Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và những mâu thuẫn của nó

Lêi më ®Çu N¨m 1986 trë vÒ truíc nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá tù cung tù cÊp vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. MÆt kh¸c do nh÷ng sai lÇm trong nhËn thøc vÒ m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ n­íc ta ngµy cµng tôt hËu khñng ho¶ng trÇm träng kÐo dµi, møc sèng nh©n d©n thÊp. §øng tr­íc bèi c¶nh ®ã con ®­êng ®óng ®¾n duy nhÊt ®Ó ®æi míi ®Êt n­íc lµ ®æi míi nÒn kinh tÕ. T¹i ®¹i héi VI (th¸ng 12/1986) cña ®¶ng ta ®· ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi nÒn kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ bao cÊp trµn lan vµ tËp trung quan liªu sang nÒn kinh tÕ thÞ truêng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Mét chñ tr­¬ng hÕt søc quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn nh»m khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña ®Êt n­íc ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh chãng. §æi míi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét trong nh÷ng chñ tr­¬ng lín cña ®¶ng vµ nhµ n­íc nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®ã. Qua m­êi n¨m ®æi míi chóng ta ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. §iÒu ®ã chøng tá ®­êng lèi l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ta hoµn toµn ®óng ®¾n. Nh­ng phÝa sau nh÷ng thµnh tùu ®ã cßn kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n næi cém do trong nÒn kinh tÕ ®ã cßn tån t¹i rÊt nhiÒu m©u thuÉn kh¸c nhau. Do ®ã cÇn nghiªn cøu, bæ sung vµ hoµn thiÖn nh÷ng quan ®iÓm, biÖn ph¸p ®Ó nÒn kinh TÕ n­íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa vµ gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng ®ã. §Ó hiÓu râ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ sù ph¸t triÓn s¾p tíi th× em ®· chän ®Ò tµi: “Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng m©u thuÉn cña nã. Sù ®æi míi tÊt yÕu cña c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay ®Ó nghiªn cøu. PhÇn I: lý luËn chung I C¬ së lý luËn: 1. Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn: . M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn PhÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh mäi sù vËt hiÖn t­îng trong thÕ giíi ®Òu tån t¹i m©u thuÉn bªn trong. M©u thuÉn tån t¹i kh¸ch quan trong mäi sù vËt vµ hiÖn tuîng cña giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ t­ duy cña con ng­êi. M©u thuÉn tån t¹i phæ biÕn ë mäi sù vËt hiÖn t­îng vµ tån t¹i trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mçi sù vËt. M©u thuÉn mang tÝnh ®a d¹ng. Mçi sù vËt, mçi qu¸ tr×nh cña thÕ giíi kh¸ch quan tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn kh¸c nhau. M©u thuÉn trong tù nhiªn kh¸c trong mÉu thuÉn x· héi vµ kh¸c víi m©u thuÉn trong t­ duy. Sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp. + §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù t¸c ®éng qua l¹i theo xu h­íng bµi trõ phñ ®Þnh kh¸c nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. + Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng t¸ch gi¬× sù ®Êu tranh, chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh­ mét chÝnh thÓ trän vÑn nh­ng kh«ng n»m yªn bªn nhau mµ ®iÒu chØnh, chØnh ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt + Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc chia lµm nhiÒu giai ®o¹n. Khi míi xuÊt hiÖn, m©u thuÉn th­êng ®­îc biÓu hiÖn ë sù kh¸c nhau cña hai mÆt. ChØ cã hai mÆt kh¸c nhau cã liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau vµ ph¸t triÓn tr¸i ng­îc nhau th× míi h×nh thµnh b­íc ®Çu cña m©u thuÉn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m©u thuÉn sù kh¸c nhau ®ã biÕn thµnh sù ®èi lËp vµ dÉn ®Õn xung ®ét gay g¾t. §Õn mét giai ®o¹n nµo ®ã th× hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt. KÕt qu¶ lµ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp cò bÞ ph¸ huû, sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp míi d­îc h×nh thµnh cïng víi m©u thuÉn míi . VÝ dô: Sù ph¸t triÓn cña x· héi sÏ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt th× lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n vËn ®«ng theo h­íng hoµn thiÖn. §Õn mét giai ®o¹n nµo ®ã th× quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn t¹i sÏ kh«ng phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Lóc ®ã sÏ sinh ra m©u thuÉn gi÷a lùc luîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt cò sÏ ®­îc xo¸ bá vµ thay vµo ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp . Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ bµi chõ lÉn nhau gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt sÏ diÔn ra liªn tôc kh«ng ngõng. +Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cô thÓ nµo còng ®Òu cã tÝnh chÊt t¹m thêi t­¬ng ®èi, nghÜa lµ nã tån t¹i trong tr¹ng th¸i ®øng yªn t­¬ng ®èi cña sù vËt hiÖn t­îng. Cßn sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã tÝnh chÊt tuyÖt ®èi nghÜa lµ nã ph¸ vì sù æn ®Þnh dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ vÒ vËt chÊt cña c¸c sù v©t vµ hiÖn t­îng. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp. Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp nµo dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng chØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, hé tô c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi chuyÓn ho¸cu¶ c¸c mÆt ®èi lËp th­êng xuyªn diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t. Cßn trong x· héi sù chuyÓn ho¸cña c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra nhÊt thiÕt ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng­êi. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp chÝnh lµ lóc m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i vµ sù vËt míi ®­îc h×nh thµnh. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp th­êng diÔn ra theo hai ph­¬ng thøc. + MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp kia nh­ng ë tr×nh ®é cao h¬n. + Cã hai mÆt chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh hai mÆt ®èi lËp hoµn toµn. Mét sè lo¹i m©u thuÉn. 2.1. M©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi + M©u thuÉn bªn trong lµ m©u thuÉn n»m ngay trong b¶n th©n cña sù vËt vµ hiÖn t­îng. Sù vËt hiÖn t­îng nµo còng cã m©u thuÉn bªn trong, bëi v× sù vËt hiÖn t­îng nµo còng lµ mét thÓ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. + M©u thuÉn bªn ngoµi lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng víi nhau. Sù vËt hiÖn t­îng nµo còng cã m©u thuÉn bªn ngoµi, bëi v× kh«ng cã sù vËt hiÖn t­îng nµo l¹i tån t¹i mét c¸ch biÖt lËp, kh«ng liªn hÖ víi c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c. M©u thuÉn bªn trong lµ nhan tè quyÕt ®Þnh sù vËn ®éngvµ ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn t­îng. Nã lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong cña sù vËn ®éngvµ ph¸t triÓn. M©u thuÉn bªn trong kh«ng tån t¹i vµ ph¸t sinh t¸c dông t¸ch dêi m©u thuÉn bªn ngoµi. M©u thuÉn bªn ngoµi cã ¶nh h­ëng ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt. 2.2. M©u thuÉn c¬ b¶n vµ m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n + M©u thuÉn c¬ b¶n lµ m©u thuÉn quy ®Þnh b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t­îng, nã quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn t­îng tõ khi ®­îc h×nh thµnh cho ®Õn khi kÕt thóc. + M©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n chÞu sù chi phèi cña m©u thuÉn c¬ b¶n. Tuy kh«ng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t­îng nh­ng nã cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng. 2.3. M©u thuÉn chñ yÕu vµ m©u thuÉn thø yÕu + M©u thuÉn chñ yÕu lµ m©u thuÉn næi bËt lªn hµng ®Çu ë giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt. + m©u thuÉn thø yÕu lµ m©u thuÉn kh«ng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. 