Linux cho người dùng

Linux cho ngu’o`’i dùng Tác gia’: Kostromin V. A. Di ˙ ch bo’’i: Phan Vı˜nh Thi ˙ nh Mu ˙ c lu ˙ c 1 HD¯H Linux: li ˙ ch su’’ và các ba’n phân pho´ˆi 2 2 Cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux trên cùng máy tính vo´’i Windows 3 2.1 Chuaˆ’n bi ˙ cài d¯a˘ ˙ t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.2 Phòng xa và nhu˜’ng lo`’i khuyên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.3 Phân vùng trên d¯ı˜a và quá trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.3.1 The´ˆ nào là ca´ˆu trúc "hình ho ˙ c cu’a d¯ı˜a" . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.3.2 Phân vùng và ba’ng phân vùng cu’a d¯ı˜a . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2.3.3 Quá trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng HD¯H công ty Microsoft . . . . . . . . . . . . 8 2.3.4 Va´ˆn d¯eˆ` vo´’i các d¯ı˜a lo´’n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2.4 Lu ˙ ’a cho ˙ n trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.4.1 Trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng LILO cu’a HD¯H Linux . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.4.2 Các trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.4.3 Các phu’o’ng án kho’’i d¯oˆ ˙ ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.5 Chuaˆ’n bi ˙ các phân vùng trên d¯ı˜a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.5.1 Lo`’i khuyên khi ta ˙ o phân vùng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.5.2 Chu’o’ng trình d¯eˆ’ phân chia oˆ’ d¯ı˜a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.6 Windows NT và Linux: kho’’i d¯oˆ ˙ ng qua OS Loader cu’a NT . . . . . . . . . 17 2.7 Su’’du ˙ ng trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng LILO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.7.1 Cài d¯a˘ ˙ t và ca´ˆu hình LILO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.7.2 Cài d¯a˘ ˙ t các heˆ ˙ d¯ieˆ`u hành khác sau Linux . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.7.3 Chuyeˆ’n thu’mu ˙ c /boot lên phân vùng DOS . . . . . . . . . . . . . 23 2.8 Kho’’i d¯oˆ ˙ ng Linux tu`’MS-DOS ba`˘ng loadlin.exe . . . . . . . . . . . . . . . 24 3 Bash 27 3.1 Heˆ ˙ vo’ là gì? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 3.2 Các ký tu ˙ ’ d¯a˘ ˙ c bieˆ ˙ t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 3.3 Thu ˙ ’c thi các câu leˆ ˙ nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.3.1 Thao tác ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.3.2 Thao tác & . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.3.3 Thao tác && và || . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.4 D¯aˆ`u vào/d¯aˆ`u ra tiêu chuaˆ’n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3.4.1 Dòng du˜’ lieˆ ˙ u vào-ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3.4.2 Leˆ ˙ nh echo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3.4.3 Leˆ ˙ nh cat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.5 Chuyeˆ’n hu’o´’ng d¯aˆ`u vào/d¯aˆ`u ra, d¯u’o`’ng o´ˆng và d¯aˆ`u lo ˙ c . . . . . . . . . . . . 