Luận văn Ảnh hưởng của Phật giáo đối với lối sống của người Việt Nam hiện nay

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Xã hội là một hệ thống toàn vẹn có cấu trúc phức tạp với nhiều yếu tố hợp thành. Với tính cách là một yếu tố của cấu trúc đó, tôn giáo đã có những ảnh hưởng không nhỏ đến con người và xã hội trên cả hai mặt, tích cực và tiêu cực, góp phần tạo nên sắc thái đặc biệt cho đời sống nhân loại. Trong lịch sử, vai trò của tôn giáo được đánh giá hết sức khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Tuy nhiên, điểm chung có thể rút ra là, tôn giáo vừa có khả năng cản trở sự phát triển của con người và xã hội song cũng có thể tạo nên những giá trị có tính tích cực. Vì vậy, việc nghiên cứu phải hướng đến phát hiện những hợp lý và khiếm khuyết của hiện tượng tôn giáo và những ảnh hưởng của nó đã, đang và sẽ có đối với lịch sử nhân loại. Và điều này, theo chúng tôi là thực sự cần thiết trong thời đại ngày nay, khi cùng với sự phát triển của khoa học, của các trào lưu hiện đại hoá, các tôn giáo trên thế giới đang có xu hướng gắn bó hơn với đời sống thế tục, đặc biệt là trong lĩnh vực chính trị, văn hoá xã hội và đạo đức, lối sống để tự điều chỉnh, thích ứng với xu thế của thời đại, mong giữ được thánh địa thiêng liêng của mình để tiếp tục tồn tại và tồn tại lâu dài. Thực tế ở Việt Nam, trong quá trình lịch sử lâu dài, bên cạnh những hạn chế nhất định, tôn giáo đã có những đóng góp tích cực cho nền văn hoá của dân tộc, góp phần tạo nên bản sắc văn hoá độc đáo của dân tộc Việt Nam.v.v.. Ngày nay, trước những biến đổi của tình hình thế giới và trong nước, tôn giáo ở Việt Nam đang có những biến động phức tạp theo nhiều chiều hướng. Vì vậy, nhiều vấn đề được đặt ra, nhất là xung quanh việc đánh giá ảnh hưởng của tôn giáo đến lĩnh vực tinh thần của xã hội Việt Nam trong thời hiện tại và tương lai như vấn đề ảnh hưởng của tôn giáo với chính trị hay rộng lớn hơn là ảnh hưởng của tôn giáo với văn hoáv.v... Vấn đề xem xét ảnh hưởng của tôn giáo đối với lối sống, đạo đức cũng được đặt ra và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Có tình hình đó bởi lẽ, tác động của những mặt trái của kinh tế thị trường hiện nay đã làm nảy sinh những hành vi lối sống không phù hợp truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiến bộ xã hội. Những hành vi lối sống ấy đã và đang làm xói mòn giá trị văn hoá truyền thống mà dân tộc ta đã phải mất hàng ngàn năm mới có thể hình thành được. Trong các tôn giáo ở Việt Nam, Phật giáo là một tôn giáo lớn được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm. Và nhìn chung, đây là tôn giáo khá gắn bó, đồng hành với dân tộc. Trong quá trình tồn tại và phát triển ở Việt Nam, Phật giáo đã có đóng góp cho dân tộc trên nhiều phương diện, đặc biệt là trên lĩnh vực đạo đức, lối sống. Nhiều quy phạm, chuẩn mực đạo đức Phật giáo đã được người Việt dựa trên cơ tầng văn hoá của mình lựa chọn, tiếp nhận, nâng cao và sử dụng ở các mức độ và phương diện khác nhau, góp phần hình thành những giá trị, chuẩn mực trong lối sống của người dân Việt Nam. Có thể nói, tồn tại cùng dân tộc trong hơn hai ngàn năm qua, Phật giáo đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền văn hoá Việt Nam. Hiện