Kỹ thật chăn nuôi lợn lái sinh sản

1 Kü thuËt ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n Hµ néi 2004 RUMENASIA.ORG/VIETNAM 2 Môc lôc Trang Ch­¬ng I: Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 1 1. Gièng lîn Mãng C¸i 1 2. Gièng lîn Ø 3 3. Mét sè gièng lîn miÒn nói 4 4. C¸c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam 5 5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 6 6. Ph©n lo¹i lîn trong ®µn lîn n¸i sinh s¶n 7 Ch­¬ng II: Chuång tr¹i cho lîn n¸i sinh s¶n 9 1. Yªu cÇu chung 9 2. Chuång cho lîn n¸i hËu bÞ 10 3. Chuång nu«i lîn n¸i sinh s¶n 10 4. Chuång nu«i lîn con sau cai s÷a ®Õn 60 ngµy tuæi 11 Ch­¬ng III: Ho¹t ®éng sinh dôc vµ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i 13 1. Ho¹t ®éng sinh dôc ë lîn n¸i 13 2. Søc s¶n xuÊt cña lîn n¸i 16 a. Mét sè chØ tiªu sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i 16 b. Kh¶ n¨ng sinh s¶n 17 c. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt kh¸c 20 Ch­¬ng IV: Ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ 22 - Môc tiªu ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ 22 - Kü thuËt chän lîn c¸i g©y n¸i sinh s¶n 22 - Kü thuËt nu«i d­ìng lîn c¸i hËu bÞ 22 - Kü thuËt qu¶n lý lîn c¸i hËu bÞ 24 - Mét sè yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i 25 Ch­¬ng V: Ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n 26 I. Ch¨n nu«i lîn n¸i chöa 26 1. Môc tiªu ch¨n nu«i lîn n¸i chöa 26 2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn n¸i chöa 26 3. Kü thuËt qu¶n lý lîn n¸i chöa 27 II. Ch¨n nu«i lîn n¸i nu«i con 28 1. Môc tiªu cÇn ®¹t ®­îc 28 2. Kü thuËt ®ì ®Î cho lîn 28 3. Nu«i d­ìng lîn n¸i ®Î vµ nu«i con 31 4. Kü thuËt nu«i d­ìng ch¨m sãc lîn n¸i tõ khi cai s÷a ®Õn khi phèi gièng trë l¹i 33 Ch­¬ng VI: Ch¨n nu«i lîn con theo mÑ 36 1. §Æc ®iÓm cu¶ lîn con bó s÷a 36 2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn con theo mÑ 37 3. Ch¨m sãc qu¶n lý lîn con theo mÑ 40 4. Kü thuËt cai s÷a lîn con 42 Ch­¬ng VII: Mét sè bÖnh th­êng gÆp ë lîn n¸i 45 1. Quy tr×nh vÖ sinh phßng bÖnh cho lîn. 45 2. Quy tr×nh tiªm phßng cho lîn n¸i 45 3. Mét sè bÖnh cña lîn n¸i 46 4. Mét sè bÖnh cña lîn con 52 RUMENASIA.ORG/VIETNAM 3 Ch­¬ng I Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 1. Gièng lîn Mãng C¸i * Nguån gèc vµ sù ph©n bè Gièng lîn Mãng C¸i ®­îc nu«i nhiÒu ë huyÖn Mãng C¸i tØnh Qu¶ng Ninh. VÒ nguån gèc lîn Mãng C¸i cã nguån gèc tõ lîn Qu¶ng §«ng Trung Quèc, gièng lîn nµy ®­îc ng­êi Hoa mang sang n­íc ta nu«i tõ l©u, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh gièng lîn cña n­íc ta. HiÖn nay sè l­îng lîn Mãng C¸i lªn ®Õn trªn 30 v¹n con, ®­îc ch¨n nu«i rÊt réng r·i ë c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång, ven biÓn miÒn Trung vµ T©y Nguyªn, ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh “Mãng C¸i ho¸ ®µn lîn” ë c¸c tØnh trªn. Lîn Mãng C¸i lµ lîn c¸i nÒn c¬ b¶n ®Ó lai víi lîn ®ùc Yorshire vµ Landrace cho s¶n phÈm con lai nu«i lÊy thÞt chñ yÕu hiÖn nay ë miÒn B¾c ViÖt Nam. * §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh Lîn Mãng C¸i cã 3 dßng: dßng x­¬ng to, dßng x­¬ng nhì vµ dßng x­¬ng nhá. Lîn Mãng C¸i x­¬ng nhá cã tÇm vãc kh«ng kh¸c lîn Ø, vµ cã vïng tr¾ng ë bông vµ vµnh tr¾ng v¾t ngang qua vai lín h¬n so víi