Kháng sinh dùng trong thú y

9PhÇn I THUèC DïNG TRONG THó Y WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 10 Ch−¬ng I KH¸NG SINH DïNG TRONG THó Y A. Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi dïng kh¸ng sinh I. Cho¸ng ph¶n vÖ do kh¸ng sinh Ngay tõ 1902 nhµ sinh häc Ph¸p Richet vµ céng sù ®· nghiªn cøu t×nh tr¹ng miÔn dÞch víi ®éc tè Actinie (mét lo¹i hÕn biÓn) trªn ®éng vËt thÝ nghiÖm lµ chã Neptune. ¤ng ®· tiªm ®éc tè hÕn biÓn cho chã thÝ nghiÖm víi liÒu l−îng 0,10 mg/kg. Neptune lµ chã to khoÎ. Sau lÇn tiªm lÇn thø nhÊt kh«ng cã ph¶n øng g× râ rÖt. Sau ®ã tiªm lÇn thø hai liÒu nh− lÇn tr−íc, c¸c t¸c gi¶ chê ®îi sù miÔn dÞch ë chã Neptune. ThËt bÊt ngê, chØ mét phót sau khi tiªm, chã thÝ nghiÖm bÞ c¬n cho¸ng rÊt nÆng vµ chÕt. Ng−êi ta ®Æt tªn cho hiÖn t−îng nµy lµ cho¸ng ph¶n vÖ nghÜa lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ, kh«ng cã miÔn dÞch. Nhê ph¸t minh quan träng nµy, ®· gãp phÇn t×m hiÓu c¬ chÕ cña nhiÔm bÖnh tr−íc ®©y ch−a râ nguyªn nh©n nh−: - C¸c bÖnh do phÊn hoa (hen mïa) - Viªm kÕt m¹c mïa xu©n - BÖnh huyÕt thanh; hen phÕ qu¶n; mÒ ®ay; phï thanh qu¶n; phï m¾t; nhøc nöa ®Çu; dÞ øng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y - khi dïng kh¸ng sinh tiªm, uèng hoÆc tiÕp xóc víi kh¸ng sinh (Penicilin - Streptomycin...) chóng ta th−êng gÆp hiÖn t−îng cho¸ng ph¶n vÖ do kh¸ng sinh g©y ra. Tuy nhiªn ta cã thÓ gÆp hiÖn t−îng nµy ë chã - NhÊt lµ chã NhËt vµ chã lai. Cßn gia sóc kh¸c Ýt gÆp h¬n. TriÖu chøng cña cho¸ng ph¶n vÖ: - Sau khi tiªm hay uèng kh¸ng sinh Ýt phót con vËt cho¸ng v¸ng, lo¹ng cho¹ng, khã thë, m¹ch nhanh, kh«ng ®Òu, huyÕt ¸p tôt thÊp, cã con biÓu hiÖn co giËt, næi ban kh¾p c¬ thÓ - Øa ®¸i dÇm dÒ vµ sau ®ã h«n mª - chÕt. NhÑ hîn xuÊt hiÖn nhòng ph¶n øng dÞ øng. Ph¶n øng dÞ øng cã thÓ xuÊt hiÖn ë nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau: trªn da, h« hÊp, tim m¹ch, gan, thËn, thÇn kinh víi c¸c møc ®é kh¸c nhau tõ nhÑ ®Õn nÆng, còng cã khi dÉn ®Õn chÕt. II. DÞ øNG DO KH¸NG SINH 1. BÖnh huyÕt thanh Sau khi dïng kh¸ng sinh (Penicilin, Streptomycin - Sulfamit...) vµo ngµy thø 2 ®Õn ngµy thø 14. Con vËt bá ¨n, mÖt mái, ñ r÷, buån b·, cã triÖu chøng buån n«n, ch©n ®i lo¹ng cho¹ng, xiªu vÑo, do ®au khíp, s−ng nhiÒu h¹ch, sèt cao, mÈn ®á toµn th©n. NÕu chÈn ®o¸n chÝnh x¸c ngõng ngay kh¸ng sinh, con vËt sÏ mÊt dÇn nh÷ng triÖu chøng ®ã - Tr¸i l¹i nÕu cø tiÕp tôc dïng kh¸ng sinh vµ t¨ng liÒu l−îng sÏ lµm bÖnh ngµy cµng nÆng vµ dÉn ®Õn truy tim m¹ch vµ chÕt. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 11 2. BiÓu hiÖn ë da Næi mÒ ®ay, mÈn ngøa, phï mÆt, phï mÝ m¾t, phï m«i, phï thanh qu¶n, viªm da, chÊm xuÊt huyÕt ngoµi da. 3. BiÓu hiÖn ë hÖ m¸u Khi dïng kh¸ng sinh liÒu cao, g©y thiÕu m¸u t¸n huyÕt cÊp tÝnh. TriÖu chøng: Sèt cao, con vËt run rÈy do rÐt, buån n«n vµ n«n, kªu rªn do ®au ®Çu, ch¶y m¸u mòi, vµng da, ®au bông, gan vµ tø chi. XÐt nghiÖm m¸u lóc nµy hång cÇu gi¶m, b¹ch cÇu trung tÝnh gi¶m, sè l−îng b¹ch cÇu kh¸c l¹i t¨ng lªn. 4. BiÓu hiÖn ë nhiÒu thÓ bÖnh kh¸c Khß khÌ khã thë, thë rÝt, viªm phæi, viªm mµng ngoµi tim, viªm cø tim dÞ øng. III. HIÓU BIÕT TèI THIÓU KHI DïNG KH¸NG SINH 1. Ph¶i dïng kh¸ng sinh ®óng chØ ®Þnh HÇu hÕt c¸c kh¸ng sinh cã t¸c dông k×m h·m hoÆc tiªu diÖt c¸c vi khuÈn, chØ cã mét sè rÊt Ýt cã t¸c dông ®iÒu trÞ c¸c bÖnh do nÊm, ký sinh trïng vµ siªu vi trïng. NÕu ch−a thËt cÊp b¸ch, khi ch−a x¸c ®Þnh ®óng bÖnh ch−a nªn dïng kh¸ng sinh. Ph¶i chän kh¸ng sinh ®óng víi bÖnh v× mçi lo¹i kh¸ng sinh cã t¸c dông ®Æc hiÖu víi mét lo¹i vi khuÈn nhÊt ®Þnh. ThÝ dô: Ampicilin cã t¸c dông tèt víi bÖnh ®ãng dÊu lîn, nhiÖt th¸n gia sóc, phã th−¬ng hµn, bÖnh ®−êng h« hÊp vµ sinh dôc. Erythromycin: T¸c dông tèt víi viªm nhiÔm ®−êng h« hÊp (viªm phæi, viªm phÕ qu¶n - phæi, viªm mµng phæi) bÖnh ®−êng sinh dôc, ®−êng tiÕt niÖu (viªm ©m ®¹o, viªm tö cung, viªm niÖu ®¹o...) 2. Kh«ng dïng kh¸ng sinh trong nh÷ng tr−êng hîp sau - Penicilin - kh«ng dïng ®èi víi gia sóc cã tiÒn sö cho¸ng, dÞ øng. - Pinicilin chËm, Chloramphenicol, Tetracyclin, Streptomycin, Gentamycin, Kanamycin Sulfamid: kh«ng dïng cho gia sóc s¬ sinh. - Sulfamid, Tetracyclin, Rifampicin, Bactrim kh«ng dïng cho gia sóc cã thai vµ ®ang nu«i con b»ng s÷a mÑ. Khi thËt sù cÇn thiÕt míi dïng nh−ng ph¶i theo dâi cÈn thËn. 3. Sím dïng kh¸ng sinh khi ®· cã chØ ®Þnh - Ngay tõ ®Çu dïng kh¸ng sinh víi liÒu cao, kh«ng dïng liÒu nhá t¨ng dÇn ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng vi khuÈn nhên thuèc. Sau ®ã míi gi¶m liÒu dÇn khi bÖnh ®· ®ì. - Dïng thuèc ®ñ liÒu cho c¶ ®ît. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 12 VÝ dô: Sulfamid, Tetrcylin dïng Iiªn tôc tõ 6-8 ngµy. Cloramphenicol, Clotetracyclin dïng liªn tôc tõ 4-6 ngµy. - Dïng kh¸ng sinh liªn tôc cho ®Õn khi hÕt c¸c biÓu hiÖn nhiÔm khuÈn (sèt, s−ng khíp, sung h¹ch, ho, ®i Øa láng...) Sau ®ã dïng tiÕp tôc thªm 2-3 ngµy råi míi ngõng thuèc víi liÒu thÊp h¬n chót