHTT, coi đó là một chính sách quan trọng trong chiến lược phát triển lâu dài. Với mục tiêu xây dựng một hệ thống bảo hộ QSHTT đầy đủ, hiện đại và có hiệu quả nhằm thúc đẩy sáng tạo khoa học, công nghệ và kinh doanh của xã hội, thu hút đầu tư nước ngoài, đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế nhằm thực hiện công cuộc CNH, HĐH đất nước, Điều 60 Hiến pháp năm 1992 quy định: "Công dân có quyền nghiên cứu khoa học, kỹ thuật, phát minh, sáng chế, sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất, sáng tác, phê bình văn học, nghệ thuật và tham gia các hoạt động văn hoá khác. Nhà nước bảo hộ quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp" [34]. Việc "hoàn thiện pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, hình thành và phát triển thị trường khoa học - công nghệ theo hướng mở rộng phạm vi các đối tượng được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ phù hợp với yêu cầu của WTO và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên" [30] và việc "hoàn thiện pháp luật về khoa học công nghệ... thực hiện tốt chính sách bảo hộ sở hữu trí tuệ" [30] là một trong những định hướng được nêu tại mục 3 phần II của Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24-5-2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Trên bình diện chung, thực chất của quá trình cải cách kinh tế của Việt Nam nhằm hướng đến xây dựng hệ thống thị trường toàn diện theo nguyên lý của kinh tế thị trường (điều kiện quan trọng để hội nhập kinh tế toàn cầu và gia nhập WTO). Có thể nói rằng, từ năm 1986 đến nay, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự quyết tâm "mở cửa" để gia nhập WTO và việc gia nhập WTO đang được thực hiện theo đúng lộ trình. Theo pháp luật Việt Nam, QSHTT là chế định pháp luật dân sự, thuộc quan hệ pháp luật dân sự, trong đó các yếu tố cấu thành bao gồm chủ thể, khách thể và nội dung. QSHTT là một phạm trù pháp lý trong quyền sở hữu dân sự nói chung, giống như các quyền dân sự khác, các quy phạm pháp luật về QSHTT bao gồm những nhóm quy phạm về: các hình thức sở hữu; căn cứ phát sinh, chấm dứt quyền sở hữu; cách thức, biện pháp dịch chuyển quyền sở hữu và bảo vệ quyền sở hữu. Tuy nhiên, QSHTT là quyền sở hữu đối với tài sản vô hình, là các sản phẩm sáng tạo của trí tuệ con người; do đó, nội dung của QSHTT không hoàn toàn giống quyền sở hữu tài sản hữu hình khác do thuộc tính của đối tượng sở hữu. Vì vậy, quyền năng quan trọng nhất của nội dung QSHTT là quyền sử dụng các đối tượng SHTT. Theo cách hiểu tổng quát thì QSHTT là một phạm trù pháp lý, là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ SHTT. Trong Luật SHTT, "quyền sở hữu trí tuệ" được định nghĩa như sau: "Quyền sở hữu trớ tuệ là quyền của tổ chức, cỏ nhõn đối với tài sản trớ tuệ, bao gồm quyền tỏc giả và quyền liờn quan đến quyền tỏc giả, quyền sở hữu cụng nghiệp và quyền đối với giống cõy trồng" (khoản 1 Điều 4) [64]. Trong Hiệp định TRIPs, thuật ngữ "quyền sở hữu trí tuệ" đề cập đến tất cả các loại tài