dßng x­¬ng nhì vµ x­¬ng to. Lîn Mãng C¸i cã ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh nh­ ®Çu ®en gi÷a tr¸n cã mét ®èm tr¾ng h×nh tam gi¸c hoÆc h×nh thoi mµ ®­êng chÐo dµi theo chiÒu dµi cña mÆt lîn. Mâm tr¾ng, bông vµ 4 ch©n tr¾ng. PhÇn tr¾ng nµy cã nèi nhau b»ng mét vµnh tr¾ng v¾t qua vai, lµm cho phÇn ®en cßn l¹i trªn l­ng vµ m«ng cã h×nh d¸ng nh­ c¸i yªn ngùa cßn ®­îc gäi lµ vÕt lang h×nh yªn ngùa. ë chç tiÕp gi¸p gi÷a l«ng ®en vµ tr¾ng cã mét kho¶ng mê, réng kho¶ng 2 - 3 cm trªn ®ã da ®en l«ng tr¾ng. §Æc ®iÓm vÒ mµu s¨c l«ng da cña lîn Mãng C¸i lµ cè ®Þnh. Tuy nhiªn ë dßng Mãng C¸i x­¬ng to th× phÇn tr¾ng v¾t qua vai th­êng hÑp h¬n so víi Mãng C¸i x­¬ng nhá vµ x­¬ng nhì vµ cã tr­êng hîp ë gi÷a vµnh tr¾ng v¾t qua vai cã mét vïng da ®en ë gi÷a nh­ lµ mét hßn ®¶o ®en n»m gi÷a vµnh l«ng tr¾ng. Lîn Mãng C¸i x­¬ng to cã tai to vµ cóp vÒ phÝa tr­íc. Cßn lîn Mãng x­¬ng nhá vµ nhì th× tai nhá vµ ®øng. VÒ kÕt cÊu ngo¹i h×nh lîn Mãng C¸i cã ®Æc ®iÓm lµ ®Çu to, tai ®óng h­íng vÒ phÝa tr­íc, l­ng vâng, bông xÖ, ch©n yÕu cßn cã hiÖn t­îng ®i bµn, cã tõ 12 - 14 vó. * §Æc ®iÓm sinh tr­ëng Lîn Mãng C¸i lµ gièng thµnh thôc sím, thêi gian sinh tr­ëng ng¾n. Khèi l­îng s¬ sinh 0,5 - 0,7 kg/ con, khèi l­îng cai s÷a 6-8 kg/ con, khèi l­îng lóc 6 th¸ng tuæi ®¹t 30 - 40 kg; khèi l­îng lóc 12 th¸ng tuæi ®¹t 60 kg; khèi l­îng tr­ëng thµnh ®¹t 100 - 120 kg. NÕu so víi lîn Ø th× tÇm vãc lîn Mãng C¸i cã to h¬n, nh­ng nãi chung vÉn thuéc lo¹i tÇm vãc nhá. Mæ thÞt ë khèi l­îng 100 kg cho 79% mãc hµm, tØ lÖ thÞt n¹c 38,6%. * Kh¶ n¨ng sinh s¶n Lîn Mãng C¸i cã lµ gièng lîn thµnh thôc sím: lîn ®ùc 2 th¸ng tuæi cã thÓ giao phèi d­îc vµ cã thÓ thô thai, lîn c¸i 3 th¸ng tuæi ®· cã biÓu hiÖn ®«ng dôc, chu kú ®éng dôc b×nh qu©n 21 RUMENASIA.ORG/VIETNAM 4 ngµy (18-25 ngµy), thêi gian ®éng duc 3-4 ngµy, thêi gian chöa b×nh qu©n 114 ngµy, thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau cai s÷a 5-7 ngµy. Lîn Mãng C¸i lµ gièng lîn m¾n ®Î, ®Î nhiÒu con, nu«i con khÐo. Cã thÓ ®Î tõ 10-12 con/ løa, khèi l­îng s¬ sinh 0,5 - 0,7 kg/ con, tØ lÖ nu«i sèng ®¹t 80-90%. So víi c¸c lo¹i lîn lang kh¸c th× c¸c chØ tiªu trªn ®Òu cao h¬n tõ 5 - 7%. H×nh 1 Lîn n¸i Mãng C¸i Lîn Mãng C¸i lµ gièng lîn cã tÇm vãc t­¬ng ®èi lín so víi c¸c gièng lîn trong vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé. Tuæi thµnh thôc sím, m¾n ®Î, ®Î sai con, kh¶ n¨ng nu«i con khÐo, kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ lîi dông thøc ¨n th« xanh tèt. Mét sè h¹n chÕ lµ kÕt cÊu ngo¹i h×nh yÕu, l­ng vâng, bông xÖ, tû lÖ n¹c thÊp. Ph­¬ng h­íng c«ng t¸c gièng ®èi víi gièng lîn Mãng c¸i lµ t¨ng c­êng chän läc vµ nh©n thuÇn ®Ó n©ng cao tÇm vãc, c¶i t¹o c¸c nh­îc ®iÓm cña lîn Mãng C¸i. Cho lai t¹o víi c¸c gièng lîn nhËp néi ®Î lÊy con lai nu«i thÞt. Trong chiÕn l­îc n¹c ho¸ ®µn lîn hiÖn nay, ngoµi phÇn sö dông lîn ngo¹i thuÇn nu«i tíi c¸c hé n«ng d©n, kh«ng thÓ thiÕu v¾ng c¸c lo¹i lîn lai, mµ trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c con lai cã ®ãng gãp phÇn m¸u cña lîn Mãng C¸i. ViÖc sö dông lîn n¸i lai F1(Yorkshire x Mãng C¸i) hoÆc F1 (Landrace x Mãng C¸i ) lµm nÒn ®Ó t¹o con lai 3/4 m¸u ngo¹i nu«i thÞt nh»m n©ng cao n¨ng xuÊt ch¨n nu«i vµ tØ lÖ thÞt n¹c trong thµnh phÇn thÞt xÎ lªn 48 - 49 % lµ h­íng ®i hÕt søc ®óng ®¾n hiÖn nay. RUMENASIA.ORG/VIETNAM 5 2. Gièng lîn Ø Gièng lîn Ø ®­îc nu«i phæ biÕn ë ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång, lµ gièng lîn ®­îc nh©n d©n ta chän läc, nh©n gièng vµ nu«i d­ìng l©u ®êi. HiÖn nay gièng lîn Ø ®­îc nu«i kh¸ réng r·i t¹i c¸c tØnh thuéc ®ång b»ng s«ng Hång nh­ H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Th¸i B×nh, Hµ T©y, Nam §Þnh, H¶i Phßng vµ phÝa Nam cña c¸c tØnh nh­ Hµ B¾c, Th¸i Nguyªn, VÜnh Phó … * §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh Lîn Ø toµn th©n cã mµu ®en tuyÒn, ®Çu nhá vµ th«, mâm ng¾n vµ cong, m×nh ng¾n, ngùc s©u, l­ng vâng, bông xÖ, cã 10 vó, ch©n yÕu. Lîn thuéc lo¹i thÓ chÊt yÕu, tÇm vãc nhá, lîn ®ùc th­êng nhá h¬n lîn c¸i, h­íng s¶n xuÊt mì. Lîn Ø cã 2 lo¹i h×nh: Lîn Ø mì vµ Ø pha. Lîn Ø mì hay cßn gäi lµ Ø mÆt nh¨n (Ø nh¨n) , lo¹i nµy toµn th©n mµu ®en, tr¸n cã nhiÒu nÕp nh¨n h»n s©u lµm cho mòi cã vÎ cong lªn, mÆt cã vÕt nh¨n. Lo¹i nµy thµnh thôc sím, tÇm vãc bÐ, ch©n thÊp, bông sÖ, m×nh ng¾n. Lo¹i h×nh lîn Ø pha, toµn th©n còng cã mµu ®en, cã con 4 ch©n ®èm tr¾ng, ch©n cao h¬n lîn Ø mì, bông gän h¬n, mâm th¼ng, mÆt kh«ng nh¨n. * §Æc ®iÓm sinh tr­ëng Lîn Ø sinh tr­ëng chËm, gi÷a 2 nhãm th× lîn Ø pha sinh tr­ëng nhanh h¬n lîn Ø mì. khèi l­îng 2 th¸ng tuæi chØ ®¹t 5 kg, tõ 4-8 th¸ng tuæi khèi l­îng lîn Ø ®ùc lu«n thÊp h¬n lîn Ø c¸i, khèi l­îng Ø ®ùc lóc 4 th¸ng tuæi lµ11,9 kg, trong khi ®ã lîn Ø c¸i lµ 13,5 kg. Khèi l­îng tr­ëng thµnh cña lîn Ø chØ ®¹t 70 kg (lóc 30 - 32 th¸ng tuæi) cho nªn cÇn ph¶i quan t©m c¶i thiÖn tÇm vãc. Lîn Ø nu«i thÞt cã tèc ®é t¨ng träng thÊp chØ ®¹t 200 - 250 g/ ngµy, do vËy khi xuÊt chuång lóc 8 th¸ng tuæi ch­a ®¹t 50 kg. Tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng cao. TØ lÖ n¹c tõ 34,5 - 39,12%, tØ lÖ mì 40 %(39,97-43,2%). ChÊt l­îng thÞt tèt, ®é dinh d­ìng cao, thí thÞt nhá, mïi vÞ th¬m ngon (ViÖn ch¨n nu«i 1973-1976) * Kh¶ n¨ng sinh s¶n Lîn Ø c¸i thµnh thôc vÒ tÝnh sím, lóc 3-4 th¸ng tuæi ®· cã biÓu hiÖn ®éng dôc, chu kú ®éng dôc 19-21 ngµy, thêi gian ®éng dôc 3-4 ngµy, thêi gian chöa 110- 115 ngµy, sè con ®Î/ løa 8 - 10 con, khèi l­îng lîn con lóc s¬ sinh ®¹t b×nh qu©n 0,45 kg, tØ lÖ nu«i sèng cao ®¹t 90-92%. Khèi l­îng khi cai s÷a lóc 60 ngµy tuæi ®¹t b×nh qu©n 5,5 kg/ con. Lîn Ø ®ùc thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n lîn Ø c¸i. Nh×n chung lîn Ø ®ùc sinh tr­ëng ph¸t triÓn chËm h¬n lîn Ø c¸i, tuæi sö dông lîn Ø ®ùc tèt nhÊt lóc 6 - 8 th¸ng tuæi. §èi víi lîn Ø pha cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cao h¬n, kh«ng thua kÐm lîn Mãng C¸i: sè con ®Î / løa ®¹t 11,7 (cña lîn Mãng C¸i lµ 11,08); sè con cai s÷a / æ lµ 10,7 con (lîn Mãng C¸i lµ 10,4 con). RUMENASIA.ORG/VIETNAM 6 * KÕt luËn Lîn Ø cã ­u ®iÓm lµ thµnh thôc sím, chÊt l­îng thÞt th¬m ngon, kh¶ n¨ng chÞu ®ùng kham khæ cao, nu«i con khÐo, kh¶ n¨ng lîi dông thøc ¨n th« xanh cao, dÔ thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng kh¸c nhau. Tuy nhiªn còng cã nh­îc ®iÓm lµ tÇm vãc qu¸ nhá, thÓ chÊt yÕu, bông to, l­ng vâng, ch©n yÕu, h­íng mì. Tõng b­íc t¹p giao c¶i l­¬ng víi c¸c gièng lîn kh¸c, nhÊt lµ c¸c gièng lîn ngo¹i ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ gi¸ trÞ kinh tÕ. Lîn c¸i Ø cã thÓ cho lai víi lîn Yorkshire ®Ó chän lÊy c¸i lai F1 lµm n¸i nÒn trong c¸c c«ng thøc lai 3 m¸u ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sinh tr­ëng vµ tû lÖ thÞt n¹c/ thÞt xÎ. 3. Mét sè gièng lîn miÒn nói C¸c gièng lîn miÒn nói gåm cã: Lîn M­êng Kh­¬ng, lîn MÑo, nhãm lîn Lang nh­ lîn Lang Chî R· (B¾c K¹n), lîn Lang H¹ Lang (Cao B»ng)… Nh×n chung t×nh n¨ng s¶n xuÊt cßn thÊp ®ã lµ do ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tËp qu¸n ch¨n nu«i vµ tr×nh ®é kü thuËt ch¨n nu«i cßn h¹n chÕ. Nh×n chung c¸c gièng lîn trªn ®Òu cã mµu s¾c l«ng da ®en tuyÒn hoÆc lang tr¾ng ®en, tuy nhiªn vÕt lang kh«ng cè ®Þnh. VÒ tÇm vãc, c¸c gièng lîn nµy ®Òu cã tÇm vãc to h¬n c¸c gièng lîn n¬i kh¸c nh­ng m×nh h¬i lÐp, kÕt cÊu v÷ng ch¾c rÊt thÝch hîp víi ch¨n th¶. Nhãm gièng lîn miÒn nói cã tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh dôc chËm, tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu vµo lóc 8 th¸ng tuæi. VÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n, nh×n chung c¸c gièng lîn miÒn nói cã kh¶ n¨ng sinh s¶n thÊp, ®Î 5 - 6 con/løa, sè løa ®Î/n¨m tõ 1 - 1,2. Kh¶ n¨ng tiÕt s÷a thÊp, do ®ã khèi l­îng lîn con khi cai s÷a ch­a cao. Nh×n chung c¸c gièng lîn miÒn nói cã ­u ®iÓm lµ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu miÒn nói. Tuy nhiªn cã nh­îc ®iÓm lµ n¨ng suÊt ch¨n nu«i cßn thÊp, cho nªn cÇn ®­îc c¶i tiÕn vÒ kü thuËt nu«i d­ìng ch¨m sãc, hoÆc lai t¹o víi c¸c gièng lîn kh¸c nh­ lîn Mãng C¸i ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n. H×nh 2: Lîn n¸i MÑo H×nh 3: Lîn n¸i Lang Chî R· RUMENASIA.ORG/VIETNAM 7 4. C¸c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam a. Lîn Yorshire §­îc chän läc vµ nh©n gièng ë vïng Yorshire cña n­íc Anh tõ thÕ kû 19, hiÖn nay lîn Yorshire nu«i ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng lîn nµy tèt h¬n c¸c gièng lîn kh¸c. Lîn Yorshire cã l«ng tr¾ng tuyÒn, tai ®øng (cã nhãm gièng tai h¬i nghiªng vÒ phÝa tr­íc), mâm th¼ng, dµi võa ph¶i, tr¸n réng, ngùc réng, ngo¹i h×nh thÓ chÊt ch¾c ch¾n, nu«i con khÐo, chÞu ®ùng kham khæ, chÊt l­îng thÞt tèt, kh¶ n¨ng chèng chÞu stress cao. Khèi l­îng tr­ëng thµnh con ®ùc kho¶ng 300 - 400 kg, con c¸i 250 - 300 kg. T¨ng träng b×nh qu©n tõ 650 - 750 gam/con/ngµy; tiªu tèn thøc ¨n tõ 2,80 - 3,10 kgthøc ¨n /kg t¨ng khèi l­îng, tû lÖ thÞt n¹c/ thÞt xÎ tõ 55 - 59%, cã mét sè dßng tû lÖ n¹c tõ 59,1 - 63,5%. Lîn Yorkshire cã kh¶ n¨ng sinh s¶n t­¬ng ®èi cao, ®Î b×nh qu©n 10 - 11 con/løa, khèi l­îng s¬ sinh ®¹t 1,1 - 1,2 kg/ con. Khi nu«i t¹i ViÖt Nam sè con ®Î ra trªn æ b×nh qu©n lµ 9,57, khèi l­îng s¬ sinh ®¹t 1,24 kg/con, khèi l­îng toµn æ lóc 21 ngµy tuæi ®¹t 55 - 60 kg, khèi l­îng b×nh qu©n /con lóc 60 ngµy tuæi ®¹t tõ 15 - 18 kg. H×nh 4: Lîn n¸i Yorkshire Gièng lîn Yorkshire cã tÝnh di truyÒn æn ®Þnh, tÇm vãc to, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao, kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt, thÝch hîp víi ph­¬ng thøc nu«i ch¨n th¶. Th­êng ®­îc sö dông trong lai gièng víi lîn n¸i néi nh­ Mãng C¸i vµ c¸c lo¹i lîn ®Þa ph­¬ng kh¸c lÊy con lai nu«i thÞt vµ sö dông trong c«ng thøc lai lÊy lîn lai nu«i thÞt gi÷a c¸c gièng lîn nhËp néi b. Lîn Landrace XuÊt xø tõ §an m¹ch, hiÖn nay t¹i ViÖt Nam cã Landrace BØ, Cuba, Ph¸p, NhËt. Cã d¹ng h×nh nªm (cßn gäi lµ h×nh tªn löa), l«ng da mµu tr¾ng tuyÒn, mâm dµi vµ th¼ng, hai tai to ng¶ vÒ phÝa tr­íc, che c¶ m¾t, m×nh lÐp, bèn ch©n h¬i yÕu. Kh¶ n¨ng thÝch nghi kÐm h¬n Yorshire trong ®iÒu kiÖn nãng Èm. Lîn n¸i cã thÓ träng tõ 220 - 250 kg, lîn ®ùc cã thÓ träng tõ 280 - 320 kg, RUMENASIA.ORG/VIETNAM 8 t¨ng träng b×nh qu©n 700 - 800 g/ngµy, tiªu tèn thøc ¨n/ 1kg t¨ng khèi l­îng tõ 2,7 - 3,0 kg, tû lÖ n¹c /thÞt xÎ cao, ®¹t tõ 58 - 60%. Lîn Landrace cã kh¶ n¨ng sinh s¶n kh¸ cao, vµ kh¶ n¨ng nu«i con khÐo (trõ Landrace cña BØ, ngoµi ra lîn Landrace BØ cßn cã gen Halotal g©y bÖnh yÕu tim) vµ lîn Landrace th­êng ®­îc chän lµm "dßng c¸i" trong c¸c c«ng thøc lai gi÷a lîn ngo¹i cao s¶n víi nhau. ë ViÖt Nam lîn Landrace ®­îc dïng ®Ó lai kinh tÕ vµ nu«i thuÇn dïng trong ch­¬ng tr×nh n¹c ho¸ ®µn lîn. C¸c c«ng thøc lai chñ yÕu hiÖn ®ang dïng lµ: Lîn ®ùc Landrace x Lîn n¸i Mãng c¸i (hoÆc lîn n¸i ®Þa ph­¬ng) ®Ó lÊy con lai F1 nu«i thÞt. Lîn ®ùc Landrace x lîn F1 (YR x MC) lÊy con lai F2 3/4 m¸u ngo¹i (50% LR, 25% YR, 25% MC) nu«i thÞt cho tèc khèi l­îng lóc 6 th¸ng tuæi ®¹t 100 kg, tû lÖ n¹c ®¹t 46 - 48%. Sö dông lîn Landrace trong c¸c c«ng thøc lai kinh tÕ hai gièng hoÆc 3 gièng gi÷a c¸c gièng lîn ngo¹i ®Ó t¨ng tû lÖ n¹c tõ 52 - 60%. c. Lîn Duroc Nguån gèc xuÊt xø tõ B¾c Mü víi c¸i tªn Duroc-Jersey. Lîn ®­îc h×nh thµnh tõ kho¶ng 1860 víi sù tham gia cña c¸c gièng lîn nhËp néi nh­: Lîn ®á Ghinea, lîn ®á T©y Ban Nha, vµ lîn ®á Bå §µo Nha. Lîn Duroc cã th©n h×nh v÷ng ch¾c, l«ng cã mµu n©u nh¹t ®Õn mµu n©u sÉm, bèn ch©n to khoÎ, cao, ®i l¹i v÷ng vµng, tai to ng¾n, 1/2 phÝa ®Çu tai gËp vÒ phÝa tr­íc, m«ng vai rÊt në, tû lÖ n¹c cao, tèc ®é t¨ng träng tõ 660 - 770 g/ngµy. Tiªu tèn thøc ¨n tõ 2,48 - 3,33 kg/ kg. Lîn Duroc cã ®Æc ®iÓm vÒ sinh s¶n lµ ®Î Ýt, kÐm s÷a. Lîn Duroc ®­îc sö dông trong lai hai m¸u, ba m¸u hoÆc bèn m¸u gi÷a c¸c gièng lîn ngo¹i, ®¹t hiÖu qu¶ cao vÒ n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng thÞt. 5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn - Ch­¬ng tr×nh lai hai m¸u (A x B) Lai gi÷a hai gièng thuÇn kh¸c nhau ®Ó t¹o con lai F1 nu«i thÞt. §©y lµ ph­¬ng ph¸p lai ®¬n gi¶n vµ sö dông ®­îc tèi ®a 100% ­u thÕ lai tõ con bè vµ con mÑ nh»m n©ng cao mét sè ®Æc ®iÓm tèt cña c¸c gièng. Môc ®Ých lµ sö dông ­u thÕ lai t¹o ®µn lîn thÞt th­¬ng phÈm. Mét sè c«ng thøc lai nh­ sau: + §ùc Landrace (hoÆc Yorkshire) x N¸i Mãng C¸i (hoÆc Ø, lîn n¸i ®Þa ph­¬ng) + §ùc Landrace x N¸i Yorshire; + §ùc Duroc x n¸i Yorshire hoÆc n¸i Landrace - Lai ba m¸u, sö dông con mÑ lµ n¸i lai (C x AB) Sö dông 3 gièng kh¸c nhau ®Ó cho lai ®Ó t¹o ra lîn thÞt th­¬ng phÈm 3 m¸u n¨ng suÊt cao: RUMENASIA.ORG/VIETNAM 9 N¸i lai F1 ph¶i ®­îc t¹o ra tõ hai gièng "dßng n¸i" cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cao ®Ó tËn dông tèi ®a ­u thÕ lai vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n §ùc gièng phèi víi n¸i lai F1 ph¶i lµ ®ùc ®­îc chän läc theo "dßng ®ùc" ®Ó t¹o ra ®µn lîn thÞt th­¬ng phÈm cã kh¶ n¨ng t¨ng träng cao, tiªu tèn thøc ¨n Ýt, ®é dµy mì l­ng thÊp, søc sèng cao … Nh­îc ®iÓm ph¶i nghiªn cøu, chän läc ®Ó t¹o lîn n¸i lai F1. Th«ng th­êng ph¶i qua hai b­íc: B­íc 1: dïng ®ùc ngo¹i lai víi n¸i néi chän con c¸i lai F1 ®Ó nu«i sinh s¶n (chän nh÷ng con cña con