2.4 M©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng + M©u thuÉn ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng khuynh h­íng , nh÷ng lùc l­îng x· héi mµ lîi Ých c¨n b¶n tr¸i ng­îc nhau , kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®­îc + M©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng khuynh h­íng nh÷ng lùc l­îng x· héi mµ lîi Ých c¨n b¶n nhÊt trÝ víi nhau Mét sè cÆp ph¹m trï : Nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ + Nguyªn nh©n lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong mét sù vËt hoÆc gi÷a c¸c sù vËt víi nhau g©y ra sù bioÕn ®æi nhÊt ®Þnh + KÕt qu¶ lµ nh÷ng biÕn ®æi xuÊt hiÖn do t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c mÆt trong mét sù vËt hoÆc gi÷a c¸c sù vËt víi nhau + Nguyªn nh©n lµ c¸i sinh ra kÕt qu¶ , nguyªn nh©n cã tr­íc kÕt qu¶ + Mét nguyªn nh©n cã thÓ sinh ra nhiÒu kÕt qu¶ vµ ng­îc l¹i mét kÕt qu¶ cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n sinh ra . + KÕt qu¶ do nguyªn nh©n sinh ra nh­ng kÕt qu¶ kh«ng tån t¹i mét c¸ch thô ®éng TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn : + TÊt nhiªn lµ c¸i do b¶n chÊt , do nh÷ng nguyªn nh©n bªn trong cña sù vËt , hiÖn t­îng quyÕt ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nã ph¶i x¶y ra nh­ thÕ. + NgÉu nhiªn lµ c¸i kh«ng do mèi liªn hÖ b¶n chÊt bªn trong quyÕt ®Þnh mµ lµ do ngÉu hîp cña nh÷ng hoµn c¶nh bªn ngoµi quyÕt ®Þnh + C¸i tÊt nhiªn bao giê còng biÓu lé ra bªn ngoµi th«ng qua c¸i ngÉu nhiªn bao giê còng v¹ch ®­êng ®i cho m×nh qua v« sè c¸i ngÉu nhiªn . II. C¬ së thùc tÕ 1. T×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc n¨m 1986 §©y lµ thêi ®iÓm m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp béc lé mét c¸ch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu qu¶ lµ xuÊt hiÖn cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi s©u s¾c vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 80 s¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh . Thu nhËp quèc d©n ch­a b¶o ®¶m ®­îc tiªu dïng x· héi , mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i dùa vµo vay vµ viÖn trî , nÒn kinh tÕ ch­a t¹o ®­îc tÝch luü l­¬ng thùc v¶i mÆc vµ c¸c hµng tiªu dïng thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh h×nh cung øng vËt t­ , t×nh h×nh giao th«ng vËn t¶i rÊt c¨ng th¼ng , nhiªud xÝ nghiÖp sö dông c«ng xuÊt ë møc thÊp . Chªnh lÖch lín gi÷a thu vµ chi tµi chÝnh , gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu . ThÞ tr­êng vµ vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh , sè ng­êi lao ®éng ch­a ®­îc sö dông cßn ®«ng , ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng gÆp nhiÒu khã kh¨n . Thµnh tùu kinh tÕ ®· ®¹t ®­îc trong c«ng cuéc ®æi míi : Sau 10 n¨m thùc hiÖn c¶i c¸ch kinh tÕ kinh tÕ viÖt nam ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ nh­ : NhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸ nhanh vµ æn ®Þnh + GDP t¨ng hµng n¨m 3,9% (Trong thêi kú 1986-1990) vµ 8,2% (Thêi kú 1991-1995) + N«ng nghiÖp t¨ng 4,5%; c«ng nghiÖp t¨ng 13,5%; kim ngh¹ch xuÊt khÈu t¨ng 20% trong thêi kú 1991-1995 + S¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng nhanh 21,5 triÖu tÊn (1990) lªn 27,5 triÖu tÊn (1995) C¬ cÊu kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch theo h­íng tiÕn bé + Tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng c¬ b¶n trong GDP ®· t¨ng tõ 22,6% (1990) lªn 30,3% (1995) + Tû trong dÞch vô tõ 38,6% lªn 42,5% + Tû trong n«ng nghiÖp gi¶m tõ 40,6% xuèng 36,2% + Tû träng kinh tÕ quèc do¹nh trong GDP tõ 29,4% lªn 40,4% KiÒm chÕ vµ ®Èy lïi ®­îc n¹n siªu l¹m ph¸t. Trong nh÷ng n¨m 1986-1988 n¹n l¹m ph¸t ®· gi¶m tõ 3 con sè xuèng cßn 2 con sè (Riªng n¨m 1993 xuèng 1 con sè), trong khi t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh¸ cao. §êi sèng nh©n d©n Mét bé phËn d©n cã møc sèng kh¸, tû lÖ hé nghÌo ®· gi¶m tõ 55% (1989) xuèng cßn 19,9% (1993). Nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ- x· héi ®· ®¹t ®­îc lµ kÕt qu¶ cña ®­êng lèi ®æi míi do ®¶ng khëi x­íng vµ l·nh ®¹o. §ång thêi, ®ã còng