31 3.5.1 Su’’du ˙ ng >, > . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 MU ˙ C LU ˙ C iii 3.5.2 Su’’du ˙ ng | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3.5.3 D¯aˆ`u lo ˙ c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3.6 Tham bie´ˆn và các bie´ˆn so´ˆ. Môi tru’o`’ng cu’a heˆ ˙ vo’ . . . . . . . . . . . . . . . 34 3.6.1 Các da ˙ ng tham bie´ˆn khác nhau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3.6.2 Da´ˆu nha´˘c cu’a heˆ ˙ vo’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3.6.3 Bie´ˆn môi tru’o`’ng PATH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.6.4 Bie´ˆn môi tru’o`’ng IFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.6.5 Thu’mu ˙ c hieˆ ˙ n tho`’i và thu’mu ˙ c cá nhân . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.6.6 Câu leˆ ˙ nh export . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.7 Khai trieˆ’n bieˆ’u thu´’c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 3.7.1 Khai trieˆ’n da´ˆu ngoa˘ ˙ c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 3.7.2 Thay the´ˆ da´ˆu ngã (Tilde Expansion) . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3.7.3 Phép the´ˆ các tham bie´ˆn và bie´ˆn so´ˆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3.7.4 Phép the´ˆ các câu leˆ ˙ nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.7.5 Phép the´ˆ so´ˆ ho ˙ c (Arithmetic Expansion) . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.7.6 Phân chia tu`’ (word splitting) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.7.7 Khai trieˆ’n các maˆ˜u tên taˆ ˙ p tin và thu’mu ˙ c (Pathname Expansion) . . 41 3.7.8 Xóa các ký tu ˙ ’ d¯a˘ ˙ c bieˆ ˙ t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.8 Shell - moˆ ˙ t ngôn ngu˜’ laˆ ˙ p trình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.8.1 Toàn tu’’ if và test (hoa˙˘c [ ]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.8.2 Toán tu’’ test và d¯ieˆ`u kieˆ ˙ n cu’a bieˆ’u thu´’c . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.8.3 Toán tu’’case . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.8.4 Toán tu’’ select . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.8.5 Toán tu’’ for . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 3.8.6 Toán tu’’while và until . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3.8.7 Các hàm so´ˆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3.8.8 Tham so´ˆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3.9 Script cu’a heˆ ˙ vo’ và leˆ ˙ nh source . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.10 Câu leˆ ˙ nh sh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Danh sách ba’ng 2.1 Ca´ˆu trúc cu’a sector kho’’i d¯oˆ ˙ ng chính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2.2 Nhu caˆ`u su’’du ˙ ng không gian d¯ı˜a cu’a HD¯H . