Luận văn Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ theo quy định của Pháp luật Việt Nam

mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhu cầu bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp (SHCN) xuất hiện cùng với sự phát triển của giao lưu thương mại nhằm bảo vệ quyền của chủ sở hữu đối với các đối tượng SHCN. Vấn đề bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp vẫn không ngừng vận động và phát triển theo hướng mở rộng các quyền năng cho chủ sở hữu, mở rộng phạm vi các đối tượng được bảo hộ. Vấn đề bảo hộ SHCN không chỉ là vấn đề riêng lẻ của từng quốc gia mà nó chính là vấn đề mang tính toàn cầu trong bối cảnh tự do hóa, toàn cầu hóa thương mại hiện nay. Nền kinh tế Việt Nam có một bước ngoặt được đánh dấu bằng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI tháng 12/1986 trong đó Đảng và Nhà nước ta đã dứt khoát xóa bỏ cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu hành chính, bao cấp, chuyển sang cơ chế hạch toán kinh doanh, thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Quá trình đổi mới về kinh tế đã ngày càng chứng tỏ nền kinh tế nước ta đã và đang vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước và theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Lúc này, các doanh nghiệp cũng dần có được quyền bình đẳng trong hoạt động kinh doanh với môi trường cạnh tranh lành mạnh. Tình hình này cũng làm giảm đáng kể sự độc quyền, sự độc quyền chỉ còn tồn tại đâu đó trong một số ngành cung cấp có tính chất đặc biệt còn hầu hết là sự phong phú của hàng hóa, dịch vụ được tạo ra bởi các thành phần kinh tế khác nhau. Do vậy, người tiêu dùng đang dần trở thành "thượng đế" theo đúng nghĩa của nó. Hàng hóa đa dạng, dịch vụ phong phú cũng khiến các doanh nghiệp để mời được "thượng đế" đến với mình buộc phải coi trọng và có sự thay đổi liên mục mẫu mã, chủng loại hàng hóa của mình trên thị trường nhưng đồng thời chữ tín ngày càng được các doanh nghiệp quan tâm xây dựng dựa vào các thương hiệu… Bởi, một trong những cơ sở để người tiêu dùng lựa chọn chính là những dấu hiệu thể hiện trên bao bì, nhãn mác, giấy tờ giao dịch, quảng cáo của sản phẩm, dịch vụ. Có rất nhiều dấu hiệu để người tiêu dùng có thể nhận biết được hàng hóa sản phẩm như: nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý…Và những dấu hiệu này làm phát sinh trách nhiệm của chính doanh nghiệp đối với người tiêu dùng, đối với xã hội, bởi chúng chính là yếu tố quan trọng giúp người tiêu dùng xác định sản phẩm, dịch vụ mà họ mong muốn. Tuy vậy, một mặt các nhà sản xuất, kinh doanh phải lo phục vụ cho người tiêu dùng, đem đến cho người tiêu dùng những sản phẩm, dịch vụ với chất lượng tốt nhất, một mặt khác để tồn tại họ buộc phải đối mặt với nạn hàng nhái, hàng giả đang tràn ngập trên thị trường với những sự sao chép, mô phỏng, nhái theo ngày càng tinh vi. Tình trạng xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đang ngày càng diễn ra một cách tràn lan và có quy mô, thủ đoạn ngày càng tinh vi và rộng khắp làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường kinh doanh lành mạnh mà pháp luật đang bảo vệ; quyền lợi của người tiêu dùng cũng vì thế mà không được đảm bảo. Chính vì vậy, vấn đề phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp nói chung và bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa (NHHH), tên thương mại, chỉ dẫn địa lý đang ngày càng trở nên bức xúc đối với những người kinh doanh chân chính, đây cũng là đòi hỏi làm trong sạch thị trường nhằm bảo vệ cho quyền lợi của người tiêu dùng. Khi thực hiện được các bảo hộ này là đương nhiên chúng ta đã thực hiện được đòi hỏi trong sạch và lành mạnh hóa thị trường. Trong bối cảnh hiện nay, khi nhu cầu hội nhập là vấn đề mang tính tất yếu khách quan, kinh tế tri thức chiếm tỷ trọng cao trong nền kinh tế toàn cầu thì vấn đề bảo hộ sở hữu công nghiệp càng được đặt ra là vấn đề bức thiết của bất cứ quốc gia nào, đặc biệt là Việt Nam. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam từ 2001 đến 2010 đã chỉ rõ một trong những mục tiêu cơ bản trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam là "chủ động hội nhập kinh tế quốc tế theo lộ trình phù hợp với điều kiện của nước ta nhằm đảm bảo thực hiện những cam kết trong quan hệ song phương và đa phương như AFTA, APEC, Hiệp định Thương mại Việt Mỹ, tiến tới gia nhập WTO..". Chúng ta đã là thành viên của ASEAN, APEC… và ngày 14/11/2006 đánh dấu một điểm mốc quan trọng, chúng ta đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Điều này càng đặt vấn đề hoàn thiện pháp luật về sở hữu công nghiệp trước những thách thức mới bởi chúng ta phải thực hiện những quy định đã cam kết đặc biệt là Hiệp định TRIPS. Trước những yêu cầu khách quan đó, ngày 19/11/2005 Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) được Quốc hội khóa IX nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua và đã có hiệu lực từ ngày 1/7/2006. Đây là lần đầu tiên những quy định về SHTT được thống nhất và quy định chặt chẽ trong một bộ luật. Đó cũng chính là lý do để chúng tôi lựa chọn đề tài " Bảo hộ quyền sở hữu cụng nghiệp đối với cỏc dấu hiệu dựng để phõn biệt sản phẩm, dịch vụ theo quy định của phỏp luật Việt Nam " để làm Luận văn Thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu trong bối cảnh Luật SHTT mới được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 29 tháng 11 năm 2005 và có hiệu lực thi hành từ 1 tháng 7 năm 2006. Luật SHTT đã có những quy định khá mới mẻ, cập nhật như những quy định về xác lập quyền SHCN đối với nhãn hiệu nổi tiếng, những quy định về chỉ dẫn địa lý, quyền tự bảo vệ khi có xâm phạm của chủ thể quyền SHCN… Bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ đã được nghiên cứu rất nhiều nhưng đó có thể chỉ là các nghiên cứu của các luận văn tốt nghiệp Đại học hoặc các nghiên cứu mang tính riêng lẻ của từng loại dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ mà thôi. Còn để nghiên cứu tổng hợp thì cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào cụ thể về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ là nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại. 3. Mục đích nghiên cứu Luận văn tập trung làm rõ những vấn đề lý luận, bản chất, nội dung, của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ, vai trò và ý nghĩa của việc bảo hộ. Muốn vậy chúng tôi đã có sự nghiên cứu về sự hình thành pháp luật về bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ trên thế giới và ở Việt Nam. Với mục đích nghiên cứu như trên, nhiệm vụ cụ thể của luận văn là: - Tiếp cận một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ. - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ, so sánh với các quy định của các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, từ đó chỉ ra những định hướng hoàn thiện pháp luật về bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ. Những điểm mới của luận văn thể hiện ở những điểm sau: - Đây là luận văn đầu tiên nghiên cứu một cách tổng hợp về bảo hộ quyền SHCN đối với nhóm các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ gồm Tên thương mại, Chỉ dẫn địa lý và Nhãn hiệu theo quy định của Luật SHTT 2005. - Nghiên cứu một cách hệ thống nhóm