mÑ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt nh­ ®Î sai con, lîn con cã khèi l­îng s¬ sinh vµ khèi cai s÷a cao, lîn mÑ khÐo nu«i con …). B­íc 2: Chän con ®ùc cã h­íng n¹c cao, kh¶ n¨ng cho thÞt lín … ®Ó phèi gièng víi lîn c¸i lai F1 ®· chän, con lai t¹o ra chØ dïng nu«i lÊy thÞt kh«ng gi÷ l¹i lµm gièng. Mét sè c«ng thøc lai ba m¸u: Lîn ®ùc Landrace (hoÆc Yorkshire) x N¸i F1 (Y x Mãng c¸i) Lîn ®ùc Duroc (Pietran) x n¸i F1 (L x Y) - Lai 4 m¸u, sö dông con bè lµ lîn ®ùc lai vµ con mÑ lµ n¸i lai (AB x CD) §©y lµ ph­¬ng ph¸p sö dông 4 gièng thuÇn ®Ó t¹o ra lîn thÞt th­¬ng phÈm. Lîn th­¬ng phÈm lµ s¶n phÈm cña hai cÆp lai F1 gi÷a hai dßng ®ùc vµ dßng n¸i cã tû lÖ m¸u ®Òu gi÷a c¸c gièng (25%). Môc ®Ých cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ sö dông ­u thÕ cña c¶ 4 gièng cïng tham gia. 6. Ph©n lo¹i lîn trong ®µn lîn n¸i sinh s¶n a. Lîn c¸i hËu bÞ Lîn c¸i hËu bÞ lµ lîn c¸i tõ sau khi cai s÷a ®­îc chän ®Ó lµm gièng, nu«i cho ®Õn khi phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa. Ngµy nay, kü thuËt chÕ biÕn thøc ¨n ®· phï hîp víi ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña lîn con giai ®o¹n bó s÷a, cho nªn ®· cho phÐp t¸ch lîn con khái lîn mÑ(cai s÷a) rÊt sím : cã thÓ ë 21 ngµy tuæi, 28 ngµy tuæi, 35 ngµy tuæi v,v...Tuy nhiªn tuæi chän lîn ®Ó lµm gièng nªn chän ë 60 ngµy tuæi. NÕu tr­íc ®ã, ë thêi ®iÓm ch­a t¸ch khái lîn mÑ ®· tiÕn hµnh chän råi, th× ®Õn 60 ngµy tuæi còng ph¶i chän l¹i ®Ó chÝnh thøc ®­a vµo giai ®o¹n nu«i lîn hËu bÞ. Thêi gian nu«i tõ 60 ngµy tuæi cho ®Õn khi lîn n¸i ®éng dôc vµ cho phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa lµ thêi gian nu«i c¸i hËu bÞ. Thêi gian nu«i hËu bÞ dµi hay ng¾n phô thuéc vµo gièng, phô thuéc vµo sù thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc cña tõng gièng. Sè l­îng lîn c¸i hËu bÞ trong mét c¬ së ch¨n nu«i tuú thuéc vµo qui m« ®µn. NÕu ®µn lîn lín th× sè c¸i hËu bÞ ®­îc chän läc ®Ó lµm gièng sÏ lín: Bao gåm lîn c¸i ®Ó thay thÕ ®µn (thay thÕ nh÷ng con bÞ lo¹i th¶i) vµ c¸c lîn c¸i hËu bÞ dïng ®Ó b¸n gièng cho c¸c c¬ së ch¨n nu«i kh¸c. RUMENASIA.ORG/VIETNAM 10 Tuy nhiªn sè l­îng ®­îc chän läc cßn phô thuéc vµo môc ®Ých nh©n gièng, vµo chØ sè chän läc, vµo ¸p lùc chän läc v,v... b. Lîn n¸i kiÓm ®Þnh Giai ®o¹n lîn n¸i kiÓm ®Þnh ®­îc tÝnh tõ khi phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa ®Õn khi lîn ®Î vµ nu«i con 2 løa ®Çu. Giai ®o¹n nu«i lîn n¸i kiÓm ®Þnh ®­îc chia lµm 2 lo¹i lîn n¸i kiÓm ®Þnh lµ: N¸i kiÓm ®Þnh I vµ n¸i kiÓm ®Þnh II Lîn n¸i tõ giai ®o¹n hËu bÞ phèi gièng cã chöa, ®Î vµ nu«i con løa ®Çu tiªn, thêi gian nµy gäi lµ n¸i kiÓm ®Þnh I. Sau khi lîn n¸i ®Î vµ nu«i con xong løa thø nhÊt, phèi gièng cã chöa ®Î vµ nu«i con løa thø 2 gäi lµ n¸i kiÓm ®Þnh II. c. Lîn n¸i c¬ b¶n N¸i c¬ b¶n lµ lîn ®· ®Î ®­îc 2 løa, tøc ®· qua giai ®o¹n kiÓm ®Þnh I vµ kiÓm ®Þnh II, ®¶m b¶o ®ñ tiªu chuÈn ®­îc chän gi÷ l¹i lµm n¸i sinh s¶n. d. Lîn n¸i c¬ b¶n h¹t nh©n Lµ ®µn n¸i ®­îc chän läc trong ®µn lîn n¸i c¬ b¶n, ph¶i lµ nh÷ng lîn n¸i thuÇn chñng vµ ®· qua kiÓm tra n¨ng suÊt c¸ thÓ cã n¨ng suÊt sinh s¶n cao: Ph©n cÊp tæng hîp ph¶i ®¹t tõ I trë lªn ®Õn ®Æc cÊp, trong ®ã cÊp sinh s¶n nhÊt thiÕt ph¶i ®¹t ®Æc cÊp. Trong hÖ thèng nh©n gièng theo kiÓu h×nh th¸p hiÖn nay th× chØ ë ®µn cô kþ cßn ®­îc gäi lµ ®µn lîn n¸i c¬ b¶n h¹t nh©n, ®©y lµ ®µn ®Ó s¶n xuÊt ®µn gièng «ng bµ. RUMENASIA.ORG/VIETNAM 11 Ch­¬ng II chuång tr¹i cho lîn n¸i sinh s¶n 5. Yªu cÇu chung Trong ch¨n nu«i lîn, bªn c¹nh c¸c yÕu tè gièng, thøc ¨n, viÖc thiÕt kÕ x©y dùng hÖ thèng chuång tr¹i hîp lý ®óng tiªu chuÈn kü thuËt cho tõng lo¹i lîn lµ mét viÖc hÕt søc quan träng, v×: - Nã ®¶m b¶o cho viÖc ph¸t huy tèi ®a tÝnh ­u viÖt cña phÈm gièng ( kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng lîi dông thøc ¨n, n¨ng suÊt sinh s¶n…) - Nã cho phÐp ng­êi ch¨n nu«i cã thÓ ®iÒu chØnh ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu, chÕ ®é ¨n uèng vµ vÖ sinh thó y trong chuång tr¹i cho phï hîp víi yªu cÇu cña tõng lo¹i lîn, ë tõng thêi kú s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña chóng. - Nã gióp cho ng­êi ch¨n nu«i thuËn tiÖn h¬n trong viÖc qu¶n lý ®µn lîn, tiÕt kiÖm ®­îc diÖn tÝch ch¨n nu«i vµ c«ng ch¨m sãc nu«i d­ìng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ch¨n nu«i lîn. Yªu cÇu vÒ khu ®Êt x©y dùng: - §Êt x©y dùng chuång tr¹i ph¶i phï hîp víi yªu cÇu tæng thÓ, cao r¸o, tho¸ng m¸t, thuËn lîi cho tho¸t n­íc b»ng ph­¬ng ph¸p tù ch¶y. - Chuång tr¹i ph¶i x©y dùng ë n¬i cã nguån n­íc s¹ch, ®ñ dïng. B¶o ®¶m yªu cÇu vÒ hÖ thèng ®iÖn th¾p s¸ng, b¬m n­íc…, vµ hÖ thèng ®­êng giao th«ng phôc vô cho vËn chuyÓn vËt t­, thøc ¨n vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c cña tr¹i. - Chuång nu«i ph¶i x©y dùng hÖ thèng cèng r·nh tho¸t n­íc, n¬i chøa ph©n, hè sö lý chÊt th¶i hîp vÖ sinh thó y vµ c¶nh quan m«i tr­êng. - C¨n cø vµo môc ®Ých kinh tÕ vµ sè l­îng ®µn lîn dù kiÕn nu«i ®Ó x©y dùng chuång tr¹i cho phï hîp vÒ kÝch th­ãc, sè m¸ng ¨n, m¸ng uèng, còi nhèt, sµn ®Î, qu¹t ®iÖn, bãng ®Ìn… - Trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i n«ng hé, nªn tiÕn hµnh x©y c¸c hÇm Biogas ®Ó gãp phÇn xö lý ph©n, n­íc th¶i ®Ó t¨ng c­êng b¶o vÖ m«i tr­êng vµ tËn dông khÝ gas cho nhu cÇu cña tr¹i ch¨n nu«i lîn vµ nhu cÇu sinh ho¹t cña gia ®×nh. Yªu cÇu vÒ chèng nãng vµ chèng rÐt cho lîn: Nãng l¹nh vµ th«ng tho¸ng ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña lîn. Chèng nãng: Vµo mïa hÌ nhiÖt ®é ngoµi trêi th­êng giao ®éng tõ 31-380C. M¸i chuång th­êng ®­îc lµm b»ng fibro xim¨ng, kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt cña lîn ngo¹i kÐm nªn ta ph¶i lu«n chó ý ®Õn viÖc chèng nãng b»ng c¸ch: - Sö dông hÖ thèng phun m­a nh©n t¹o trªn m¸i trong nh÷ng ngµy cã nhiÖt ®é tõ 300C trë lªn. - Lµm m¸t côc bé b»ng ph­¬ng ph¸p dïng vßi phun s­¬ng víi lîn n¸i hËu bÞ, n¸i chê phèi vµ n¸i chöa. Sö dông vßi nhá giät trªn ®Çu vµ l­ng lîn n¸i ®ang nu«i con. RUMENASIA.ORG/VIETNAM 12 - Ngoµi ra l¾p qu¹t ®iÖn treo t­êng hoÆc qu¹t c©y cho lîn. - Xung quanh chuång c¨ng b¹t ®Ó che n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo lîn, tr¸nh giã cho lîn… §Ó chèng nãng cã hiÖu qu¶ tèt nhÊt lµ lµm chuång cã m¸i cao, tho¸ng giã vµ trång c©y xung quanh. Chèng l¹nh: Do sö dông còi cho lîn b»ng s¾t, nÒn chuång b»ng bª t«ng nªn mïa ®«ng lîn th­êng bÞ l¹nh dÔ sinh bÖnh nªn ta ph¶i chó ý cung cÊp nhiÖt ®Çy ®ñ cho lîn, nhÊt lµ ®èi víi lîn con theo mÑ vµ lîn con sau cai s÷a. BiÖn ph¸p kh¾c phôc: CÇn c¨ng b¹t che ch¾n chuång vµo ban ®ªm, lóc m­a hoÆc cã giã lïa. Víi lîn con dïng bãng ®iÖn trßn ®Ó