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.1 Các câu leˆ ˙ nh d¯aˆ`u lo ˙ c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3.2 Thay the´ˆ các tham bie´ˆn d¯a˘ ˙ c bieˆ ˙ t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3.3 Ký tu ˙ ’xác d¯i ˙ nh da ˙ ng da´ˆu nha´˘c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 3.4 Các ký tu ˙ ’ ta ˙ o maˆ˜u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 DANH SÁCH BA’ NG 1 Lo`’i nói d¯aˆ`u D¯ây là ba’n di ˙ ch cuo´ˆn "Linux cho ngu’o`’i dùng" (sêri sách tu ˙ ’ ho ˙ c) cu’a Kostromin Victor Alexeevich coˆ ˙ ng thêm moˆ ˙ t vài (ra´ˆt ít) kinh nghieˆ ˙ m su’’ du ˙ ng Linux cu’a teppi. Ba’n go´ˆc d¯u’o ˙ ’c vie´ˆt trên tie´ˆng Nga. Theo yêu caˆ`u cu’a Kostromin A. V., xin d¯u’o ˙ ’c d¯u’a ra các liên ke´ˆt to´’i ba’n go´ˆc d¯ây: Lo`’i ca’m o’n Xin ca’m o’n các bác sau d¯ã giúp d¯o˜’: Kostromin V. A. d¯ã vie´ˆt moˆ ˙ t cuo´ˆn sách veˆ` Linux cho ngu’o`’i dùng mo´’i tuyeˆ ˙ t vo`’i; Tru’o’ng Ma ˙ nh Cu’o`’ng d¯ã dành cho teppi moˆ ˙ t khoa’ng không trên d¯eˆ’ d¯a˘ ˙ t cuo´ˆn sách này; hai bác Nguyeˆ˜n D¯a ˙ i Quý và Nguyeˆ˜n D¯a˘ ˙ ng Hoàng Tuân d¯ã giúp trong vieˆ ˙ c su’’ du ˙ ng LATEX. Bác Nguyeˆ˜n D¯a ˙ i Quý d¯ã d¯o ˙ c và su’’a cho phiên ba’n 0.9. Xin hãy gu’’i thu’nha´˘c teppi ta ˙ i teppi@vnlinux.org ne´ˆu nhu’teppi có quên ai d¯ó. Ba’n quyeˆ`n Cuo´ˆn "Bash cho ngu’o`’i dùng" này su’’ du ˙ ng ba’n quyeˆ`n GPL. Nói moˆ ˙ t cách nga´˘n go ˙ n, ba ˙ n có theˆ’ làm ba´ˆt ký thu´’gì: in, ta˘ ˙ ng, bán, d¯o´ˆt,... nhu’ng xin hãy thêm hai d¯u’o`’ng daˆ˜n sau vào các ba’n sao cu’a mình: Tác gia’ Kostromin V. A. cu˜ng nhu’ngu’o`’i di ˙ ch không chi ˙ u trách nhieˆ ˙ m veˆ` haˆ ˙ u qua’ do vieˆ ˙ c su’’ du ˙ ng cuo´ˆn sách này gây ra. Phiên ba’n và caˆ ˙ p nhaˆ ˙ t Phiên ba’n 0.9 Caˆ ˙ p nhaˆ ˙ t cuo´ˆi cùng Ngày 9 tháng 2 na˘m 2005 Mo ˙ i d¯eˆ` nghi ˙ su’’a d¯oˆ’i, thông báo loˆ˜i chính ta’, loˆ˜i kie´ˆn thu´’c cu’a ba’n di ˙ ch cu˜ng nhu’d¯eˆ` nghi ˙ giúp d¯o˜’ di ˙ ch xin gu’’i cho Phan Vı˜nh Thi ˙ nh theo d¯i ˙ a chı’ teppi@vnlinux.org. Chu’o’ng 1 HD¯H Linux: li ˙ ch su’’ và các ba’n phân pho´ˆi Chu’o’ng 2 Cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux trên cùng máy tính vo´’i Windows Va ˙ n su ˙ ’kho’’i d¯aˆ`u nan – Trung Quo´ˆc Thông thu’o`’ng trên các d¯ı˜a cu’a ba’n phân pho´ˆi Linux d¯ã có hu’o´’ng daˆ˜n nga´˘n go ˙ n cách cài d¯a˘ ˙ t Linux. Ngoài ra, trên Internet ba ˙ n có theˆ’ tìm tha´ˆy ra´ˆt nhieˆ`u cuo´ˆn sách nó veˆ` va´ˆn d¯eˆ` này. Và ta´ˆt ca’ các ba’n phân pho´ˆi lo´’n (Debian, Slackware, Fedora, Mandrake, ...) d¯eˆ`u d¯ã có cuo´ˆn hu’o´’ng daˆ˜n cài d¯a˘ ˙ t ra´ˆt chi tie´ˆt, cho mo ˙ i tình huo´ˆng su’’ du ˙ ng. Hãy cho`’ d¯o ˙ ’i và hy vo ˙ ng trong tu’o’ng lai không xa se˜ có ba’n di ˙ ch Tie´ˆng Vieˆ ˙ t cu’a nhu˜’ng cuo´ˆn sách này. Chính vì vaˆ ˙ y trong cuo´ˆn sách này, tác gia’ se˜ không d¯u’a ra các bu’o´’c cu ˙ theˆ’ cu’a vieˆ ˙ c cài d¯a˘ ˙ t, mà xin ba ˙ n d¯o ˙ c hãy tìm các cuo´ˆn hu’o´’ng daˆ˜n tu’o’ng u´’ng. Thay vào d¯ó là nhu˜’ng gì ba ˙ n caˆ`n bie´ˆt và chuaˆ’n bi ˙ tru’o´’c khi cài d¯a˘ ˙ t, d¯o`ˆng tho`’i, tác gia’ se˜ d¯i cu ˙ theˆ’ và chi tie´ˆt vào nhu˜’ng gì d¯a˘ ˙ c bieˆ ˙ t khi cài d¯a˘ ˙ t Linux