các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ này với tư cách là đối tượng quyền SHCN và các biện pháp bảo vệ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ theo Luật SHTT 2005. - Dựa vào việc phân tích thực trạng bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ trong thời gian qua, Luận văn chỉ ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hộ quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ này. 4. Phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi nghiên cứu của một luận văn thạc sĩ, tác giả tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận liên quan đến nhóm các đối tượng dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ bao gồm Tên thương mại, Chỉ dẫn địa lý và Nhãn hiệu cùng với việc đánh giá thực trạng bảo hộ quyền SHCN đối với những đối tượng này ở Việt Nam từ đó đưa ra những kiến giải nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả của hoạt động bảo hộ quyền SHCN đối với các đối tượng này. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, luận văn này đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau: Phương pháp duy vật biện chứng; phương pháp duy vật lịch sử; phương pháp thống kê; so sánh; tổng hợp; điều tra xã hội học... 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát chung về quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ. Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ. Chương 3: Thực trạng áp dụng pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ ở Việt Nam cùng một số khuyến nghị hoàn thiện pháp luật. Chương 1 Khái quát chung về quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ 1.1. Vai trò của Các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ và ý nghĩa của việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ 1.1.1. Vai trò của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ Một cách rất tự nhiên, ngay từ thời cổ đại con người đã có ý muốn cá biệt hóa kết quả sản phẩm lao động của mình bằng cách sử dụng các dấu hiệu khác nhau: tên gọi riêng, ký hiệu riêng, tên gọi địa lý… "nhiều bằng chứng cho thấy, từ thời cổ đại các nhà sản xuất đã sử dụng các dấu hiệu để chỉ ra nơi ở của mình (tức nơi xuất xứ hàng hóa) Ví dụ: Khoảng thế kỷ thứ IV trước Công nguyên đã xuất hiện những dấu hiệu dùng để phân biệt các loại rượu vang của Hy Lạp, mật ong Xixili…" [26] Qua khoảng thời gian lâu dài, với những kinh nghiệm sản xuất phong phú được tích lũy, những nơi mà có thêm điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc sản xuất sản phẩm được trở thành những vùng chuyên sản xuất sản phẩm đó, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp. Tên vùng, tên khu vực đó được nổi tiếng và khi nhắc đến chúng người ta liên tưởng ngay đến các sản phẩm đặc trưng có chất lượng cao của vùng. Vì vậy, đã hình thành nên quy luật sử dụng các dấu hiệu địa lý cho các sản phẩm uy tín xuất xứ từ vùng, khu vực nổi tiếng đó. Nhãn hiệu từ lâu đã được sử dụng để nhận biết nguồn gốc của sản phẩm. Có bằng chứng về việc từ xa xưa tới 4.000 năm về trước thợ thủ công ở Trung Quốc, ấn Độ và Ba Tư đã sử dụng chữ ký của họ hoặc biểu tượng để phân biệt sản phẩm của họ. Thợ gốm La Mã đã sử dụng hơn 100 nhãn hiệu khác nhau để phân biệt tác phẩm của mình, nổi tiếng nhất là nhãn hiệu Fortis mà nhiều sản phẩm giả đã bắt chước. Người ta tin rằng các thợ thủ công đó đã sử dụng nhãn hiệu cho nhiều mục đích, bao gồm sử dụng để quảng cáo cho người làm ra các sản phẩm đó, làm bằng chứng để khẳng định sản phẩm thuộc về một thương gia cụ thể nào đó khi có tranh chấp về sở hữu cũng như sử dụng làm một sự đảm bảo về chất