Kiểm toán hoạt động chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam hiện nay

ng phần vốn này. Nhưng phần vốn tăng trong quá trình hoạt động lại không thuộc diện phải kiểm tra do đó việc định giá sai, nâng khống giá trị hay xảy ra. Vì vậy cần quy định kiểm toán bắt buộc với phần vốn góp tăng thêm của DN FDI và báo cáo kiểm toán về tăng vốn phải nộp Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính như BCTC hàng năm của DN FDI. Công khai kết quả kiểm toán hoạt động chuyển giá trên cơ sở tuân thủ pháp luật, chuẩn mực và quy trình kiểm toán. Nội dung và phạm vi công khai phải đầy đủ, trung thực kết luận và có bằng chứng kiểm toán, tuân thủ khuôn mẫu quy định và đáp ứng cho từng đối tượng sử dụng. Để việc công khai kết quả có chất lượng, minh bạch, cần nâng cao chất lượng kiểm toán, tăng cường soát xét chất lượng kiểm toán, hoàn thiện và công khai quy trình kiểm toán, quy trình công khai kết quả kiểm toán. 4.2. Đối với Kiểm toán nhà nước Xây dựng quy trình, hướng dẫn kiểm toán chuyển giá với sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ của các cơ quan hữu quan nhằm thu thập đầy đủ thông tin, giúp KTNN xây dựng, hoàn thiện cơ sở dữ liệu về DN FDI, xác định được đối tượng, chủ thể giao dịch chuyển giá. Tổ chức kiểm toán dạng chuyên đề độc lập chống chuyển giá. Tại Nhật Bản, một cuộc kiểm toán chuyển giá cần rất nhiều thông tin yêu cầu DN phải chuẩn bị do đó có thể kéo dài 1-3 năm, vì vậy KTNN cần xác định kiểm toán chuyển giá là đấu tranh lâu dài, có thể trải qua nhiều năm và tổ chức định kỳ với quy trình phù hợp (3- 5 năm, tiến tới thực hiện hàng năm) chuyên đề kiểm toán chuyển giá (kiểm toán quản lý giá trị chuyển giao tại DN); kiểm toán chuyên đề thuế tại DN FDI, có thể ưu tiên triển khai mô hình thứ nhất, khi đã ổn định có thể lựa chọn mô hình phù hợp mục tiêu kiểm toán. Điều chỉnh phương pháp kiểm toán từ đối chiếu thuế thành kiểm tra thu thập bằng chứng chấp hành pháp luật thuế (gồm kiểm toán giá trị chuyển giao của DN liên kết để phát hiện chuyển giá). Các phương pháp tính toán giá trị chuyển giao hợp lý đã trình bày ở đề xuất chung; phân tích để xác định và lựa chọn đối tượng so sánh độc lập, nguyên tắc trong xác định giá trị chuyển giao hợp lý... Xây dựng, sử dụng hợp lý hệ cơ sở dữ liệu cho kiểm toán quản lý giá trị chuyển giao như chi phí, giá cả hàng hóa, dịch vụ chuyển giao tập đoàn đa quốc gia, của giao dịch độc lập trong nước, quốc tế; phương pháp xác định giá trị chuyển giao của DN liên kết..., KTNN cần xây dựng hệ cơ sở dữ liệu độc lập, lưu trữ lịch sử kiểm toán và liên kết dữ liệu DN FDI với cơ quan thuế, tài chính, hải quan, ngân hàng, môi trường Xây dựng đội ngũ KTV trình độ cao nhằm nghiên cứu phát triển, đào tạo và tổ chức chỉ đạo nghiệp vụ kiểm toán giá trị chuyển giao tại KTNN khu vực, ưu tiên khu vực có nhiều DN FDI; có bộ phận chuyên trách kiểm toán quản lý giá trị chuyển giao. 760 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ FDI TOÀN CẦU VÀ ỨNG BIẾN CỦA DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH MỚI Hoàn thiện, bổ sung Luật KTNN: quy định chức năng kiểm toán của KTNN với thu ngân sách tại đối tượng nộp thuế để chống thất thu ngân sách, đảm bảo tuân thủ kiến nghị trong báo cáo kiểm toán và xác định chuyển giá, đối tượng và chủ thể chuyển giá. Để công việc thuận lợi, đặc biệt là việc KTNN tham gia chống chuyển giá, Luật KTNN cần xem xét điều chỉnh, bổ sung phù hợp chủ thể kiểm soát với hoạt động chuyển giá gồm Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước và KTNN. Chủ động phối hợp với các đơn vị, tổ chức để kiểm toán chuyển giá hiệu quả. KTNN có thể mời KTĐL, công ty thẩm định giá uy tín, tìm kiếm sự cộng tác và hỗ trợ của các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới, giúp KTNN Việt Nam học hỏi nhiều kinh nghiệm. 