sản trí tuệ là đối tượng được ghi nhận từ Điều 1 đến Điều 7 của Phần 2: QTG và các quyền liên quan (Điều 1); nhãn hiệu hàng hoá (Điều 2); chỉ dẫn địa lý (Điều 3); kiểu dáng công nghiệp (Điều 4); sáng chế (Điều 5); thiết kế bố trí mạch tích hợp (Điều 6); bảo hộ thông tin bí mật (Điều 7). * Quyền tác giả: Thuật ngữ "tác giả" có nguồn gốc Hán Việt, "tác" có nghĩa là "làm", cũng có nghĩa là "sáng tác tác phẩm", "giả" có nghĩa là "kẻ, người", cho nên "tác giả" có nghĩa là "người làm ra một tác phẩm, người tạo nên một tác phẩm". Như vậy, tác giả được hiểu là người sử dụng thời gian, tài chính, cơ sở vật chất kỹ thuật của mình để trực tiếp sáng tạo tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học hoặc tác phẩm phái sinh. Theo quy định tại Điều 745 của BLDS năm 1995, "tác giả" là người trực tiếp sáng tạo toàn bộ hoặc một phần tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học. Người dịch tác phẩm từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác là tác giả tác phẩm dịch đó; người phóng tác từ tác phẩm đã có, người cải biên, chuyển thể tác phẩm từ loại hình này sang loại hình khác, là tác giả của tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể đó; người biên soạn, chú giải, tuyển chọn tác phẩm của người khác thành tác phẩm có tính sáng tạo, là tác giả của tác phẩm biên soạn, chú giải, tuyển chọn đó cũng được công nhận là tác giả. Có thể nói rằng, khái niệm này chưa có tính khái quát, mới mang tính thống kê nhưng không đầy đủ. Khái niệm "tác giả" đã được hoàn thiện hơn tại Điều 736 của BLDS năm 2005; theo đó, người sáng tạo tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học (sau đây gọi chung là tác phẩm) là tác giả của tác phẩm đó; trong trường hợp có hai người hoặc nhiều người cùng sáng tạo ra tác phẩm thì những người đó là các đồng tác giả; người sáng tạo ra tác phẩm phái sinh từ tác phẩm của người khác, bao gồm tác phẩm được dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn là tác giả của tác phẩm phái sinh đó. Theo chúng tôi, việc đưa khái niệm tác giả vào BLDS năm 2005 là hoàn toàn cần thiết và phù hợp với thông lệ quốc tế. Khi được công nhận là tác giả thì sẽ có quyền tương ứng gọi là QTG. QTG là một trong những quyền con người được quy định trong Tuyên ngôn chung về Nhân quyền và tại các Thỏa ước quốc tế của Liên Hợp Quốc, đồng thời QTG cũng là một quyền pháp lý rất quan trọng nhằm bảo hộ các tác phẩm văn học, nghệ thuật [66, tr. 10]. Tác phẩm văn học, nghệ thuật là tất cả các sản phẩm sáng tạo của con người để làm giàu cho trí tuệ và tâm hồn con người, bao gồm tất cả các loại hình văn học (như: tiểu thuyết, thơ, kịch bản...), các loại hình nghe nhìn (như: hội họa, âm nhạc, điện ảnh...) và các thành quả nghiên cứu khoa học. Luật SHTT định nghĩa: "Quyền tỏc giả là quyền của tổ chức, cỏ nhõn đối với tỏc phẩm do mỡnh sỏng tạo ra hoặc sở hữu" (khoản 2 Điều 4) [64]. QTG bao gồm quyền nhõn thõn và quyền tài sản. Quyền nhõn thõn bao gồm cỏc quyền: đặt tờn cho tỏc phẩm; đứng tờn thật hoặc