lượng. Rồi từ chính sự phát triển của quá trình phân công lao động và trao đổi hàng hóa đã hình thành những xưởng thủ công, những cơ sở sản xuất thủ công… chuyên sản xuất một số sản phẩm nhất định, nhãn hiệu được bắt đầu bằng những dấu hiệu riêng rất đơn giản để phân biệt hàng hóa giữa những xưởng, cơ sở sản xuất thủ công mang tính chất phường hội. Trong thời Trung cổ, việc sử dụng nhãn hiệu đã được gắn với phát triển và tăng trưởng của thương mại, do đó có thuật ngữ "nhãn hiệu hàng hóa". Nhãn hiệu đã được sử dụng để chỉ ra rằng một sản phẩm do một thành viên của một phường hội được biết đến là có kinh nghiệm trong ngành buôn bán đó làm ra. Trong tiếng Pháp, thuật ngữ được sử dụng là "marque deposée" trong đó deposée có nghĩa là nhãn hiệu đã được đăng ký với một phường hội buôn bán.Thời kỳ này cũng đã có sự giao thương quốc tế, buôn bán hàng hóa giữa các quốc gia, châu lục như con đường tơ lụa bắt đầu từ Hàng Châu, Trung Quốc xuyên qua các quốc gia như Mông Cổ, ấn Độ, Iran… đến Hy Lạp, vùng Địa Trung Hải và đến tận châu Âu… nhưng giao thương quốc tế vẫn chưa thực sự phát triển. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản vào thế kỷ XVI - XVII dưới tác động to lớn của cách mạng khoa học công nghệ đặc biệt vào những năm 70, 80 của thể kỷ XIX, nền công nghiệp tư bản chủ nghĩa đã có thể sản xuất các sản phẩm hàng loạt, những phát minh quan trọng trong lĩnh vực vận tải đã làm mở cửa thị trường quốc tế. Những sản phẩm mới phục vụ cho cuộc sống tiện nghi hơn liên tiếp được ra đời và sản xuất hàng loạt phục vụ nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Những sản phẩm từ sản phẩm gia dụng như: từ cây kim, sợi chỉ đến quần áo, giày dép rồi dụng cụ gia đình… và cả những sản phẩm công nghệ cao như đồ điện lạnh, điện tử… được sản xuất hàng loạt và phạm vi tiêu thụ của nó không chỉ còn trong phạm vi một quốc gia hay vùng lãnh thổ nhất định nào mà phát triển mở rộng trên toàn thế giới. Những công ty xuyên quốc gia, những tập đoàn toàn cầu đã tạo nên cuộc cạnh tranh trên thị trường và ngày càng trở nên gay gắt. Tên thương mại là tên gọi được dùng để nhận biết doanh nghiệp, nó giúp phân biệt chủ thể này với chủ thể khác trong cùng một ngành nghề, một lĩnh vực. Đây cũng chính yếu tố quan trọng để thể hiện uy tín của doanh nghiệp. Do vậy, nhu cầu về việc phân biệt sản phẩm, dịch vụ thông qua các dấu hiệu là nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý không chỉ đơn giản là việc đánh dấu sự phân biệt giữa sản phẩm này với sản phẩm khác cùng loại mà nó trở thành công cụ để định vị trong chiến lược phát triển kinh doanh của doanh nghiệp. Giá trị của chúng không chỉ đơn giản dừng lại ở việc là công cụ để cạnh tranh mà nó trở thành tài sản vô giá của doanh nghiệp. Như vậy, việc sử dụng độc quyền SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ là nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý đã trở thành nhu cầu sống còn. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường với đặc tính cơ bản là cạnh tranh, vấn đề phân biệt các chủ thể kinh doanh có ý nghĩa hết sức quan trọng. Việc cá thể hóa chủ thể kinh doanh và hoạt động kinh doanh của họ là một trong những điều kiện tiên quyết để làm cơ sở cho việc hình thành và củng cố uy tín kinh doanh cũng như mở rộng phạm vi hoạt động của các chủ thể. Việt Nam, trong nhiều năm qua, với nhiều nỗ lực Luật SHTT đã ra đời đánh dấu một bước phát triển trong sự phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ. Tại Điều 1 Luật SHTT 2005 quy định: "Quyền sở hữu công nghiệp là quyền của tổ chức và cá nhân đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạng tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu quyền chống cạnh tranh không lành mạnh". Sử dụng phương pháp liệt kê như vậy, cũng để định nghĩa về quyền sở hữu công nghiệp cũng là để phân biệt với quyền tác giả trong SHTT. Bởi lẽ cũng là sản phẩm trí tuệ nhưng nếu các sản phẩm này không liên quan đến việc tạo ra của cải, vật chất cho xã hội thì được bảo hộ bằng quyền tác giả còn nếu các sản phẩm đó gắn với sản xuất kinh doanh, có khả năng áp dụng để tạo ra của cải vật chất cho xã hội thì sẽ được bảo hộ bằng quyền sở hữu công nghiệp. Thuật ngữ quyền sở hữu công nghiệp xuất phát từ chỗ các đối tượng của loại hình sở hữu này là tài sản vô hình nhưng lại áp dụng vào hoạt động công nghiệp hoặc thủ công nghiệp để tạo ra các sản phẩm vật chất do đó có giá trị kinh tế trong các lĩnh vực sản xuất kinh doanh. Người nào là chủ sở hữu của những tài sản vô hình này thì được khai thác lợi ích kinh tế từ chúng và có lợi thế trong sản xuất kinh doanh. Chính vì vậy để được bảo hộ thì các đối tượng đó phải thỏa mãn những điều kiện nhất định theo quy định của pháp luật. Có những đối tượng chỉ được bảo hộ khi được cơ quan có thẩm quyền cấp văn bằng bảo hộ, nhưng cũng có những đối tượng không được bảo hộ thông qua hệ thống cấp văn bằng bảo hộ. Một trong những phần không thể thiếu trong quy trình của sở hữu công nghiệp khi mà các đối tượng vô hình của quyền sở hữu công nghiệp lại tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh tạo ra sản phẩm cho xã hội, lúc đó buộc các nhà kinh doanh phải để ý đến những nhân tố như: nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý… Các nhân tố đó chính là các đối tượng, là công cụ xúc tiến kinh doanh, chúng mang giá trị kinh tế to lớn nhưng là giá trị vô hình trong sản phẩm hữu hình, chúng ta thấy chúng có thể không mang tính sáng tạo cao như sáng chế hay giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp… nhưng chúng lại là sự thể hiện uy tín, chất lượng và phải do có những điều kiện nhất định (ví dụ đối với chỉ dẫn địa lý, phải có những điều kiện tự nhiên ưu đãi nhất định mà chỉ nơi vùng miền đó có, hoặc ví dụ đối với nhãn hiệu, hay tên thương mại, cần phải có sự minh chứng về chất lượng, uy tín của sản phẩm, hay của doanh nghiệp đó) qua một khoảng thời gian) mới có thể tạo nên được sức cạnh tranh của sản phẩm đó trên thị trường. Như vậy, có thể thấy các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Cụ thể: * Vai trò của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ đối với nền kinh tế: Nhóm các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ gồm nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại, theo chúng tôi thực hiện hai chức năng kinh tế vĩ mô chủ yếu đó là (1) giúp người tiêu dùng quyết định về sự lựa chọn của họ đối với sản phẩm trên thị trường; (2) khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào việc phát triển, cung cấp hàng hóa, dịch vụ với chất lượng mà người tiêu dùng mong muốn. Hiện nay, khi Nhà nước ta chủ trương xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tầm quan trọng về kinh tế, văn hóa của quyền sở hữu công nghiệp đã tăng lên đáng kể. Sự thay đổi nhận thức về quyền sở hữu công nghiệp xuất phát từ chính sự thay đổi nội tại của nền kinh tế.. Nguyên nhân khách quan dẫn đến sự phát triển của lĩnh vực sở hữu công nghiệp trong nước chính là sự phát triển công nghệ trên thế giới trong suốt mấy thập kỷ qua, thêm vào đó là sự gia tăng đáng kể của các hoạt động thương mại quốc tế. Chúng ta dễ dàng nhận thấy sự tồn tại của các công ty đa quốc gia, các tập đoàn toàn cầu với