nay, sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước Việt Nam theo định hướng xã hội chủ nghĩa đang bước vào giai đoạn mới - giai đoạn đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chủ trương phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế đã dần đưa nước ta vào thế ổn định và phát triển. Phải nói rằng, kinh tế thị trường đã đem lại những thành tựu quan trọng cho sự phát triển đất nước, nhưng những mặt trái của nó cũng làm xuất hiện và ngày càng gia tăng các hiện tượng tiêu cực trên lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội, đặc biệt là sự suy thoái của đạo đức, lối sống. Chủ nghĩa thực dụng tuyệt đối hoá vai trò của đồng tiền, lối sống gấp xa rời lý tưởng cách mạng đang làm tha hóa đạo đức, lối sống của một bộ phận người trong xã hội, trong đó có cả các cán bộ Đảng, Nhà nước. Bên cạnh đó, khuynh hướng làm giàu bằng bất cứ giá nào, kể cả lừa đảo bất chính, gây tội ác, vi phạm pháp luật, sẵn sàng chà đạp lên lương tâm và nhân phẩm con người ở một số cá nhân vị kỷ đã và đang tạo nguy cơ làm băng hoại các giá trị văn hoá, đạo đức và luật pháp. Đảng ta trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX đã thẳng thắn chỉ ra rằng: "Tình trạng quan liêu tham nhũng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là rất nghiêm trọng. Nạn tham nhũng kéo dài trong bộ máy của hệ thống chính trị và trong nhiều tổ chức kinh tế là một nguy cơ lớn đe doạ sự sống còn của chế độ ta. Tình trạng lãng phí quan liêu còn khá phổ biến" Thực trạng nói trên đang đặt ra yêu cầu cần phải xây dựng nền đạo đức và lối sống mới xã hội chủ nghĩa cho con người Việt nam hiện nay. Điều này vừa nằm trong chiến lược phát triển con người phục vụ cho sự nghiệp đổi mới đất nước, vừa góp phần ngăn chặn sự suy thoái của đạo đức, lối sống. Tuy nhiên, thực trạng nói trên không thể khắc phục được trong ngày một ngày hai mà đòi hỏi phải được giải quyết bằng cả quá trình cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong quá trình xây dựng đạo đức, lối sống mới XHCN thì việc kế thừa những giá trị trong lối sống truyền thống của dân tộc, trong đó có những đóng góp của các tôn giáo là điều không thể bỏ qua. Ở đây, đạo đức, lối sống Phật giáo hiện vẫn có những giá trị cần tiếp thu, kế thừa để xây dựng đạo đức, lối sống mới cho con người Việt Nam hiện nay. Vì vậy, nghiên cứu ảnh hưởng của Phật giáo đối với lối sống của người Việt Nam hiện nay nhằm tìm kiếm các giải pháp phù hợp để phát huy tác động tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của Phật giáo trong quá trình xây dựng lối sống mới xã hội chủ nghĩa là việc làm cần thiết trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài: Phật giáo là tôn giáo được sinh ra trên đất nước Ấn Độ cổ đại. Không bao lâu sau khi ra đời, nó đã phát triển rộng khắp các nước thuộc khu vực Châu Á, và ngày nay nó lại đang lan toả mạnh sang các nước phương Tây. Cùng với quá trình lịch sử, tôn giáo này đã có những đóng góp đáng kể cho nền văn hoá của nhân loại. Chính vì vậy, Phật giáo và vai trò của nó trong đời sống xã hội nói chung từ lâu đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học không chỉ ở phương Đông mà cả phương Tây. Nhìn chung các nhà khoa học khi nghiên cứu