bỳt danh trờn tỏc phẩm; được nờu tờn thật hoặc bỳt danh khi tỏc phẩm được cụng bố, sử dụng; cụng bố tỏc phẩm hoặc cho phộp người khỏc cụng bố tỏc phẩm; bảo vệ sự toàn vẹn của tỏc phẩm, khụng cho người khỏc sửa chữa, cắt xộn hoặc xuyờn tạc tỏc phẩm dưới bất kỳ hỡnh thức nào gõy phương hại đến danh dự và uy tớn của tỏc giả (Điều 19 của Luật SHTT). Quyền tài sản bao gồm cỏc quyền: làm tỏc phẩm phỏi sinh; biểu diễn tỏc phẩm trước cụng chỳng; sao chộp tỏc phẩm; phõn phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tỏc phẩm; truyền đạt tỏc phẩm đến cụng chỳng bằng phương tiện hữu tuyến, vụ tuyến, mạng thụng tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khỏc; cho thuờ bản gốc hoặc bản sao tỏc phẩm điện ảnh, chương trỡnh mỏy tớnh. Cỏc quyền quy định tại khoản 1 Điều 19 của Luật SHTT do tỏc giả, chủ sở hữu QTG độc quyền thực hiện hoặc cho phộp người khỏc thực hiện theo quy định của Luật này. Tổ chức, cỏ nhõn khi khai thỏc, sử dụng một, một số hoặc toàn bộ cỏc quyền quy định tại khoản 1 và khoản 3 Điều 19 của Luật SHTT phải xin phộp và trả tiền nhuận bỳt, thự lao, cỏc quyền lợi vật chất khỏc cho chủ sở hữu QTG. Đối tượng QTG bao gồm mọi sản phẩm sáng tạo trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học được thể hiện dưới bất kỳ hình thức và bằng bất kỳ phương tiện nào, không phân biệt nội dung, giá trị và không phụ thuộc vào bất kỳ thủ tục nào (Điều 737 của BLDS năm 2005). Đó là quyền đối với tỏc phẩm điện ảnh, tỏc phẩm sõn khấu; đối với chương trỡnh mỏy tớnh, sưu tập dữ liệu; đối với tỏc phẩm văn học, nghệ thuật dõn gian; đối với tỏc phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học (cỏc điều 21, 22, 23 và Điều 24 của Luật SHTT). * Quyền liờn quan đến quyền tỏc giả: "Quyền liờn quan đến quyền tỏc giả (sau đõy gọi là quyền liờn quan) là quyền của tổ chức, cỏ nhõn đối với cuộc biểu diễn, bản ghi õm, ghi hỡnh, chương trỡnh phỏt súng, tớn hiệu vệ tinh mang chương trỡnh được mó húa" (khoản 3 Điều 4 của Luật SHTT) [64]. Đối tượng quyền liờn quan bao gồm cuộc biểu diễn, bản ghi õm, ghi hỡnh, chương trỡnh phỏt súng, tớn hiệu vệ tinh mang chương trỡnh được mó hoỏ. Quyền liờn quan phỏt sinh kể từ khi cuộc biểu diễn, bản ghi õm, ghi hỡnh, chương trỡnh phỏt súng, tớn hiệu vệ tinh mang chương trỡnh được mó hoỏ được định hỡnh hoặc thực hiện mà khụng gõy phương hại đến QTG. Nếu như QTG bao gồm quyền nhõn thõn và quyền tài sản thỡ quyền liờn quan tựy thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Đối với cuộc biểu diễn nếu người biểu diễn đồng thời là chủ đầu tư thỡ cỏc quyền nhõn thõn bao gồm cỏc quyền: được giới thiệu tờn khi biểu diễn, khi phỏt hành bản ghi õm, ghi hỡnh, phỏt súng cuộc biểu diễn; bảo vệ sự toàn vẹn hỡnh tượng biểu diễn, khụng cho người khỏc sửa chữa, cắt xộn hoặc xuyờn tạc dưới bất kỳ hỡnh thức nào gõy phương hại đến danh dự và uy tớn của người biểu diễn. Về quyền tài sản bao gồm độc quyền thực hiện hoặc cho phộp người khỏc thực hiện cỏc quyền: định hỡnh cuộc biểu diễn trực tiếp của