Lạm phát và hậu quả của lạm phát

Lời nói đầu Chẳng riêng gì cả siêu cường kinh tế nhưng với mọi quốc gia trên thế giới, lạm phát là bong ma ám ảnh làm kinh hoàng mọi người. Lạm phát là nguyên uỷ của nghèo đói và những tệ nạn xã hội khác. Trong nền kinh tế thị trường hoạt động đầy sôi độngvà cạnh tranh gay gắt để thu được lợi nhuận cao và đứng vững trên thương trường. Các nhà kinh tế cũng như các doanh nghiệp phải nhanh chóng tiếp cận, nắm bắt những vấn đề của kinh tế mới. Bên cạnh bao vấn đề có để cần có để kinh doanh còn là những vấn đề nổi cộm khác trong kinh tế. Một trong những vấn đề nổi cộm ấy là lạm phát. Lạm phát như một căn bệnh của nền kinh tế thị trường, nó là một vấn đề hết sức phức tạp đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian và trí tuệ mới có thể mong muốn đạt được kết quả khả quan. Lạm phát ảnh hưởng toàn bộ đến nền kinh tế quốc dân, đến đời sống xã hội, đặc biệt là giới lao động ở nước ta hiện nay, chông lạm phát, giữ vững nền kinh tế phát triển, cân đối là một mục tiêu rất quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống nhân đạo. Trong thời gian gần đây, vấn đề lạm phát đã được nhiều người quan tâm, nghiên cứu và đề xuất các phương án khắc phục. Đã từ lâu tiền giấy xuất hiện và chẳng bao lâu sau đó diễn ra tình trạg giảm giá tiền và dẫn đến lạm phát. Nét đặc trưng nổi bật của thực trạng nền kinh tế khi có lạm phát, giá cả của hầu hết các hàng hoá đều tăng cao và sức mua của đồng tiền ngày càng giảm nhanh. Bài viết này với vấn đề tai: “Lạm phát và hậu quả của lạm phát” Phần nội dung I. Lạm phát A. Định nghĩa và phân loại Lạm phát là một trong các hiện tượng của tiền tệ, được biểu hiện ở sự mất giá (giảm giá) của tiền tệ, mà sự mất giá của tiền tệ lại biểu hiện rõ rệt nhất ai cũng thấy được là sự tăng giá bình quân của tất cả mọi thứ hàng hoá. Lạm phát xảy ra khi giá cả mọi thứ hàng hoá, dịch vụ và chi phí đều tăng tuy với tốc độ tỷ lệ không đồng đều, thứ tăng nhanh, thứ tăng chậm, thứ tăng nhiều thứ tăng ít, nhưng nói chung mọi thứ đều tăng. Lạm phát là sự gia tăng liên tục và đáng kể trong mức giá (price level). Mặc dù người ta thường gọi bất cứ việc tăng đáng kể nào đó là “lạm phát”, nhưng ý nghĩa đó không hoàn toàn đúng trong ngành kinh tế học. Đối với ngành kinh tế học. Chỉ gọi là lạm phát khi giá cả tăng liên tục (persistent) và đáng kể (signficant). Có người đặt câu hỏi là giá tăng liên tục bao lâu mới được là lạm phát? Và như thế nào là đáng kể? Trừ khi giá cả tăng ở tỉ lệ chẳng hạn 1% một năm thì mới gọi là đáng kể còn không thì không đáng quan ngại. Còn thời gian tăng liên tục, thật ra, “khoảng thời gian” đó vẫn mang vẻ tuỳ tiện vì chính các nhà kinh tế gia cũng chưa hoàn toàn đồng ý với nhau về thời này. Có người cho rằng phải ít nhất 3 năm, người khác lại vạch lằn ranh ở mức độ một năm là đủ. Lý do người ta vạch lằn danh phân biệt giữa sự tăng giá từng giai đoạn hay dai dẳng chỉ là phân biệt theo lý thuyết. Trong thực tế, có rất nhiều dữ kiện có thể phát sinh sự tăng giá theo giai đoạn nhưng lại không như là nguyên uỷ của sự tăng gía dai dẳng. Trên thế giới từ xưa đến nay chỉ có lạm phát tiền giấy, không hề có