về Phật giáo đều đánh giá cao những giá trị văn hoá của nó. Gottlried Wilhelm Leilniz, triết gia người Đức từ thế kỷ 18 trong cuốn sách nhan đề “Théo dicél” đã bàn về đạo Phật, về lý luận "chân không huyền diệu" của Phật giáo. Tiếp đó Emmanuel Kant khi nghiên cứu về Phật giáo Tích Lan, Miến Điện, Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản cũng đánh giá cao những giá trị đạo đức của tôn giáo này thông qua nhận thức và hành vi của các vị tu sĩ, qua thuyết “Duyên khởi”, thuyết “Luân hồi” của Phật giáo. Sau Gottlried Wilhelm Leilniz và Emmanuel Kant, một số triết gia người Đức khác như Schelling, Hegel, Nietzche, Schopenhaueur… cũng chú ý đến Phật giáo. Nhìn chung, các triết gia người Đức này đều đánh giá Phật giáo là một tôn giáo cao thâm thể hiện ở các quan niệm của nó về thế giới và con người như quan niệm: thế giới là vô thủy vô chung, thế giới vận động biến đổi không ngừng, con người là "vô ngã" vv... Đặc biệt, họ rất chú ý đến quan niệm “Nhân quả, luân hồi’ trong giáo lý nhà Phật, và cho đây là một trong những điều huyền bí nhất cần khám phá trong văn hoá phương Đông. Hai học giả Nga là Thedore Schesbatsky và Otta Rosenberg lại rất lý thú với thuyết “Nghiệp” của đạo Phật. Hai ông cho rằng, “Nghiệp” chính là điểm trung tâm, là cái làm nên nét đặc sắc của Phật giáo. Anhxtanh, nhà bác học vĩ đại của nhân loại, khi nghiên cứu về đạo Phật đã cho rằng, đây là tôn giáo của tương lai, là tôn giáo của vũ trụ. Ông đánh giá cao quan niệm phủ nhận thần linh, thượng đế, đánh giá cao thực nghiệm vật chất và tinh thần trong ý thức Phật giáo. Ông cho rằng, nếu có một tôn giáo nào đó đáp ứng được yêu cầu của khoa học hiện đại thì tôn giáo đó chính là Phật giáo. Nhà toán học, kiêm triết học người Anh nổi tiếng Bertarand Rusel lại cho rằng, Phật giáo là sự kết hợp của hai loại triết học tư biện và khoa học, nó đề cao phương pháp khoa học và theo đuổi một mục đích có lý trí. Ông cho rằng, Phật giáo có thể thay thế cho khoa học ở những đoạn đường mà khoa học không đến được do tính không hoàn thiện của những công cụ khoa học. Bác sĩ người Anh Graham Howe lại cho rằng, từ hơn 2500 năm trước, Phật giáo đã đề cập đến những vấn đề về tâm lý học hiện đại. Ông cho rằng, hiện nay, loài người đang phát triển lại thành quả xưa của trí tuệ phương Đông mà Phật giáo là đại diện. Còn H.G. Well, nhà sử học nổi tiếng người Anh khi đánh giá về vai trò của Phật giáo đã cho rằng, Phật giáo đã đóng góp vào sự tiến bộ của nền văn minh nhân loại nhiều hơn bất cứ một ảnh hưởng nào khác trong lịch sử nhân loại. Ở Phương Đông, Phật giáo cũng thu hút được rất nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học. J.Nerhu trong “Phát hiện Ấn Độ” đã chỉ ra những giá trị nhân đạo, nhân bản trong Phật giáo, chỉ ra những giá trị mà Phật giáo đã đóng góp cho dân tộc Ấn Độ. Tại Nhật Bản, Phật giáo được các học giả quan tâm đặc biệt. O.o.Rozenberg trong “Phật giáo những vấn đề triết học” đã chỉ ra những giá trị nhân sinh Phật giáo. Theo ông, Phật giáo chứa đựng những giá trị của văn hoá nhân loại cần được tiếp tục kế thừa và phát huy. Daisetzteitaro Suzuki, học giả người Nhật trong cuốn “Phật giáo Thiền tông và ảnh hưởng của nó trên văn hoá Nhật Bản” đã đánh giá rất cao vai trò của thiền trong đời sống xã hội Nhật Bản. Theo ông, nếu gạt đạo Phật và gạt cả Thiền tông ra thì văn hoá Nhật Bản không có ý nghĩa gì hết, vì đạo Phật đã ăn sâu vào mạch sống của dân tộc này. Daisaku Ikêda trong “Tiếng chuông cảnh tỉnh cho thế kỷ XXI” lại khẳng định vai trò của tôn giáo nói chung, của Phật giáo nói riêng trong việc khắc phục những khủng hoảng của xã hội hiện đại.v.v… Ở Trung Quốc, ngay từ cuối triều đại nhà Thanh, việc nghiên cứu Phật giáo đã rất thịnh hành trong giới trí thức Trung Quốc. Các nhà nghiên cứu như Khang Hữu Vi, Đàm Tự Đồng, Lương Khải Siêu và Chương Thái Niêm đã sử dụng học thuyết Phật giáo như một vũ khí tư tưởng chống lại các trào lưu tư tưởng sùng bái phương Tây. Chẳng hạn Đàm Tự Đồng trong cuốn “Về lòng từ bi” đã cho rằng, lòng từ bi của là nguồn gốc của vũ trụ. Ông đã sử dụng tư tưởng của Thiền tông như một trong các nguồn tư liệu để chứng minh cho luận điểm nói trên. Theo ông, ý tưởng về lòng từ bi, bình đẳng và vô ngã trong Phật giáo còn là nguồn giác ngộ và khích lệ đối với tầng lớp trí thức Trung Quốc đương thời. Trong thời hiện đại, nhiều nhà khoa học Trung Quốc cũng rất chú ý đến vai trò của đạo Phật trong đời sống xã hội Trung quốc. Họ cho rằng, dường như thế giới quan Phật giáo đang tạo ra một dòng chảy tâm linh về cái thiện, nó có sức cuốn hút con người, kể cả trẻ em chưa đến tuổi trưởng thành. Hàn Thu Hồng và Trình Quảng Vân cho rằng, Phật giáo đã từng có những đóng góp to lớn cho nền văn hoá Trung quốc và Phật giáo thực sự có vai trò cứu vãn đối với văn hoá Trung Quốc truyền thống. Hejingsong thì cho rằng, Phật giáo khi được du nhập vào Trung Quốc đã phá vỡ thứ kết cấu văn hoá muốn trở thành đơn nhất từ thời Tần, thời Hán trở đi. Và theo ông, thật khó đánh giá nổi ảnh hưởng của Phật giáo đối với kinh tế, văn hoá, xã hội và cả mô hình tư duy của người Trung Quốc. Ông cho rằng, trong hiện tại và tương lai, với việc cư sỹ sẽ trở thành dòng chính của Phật giáo thì những đóng góp của Phật giáo cho xã hội Trung Quốc sẽ còn lớn hơn nhiều. Học giả Roul Birnbaum trong “Buddhist China at the Centurys Turn” đã đánh giá một cách tổng quát về Phật giáo trong suốt chiều dài hơn hai ngàn năm ở Trung Quốc, chỉ ra những điểm mạnh và những điểm yếu của nó trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Ông cho rằng, trong giai đoạn hiện nay, với xu hướng thế tục hoá, Phật giáo đang đem lại những tác động tiêu cực không nhỏ cho đời sống xã hội như: Phật giáo trở thành một sự lựa chọn mang tính thực dụng, trục lợi của một bộ phận thanh niên, sự thương mại hoá Phật giáo, sự suy giảm phẩm hạnh ở một bộ phận các nhà tu hành. Bên cạnh mặt tiêu cực nói trên, Roul Birnbaum cũng đánh giá cao những đóng góp của Phật giáo qua các hoạt động từ thiện nhân đạo và khẳng định vai trò của Phật giáo trong việc phát triển kinh tế du lịch ở Trung Quốc hiện nay. Nhìn chung, các học giả cả phương Tây và phương Đông, khi nghiên cứu về Phật giáo đều đánh giá cao những giá trị văn hoá đạo đức mà Phật giáo đã đóng góp cho lịch sử nhân loại. Về cơ bản, những đánh giá của các học giả nói trên đều mang tính khoa học, khách quan. Tuy nhiên, trong đó không phải không có những quan điểm đã đề cao vai trò của Phật giáo một cách thái