mỡnh trờn bản ghi õm, ghi hỡnh; sao chộp trực tiếp hoặc giỏn tiếp cuộc biểu diễn của mỡnh đó được định hỡnh trờn bản ghi õm, ghi hỡnh; phỏt súng hoặc truyền theo cỏch khỏc đến cụng chỳng cuộc biểu diễn của mỡnh chưa được định hỡnh mà cụng chỳng cú thể tiếp cận được, trừ trường hợp cuộc biểu diễn đú nhằm mục đớch phỏt súng; phõn phối đến cụng chỳng bản gốc và bản sao cuộc biểu diễn của mỡnh thụng qua hỡnh thức bỏn, cho thuờ hoặc phõn phối bằng bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào mà cụng chỳng cú thể tiếp cận được. Trường hợp người biểu diễn khụng đồng thời là chủ đầu tư, thỡ người biểu diễn cú cỏc quyền nhõn thõn và chủ đầu tư cú cỏc quyền tài sản đối với cuộc biểu diễn. Đối với bản ghi õm, ghi hỡnh cú độc quyền thực hiện hoặc cho phộp người khỏc thực hiện cỏc quyền sao chộp trực tiếp hoặc giỏn tiếp bản ghi õm, ghi hỡnh của mỡnh; phõn phối đến cụng chỳng bản gốc và bản sao bản ghi õm, ghi hỡnh của mỡnh thụng qua hỡnh thức bỏn, cho thuờ hoặc phõn phối bằng bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào mà cụng chỳng cú thể tiếp cận được. Đối với việc phỏt súng cú độc quyền thực hiện hoặc cho phộp người khỏc thực hiện cỏc quyền: phỏt súng, tỏi phỏt súng chương trỡnh phỏt súng của mỡnh; phõn phối đến cụng chỳng chương trỡnh phỏt súng của mỡnh; định hỡnh chương trỡnh phỏt súng của mỡnh; sao chộp bản định hỡnh chương trỡnh phỏt súng của mỡnh. * Quyền sở hữu công nghiệp: "Quyền sở hữu cụng nghiệp là quyền của tổ chức, cỏ nhõn đối với sỏng chế, kiểu dỏng cụng nghiệp, thiết kế bố trớ mạch tớch hợp bỏn dẫn, nhón hiệu, tờn thương mại, chỉ dẫn địa lý, bớ mật kinh doanh do mỡnh sỏng tạo ra hoặc sở hữu và quyền chống cạnh tranh khụng lành mạnh" (khoản 4 Điều 4 của Luật SHTT) [64]. Đối tượng QSHCN bao gồm sỏng chế, kiểu dỏng cụng nghiệp, thiết kế bố trớ mạch tớch hợp bỏn dẫn, bớ mật kinh doanh, nhón hiệu, tờn thương mại và chỉ dẫn địa lý. QSHCN đối với sỏng chế, kiểu dỏng cụng nghiệp, thiết kế bố trớ, nhón hiệu, chỉ dẫn địa lý được xỏc lập trờn cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của cơ quan nhà nước cú thẩm quyền theo thủ tục đăng ký quy định tại Luật SHTT hoặc cụng nhận đăng ký quốc tế theo quy định của điều ước quốc tế mà Cộng hoà xó hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viờn. Đối với nhón hiệu nổi tiếng, quyền sở hữu được xỏc lập trờn cơ sở sử dụng, khụng phụ thuộc vào thủ tục đăng ký. Đối với tờn thương mại được xỏc lập trờn cơ sở sử dụng hợp phỏp tờn thương mại đú và đối với bớ mật kinh doanh được xỏc lập trờn cơ sở cú được một cỏch hợp phỏp bớ mật kinh doanh và thực hiện việc bảo mật bớ mật kinh doanh đú. * Quyền đối với giống cõy trồng Giống cõy trồng là quần thể cõy trồng thuộc cựng một cấp phõn loại thực vật thấp nhất, đồng nhất về hỡnh thỏi, ổn định qua cỏc chu kỳ nhõn giống, cú thể nhận biết được bằng sự biểu hiện cỏc tớnh trạng do kiểu gen hoặc sự phối hợp của cỏc kiểu gen quy định và phõn biệt được với bất kỳ quần thể cõy trồng nào khỏc bằng sự biểu hiện của ớt