4.3. Đối với Kiểm toán độc lập Về tổ chức cuộc kiểm toán: Mặc dù kiểm toán chuyển giá là một phần trong kiểm toán BCTC, nhưng hoạt động chuyển giá thường diễn ra ở DN lớn, phức tạp tinh vi, vì vậy để đảm bảo thời gian, thuận tiện thu thập thông tin, cần linh hoạt kiểm toán riêng hoặc kết hợp kiểm toán BCTC. Nếu cuộc kiểm toán quy mô lớn, phạm vi rộng, ảnh hưởng lớn cần kiểm toán riêng. Ngược lại, kiểm toán kết hợp để tiết kiệm thời gian, chí phí nhưng phải chặt chẽ, nghiêm túc, cẩn thận ở mọi giai đoạn. Tương ứng với các loại hình và quy mô DN FDI, hình thức kinh doanh, các loại GDLK, tính chất hoạt động chuyển giá mà KTV có phương pháp khác nhau để thu thập bằng chứng đầy đủ, phù hợp. Nội dung kiểm toán cần thực hiện trên tất cả các phương diện chuyển giá. Khách thể kiểm toán tập trung vào DN FDI là thành viên của tập đoàn đa quốc gia và kiểm toán trên tất cả các phương diện vì có khả năng chuyển giá ở giao dịch hàng hoá, dịch vụ, ở cả yếu tố đầu vào hay kết quả đầu ra. Tăng cường trách nhiệm của KTĐL trong kiểm toán BCTC của DN FDI, đặc biệt DN FDI có dấu hiệu chuyển giá. Luật KTĐL quy định BCTC của DN FDI phải được kiểm toán, chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam cũng quy định rõ trách nhiệm của KTV trong xác định giá trị giao dịch với bên liên quan khi kiểm toán BCTC. Điều 48, Luật KTĐL đề cập “Bộ Tài chính quy định nội dung không được ngoại trừ trong báo cáo kiểm toán” [5]. Do đó, Bộ Tài chính có thể quy định KTĐL không được ra ý kiến ngoại trừ cho GDLK khi kết luận nhằm tăng cường trách nhiệm pháp lý để KTĐL tập trung hơn vào dấu hiệu chuyển giá, đòi hỏi KTV thực hiện tất cả các thủ tục kiểm toán cần thiết để thu thập đầy đủ bằng chứng nhằm khẳng định hoặc loại trừ nghi vấn chuyển giá và xác minh giá trị giao dịch với bên liên quan. Mở rộng hợp tác, trao đổi kinh nghiệm, thu thập thông tin đánh giá GDLK với đối tác nước ngoài. KTV và công ty kiểm toán lớn cần tham gia vào diễn đàn, tổ chức khu vực và thế giới về chính sách và phát triển kinh tế; tổ chức hội thảo chuyên đề với chuyên gia kiểm toán, thuế giúp KTV đúc rút kỹ thuật, trau dồi kỹ năng chuyên môn, trang bị phương tiện nhằm nắm bắt, cập nhật kiến thức về chuyển giá. 4.4. Điều kiện thực hiện Để tạo niềm tin, động lực thu hút nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam và đảm bảo chống chuyển giá, Chính phủ cần xây dựng hành lang pháp lý về FDI và chống chuyển giá đầy đủ và phù hợp: 761INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS: GLOBAL FDI AND RESPONSES OF FDI ENTERPRISES IN VIETNAM IN THE NEW CONTEXT Hoàn thiện hệ thống pháp luật và thủ tục hành chính về đầu tư nước ngoài, điều chỉnh chính sách FDI: sửa đổi, bổ sung quy định luật đầu tư nước ngoài, luật liên quan về thủ tục, điều kiện đầu tư, lĩnh vực, đối tượng ưu đãi nhất quán theo tiêu chí định lượng khi áp dụng công nghệ cao (tỷ lệ doanh thu, lao động chuyên môn, chất lượng, tính năng sản phẩm) bảo đảm phù hợp với cam kết quốc tế. Xây dựng Luật Chống chuyển giá, hoàn thiện quy định quản lý thuế với DN có GDLK. Nghị định 20/2017/NĐ-CP của Chính phủ ban hành với mục tiêu ngăn chặn hành vi chuyển giá, trốn thuế của DN FDI nhưng đã phát sinh nhiều bất cập khi triển khai. Trước tình hình đó, Bộ Tài chính đã ban hành Nghị định 68/2020/NĐ-CP và 132/2020/NĐ-CP sửa đổi, thay thế, bổ sung nội dung cần thiết, luật hoá một số nguyên tắc cơ bản nhằm tăng cường quản lý thuế với DN có GDLK. Nghị định mới có tạo được hành lang pháp lý vững chắc cho công tác chống chuyển giá hay không thì cần có thời gian để nhìn nhận. Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định thuế chặt chẽ, hướng đến phù hợp với thông lệ quốc tế về chuyển giá, đảm bảo công bằng quyền lợi và nghĩa vụ thuế giữa các thành phần kinh tế, khu vực, địa bàn; thu hẹp khoảng cách ưu đãi thuế các ngành, lĩnh vực, địa phương. Xây dựng chế tài xử phạt theo hướng tăng mức phạt và hình thức phạt với trường hợp chuyển giá và công ty KTĐL tư vấn chuyển giá, không phát hiện gian lận chuyển giá nghiêm trọng khi kiểm toán. Xây dựng, hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin quốc gia đồng bộ, thông suốt về dự án đầu tư, DN để các cơ quan chức năng, địa phương truy cập, khai thác tất cả các thông tin, số liệu liên quan đến DN FDI nhằm kiểm soát, quản lý, phục vụ công tác đánh giá, giám sát hiệu quả và ngăn chặn chuyển giá kịp thời. Hoàn thiện bộ máy chuyên trách chống chuyển giá là các cán bộ thuế, kiểm toán, hải quan, quản lý khu vực đầu tư nước ngoài đủ năng lực và có cơ chế kiểm tra liên ngành, chuyên ngành để ngăn ngừa và hạn chế chuyển giá của DN FDI.  5. KẾT LUẬN Việt Nam cần xem việc ứng phó chuyển giá là cuộc đấu tranh lâu dài, bền bỉ và cần lộ trình thích hợp để quản lý nhà nước về chuyển giá, bảo đảm hài hòa, cân đối lợi ích quốc gia và DN, giữa DN FDI và DN nội. Trong quá trình này, vai trò của kiểm toán rất quan trọng để làm trong sạch môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh của DN và lành mạnh nền tài chính quốc gia. Hy vọng với các đề xuất trong bài viết sẽ góp phần khắc phục hạn chế của công tác này, tạo cơ sở để cải thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động, vai trò của kiểm toán trong việc ngăn ngừa và chống chuyển giá tại Việt Nam hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Tài chính (2020), Nghị định 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế với DN có giao dịch liên kết, Hà Nội 2. Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2015-2020), Báo cáo Tình hình đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam, Hà Nội 3. Lê Thanh Hà (2017), Kiểm soát hoạt động chuyển giá trong các chi nhánh công ty đa quốc gia tại Việt Nam, luận án tiến sĩ kinh tế, Học viện tài chính 762 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ FDI TOÀN CẦU VÀ ỨNG BIẾN CỦA DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH MỚI 4. PGS,TS. Đinh Trọng Hanh (2018), Chuyển giá và những vấn đề đặt ra đối với KTNN, Tạp chí Nghiên cứu khoa học kiểm toán, số 132, 10/2018, Hà Nội 5. Quốc hội (2011), Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12, Hà Nội 6. Quốc hội (2015), Luật Kiểm toán nhà nước số 81/2015/QH13, Hà Nội 7. OECD (2017), Transfer Pricing Guidelines for Multinational Enterprises and Tax Administrations 8. Tổng cục Thuế (2014), Báo cáo thực trạng các thỏa thuận trước về giá chuyển nhượng, Hội thảo quốc tế Thực tiễn quản lý các thỏa thuận trước về giá tính thuế 9. Tổng cục Thuế (2014-2019), Các báo cáo tổng kết công tác thanh tra, kiểm tra của ngành Thuế 10. Wittendorff (2010) , Transfer Pricing and the Arm’s Length Principle in International Tax Law, Kluwer Law International 11. https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/doanh-nghiep-fdi-chuyen-gia-ngay-cang-nhieu- 1239765. html 12. https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/chuyen-gia-co-phai-hanh-vi-bat-hop-phap- 1172242.html 13. nhiem- kiem-toan-trong-chong-chuyen-gia-87918.aspx