quá. Ở Việt Nam, từ lâu trong lịch sử, việc nghiên cứu Phật giáo và tác động của Phật giáo đối với đời sống xã hội nói chung, cũng đã được quan tâm nghiên cứu. Ngay từ đầu công nguyên, Mâu Tử với “Lý hoặc luận” đã trình bày một cách rất cơ bản các vấn đề Phật học then chốt như Phật, Pháp, Tăng, Niết bàn, Luân hồi…. Qua tác phẩm này, ông cũng đã phân tích ảnh hưởng một cách tự nhiên của Phật giáo đối với đời sống tinh thần của con người Việt Nam. Sang thế kỷ XIII, khi triều đại phong kiến Việt Nam đang trên đà hưng thịnh, việc nghiên cứu Phật giáo tiếp tục được đẩy mạnh với các tên tuổi như Trần Thánh Tông, Tuệ Trung Thượng Sĩ Trần Tung, Trần Nhân Tông… Trần Thánh Tông với “Khoá hư lục” đã phản ánh khá rõ ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống văn hoá tinh thần Đại Việt. Trần Nhân Tông qua một loạt tác phẩm của mình cũng khẳng định vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội, ông muốn phát huy hơn nữa vai trò của tôn giáo này, đồng thời xây dựng một tổ chức giáo hội chặt chẽ, thống nhất để trở thành trung tâm liên kết toàn xã hội trên lĩnh vực tư tưởng. Việc nghiên cứu Phật giáo và vai trò của nó trong đời sống xã hội Việt Nam được tiến hành liên tục trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc kể cả giai đoạn Phật giáo suy vi (từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX) Đặc biệt, từ những năm cuối của thế kỷ XX trở đi đã xuất hiện rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về Phật giáo, về vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội nói chung, trong lối sống của người Việt Nam nói riêng. Nguyễn Lang với “Việt Nam Phật giáo sử luận” (Nxb Văn học Hà Nội 1992) đã đề cập đến các giai đoạn du nhập của Phật giáo vào Việt Nam, vai trò của các thiền sư trong công cuộc dựng nước và giữ nước của các triều đại phong kiến Việt Nam. Trong sách “Lịch sử Phật giáo Việt Nam” (Nxb KHXH, Hà Nội 1998), các tác giả đã bàn về lịch sử du nhập và quá trình phát triển của Phật giáo từ thời kỳ đầu mới du nhập đến thế kỷ XX, bàn về các tông phái Phật giáo và đã phân tích vai trò của Phật giáo đối với lĩnh vực tư tưởng chính trị trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam. Trong cuốn“Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo đối với con người Việt Nam hiện nay” (Nxb CTQG, Hà Nội 1997) do Giáo sư Nguyễn Tài Thư chủ biên, các tác giả đã đề cập đến vai trò của Phật giáo trên một số lĩnh vực như: ảnh hưởng của Phật giáo đối với hệ tư tưởng, đối với sự hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện nay. Nguyễn Dăng Duy trong “Phật giáo và văn hoá Việt Nam”(Nxb Hà Nội 1999) đã đề cập đến vai trò của Phật giáo trong đời sống chính trị, văn hoá, đạo đức của dân tộc Việt Nam. Trần Văn Giàu với một loạt các công trình như: “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” (Nxb KHXH, Hà Nội 1975),“Đạo đức Phật giáo trong thời hiện đại” (Nxb Tp Hồ Chí Minh 1993) và “Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ giữa thế kỷ XIX đến cách mạng tháng Tám” (3 tập) (Nxb CTQG, Hà Nội 1997, 1998) đã đề cập đến những giá trị đạo đức Phật giáo, đề cập đến những đóng góp của Phật giáo trong lịch sử tư tưởng Việt Nam. Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam, Viện Triết học với “Mấy vấn đề về Phật giáo và lịch sử tư tưởng Việt Nam”(Hà Nội 1986) đã đề cập đến tính chất của Phật giáo Việt Nam, các tông phái của Phật giáo ở Việt Nam, vai trò của Phật giáo trong nền văn hoá dân tộc và ảnh hưởng của Phật giáo đối với lịch sử tư tưởng Việt Nam. Trong cuốn “Có một nền đạo lý ở Việt Nam”(Nxb TP Hồ Chí Minh 1996) tác giả Nguyễn Phan Quang đã cho người đọc thấy được sự hoà nhập của đạo đức Phật giáo trong đạo lý dân gian Việt Nam. Nguyễn Thị Bảy trong “Văn hoá Phật giáo và lối sống của người Việt ở Hà Nội và châu thổ Bắc Bộ” (Nxb Văn hoá thông tin, Hà Nội 1997) đã bàn về văn hoá Phật giáo từ góc độ vật chất và tinh thần, bàn đến văn hoá ứng xử Phật giáo ở châu thổ Bắc Bộ.v.v… Các trí thức Phật giáo cũng đóng góp nhiều công trình có giá trị trong lĩnh vực này, như: Thích Đạo Quang với “Đại cương triết học Phật giáo” (Nxb Thuận hoá, Huế 1996) đã phân tích những giá trị trong các giáo lý cơ bản của Phật giáo và đề cập một cách khái quát các tông phái cơ bản của đạo Phật. Thích Phụng Sơn trong “Những nét đẹp văn hoá của đạo Phật” (Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành 1995) đã phân tích những giá trị thẩm mỹ và một số biểu hiện của chúng trong sinh hoạt tôn giáo và đời sống xã hội. Thích Minh Châu trong “Đạo đức Phật giáo và hạnh phúc con người” đã đề cập đến những giá trị nhân đạo, nhân bản trong đạo đức Phật giáo. Theo ông, khi con người được di dưỡng trong nền đạo đức Phật giáo, họ sẽ được an trú trong niềm hạnh phúc và an lạc. Thích Thanh Từ với “Phật giáo với dân tộc”(Thành hội Phật giáo TP Hồ Chí Minh 1995) đã bàn về những nét chính trong luân lý Phật giáo, những giới luật của phật tử tại gia và phật tử xuất gia, về đóng góp của Phật giáo cho lịch sử dân tộc trên các phương diện chính trị, tư tưởng, văn nghệ, về các giá trị đạo đức Phật giáo với tuổi trẻ Việt Nam hiện đại. Lê Cung với “Phật giáo Việt Nam với cộng đồng dân tộc” (Thành hội Phật giáo TP Hồ Chí Minh ấn hành 1996) đã đề cập đến đóng góp của Phật giáo trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Học Viện Phật giáo Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh với “Phật giáo nhập thế và phát triển” (Nxb Tôn giáo 2008) đã tập hợp các bài viết của các nhà khoa học, các trí thức Phật giáo viết về vai trò của Phật giáo trong các lĩnh vực của đời sống xã hội Việt Nam hiện nay như: Phật giáo trong thời kỳ hội nhập và phát triển, Phật giáo với chính trị, xã hội, Phật giáo với sự phát triển bền vững của đất nước, Phật giáo với xã hội dân sự, Phật giáo với sự nghiệp độc lập, Phật giáo với các vấn nạn giao thông, Phật giáo với đời sống tâm linh, Phật giáo với việc việc xây dựng nền kinh tế nhân bản, Phật giáo với hoạt động từ thiện nhân đạo… Liên quan đến Phật giáo, văn hoá, lối sống Phật giáo và ảnh hưởng của nó đối với đời sống xã hội Việt Nam còn có một số luận án như: Luận án Tiến sĩ Triết học của Lê Hữu Tuấn với đề tài:“Ảnh hưởng của những tư tưởng triết học Phật giáo trong đời sống văn hoá tinh thần của dân tộc Việt Nam”(Hà Nội 1999). Luận án Tiến sĩ Triết học của Tạ Chí Hồng với đề tài:“Ảnh hưởng của đạo đức Phật giáo trong đời sống đạo đức của xã họi Việt Nam hiện nay”(Hà Nội 2004). Luận án