trên máy tính d¯ã có moˆ ˙ t trong các heˆ ˙ d¯ieˆ`u hành Windows cu˜ng nhu’vieˆ ˙ c kho’’i d¯oˆ ˙ ng nhieˆ`u heˆ ˙ d¯ieˆ`u hành. Va´ˆn d¯eˆ` o’’choˆ˜, phaˆ`n lo´’n ngu’o`’i dùng Vieˆ ˙ t Nam tru’o´’c khi ba´˘t d¯aˆ`u ho ˙ c Linux d¯ã làm quen và ra´ˆt có theˆ’ d¯ã có kinh nghieˆ ˙ m su’’ du ˙ ng các HD¯H dòng Windows nhu’ Windows 98, Windows 2000 và Windows XP. Và trên thu ˙ ’c te´ˆ thì ta ˙ m tho`’i Linux khó có theˆ’ là HD¯H d¯aˆ`u tiên mà ngu’o`’i dùng làm quen. Nhu’ the´ˆ, moˆ ˙ t cách tu ˙ ’nhiên, ne´ˆu ngu’o`’i dùng d¯ã làm vieˆ ˙ c vo´’i HD¯H Windows và quye´ˆt d¯i ˙ nh thu’’ nghieˆ ˙ m vo´’i Linux, thì ho ˙ không muo´ˆn ma´ˆt d¯i môi tru’o`’ng làm vieˆ ˙ c quen thuoˆ ˙ c cu’a mình, cùng vo´’i nhu˜’ng gì d¯ã ta ˙ o ra và d¯ã ca´ˆu hình du’o´’i du’o´’i Windows. Ra´ˆt may là không nha´ˆt thie´ˆt pha’i d¯ánh ma´ˆt ta´ˆt ca’ nhu˜’ng thu´’ d¯ó. Bo’’i vì trên moˆ ˙ t máy tính có theˆ’ cùng "chung so´ˆng hòa bình hai HD¯H và thaˆ ˙ m chí nhieˆ`u ho’n nu˜’a (ne´ˆu có d¯u’ choˆ˜ trên d¯ı˜a!). Chính vì the´ˆ, o’’ phía du’o´’i se˜ nói cách cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux trên máy tính d¯ã cài d¯a˘ ˙ t moˆ ˙ t trong các heˆ ˙d¯ieˆ`u hành cu’a hãng Microsoft. 2.1 Chuaˆ’n bi ˙ cài d¯a˘ ˙ t Có theˆ’ cài d¯a˘ ˙ t Linux ba`˘ng moˆ ˙ t trong các cách sau: • Tu`’ oˆ’ d¯ı˜a CD-ROM • Tu`’ba’n sao chép Linux trên oˆ’ d¯ı˜a cu´’ng • Tu`’máy chu’ taˆ ˙ p tin cu’a ma ˙ ng noˆ ˙ i boˆ ˙ qua NFS; • Tu`’máy tính khác trong ma ˙ ng noˆ ˙ i boˆ ˙ qua SMB; 4 Cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux trên cùng máy tính vo´’i Windows • Tu`’máy tính o’’ xa (ví du ˙ tu`’ Internet) qua giao thu´’c FTP; • Tu`’moˆ ˙ t máy chu’ WWW qua giao thu´’c HTTP. Theo ý kie´ˆn cá nhân cu’a tác gia’ thì thuaˆ ˙ n tieˆ ˙ n và có tính thu ˙ ’c te´ˆ nha´ˆt là cài d¯a˘ ˙ t Linux tu`’ CD-ROM, ho’n nu˜’a vieˆ ˙ c mua các d¯ı˜a CD bây gio`’ không gây khó kha˘n gì. Tru’o´’c khi ba´˘t d¯aˆ`u cài d¯a˘ ˙ t, hãy thu thaˆ ˙ p (hãy vie´ˆt lên moˆ ˙ t to`’ gia´ˆy) ta´ˆt ca’ nhu˜’ng thông tin ca´ˆu hình caˆ`n thie´ˆt cu’a máy tính. Ne´ˆu nhu’ máy tính cu’a ba ˙ n ta ˙ m tho`’i vaˆ˜n còn làm vieˆ ˙ c du’o´’i HD¯H Windows 95/98/2000/XP, thì ba ˙ n se˜ tìm tha´ˆy ra´ˆt nhieˆ`u thông tin ne´ˆu nha´ˆn chuoˆ ˙ t pha’i vào bieˆ’u tu’o ˙ ’ng My Computer, cho ˙ n leˆ ˙ nh Properties. O’’ d¯ây ba ˙ n có theˆ’ tìm tha´ˆy gaˆ`n he´ˆt ta´ˆt ca’ thông tin caˆ`n thie´ˆt. Ne´ˆu nhu’ba ˙ n không tha´ˆy thông tin nào d¯ó, thì caˆ`n tìm kie´ˆm theo các cách khác, keˆ’ ca’ vieˆ ˙ c mo’’ vo’ máy và d¯o ˙ c nhu˜’ng dòng chu˜’ trên thie´ˆt bi ˙ . D¯eˆ’ giúp ba ˙ n d¯o ˙ c, xin d¯u’o ˙ ’c d¯u’a ra d¯ây danh sách nhu˜’ng thông tin caˆ`n thu thaˆ ˙ p. Xin d¯u`’ng lu’o`’i bie´ˆng và hãy co´ˆ ga´˘ng ghi càng nhieˆ`u du˜’ lieˆ ˙ u veˆ` moˆ ˙ t thie´ˆt bi ˙ càng to´ˆt (ta´ˆt ca’ nhu˜’ng thông tin có theˆ’ tìm tha´ˆy), nhu˜’ng du˜’ lieˆ ˙ u này se˜ caˆ`n d¯e´ˆn khi cài d¯a˘ ˙ t và ca´ˆu hình, khi mà vieˆ ˙ c tìm kie´ˆm chúng se˜ khó kha˘n ho’n. • BIOS: – nhà sa’n xua´ˆt; – so´ˆ hieˆ ˙ u phiên