lạm phát tiền vàng. Bởi vì, trong chế độ lưu thông tiền vằng nếu khối lượng tiền vàng quá nhu cầu lưu thông thì phần thừa sẽ tự động rút khỏi lưu thông để làm phương tiện cất trữ. Tiền vàng không mất giá trong trường hợp này. Trong chế độ lưu thông tiền giấy, thì mỗi khi phát hành nó vào lưu thông quá mức, nó không tự động rút ra khỏi lưu thông được. Trước năm 1971 loại tiền giấy đổi được lấy tiền vàng của những nước giầu có như đô la Mỹ, bảng Anh, yêu Nhật, Frăng Pháp…, được coi như tiền vàng, quan hệ giữa các loại tiền này với nhau đều tính theo tỷ lệ giá cố định bằng vàng. Từ năm 1950 trở đi, các đồng tiền này được phát hành quá mức, dự trữ vàng của các chính phủ phát hành ra chúng không tương xứng, các loại tiền mạnh kể chung bị phá giá (hạ tiêu chuẩn giá cả) hàng loạt, cuối cùng đến năm 1971, đô la Mỹ phải đình chỉ đổi ra vàng trên toàn thế giới trong mọi giao dịch. Những đồng tiền này trở thành đồng tiền giấy như mọi đồng tiền giấy khác. Tóm lại lạm phát là hiện tượng phát hành thừa tiền giấy so với lượng tiền cần thiết cho lưu thông làm cho giá cả, mọi thứ hàng hoá tăng lên. Lạm phát càng cao thì đồng tiền càng bị mất giá nhiều. Lạm phát được phân loại bằng độ lớn của chúng. Người ta phân biệt có ba mức khác nhau: Lạm phát vừa phải (lạm phát chậm), lạm phát phi mã (lạm phát phát nhanh), siêu lạm phát. Lạm phát chậm là lạm phát có mức độ vừa phải và từ từ, dưới 10% một năm. Loại lạm phát này có vẻ không quan trọng lắm nhưng thực sự trong trường kỳ thì hao tổn không ít. Nếu mức lạm phát là 3%, mỗi năm Mỹ Kim sẽ mất đi một nửa giá trị sau 24 năm. Nếu mức lạm phát ở 4% chỉ trong 3 năm, sức thu mua của một Mỹ Kim chỉ còn 85 xu. Một thái cực khác của lạm phát là lạm phát phi mã. Là loại lạm phát khi giá cả tăng với tỷ lệ hai hoặc ba con số như 20%, 100%, 300% một năm. Loại lạm phát này không có đường danh giứoi rõ ràng nhưng người ta có thể nhìn thấy tốc độ phi mã của lạm phát dễ dàng vì hàng tháng có thể vượt tới trên 50%. Chẳng hạn tháng 07 năm 1922, chỉ số giá sỉ của Đức 100 Đức Mã, tháng 12 năm 1923, chỉ số này tăng lên 1,261 tỉ tỉ. Người dân Đức mỗi lần đi chợ phải mang theo một vali – tiền. Người công nhân Đức mỗi ngày lãnh lương hai lần và khi về đến nhà thì tiền của người công nhân chỉ còn 2/3 giá trị. Tiền bạc vào lúc ấy mất hẳn giá trị tiêu chuẩn mà chỉ còn là phương tiện trao đổi để dễ dàng nhận ra giá trị đồng bạc trong túi, người ta chỉ cần nhìn vào bảng đối chiếu ngoại tệ mỗi ngày trên báo chí hoặc phương tiện truyền thông khác là thể nhân ra sự tăng giảm giá trị này. Và mức cuối cùng là mức siêu lạm phát. Siêu lạm phát là thời kỳ có mức lạm pháp rất lớn. Nếu trong lạm phát phi mã , nền kinh tế còn có vẻ sống sót được (mặc dù không ổn định) thì trong siêu lạm phát, nền kinh tế xem như đang đi dần vào cõi chết. Thí dụ ở Bolivia mức lạm phát đã lên tới 11.000% năm 1985. Điểm hình là siêu lạm phát ở Đức sau đại chến thế giới thứ nhất. Mức cung tiền danh nghĩa: tháng 1/1923 tăng lên 16 lần, đến tháng 12 năm 1923 khối lượng tiền giấy đã tăng 7 tỷ lần. Năm 1913, nước Đức chỉ có 29.00 triệu Mác, đến cuối năm 1923, khối lượng tiền giấy lưu hành ở Đức là: 