lµ sù phï hîp gi÷a ý ®¶ng vµ lßng d©n. PhÇn II: Néi dung nghiªn cøu NÒn kinh tÕ thi tr­êng ë n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng §Êt n­íc ta hiÖn nay ®ang ë trong thêi kúqu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ thêi kú mµ tån t¹i c¶ nh÷ng thµnh phÇn x· héi cò vµ x· héi míi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ míi tån t¹i kh¸ch quan vµ cã quan hÖ víi nhau, cÊu thµnh c¬ cÊu kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Trong thêi kú nµy th× lùc l­îng s¶n xuÊt tån t¹i ë nhiÒu thang bËc kh¸c nhau, do ®è sÏ h×nh thµnh nªn nhiÒu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o ra nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng tån t¹i biÖt lËp, mµ cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh c¬ cÊu kinh tÕ thèng nhÊt. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy tån t¹i trong m«i tr­êng hîp t¸c vµ c¹nh tranh. Nguyªn nh©n cña viÖc xuÊt hiÖn c¸c thµnh phÇn kinh tÓtong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi lµ do tÝnh ®a d¹ng vÒ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c h×nh thøc së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quy ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng ngõng vËn ®éng biÕn ®æi lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt còng kh«ng ngõng vËn ®éng biÕn ®æi. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi, së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt tõ chç phï hîp, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt dÇn dÇn trë nªn lçi thêi, l¹c hËu, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù thay thÕ së h÷u t­ nh©n b»ng së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, më ®­êng cho sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ thêi kú chuyÓn biÕn tõ së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt thµnh së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu v×: N­íc ta cã lùc l­îng lao ®éng dåi dµo (gÇn 40 triÖu lao ®éng), cÇn cï, th«ng minh song sè ng­êi ch­a cã viÖc lµm cßn nhiÒu, g©y l·ng phÝ søc lao ®éng. Tr×nh ®é lao ®éng cña ta hiÖn nay ch­a cao. Lao ®éng chñ yÕu vÉn lµ lao ®éng ch©n tay. Do ®è, viÖc khai th¸c, tËn dông tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng ®Ó t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Nã còng phï hîp víi yªu cÇu kh¸ch quan trong giai ®o¹n hiÖn nay. II. VÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ 1. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc ë n­íc ta, nã ra ®êi do nhµ n­íc ®Çu t­ x©y dùng vµ dokÕt qu¶ cña c«ng cuéc c¶i t¹o hoµ b×nh, c«ng th­¬ng nghiÖp t­ b¶n… Thµnh phÇn kinh tÕ nµy lÊy së h÷u nhµ n­íc lµm nÒn t¶ng. Nã bao gåm: C¸c nguån lùc vËt chÊt (nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ng©n hµng, b¶o hiÓm, dù tr÷ quèc gia, tµi chÝnh, tÝn dông, kho b¹c… vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh do nhµ n­íc lµm chñ. Do thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc n¾m c¸c c¬ së quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ, lµ chç dùa kinh tÕ cña nhµ n­íc, ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ ®i theo con ®­êng chñ nghÜa x· héi. V× vËy, kinh tÕ nhµ n­ícgi÷ mét vai trß rÊt quan träng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña c¸c nhµ n­íc ta hiÖn nay. 2. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng ng­êi lao ®éng gãp vèn vµo lµm ¨n tËp thÓ d­íi c¸c h×nh thøc lµ c¸c hîp t¸c x·. Sù h×nh thµnh cña kinh tÕ tËp thÓ phï hîp víi yªu cÇu kh¸ch quan cña x· héi hiÖn nay lµ hîp t¸c kinh doanh cïng cã lîi. §©y lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi. Nh­ng nã l¹i lµ sù xuÊt hiÖn ngÉu nhiªn cña mét c¸ nh©n nµo ®ã ®øng ra thµnh lËp hîp t¸c x·. C¸ nh©n nµy sÏ ®i kªu gäi, vËn ®éng mäi ng­êi tham gia vµo hîp t¸c x· cña m×nh d­íi h×nh thøc ®ãng gãp vÒ vèn vµ søc lùc. Lîi Ých cña c¸c x· viªn sÏ ®­îc h­ëng theo cæ phÇn ®ãng gãp vµ søc lao ®éng bá ra. Sù h×nh thµnh hîp t¸c sÏ mang tÝnh tÊt yÕu v×: Trong x· héi hiÖn