những dải sản phẩm đa dạng từ sản phẩm tiêu dùng đến những sản phẩm công nghệ cao, những cái tên như Unilever cùng những nhãn hàng toàn cầu của họ như: OMO, POND’S… rồi Microsoft, Intel, Samsung, hay General Electric… Sự phát triển công nghệ diễn ra một cách mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Sự sáng tạo này làm thay đổi tất cả các loại sản phẩm và dịch vụ mới. Để khuyến khích sự sáng tạo cần phải bảo hộ SHCN, đặc biệt là bảo hộ SHCN đối với các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ. Đối với nước ta, vấn đề này đặc biệt có ý nghĩa quan trọng trong quá trình đổi mới đất nước cũng như trong việc đưa nền kinh tế hội nhập nền kinh tế khu vực và thế giới. Chúng ta đang xuất khẩu mạnh các mặt hàng nông sản, thực phẩm chế biến, giày dép, quần áo, hàng thủ công mỹ nghệ… với chất lượng ngày càng cao đáp ứng được những đòi hỏi khắt khe của các thị trường khó tính như EU, Mỹ… Tuy nhiên, gần tới 90% hàng Việt Nam vẫn phải vào thị trường thế giới thông qua trung gian dưới dạng gia công thô hoặc gia công cho các thương hiệu nổi tiếng thế giới của nước ngoài [60]. Chúng ta cũng đã có những bài học về việc chậm đăng ký nhãn hiệu trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, dẫn đến những tổn thất to lớn về kinh tế, điển hình như vụ tranh chấp nhãn hiệu của Petro Vietnam và cà phê Trung Nguyên tại thị trường Hoa Kỳ, của thuốc lá Vinataba tại thị trường châu á, phồng tôm Sa Giang tại Pháp và châu Âu… Sự gia tăng đáng kể các doanh nghiệp với nhiều loại hình của các thành phần kinh tế là nguyên nhân chủ quan của sự phát triển của lĩnh vực sở hữu công nghiệp. Mỗi doanh nghiệp khi tham gia vào nền kinh tế thị trường đều muốn khẳng định tính ưu việt của mình, vị trí của mình thông qua các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ như tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu. Hiện nay, trong nước, một số doanh nghiệp Việt Nam cũng đã có những chiến lược phát triển rõ ràng trong việc khai thác các thế mạnh của mình, chúng ta thấy có sự chuyển giao khai thác nhãn hiệu nhằm phát huy tính cạnh tranh của nhãn hiệu đó như việc Tập đoàn Unilever nổi tiếng khi đầu tư ở Việt Nam đã mua lại nhãn hiệu kem đánh răng P/S với giá 7.5 triệu USD, và họ cũng đã chớp cơ hội để đầu tư khai thác chỉ dẫn địa lý ‘Phú Quốc’ với sản phẩm nước mắm Knorr Phú Quốc [48]. Chính sự phát triển không ngừng của các thành tựu khoa học công nghệ đã khẳng định được vị trí then chốt của các tài sản vô hình - sở hữu công nghiệp. Giá trị của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ không chỉ thể hiện ở lợi ích của các chủ thể tham gia vào nền kinh tế mà còn có lợi ích chung của toàn xã hội thể hiện ở việc bảo hộ các đối tượng này cũng khẳng định vị trí của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng, tạo ra sự phát triển bình đẳng, lành mạnh của thị trường. Và nó càng có ý nghĩa quan trọng đặc biệt khi những sản phẩm, dịch vụ của chúng ta đến tay người tiêu dùng quốc tế, nó không chỉ góp phần phát triển kinh tế - xã hội cho đất nước mà còn là sự khẳng định vị thế, thương hiệu của quốc gia trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. * Vai trò của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ đối với các doanh nghiệp: Nói một cách khái quát nhất, nhóm các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ này có thể giúp doanh nghiệp: khẳng định uy tín; tách biệt sản phẩm; đẩy mạnh lượng hàng hóa, dịch vụ bán ra; tăng cường sự chung thủy của khách hàng; hỗ trợ sự thích ứng với áp lực cạnh tranh; phát huy khả năng. Tuy nhiên hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam hầu như chỉ nhận thấy quyền sở hữu công nghiệp đối với các đối tượng là dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ là một quyền được Nhà nước bảo hộ mà chưa nhận thấy hầu hết quyền SHCN đối với các đối tượng là dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ là một lợi thế cạnh tranh dành cho chính họ. sinh lợi; tăng thêm tiền thù lao qua chương trình li-xăng; tạo cơ sở cho franchise; Xét dưới góc độ vốn, quyền SHCN nói chung thuộc hình thức vốn vô hình của thương nhân. Đây là tài sản có giá trị lớn trong khối tài sản của doanh nghiệp. Chúng ta đã thấy có những nhãn hiệu nổi tiếng trên thế giới được định giá đến con số hàng tỷ USD như: Coca-Cola 69,6 tỷ USD, Microsoft 64 tỷ USD, IBM 51,1 tỷ USD, General Electric 41,3 tỷ USD, Intel 30,8 tỷ USD, Nokia 29,9 tỷ USD… [48]. Xét dưới góc độ thương mại, các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ là biểu trưng uy tín của doanh nghiệp, khẳng định vị trí của doanh nghiệp nhằm phân biệt doanh nghiệp đó với các doanh nghiệp khác. Thông qua các dấu hiệu đó thương nhân có thể tiếp cận thị trường và giao dịch thương mại. Chúng ta đã có những bài học xương máu về việc doanh nghiệp không nhạy bén dẫn đến việc bị mất nhãn hiệu trên một số thị trường lớn như EU, như Mỹ… những nhãn hiệu như cà phê Trung Nguyên… đã phải rất khó khăn mới lấy lại được nhãn hiệu của mình. Hiện hình thức nhượng quyền, cho thuê, thuê tên thương mại đang ngày càng phổ biến ở Việt Nam, đã xuất hiện những chuỗi nhà hàng thức ăn nhanh Burger, rồi KFC trên thị trường cả nước nhất là tại các thành phố lớn với sức tiêu thụ lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng… đặc biệt một số doanh nghiệp Việt Nam cũng đã nhanh nhạy nắm bắt nhu cầu của thị trường và tham gia vào việc chuyển nhượng thương hiệu của mình ở cả thị trường trong và ngoài nước như Cà phê Trung Nguyên, hiện nay trên 61 tỉnh thành của cả nước đã có đến hơn 400 cửa hàng cà phê mang tên Trung Nguyên... hay một số khác như Phở 24, thời trang Nino Maxx… Hình thức này mang đến cho doanh nghiệp sự chủ động trong việc kinh doanh và phát triển nguồn tài sản vô hình nhưng có giá trị to lớn của mình và hiện tại ở nhiều nước phát triển trên thế giới hoạt động cho thuê một số đối tượng tài sản vô hình được điều chỉnh bởi các hợp đồng mang tên "franchise" [23]. Tuy nhiên, hiện nay, do chưa nhận thức một cách đầy đủ về giá trị của các dấu hiệu này mà các doanh nghiệp Việt Nam hầu như chưa sử dụng được hết các quyền mà pháp luật đã dành bảo vệ cho họ, chính vì vậy mà các doanh nghiệp đã không những làm mất đi các lợi ích kinh tế chính đáng của mình, làm mất đi lợi thế cạnh tranh của bản thân doanh nghiệp trên thương trường. Đây không chỉ là thiệt thòi cho bản thân doanh nghiệp mà còn là sự mất mát lớn đối với những nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, chúng ta không chỉ mất đi thương hiệu của doanh nghiệp mà thậm chí mất đi cả thương hiệu của cả quốc gia trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. * Vai trò của các dấu hiệu dùng để phân biệt sản phẩm, dịch vụ đối với người tiêu dùng: Qua điều tra sơ bộ của Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, trong số những người tiêu dùng ở Thành phố Hồ Chí Minh được phỏng vấn, 89% cho rằng nhãn hiệu là yếu tố quyết định khi họ lựa chọn mua sắm [54]. Lý do chủ yếu là nhãn hiệu tạo cho họ sự yên tâm về thông tin xuất xứ, tin tưởng vào chất lượng sản phẩm, tiết kiệm về thời gian tìm kiếm thông tin, giảm rủi ro… Kết quả này cho thấy ngày nay nhận thức của người tiêu dùng về chất lượng sản phẩm, dịch