s­ëi Êm. Víi lîn lín cã thÓ ®èt mïn c­a hoÆc vá trÊu ë trong chuång vµo nh÷ng ngµy rÐt. Chó ý gi÷ chuång lu«n kh« r¸o, cho lîn ¨n uèng ®Çy ®ñ… 6. Chuång cho lîn n¸i hËu bÞ §­îc chia lµm c¸c giai ®o¹n sau: Giai ®o¹n 1: TÝnh tõ khi b¾t ®Çu nu«i th­êng ®¹t khèi l­îng lµ 20 - 25kg (®èi víi lîn ngo¹i), 10 - 12 kg (víi lîn néi) cho ®Õn khi ®¹t 5 - 6 th¸ng tuæi. Chuång nu«i lîn lµ chuång cã t­êng x©y b»ng g¹ch hoÆc ®æ bª t«ng cã chiÒu cao t­êng 0,8m, dµi 4,3m vµ réng 3m. NÒn chuång ®æ b»ng xi m¨ng cã ®é dèc 3 - 50 ®Ó dÔ vÖ sinh. Chuång cã l¾p m¸ng ¨n, nóm uèng n­íc tù ®éng bªn trong. Mçi « chuång l¾p mét cöa ra vµo b»ng song s¾t Æ10, hoÆc cöa gç, trªn cöa cã kho¸ chèt tù ®éng. NÕu nhiÒu « chuång liÒn nhau th× cø 2 « chuång l¾p mét m¸ng ¨n ë bøc t­êng chung ®Ó thøc ¨n ®­îc sö dông triÖt ®Ó. Giai ®o¹n 2: khi lîn ®¹t tõ 5 - 6 th¸ng tuæi (khèi l­îng 75 - 80 kg, ®èi víi lîn ngo¹i, 40 - 45 kg víi lîn néi), ta chuyÓn lîn n¸i hËu bÞ sang nu«i trong c¸c « ng¨n c¸ch nhau b»ng c¸c v¸ch ng¨n, mçi n¸i/1 ng¨n, lóc nµy chuång nu«i lµ còi ®­îc lµm b»ng s¾t trßn Æ16. KÝch th­íc c¸c « nh­ sau: Dµi 2,2 - 2,4m, réng 0,65 - 0,7m, cao 1,0 - 1,3m, ë mçi v¸ch ng¨n cã c¸c chÊn song n»m ngang, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chÊn song nµy lµ 15cm. NÒn chuång chung ®­îc ®æ b»ng xim¨ng + c¸t. PhÝa tr­íc x©y m¸ng ¨n vµ ®ång thêi lµ m¸ng uèng ®­îc ®æ b»ng bª t«ng cã kÝch th­íc : réng 40cm, phÇn nh« ra ngoµi hµnh lang lµ 10cm, phÇn ë trong chuång lµ 30cm. ChiÒu dµi m¸ng ch¹y ngang qua tÊt c¶ c¸c ng¨n (lßng m¸ng ph¶i ®­îc lµm nh½n ®Ó dÔ tho¸t n­íc, tiÖn cä röa), ë cuèi m¸ng ®Æt mét èng th«ng ®Ó röa m¸ng. PhÝa sau cã cöa ra vµo, trªn cöa cã kho¸ tù ®éng. NÕu lµ nu«i lîn néi, ta cã thÓ nhèt lîn n¸i trªn chuång cã diÖn tÝch lµ 3 m2/con, chuång x©y cÇn cã diÖn tÝch s©n ch¬i tõ 3 - 4 m2. 7. Chuång nu«i lîn n¸i sinh s¶n Gåm cã « lîn n¸i chê phèi vµ chöa, « lîn n¸i ®Î (hoÆc còi ®Î), khu nu«i óm lîn con Yªu cÇu chuång nu«i lîn n¸i: RUMENASIA.ORG/VIETNAM 13 - ChiÕm Ýt diÖn tÝch, dÔ kiÓm tra khi phèi gièng, chöa vµ ®ì ®Î. - T¨ng sè løa ®Î/ n¸i trªn n¨m nhê kü thuËt cai s÷a sím vµ ph¸t hiÖn n¸i ®éng dôc vµ phèi gièng kÞp thêi - Gi¶m stress cho lîn khi sèng c¹nh nhau Chuång cña lîn n¸i chia lµm 2 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1: N¸i sau khi cai s÷a (t¸ch con) ® Chê phèi ® Thêi kú mang thai ® Chöa kú I. §­îc nu«i trong c¸c « ng¨n c¸ch víi c¸c tiªu chuÈn nh­ lîn n¸i hËu bÞ giai ®o¹n 2. Giai ®o¹n 2: Tr­íc khi lîn ®Î 7-10 ngµy, lîn n¸i ®­îc chuyÓn ®Õn chuång chê ®Î, ®Î vµ nu«i con. KÝch th­íc còi ®Î: Dµi 2,2m, réng 1,7 - 2,1m. Còi gåm 3 «, « lîn mÑ ë gi÷a vµ 2 « lîn con ë hai bªn. KÝch th­íc « cho lîn mÑ: Cao 1,0-1,3m, réng 0,7m, dµi 2,2m. PhÝa tr­íc l¾p m¸ng ¨n kiÓu treo (h×nh ch÷ u) ®­îc lµm b»ng Inox cã ®é dµy 1mm, réng m¸ng 35cm, dµi 50cm. PhÝa tr­íc cña m¸ng ¨n lµ nóm uèng n­íc tù ®éng. PhÝa sau cña « lîn mÑ ph¶i thiÕt kÕ mét thanh ch¾n ngang c¸ch cöa ra vµo cña lîn mÑ lµ 30cm, ®Ó lîn mÑ khi ®Î ®­îc dÔ dµng vµ kh«ng ®Ì lªn con khi n»m xuèng. Sau cïng lµ cöa ®Ó ch¾nlîn con kh«ng ra ngoµi ®­îc. NÒn sµn cña « lîn mÑ ®­îc ®Æt 2 tÊm bª t«ng, mçi tÊm dµi 10,5m, réng 0,7m, trªn tÊm bª t«ng cã c¸c lç tho¸t n­íc réng 1cm, dµi 8-10cm. 2 « chuång cña lîn con: ë 2 bªn cña « lîn mÑ mçi « cã chiÒu réng