ba’n. • Controller oˆ’ d¯ı˜a cu´’ng: loa ˙ i (IDE hay SCSI) và dung lu’o ˙ ’ng cu’a oˆ’ d¯ı˜a (ne´ˆu nhu’ ba ˙ n d¯o ˙ c dùng d¯ı˜a IDE, thì caˆ`n kieˆ’m tra xem BIOS có hoˆ˜ tro ˙ ’ vieˆ ˙ c truy caˆ ˙ p o’’ che´ˆ d¯oˆ ˙ LBA hay không): – hda (Master trên controller so´ˆ 1 hay Primary Master); – hdb (Slave trên controller so´ˆ 1 hay Primary Slave); – hdc (Master trên controller so´ˆ 2 hay Secondary Master); – hdd (Slave trên controller so´ˆ 2 hay Secondary Slave). – nhà sa’n xua´ˆt và so´ˆ maˆ˜u mã cu’a adapter SCSI (ne´ˆu có). • Dung lu’o ˙ ’ng cu’a boˆ ˙ nho´’ (tính ba`˘ng Kilobyte • CD-ROM: – Giao dieˆ ˙ n (IDE, SCSI, hay giao dieˆ ˙ n khác); – d¯o´ˆi vo´’i các oˆ’ d¯ı˜a CD-ROM không pha’i IDE, cu˜ng nhu’SCSI - nhà sa’n xua´ˆt và so´ˆ maˆ˜u mã. • Chuoˆ ˙ t: – loa ˙ i chuoˆ ˙ t (serial, PS/2, hay bus mouse); – giao thu´’c (Microsoft, Logitech, MouseMan, v.v. . . ); – so´ˆ nút; – d¯o´ˆi vo´’i chuoˆ ˙ t ca´˘m vào coˆ’ng no´ˆi tie´ˆp thì caˆ`n so´ˆ thu´’ tu ˙ ’ cu’a coˆ’ng d¯ó. • Ca ˙ c màn hình 2.2 Phòng xa và nhu˜’ng lo`’i khuyên 5 – nhà sa’n xua´ˆt; – so´ˆ maˆ˜u mã (hay chipset su’’du ˙ ng) – dung lu’o ˙ ’ng boˆ ˙ nho´’; • Màn hình – nhà sa’n xua´ˆt – so´ˆ maˆ˜u mã; – các giá tri ˙ gio´’i ha ˙ n (min, max) cu’a taˆ`n so´ˆ làm mo´’i theo chieˆ`u do ˙ c và theo chieˆ`u ngang (nhu˜’ng giá tri ˙ này ba ˙ n d¯o ˙ c chı’ có theˆ’ tìm tha´ˆy trong tài lieˆ ˙ u d¯i kèm vo´’i màn hình, Windows không hieˆ’n thi ˙ nhu˜’ng giá tri ˙ này, và chúng ra´ˆt quan tro ˙ ng trong khi ca´ˆu hình giao dieˆ ˙ n d¯o`ˆ ho ˙ a). • Ne´ˆu nhu’ ba ˙ n d¯o ˙ c muo´ˆn ke´ˆt no´ˆi ma ˙ ng (mà UNIX nói chung là HD¯H dành cho ma ˙ ng), thì hãy ghi la ˙ i nhu˜’ng du˜’ lieˆ ˙ u sau: – nhà sa’n xua´ˆt và so´ˆ maˆ˜u mã ca ˙ c ma ˙ ng; – d¯i ˙ a chı’ IP cu’a mình; – tên cu’a máy tính trong ma ˙ ng; – ma˘ ˙ t na ˙ ma ˙ ng con (subnet mask); – d¯i ˙ a chı’ IP cu’a gateway; – d¯i ˙ a chı’ IP cu’a các máy chu’ tên mieˆ`n (DNS server); – d¯i ˙ a chı’ IP cu’a máy chu’ WINS(Windows Internet Name Service); – tên mieˆ`n cu’a công ty ba ˙ n d¯o ˙ c. • Loa ˙ i và nhà sa’n xua´ˆt ca ˙ c âm thanh và game controller (ne´ˆu nhu’có) 2.2 Phòng xa và nhu˜’ng lo`’i khuyên Tru’o´’c khi cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux sau Windows, ra´ˆt nên thu ˙ ’c hieˆ ˙ n vài thao tác "phòng xa" ("phòng cháy ho’n chu˜’a cháy"). Vì ra´ˆt có theˆ’ ba ˙ n d¯o ˙ c se˜ pha’i phân vùng la ˙ i oˆ’ d¯ı˜a, thay d¯oˆ’i ba’n ghi kho’’i d¯oˆ ˙ ng (Boot Record) và làm vieˆ ˙ c vo´’i các taˆ ˙ p tin kho’’i d¯oˆ ˙ ng cu˜ng nhu’các taˆ ˙ p tin ca´ˆu hình. Các thao tác này không pha’i lúc nào cu˜ng d¯em la ˙ i d¯em la ˙ i moˆ ˙ t ke´ˆt qua’ theo ý muo´ˆn, và trong tru’o`’ng ho ˙ ’p xa´ˆu có theˆ’ máy tính cu’a ba ˙ n d¯o ˙ c se˜ không kho’’i d¯oˆ ˙ ng nu˜’a. Có bie´ˆt cách thoát ra kho’i tình huo´ˆng này và phu ˙ c ho`ˆi du˜’lieˆ ˙ u caˆ`n thie´ˆt không d¯ó còn là moˆ ˙ t câu ho’i. Nhu’ng ro’i vào tình huo´ˆng nhu’vaˆ ˙ y he´ˆt su´’c deˆ˜ dàng nha´ˆt là vo´’i ngu’o`’i dùng laˆ`n d¯aˆ`u tiên cài d¯a˘ ˙ t Linux. Chính vì