490.000.000.000.000.000.000.000 Mác. Tháng 1/1922 giá một cốc nước giải khát là một Mác, tháng 10/1923 lên tới 192 triệu Mác. Khi mua sắm lặt vặt người ta phải mang tiền trong những chiếc xe đẩy. Bọn kẻ cắp thường lấy xe đẩy và vứt tiền lại không thèm nhặt. trong thời kỳ siêu lạm phát tốc độ chu chuyển tiền tăng nhanh ghê gớm. ở Đức cuối thời kỳ siêu lạm phát tốc độ chu chuyển tăng 30 lần so với trước. B. Lạm phát tại hoa ky cuối năm 1955, có người cho rằng Hoa Kỳ đứng ngoài mức lạm phát thời bình. Lý do người ta ví von như thế là vì tất cả những lần lạm phát nặng tại Hoa Kỳ đều có liên quan đến chiến tranh. Nói cách khác, lạm phát nặng thường chỉ xảy ra ở Hoa Kỳ nếu không có thời tiền chiến thì hậu chiến. Hoa Kỳ chỉ bị một lần duy nhất làm phát nhanh là vào thời kỳ Cách Mạng. Đơn vị tiền tệ lúc ấy được gọi là “ Tiền Lục Địa” do Quốc Hội Địa phát hành đã mất giá trầm trọng đến nỗi một câu chua chát đã ra đời lúc đoa : No worth a contiental”, vô giá trị. Trong thời gian nội chiến Nam – Bắc, giá sỉ tăng gấp đôi. Một lần làm phát trầm trọng khác là vào thời kỳ thế chiếnI. Sau những lần làm phátnày, giácả thương ở giai đoạn “rớt giá”, Tức là giá cả tụt xuống nhanh hơn cả lúc lên. Chẳng hạn năm 190, giá sỉ ở mức 20 trong khi năm 1860, giá sỉ ở mãi 30 và năm 1933, giá sỉ tương đương năm 1889 (gần 40 năm trước đó!) Sau thế chiến thứ II, hoàn cảnh đã thay đổi!!! Giá cả không “rớt” xuống sau chiến tranh. Từ năm 1965 – 1979 một lạm phát trần trọng khác đã xảy ra. Tổng sản lượng quốc gia giảm phát, mức giá tăng trung bình hàng năm 5.95. Mức giá này không chỉ trong những năm chiến tranh Việt Nam nhưng xuyên suốt giai đoạn trên. Đây là điều không thể chấp nhận, vì thế chính sách tiền tệ được thắt chặt nhờ thế mức lạm phát được đo lường bằng tổng sản lượng Quốc gia giảm phát đã rơi xuống 4.1% năm 1985. Tuy nhiên cái giá quá đắt phải trả cho cuộc chiến chống lạm phát ấy là nạn thất nghiệp. II. Hậu quả của lạm phát cũng như những tác động xấu của nó đối với nền kinh tế Do có ba mức lạm phát khác nhau, nên tác động của mối loại đối với kinh tế cũng khác nhau. Loại lạm phát vừa phải (lạm phát một con số) không có tác động lớn đến nền kinh tế. Lạm phát phi mã và siêu lạm phát có tác động lớn đến nền kinh tế ở hai mặt sau đây: 1. Lạm phát và lãi suất thị trường: Tác động đầu tiên của lạm phát nên đời sống kinh tế là nó làm thay đổi lãi suất. Vì lãi suất ngày này tác động nhiều mặt đến thu nhập, tiêu dùng và đầu tư cho nên thông qua lãi suất, lạm phát tác động nhiều mặt đến thu nhập, tiêu dùng và đầu tư, lạm phát có tác động đến nhiều khía cạnh của đời sống kinh tế vĩ mô và vi mô. Để giữ cho tài sản nợ, tài sản có hiệu quả không đổi, hệ thống ngân hàng sẽ luôn cố gắng giữ cho lãi suất thực tế ổn định. Nhưng vì lãi suất thực tế – lãi suát danh nghĩa – tỷ lệ lạm phát. Nên nếu muốn cho lãi suất thực tế không đổi thì lãi suất danh nghĩa phải tăng cùng với tỷ lệ lạm phát. Khi các ngân hàng và hệ thống tài chính tăng lãi suất danh nghĩa theo lạm phát, hậu quả mà nền kinh tế phải gánh lấy là suy thoái và thất nghiệp tăng. Về mặt lâu dài, sư cân bằng trên thị trường hàng hoá và thị trường tiền