Tiến sĩ Triết học của Hoàng Thị Lan với đề tài “Ảnh hưởng của đạo đức tôn giáo đối với đạo đức của con người Việt Nam hiện nay”(Hà Nội 2004). Luận án Tiến sĩ Triết học của Lê Văn Lợi với đề tài “Ảnh hưởng của văn hoá tôn giáo trong đời sống tinh thần của xã hội Việt Nam hiện nay”(Hà Nội 2008). Bên cạnh đó còn có một số kỷ yếu đề tài khoa học và hội thảo về Phật giáo, vai trò của Phật giáo ở Việt Nam có giá trị như: Kỷ yếu hội thảo:“Đạo đức Phật giáo trong thời hiện đại”(TP Hồ Chí Minh 1999); Kỷ yếu đề tài: “Thực trạng, nguyên nhân, xu hướng vận động của Phật giáo ở Việt Nam và những vấn đề đặt ra cho công tác lãnh đạo quản lý” (thuộc đề tài độc lập cấp Nhà nước: Thực trạng, xu hướng biến động của tôn giáo ở Việt Nam và những vấn đề đặt ra cho công tác lãnh đạo quản lý của Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội 2001); Kỷ yếu đề tài: “Chính sách của Nhà nước Việt Nam đối với Phật giáo Nam tông và đạo Tin lành vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhằm phục vụ cho công tác chỉ đạo điều hành của Đảng và Chính phủ” (Đề tài độc lập cấp Nhà nước của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Văn phòng Chính phủ, Hà Nội 2005); Kỷ yếu đề tài: “Ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống tinh thần của nhân dân vùng đồng bằng Bắc Bộ”(Đề tài khoa học cấp bộ của Viện Nghiên cứu Tôn giáo và Tín ngưỡng- Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội 2007). Ngoài ra còn có nhiều công trình trên các tạp chí cũng đề cập đến những ảnh hưởng của Phật giáo trên các phương diện khác nhau trong văn hoá, lối sống của người Việt Nam như: “Phật giáo và sự hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện nay” (Tạp chí Triết học số 2/1994) của GS.TS Nguyễn Tài Thư; “Tôn giáo và tín ngưỡng trong đời sống văn hoá hiện nay (Tạp chí Cộng sản số 15/1999) của GS.TS Đỗ Quang Hưng; “Vài suy nghĩ về Phật giáo dân gian Việt Nam”(Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 2/1997) của Hoàng Thị Lan; “Phật giáo và tâm hồn người Việt”(Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 6/1998) của Vũ Minh Tuyên; “Ảnh hưởng của Phật giáo Theravada trong tang ma của người Khmer”(Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 5/2003) của TS. Nguyễn Mạnh Cường; “Đạo Phật tiểu thừa Khmer ở vùng nông thôn đồng bằng sông Cửu Long: chức năng xã hội truyền thống và động thái xã hội” (Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 5/2003) của Nguyễn Xuân Nghĩa: “Một vài đóng góp của Phật giáo đối với văn hoá Việt Nam” (Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số5/2005) của Lê Đức Hạnh; “Bàn thêm về ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay”(Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo số 10/2007 của Lê Văn Đính; “Phật giáo Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”(Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 3/2006) của Hoà thượng Thích Thanh Tứ; “Nhận diện để phát huy giá trị di sản văn hoá Phật giáo Việt Nam” (Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo số 5/2008) của Đặng Văn Bài; “Nghiên cứu và ứng dụng các giá trị văn hoá Phật giáo trong xã hội Việt Nam hiện nay” (Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo số 