vaˆ ˙ y, d¯aˆ`u tiên, caˆ`n ta ˙ o moˆ ˙ t d¯ı˜a meˆ`m kho’’i d¯oˆ ˙ ng hay moˆ ˙ t d¯ı˜a meˆ`m giúp phu ˙ c ho`ˆi heˆ ˙ tho´ˆng (ne´ˆu ba ˙ n d¯o ˙ c còn chu’a ta ˙ o). Thu´’ hai, caˆ`n ghi la ˙ i nhu˜’ng du˜’ lieˆ ˙ u có giá tri ˙ (backup). Và thu´’ ba, chuaˆ’n bi ˙ các taˆ ˙ p tin (d¯ı˜a meˆ`m, CD) cài d¯a˘ ˙ t cho heˆ ˙ tho´ˆng cu˜. Moˆ ˙ t lo`’i khuyên quan tro ˙ ng khác: ne´ˆu có gì d¯ó xa’y ra không theo ý muo´ˆn thì không nên hoang mang. Xin chia se’ moˆ ˙ t kinh nghieˆ ˙ m buo`ˆn: khi laˆ`n d¯aˆ`u tiên tác gia’ cài Linux trên máy tính d¯ã có Windows NT, và ke´ˆt qua’ là máy tính không theˆ’ kho’’i d¯oˆ ˙ ng d¯u’o ˙ ’c. Không hieˆ’u he´ˆt va´ˆn d¯eˆ` tác gia’ nghı˜ là không còn cách gì khác ngoài d¯i ˙ nh da ˙ ng la ˙ i oˆ’ d¯ı˜a và cài d¯a˘ ˙ t la ˙ i tu`’ d¯aˆ`u. Bây gio`’ thì tác gia’ d¯ã hieˆ’u là có theˆ’ phu ˙ c ho`ˆi la ˙ i ne´ˆu nhu’ không quye´ˆt d¯i ˙ nh quá voˆ ˙ i vàng. Vì vaˆ ˙ y có theˆ’ nói ra`˘ng Werner Almesberger d¯úng, khi trong hu’o´’ng daˆ˜n su’’ du ˙ ng LILO có d¯u’a ra nhu˜’ng lo`’i khuyên sau cho ngu’o`’i dùng khi ro’i vào tru’o`’ng ho ˙ ’p khó kha˘n nhu’vaˆ ˙ y: 6 Cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux trên cùng máy tính vo´’i Windows • Không hoa’ng ho´ˆt. Ne´ˆu nhu’có gì d¯ó không làm vieˆ ˙ c, hãy thu’’mo ˙ i cách d¯eˆ’ tìm ra nguyên nhân, kieˆ’m tra la ˙ i nhieˆ`u laˆ`n thao tác cu’a mình. Chı’ sau khi d¯ó mo´’i thu ˙ ’c hieˆ ˙ n các bu’o´’c su’’a loˆ˜i. • Hãy d¯o ˙ c tài lieˆ ˙ u. D¯a˘ ˙ c bieˆ ˙ t trong các tru’o`’ng ho ˙ ’p, khi heˆ ˙ tho´ˆng làm nhu˜’ng gì ba ˙ n d¯o ˙ c không mong d¯o ˙ ’i. Xin thêm moˆ ˙ t lo`’i khuyên phoˆ’ bie´ˆn sau: * Hãy xem các taˆ ˙ p tin log, tu´’c là các taˆ ˙ p tin ghi la ˙ i su ˙ ’kieˆ ˙ n cu’a heˆ ˙ tho´ˆng (caˆ`n tìm chúng trong thu’mu ˙ c /var/log). Nhu’ d¯ã nói o’’ trên, quá trình cài d¯a˘ ˙ t HD¯H Linux nói riêng không pha’i là d¯eˆ` tài cu’a cuo´ˆn sách. Ngu’o`’i dùng caˆ`n tìm các cuo´ˆn hu’o´’ng daˆ˜n tu’o’ng u´’ng. Tuy nhiên, tác gia’ cu˜ng muo´ˆn d¯u’a ra vài lo`’i khuyên d¯eˆ’ giúp ngu’o`’i dùng d¯u’a ra quye´ˆt d¯i ˙ nh trong khi cài d¯a˘ ˙ t. Thu´’ nha´ˆt, d¯u`’ng voˆ ˙ i vàng và hãy chú ý d¯o ˙ c nhu˜’ng thông báo se˜ hieˆ’n thi ˙ trên màn hình, và hãy suy nghı˜ ky˜ khi cho ˙ n câu tra’ lo`’i. D¯eˆ’ minh chu´’ng cho lo`’i khuyên này xin d¯u’o ˙ ’c keˆ’ la ˙ i tru’o`’ng ho ˙ ’p khi tác gia’ cài Red Hat 7.1, và tu ˙ ’ d¯oˆ ˙ ng nha´ˆn lên nút Next, vì cho ra`˘ng phu’o’ng án theo ma˘ ˙ c d¯i ˙ nh là d¯u’. Ke´ˆt qua’ là tác gia’ không theˆ’ truy caˆ ˙ p d¯u’o ˙ ’c d¯e´ˆn máy này qua các giao thu´’c ma ˙ ng (telnet, ftp, NFS, Samba), ma˘ ˙ c dù d¯ã ca´ˆu hình giao dieˆ ˙ n ma ˙ ng cho máy. Nguyên nhân là trong phu’o’ng án theo ma˘ ˙ c d¯i ˙ nh thì tu’o`’ng lu’’a d¯u’o ˙ ’c cài d¯a˘ ˙ t, và tu’o`’ng lu’’a d¯óng he´ˆt các truy caˆ ˙ p tu`’ma ˙ ng. D¯eˆ’ mo’’ truy caˆ ˙ p này, thì trong quá trình cài d¯a˘ ˙ t caˆ`n chı’ rõ các di ˙ ch vu ˙ d¯u’o ˙ ’c mo’’. Nhu’ng chúng ta quá voˆ ˙ i vàng! Thu´’ hai, tác gia’ khuyên không nên d¯o`ˆng ý vo´’i vieˆ ˙ c tu ˙ ’ d¯oˆ ˙ ng kho’’i d¯oˆ ˙ ng vào giao dieˆ ˙ n d¯o`ˆ ho ˙ a. Vì cuo´ˆi cùng ngu’o`’i dùng không khó kha˘n gì khi gõ câu leˆ ˙ nh startx, còn vieˆ ˙ c ca´ˆu hình giao dieˆ ˙ n d¯o`ˆ ho ˙ a (ne´ˆu có gì d¯ó làm vieˆ ˙ c không d¯úng) vo´’i ngu’o`’i dùng mo´’i ra´ˆt khó thành công. Sau khi làm xong các công vieˆ ˙ c phòng xa, caˆ`n quye´ˆt d¯i ˙ nh se˜ toˆ’ chu´’c kho’’i d¯oˆ ˙ ng nhieˆ`u HD¯H nhu’ the´ˆ nào, chuaˆ’n bi ˙ các oˆ’ d¯ı˜a (phân vùng) d¯eˆ’ cài d¯a˘ ˙ t, tu´’c là caˆ`n chia oˆ’ d¯ı˜a thành so´ˆ phân vùng caˆ`n thie´ˆt. Nhu’ng tru’o´’c khi chuyeˆ’n sang các bu’o´’c cu ˙ theˆ’ d¯eˆ’ chuaˆ’n bi ˙ oˆ’ d¯ı˜a, xin d¯u’o ˙ ’c nói qua moˆ ˙ t chút veˆ` ca´ˆu trúc cu’a d¯ı˜a và quá trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng HD¯H. Ne´ˆu ai d¯ó không d¯u’ kiên nhaˆ˜n d¯eˆ’ d¯o ˙ c phaˆ`n lý thuye´ˆt này, thì có theˆ’ bo’ qua chúng và chuyeˆ’n tha˘’ng d¯e´ˆn va´ˆn d¯eˆ` cho ˙ n chu’o’ng trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng. 2.3 Phân vùng trên d¯ı˜a và quá trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng 2.3.1 The´ˆ nào là ca´ˆu trúc "hình ho ˙ c cu’a d¯ı˜a" Nhu’ ba ˙ n d¯o ˙ c bie´ˆt, d¯ı˜a cu´’ng go`ˆm vài d¯ı˜a có phu’ lo´’p tu`’ tính, na`˘m trên cùng moˆ ˙ t tru ˙ c và quay vo´’i vaˆ ˙ n to´ˆc lo´’n. D¯o ˙ c/Ghi du˜’ lieˆ ˙ u d¯u’o ˙ ’c thu ˙ ’c hieˆ ˙ n bo’’i các d¯aˆ`u d¯o ˙ c na`˘m giu˜’a các d¯ı˜a này, di chuyeˆ’n tu`’ tâm d¯ı˜a ra rìa ngoài cu’a d¯ı˜a. Vòng tròn d¯aˆ`u d¯o ˙ c ve˜ ra trên các d¯ı˜a khi quay quanh chúng go ˙ i là rãnh (track), còn taˆ ˙ p ho ˙ ’p các rãnh na`˘m cho`ˆng lên nhau go ˙ i là cylinder. Moˆ˜i rãnh la ˙ i chia thành các sector, và có theˆ’ ghi vào moˆ˜i sector 512 byte thông tin. Vì the´ˆ d¯a˘ ˙ c d¯ieˆ’m cu’a moˆ ˙ t oˆ’ d¯ı˜a thu’o`’ng là taˆ ˙ p ho ˙ ’p ba sô: so´ˆ cylinder/so´ˆ rãnh trong cylinder/so´ˆ sector trên rãnh hay còn vie´ˆt ta´˘t là C/H/S (ba chu˜’ cái d¯aˆ`u tiên cu’a các thuaˆ ˙ t ngu˜’ Tie´ˆng Anh tu’o’ng u´’ng: Cyliner/Head/Sector). Ba so´ˆ này go ˙ i là ca´ˆu trúc "hình ho ˙ c cu’a d¯ı˜a". D¯ı˜a vo´’i ca´ˆu trúc hình ho ˙ c C/H/S có dung lu’o ˙ ’ng C*H*S*512 byte. D¯ı˜a cu´’ng là các thie´ˆt bi ˙ kho´ˆi, tu´’ là d¯o ˙ c và ghi thông tin theo các kho´ˆi, và kích thu’o´’c nho’ nha´ˆt cu’a kho´ˆi ba`˘ng moˆ ˙ t sector (512 byte). D¯eˆ’ có theˆ’ ghi thông tin lên d¯ı˜a, caˆ`n d¯a˘ ˙ t d¯aˆ`u d¯ı˜a d¯úng vi ˙ trí, tu´’c là chı’ cho controller bie´ˆt caˆ`n ghi thông tin này vào sector nào. Sector d¯u’o ˙ ’c d¯ánh d¯i ˙ a chı’ theo so´ˆ thu´’ tu ˙ ’cylinder, so´ˆ thu´’ tu ˙ ’ d¯aˆ`u d¯o ˙ c (hay rãnh) và so´ˆ thu´’ tu ˙ ’sector trên rãnh. 2.3 Phân vùng trên d¯ı˜a và quá trình kho’’i d¯oˆ ˙ ng 7 2.3.2 Phân vùng và ba’ng phân vùng cu’a d¯ı˜a Trong các heˆ ˙ tho´ˆng Intel oˆ’ d¯ı˜a thu’o`’ng d¯u’o ˙ ’c chia thành các phân vùng. Ra´ˆt có theˆ’ nguyên nhân cu’a vieˆ ˙ c phân vùng là nguyên nhân li ˙ ch su’’: các phiên ba’n MS-DOS d¯aˆ`u tiên không theˆ’ su’’ du ˙ ng d¯u’o ˙ ’c các d¯ı˜a lo´’n, mà dung lu’o ˙ ’ng d¯ı˜a la ˙ i phát trieˆ’n nhanh ho’n kha’ na˘ng cu’a DOS. Khi