tệ kéo cả lạm phát và lãi suất xuống khi không có sự can thiệp của ngân hàng trung ương. Nhưng cái giá phải trả là tiền năng sản xuất bị lãng phí, số việc làm giảm và đời sống nhân dân thêm khó khăn. 2. Lạm phát và thu nhập thực tế. Lạm phát tăng cao làm giảm thu nhập thực tế của người lao động, giảm giá trị của tài sản không sinh lãi. Có lạm phát không cân bằng, lạm phát làm giảm giá trị của những tài sản sinh lãi. Giả sử ta có 1.000.000 đ cho vay (gửi ngân hàng, mua trái phiếu Chính phủ) với i = 10%/ năm, tổng số thuế thu nhập 30% Giả sử tỷ lệ lạm phát = 0 => lãi suất thực tế = 10% thuế thu nhập từ tiền lãi là 10% x 1.000.000đ = 100.000 đ thu nhập thực tế sau thuế là: 100.000đ - 30% x 100.000 đ = 70.000 đ Giải sử tỷ lệ lạm phát = 10% khi đó: Lãi suất danh nghĩa 20% thu nhập danh nghĩa từ tiền lãi là 200.000đ thuế thu nhập = 30% x 200.000đ = 60.000đ, thu nhập dnah nghĩa sau thuế 200.000đ - 60.000đ = 140.000đ => thu nhập thực tế sau thuế = 140.000đ - 10% x 1.000.000đ = 40.000đ Lãi suất thực tế 10% => thu nhập thực 100.000đ thuế thu nhập 30% x 100.000đ = 30.000đ => thu nhập sau thuế là 70.000đ Bởi vì mức thuế thì được ấn định cho cả năm hoặc nhiều năm nên trong thời gian ngắn nó rất khó điều chỉnh, trong khi lạm phát có thể xảy ra vào bất cứ lúc nào. Vì vậy, vô hình chung, khi lạm phát xảy ra càng chất thêm gánh nặng thuế thu nhập và các loại khác lên người bạn. Kết quả là lạm phát càng cao, thu nhập thực tế của nhân dân càng giảm, đời sống của họ khó khăn hơn ngay cả khi lãi suất và tiền lương được điều chỉnh theo tỷ lệ lạm phát. 3. Lạm phát và phân phối thu nhập Lạm phát gây ra tình trạng phần phối thu nhập không bình đẳng trong xã hội. Ví dụ: Ta có 1.000.000 đ cho vay: + Lạm phát dự tính là 10%, i = 20%, thì sang năm ta rút về được 1.200.000đ Lạm phát như thế có thể dẫn đến rối loạn kinh tế và làm cho hố ngăn cáhc giàu nghèo lại càng mở to hơn. Quá trình phân phối lại thu nhập do lạm phát thường là không hợp lý và làm tăng thêm sự bất bình đẳng. 4. Tác động khác của lạm phát Làm tăng khoản nợ quốc gia, biến động kinh tế xã hội, gây ra lý bất ổn định trong nhân dân…. Kết luận Lạm phát là vấn đề rất lớn của nền kinh tế thị trường, lạm phát như ta thấy nó tác động tới rất nhiều vấn đề như thu nhập thực tế của người dân, tác động đến lãi suất thị trường, phân phối thu nhập giữa những người lao động … Vì vậy hạn chế những tác động của lạm phát được coi là vấn đề của các nước trên thế giớ nói chung và của Việt Nam ta nói riêng. Việc khống chế lạm phát ở một mức như thế nào thì nền kinh tế phát triển đó là một vấn đề cần giải quyết của mối quốc gia. Bởi vậy bất cứ giải pháp nào có lợi cho sự phát triển kinh tế cũng cần phải đi kèm với những giải pháp nhằm tránh những cú sốc cho kích thích mạnh lạm phát thái qúa gây bất lợi cho nền kinh tế. Việc tập hợp được những bài học kinh nghiệm qua việc chống lạm phát của một số nước là một vấn đề được đề tài quan tâm nhiều để từ đó nó sẽ góp phần không nhỏ cho công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế ở nước ta. Mục lục Tài liệu tham khảo + Giáo trình: Tài chínhtiền tệ (Trường đại học QLKD Hà Nội) + Tạp chí kinh tế