5/2008) của Nguyễn Hồng Dương; “Ảnh hưởng của “Tâm” trong Phật giáo đối với văn hoá tinh thần của người Việt Nam hiện nay”(Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo số 5/2008) của Ngô Thị Lan Anh; “Vai trò và vị trí của Phật giáo ở Việt Nam” (Tạp chí Triết học số 6/2008) của Nguyễn Đức Lữ .v.v… Điểm qua tình hình nghiên cứu như trên, chúng ta có thể rút ra một số nhận xét như sau: Thứ nhất, Phật giáo và vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội là lĩnh vực thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu tiếp cận Phật giáo và vai trò của Phật giáo dưới nhiều quan điểm và góc độ khác nhau. Thứ hai, Trong một số công trình nghiên cứu về Phật giáo, các học giả đã chú ý nghiên cứu về những giá trị của Phật giáo như giá trị đạo đức, giá trị nghệ thuật, tư tưởng, giá trị thẩm mỹ.v… Thứ ba, có một số công trình nghiên cứu chuyên biệt về các phương diện khác nhau của Phật giáo, trong đó, một số công trình đã có sự phân tích sâu sắc về những ảnh hưởng của một số giá trị Phật giáo đến các phương diện khác nhau trong lối sống của người Việt Nam. Tuy nhiên, theo chúng tôi, thì chưa thấy có công trình nào bàn về ảnh hưởng của Phật giáo đối với lối sống của người Việt Nam một cách có hệ thống. Chính vì vậy, trên cơ sở kế thừa thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước, đề tài tập trung vào việc hệ thống hoá những ảnh hưởng của Phật giáo đối với lối sống của người Việt Nam hiện nay. 3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài: * Mục tiêu: Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo, đề tài đi sâu phân tích ảnh hưởng của Phật giáo đối với lối sống của người Việt Nam nhất là giai đoạn hiện nay, đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo trong quá trình xây dựng lối sống mới. * Nhiệm vụ: để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài có nhiệm vụ: - Khái quát những nội dung cơ bản trong giáo lý, giáo luật của Phật giáo, chỉ ra đặc điểm và thực trạng Phật giáo Việt Nam hiện nay. - Phân tích những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của Phật giáo trên một số phương diện cơ bản trong lối sống của người Việt Nam nhất là trong giai đoạn hiện nay. - Đề xuất quan điểm và một số giải pháp nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo trong quá trình xây dựng lối sống mới xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. 4. Nội dung nghiên cứu: Nội dung nghiên cứu của đề tài được kết cấu làm 3 phần, cụ thể như sau: Phần thứ nhất: Phật giáo và đặc điểm Phật giáo Việt Nam 1.1. Khái quát về Phật giáo và quá trình du nhập phát triển của Phật giáo ở Việt Nam 1.2. Khái quát đặc điểm Phật giáo Việt Nam và tình hình Phật giáo Việt Nam hiện nay Phần thứ hai: Ảnh hưởng của Phật giáo đối với một số phương diện của lối sống con người Việt Nam và những vấn đề đặt ra hiện nay 2.1. Lối sống và xây dựng lối sống của người Việt Nam hiện nay 2.2. Ảnh hưởng của Phật giáo trong cách thức lao động sản xuất và tổ chức cuộc sống của người Việt Nam 2.3. Ảnh hưởng của Phật giáo trong phong tục, tập quán của người Việt Nam 2.4. Ảnh hưởng của Phật giáo trong cách thức giao tiếp và ứng xử của người Việt Nam 2.5. Ảnh hưởng của Phật giáo trong quan niệm đạo đức và nhân c