d¯ó d¯ã nghı˜ ra vieˆ ˙ c chia oˆ’ d¯ı˜a thành các phân vùng. D¯eˆ’ làm d¯u’o ˙ ’c d¯ieˆ`u này, trong sector so´ˆ 0 cu’a d¯ı˜a (sector so´ˆ 0 cu’a rãnh d¯aˆ`u tiên trong cylinder so´ˆ 0) ghi nho´’ba’ng chia oˆ’ d¯ı˜a thành các phân vùng (partition table). Moˆ˜i phân vùng d¯u’o ˙ ’c dùng nhu’ moˆ ˙ t d¯ı˜a vaˆ ˙ t lý riêng re˜. Moˆ ˙ t tru’o`’ng ho ˙ ’p nói riêng d¯ó là trong các phân vùng khác nhau có theˆ’ cài d¯a˘ ˙ t các heˆ ˙ d¯ieˆ`u hành khác nhau. Ba’ng phân vùng chu´’a 4 ba’n ghi 16 byte cho 4 phân vùng chính. Moˆ˜i ba’n ghi có ca´ˆu trúc nhu’sau: kênh giao tác struct partition { char active; /* 0x80: phân vùng kích hoa ˙ t, 0: không kích hoa ˙ t */ char begin[3]; /* CHS sector d¯aˆ`u tiên, 24 bit char type; /* loa ˙ i phân vùng (ví du ˙ , 83 — LINUX_NATIVE, 82 — LINUX_SWAP) */ char end[3]; /* CHS sector cuo´ˆi cùng, 24 bit */ int start; /* so´ˆ cu’a sector d¯aˆ`u tiên (32-bit, tính tu`’ 0) */ int length; /* so´ˆ sector có trong phân vùng (32 bit) */ }; Ba’ng phân vùng d¯ı˜a thu’o`’ng d¯u’o ˙ ’c ta ˙ o bo’’i chu’o’ng trình fdisk. Trên HD¯H Linux ngoài chu’o’ng trình fdisk "truyeˆ`n tho´ˆng" (tuy vaˆ ˙ y ra´ˆt khác so vo´’i chu’o’ng trình fdisk trong MS-DOS và Windows), còn có hai chu’o’ng trình d¯eˆ’ làm vieˆ ˙ c vo´’i phân vùng d¯ı˜a: cfdisk và sfdisk. Chu’o’ng trình cfdisk, gio´ˆng nhu’ fdisk chı’ dành d¯eˆ’ làm vieˆ ˙ c vo´’i ba’ng phân vùng d¯ı˜a: nó không quan tâm chú ý d¯e´ˆn thông tin có trên d¯ı˜a. Chı’ khác bieˆ ˙ t vo´’i fdisk o’’ giao dieˆ ˙ n thuaˆ ˙ n tieˆ ˙ n: chı’ daˆ˜n su’’du ˙ ng leˆ ˙ nh và heˆ ˙ tho´ˆng trình d¯o’n (thu˙’c d¯o’n). Chu’o’ng trình sfdisk có vài kha’ na˘ng cao ho’n, ví du ˙ , cho phép thao tác trên các phân vùng d¯ã có cu’a d¯ı˜a. DOS su’’du ˙ ng tru’o`’ng begin và end cu’a ba’ng phân vùng và Interrupt 13 cu’a BIOS (Int 13h) d¯eˆ’ truy caˆ ˙ p to´’i d¯ı˜a, vì the´ˆ không theˆ’ su’’ du ˙ ng d¯ı˜a có dung lu’o ˙ ’ng lo´’n ho’n 8,4 Gbyte, ngay ca’ vo´’i các BIOS mo´’i (veˆ` va´ˆn d¯eˆ` này se˜ nói d¯e´ˆn o’’ sau), còn phân vùng thì không theˆ’ lo´’n ho’n 2,1 Gbyte (nhu’ng d¯ây là do ha ˙ n che´ˆ cu’a heˆ ˙ tho´ˆng taˆ ˙ p tin FAT16). Linux thì chı’ su’’ du ˙ ng tru’o`’ng start và length cu’a ba’ng phân vùng d¯ı˜a và hoˆ˜ tro ˙ ’ các phân vùng chu´’a d¯e´ˆn 232 sector, tu´’c là dung lu’o ˙ ’ng có theˆ’ d¯a ˙ t 2 Tbyte Vì trong ba’ng chia oˆ’ d¯ı˜a chı’ có 4 dòng cho các phân vùng, so´ˆ phân vùng chính trên d¯ı˜a ngay tu`’ d¯aˆ`u dã ha ˙ n che´ˆ: không theˆ’ lo´’n ho’n 4. Khi mà 4 phân vùng tro’’ thành ít, thì ngu’o`’i ta sáng che´ˆ ra phân vùng lôgíc. Moˆ ˙ t trong so´ˆ các phân vùng chính tro’’ thành mo’’ roˆ ˙ ng (loa˙i phân vùng - 5 hay F hay 85 trong heˆ ˙ co’ so´ˆ mu’o`’i sáu). Và trong phân vùng mo’’ roˆ ˙ ng ngu’o`’i ta ta ˙ o ra các phân vùng lôgíc. Phân vùng mo’’ roˆ ˙ ng không d¯u’o ˙ ’c su’’ du ˙ ng tru ˙ ’c tie´ˆp mà chı’ dùng d¯eˆ’ ghi các phân vùng lôgíc. Sector d¯aˆ`u tiên cu’a phân vùng mo’’ roˆ ˙ ng ghi nho´’ ba’ng phân vùng vo´’i bo´ˆn d¯aˆ`u vào: moˆ ˙ t dùng cho phân vùng lôgíc, moˆ ˙ t cho phâ