nay cã mét bé phËn n«ng d©n cã tÝch luü ®­îc mét sè vèn. Nh­ng sè vèn ®ã cßn qu¸ nhá ®Ó më mét lo¹i h×nh kinh doanh (thµnh lËp hîp t¸c x·), trong khi ®ã hä l¹i muèn sè tiÒn tÝch luü cña m×nh cã thÓ ®­îc l­u ®éng vµ sinh l·i. Do ®ã sù xuÊt hiÖn cña hîp t¸c x· sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ Thµnh phÇn kinh tÕ nay dùa trªnchÕ ®é t­ h÷u nhá vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä. N­íc ta ®i tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Cho nªnkinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ cña n­íc ta cßn chiÕm mét tû träng lín ë trong nÒn kinh tÕ: tiÓu thñ c«ng nghiÖp, bu«n b¸n vµ dÞch vô nhá c¸ thÓ. T¸c dông cña thµnh phÇn kinh tÕ nµylµ vËn dông ®­îc mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt ®­îc c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng s¶n phÈm cho x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy tõng b­íc ®­îc ®i vµo con ®­êng lµm ¨n tËp thÓ, d­íi c¸c h×nh thøc hîp t¸c x· hoÆc trë thµnh vÖ tinh cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c… Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n Dùa trªn së h÷u t­ b¶n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét lao ®éng lµm thuª. Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ®­îc tån t¹i d­íi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n… §èi víi n­íc ta, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®­îc ph¸t triÓn trong nh÷ng nghµnh nghÒ mµ ph¸p luËt cho phÐp. Vai trß vµ t¸c dông cña nã lµ: tËn dông ®­îc vèn, kü thuËt c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña nhµ t­ b¶n, gi¶i quyÕt ®­îc c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng s¶n phÈm x· héi. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc Thµnh phÇn kinh tÕ nµy ra ®êi do sù liªn doanh liªn kÕt nhµ n­íc víi t­ b¶n t­ nh©n ë trong n­íc còng nh­ t­ b¶n ë n­íc ngoµi vµo lµm ¨n ë n­íc ta. Nã tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­: c¸c doanh nghiÖp liªn doanh, c¸c c«ng ty cæ phÇn… Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn vèn ®Çu t­ 100% vèn cña n­íc ngoµi vµo n­íc ta th«ng qua ®Çu t­ trùc tiÕp. §èi víi n­íc ta thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã vai trß quan träng trong thµnh phÇn kinh tÕ qu¸ ®é v× nã chiÕm trªn 10% GDP, h¬n 20% thu nhËp ng©n s¸ch vµ kho¶ng 30% kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu. III. Sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ TÝnh thèng nhÊt Mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét bé phËn cÊu thµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. Sù ph¸t triÓn cña mçi thµnh phÇn ®Òu gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn mét h×nh thøc së h÷u nhÊt ®Þnh vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt tuy cã ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ cã b¶n chÊt riªng nh­ng ho¹t ®éng kinh doanh trong m«i tr­êng chung, cïng chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè, c¸c quy luËt thÞ tr­êng. §ång thêi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t¸c ®éng víi nhau c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dÉn ®Õn sù tån t¹i cña c¸c giai cÊp hoÆc c¸c tÇng líp kh¸c nhau. Tæng hîp toµn bé c¸c giai cÊp hoÆc tÇng líp x· héi ®ã t¹o thµnh c¬ cÊu xÉ héi- giai cÊp. Sù m©u thuÉn M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµm cho c¹nh tranh trë thµnh tÊt yÕu. C¹nh tranh lµ ®éng lùc quan träng ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc víi mét bªn lµ kinh tÕ tù ph¸t t­ s¶n vµ tiÓu t­ s¶n cña kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ kinh tÕ c¸ thÓ lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ. Tãm l¹i, trong nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn gi÷a chóng lµ kh¸ch quan. Sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh. Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh vµ hîp t¸c, tõng thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i víi t­ c¸ch lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸, ®Òu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ vµ cÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc nh»m ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, ®em l¹i th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®­îc thõa nhËn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chóng tån t¹i, ph¸t triÓn. §ång thêi, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®­îc b×nh d¼ng trªn mäi ph­¬ng diÖn. IV. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng­êi víi ng­êi ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ thÞ tr­êng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.Do n¶y sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tr×nh ®é v¨n minh vµ ph¸t triÓn x· héi lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt nh­ sù c¹nh tranh l¹nh lïng, tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu k×. Kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ng­êi mµ cßn t¹o ra m«i tr­êng thÝch hîp cho con ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn, toµn diÖn c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù c¹nh tranh, ch¹y ®ua quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc con ng­êi ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o, linh ho¹t, cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã ®Çu ãc quan s¸t, ph©n tÝch ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i cø x©y dùng ®­îc kinh tÕ thÞ tr­êng lµ phÈm chÊt tèt ®Ñp tù nã h×nh thµnh cho con ng­êi. Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i kinh tÕ thÞ tr­êng lµm cho con ng­êi ta tha ho¸, biÕn con ng­êi thµnh n« lÖ cña ®ång tiÒn, kÎ ®¹o ®øc gi¶ chØ biÕt t«n träng søc m¹nh vµ lîi Ých c¸ nh©n, s½n sµng trµ ®¹p lªn phÈm chÊt, v¨n ho¸, ®¹o ®øc, lu©n lý… VÝ dô nh­: tÖ n¹n th­¬ng m¹i ho¸ tr­êng häc, xem nhÑ truyÒn thèng t«n s­ träng ®¹o, tÖ n¹n ma tuý, cê b¹c, m¹i d©m, hèi lé, tham nhòng… Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi x· héi chñ nghÜa, lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn n­íc ta hiÖn nay. §©y chÝnh lµ hai mÆt cña m©u thuÉn x· héi. Gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu tranh kinh tÕ thÞ tr­êng võa t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nh÷ng nguån lùc con ng­êi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè nguy h¹i cho con ng­êi. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trªn ®©y lµ viÖc lµm kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. §èi víi n­íc ta m©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi ®­îc gi¶i quyÕt b»ng vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng, b»ng sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. V. Gi¶i ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng NÒn kinh tÕ n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay cã 3 lo¹i h×nh së h÷u: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n. C¸c lo¹i h×nh së h÷u nµy ®· h×nh thµnh nªn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §Ó c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ nµy ho¹t ®éng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× ®¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p sau ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc: + Ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, lµ lùc l­îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ + C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ v÷ng nh÷ng vÞ trÝ then chèt, ph¶i ®i ®Çu trong viÖc øng dông tiÐn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt. Ph¶i hoµn thµnh viÖc cñng cè, s¾p xÕp, ®iÒu chØnh c¬ cÊu, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. + §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, nhÊt lµ ph­¬ng thøc ®Çu t­ vèn cña nhµ n­íc cho c¸c doanh nghiÖp. Ph©n biÖt quyÒn cña chñ së h÷u vµ quyÒn kinh doanh cña doanh nghiÖp. + §æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ theo h­íng xo¸ bao cÊp, c¹nh tranh b×nh ®¼ng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, nép ®ñ thuÕ vµ cã l·i. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ: + KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lµ nßng cèt + Ph¸t triÓn hîp t¸c x· kinh doanh tæng hîp ®a nghµnh hoÆc chuyªn nghµnh + Nhµ n­íc gióp hîp t¸c x· ®µo t¹o c¸n bé, øng dông khoa häc, c«ng nghÖ th«ng tin më réng thÞ tr­êng, x©y dùng c¸c quü hç trî ph¸t triÓn hîp t¸c x·, gi¶i quyÕt nî. + KhuyÕn khÝch tÝch luü ph¸t triÓn vèn cña hîp t¸c x· Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ: + Cã vÞ trÝ quan träng, l©u dµi c¶ ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ + Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì vµ ph¸t triÓn + KhuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c tù nguyÖn Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n: + KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn réng r·i trong c¸c nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. + T¹o m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi vÒ chÝnh s¸ch ph¸p lý ®Ó ph¸t triÓn trªn nh÷ng h­íng ­u tiªn cña nhµ n­íc, kÓ c¶ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi + ChuyÓn thµnh doanh nghiÖp cæ phÇn, b¸n cæ phÇn cho ng­êi lao ®éng, liªn doang liªn kÕt víi nhau, víi kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ nhµ n­íc Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc: + Ph¸t triÓn ®a d¹ng d­íi c¸c h×nh thøc liªn doanh, liªn kÕt gi÷a kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc. + T«n träng lîi Ých thiÕt thùc cho c¸c bªn ®Çu t­ kinh doanh Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi: + Thµnh phÇn nµy bao gåm phÇn vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi vµo c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ë n­íc ta. + T¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thuËn lîi, tËp chung h­íng vµo s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi g¾n víi thu hót c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm. + C¶i thiÖn m«i tr­êng kinh tÕ vµ ph¸p lý ®Ó thu hót m¹nh vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi + Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh doanh ®an xen, hçn hîp nhiÒu h×nh thøc së h÷u, gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ng­êi trong n­íc vµ n­íc ngoµi + Ph¸t triÓn h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ cæ phÇn nh»m huy ®éng vµ sö dùng réng r·i vèn ®Çu t­ x· héi + Ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i víi quy m« phï hîp trªn tõng ®Þa bµn cô thÓ Víi nh÷ng biÖn ph¸p c¶i tiÕn nh­ trªn th× ®¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· ®­a ra mét sè chØ tiªu kinh tÕ tõ nay ®Õn n¨m 2005 lµ: Tæng GDP n¨m 2005 t¨ng gÊp 2 lÇn n¨m 1995, víi tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m lµ 7,5%; trong ®ã n«ng, l©m, ng­ nghiÖp t¨ng4,3%; c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng 10,8%; dÞch vô t¨ng 7,5% Gi¸ trÞ s¶n xuÊt t¨ng hµng n¨m: n«ng, l©m, ng­ nghiÖp lµ 4,8%; c«ng nghiÖp 13%; dÞch vô 7,5% Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 16% n¨m. + §Õn 2005 c¬ cÊu c¸c nghµnh trong GDP lµ: n«ng, l©m, ng­ nghiÖp 20-21%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng 38-39%, dÞch vô 41-42%, c¬ cÊu lao ®éng t­¬ng øng lµ: 56-57%; 20-21%; 23-24% Th­¬ng nghiÖp quèc doanh trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc. Nh­ chóng ta ®· biÕt, sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· lµm xuÊt hiÖn ph©n c«ng lao déng x· héi, ®­a ®Õn mét tÊt yÕu cã sù trao ®æi hµng ho¸ (H-H). Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn vµ chÕ ®é t­ h÷u ra ®êi ®· thóc ®Èy trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng më réng, dÉn ®Õn h×nh thµnh tiÒn tÖ cïng víi nã lµ l­u th«ng hµng ho¸ (H-T-H). Chuyªn m«n ho¸ trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn, khèi l­îng s¶n phÈm ®em ra trao ®æi ngµy cµng t¨ng, sinh ra nhu cÇu chuyªn m«n ho¸ viÖc l­u th«ng hµng ho¸. Mét sè ng­êi hoÆc tæ chøc t¸ch ra khái viÖc s¶n