Ýt. - NÕu sau 5-6 ngµy ®iÒu trÞ kh«ng cã hiÖu qu¶ th× nªn thay kh¸ng sinh, hoÆc phèi hîp víi kh¸ng sinh kh¸c. 4. Dïng kh¸ng sinh víi thêi ®iÓm thÝch hîp trong mét ngµy C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña thuèc mµ uèng tr−íc hay sau b÷a ¨n. Tiªm mét lÇn hay chia nhiÒu lÇn. VÝ dô: C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña thuèc: - Cã ph©n hñy trong dÞch vÞ kh«ng - Tèc ®é hÊp thu nhanh hay chËm? - §µo th¶i nhanh hay chËm - Bµi tiÕt qua c¬ quan nµo Uèng thuèc buæi s¸ng khi ®ãi: Colistin, Polymycin Uèng tr−íc b÷a ¨n 1 giê: Penicilin V, Oxacilin Uèng gi÷a b÷a ¨n: Nitrofurantein, Acid Nalidixic. Uèng ngay s¸t b÷a ¨n: Chlotetracyclin, Symtomycin.. Uèng sau b÷a ¨n 2 giê: Erythromycin, Chloramphenicol Penicilin G: Tiªm b¾p 2-3 lÇn/ngµy. Penicilin procain: chØ cÇn tiªm b¾p 1 lÇn/ngµy. 5. CÇn phèi hîp kh¸ng sinh thÝch hîp víi tõng lo¹i vi khuÈn VÝ dô Øa ch¶y do Salmonela. Nªn phèi hîp Chloramphenicol vµ Tetracyclin. NhiÔm khuÈn do liªn cÇu t¸n huyÕt: nªn phèi hîp - Penicilin G vãi Tetracyclin. - Erythrommycin víi Tetracyclin. - Erythrommycin víi Pristinamycin. X¶y thai truyÒn nhiÔm do Brucella, nªn phèi hîp - Tetracyclin víÝ Streptomycin - Ampicilin víi Sulfamid - Fifampicin víi Tetracyclin. - Viªm phæi do phÕ cÇu: Nªn phèi hîp Penicilin G hoÆc Ampicilin víi Sulfamid; Ampicilin víi Gentamycin. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 13 6. CÇn chän kh¸ng sinh thÝch hîp ®Ó tr¸nh c¸c hiÖn t−îng vi khuÈn kh¸ng thuèc VÝ dô: - Tô cÇu tiÕt men Penicilanaza kh¸ng c¸c thuèc Penicilin G, Ampicilin, Colistin. - Liªn cÇu t¸n huyÕt kh¸ng thuèc Penicilin, Gentamycin. - C¸c liªn cÇu nhãm A vµ D, xo¾n khuÈn: kh¸ng c¸c thuèc Kanamycin vµ Gentamycin. 7. X¸c ®Þnh ®óng liÒu l−îng víi tõng lo¹i gia sóc LiÒu dïng: - Ngùa (500 kg): 1 - Lõa (200 kg): 1/2 - 1/3 - §¹i gia sóc cã sõng (400 kg 1/2 - 1 - TiÓu gia sóc cã sõng (60 kg): 1/5 - 1/6 - Lîn (60 kg): 1/5 - 1/8 - Chã (10 kg): 1/10 - 1/16 - MÌo (2 kg): 1/20 - 1/32 - Gia cÇm (2 kg): 1/20 - 1/40 X¸c ®Þnh liÒu theo c©n nÆng c¬ thÓ. VÝ dô Ampicilin uèng 10 - 20 mg/kg/ngµy chia 4 lÇn. IV. c¸cH PHßNG CHèNG TAI BIÕN DO KH¸NG SINH Nh÷ng tai biÕn do kh¸ng sinh cã thÓ hay gÆp ë chã c¶nh vµ gia sóc hiÕm quý - cßn c¸c lo¹i gia sóc kh¸c Ýt gÆp h¬n - hoÆc khi cã tai biÕn biÓu hiÖn nhÑ Ýt dÉn ®Õn lµm chÕt gia sóc. Tuy nhiªn viÖc ®iÒu trÞ cho gia sóc kh«ng thÓ kh«ng dïng ®Õn kh¸ng sinh ®−îc. Muèn phßng tai biÕn do kh¸ng sinh g©y ra chóng ta ph¶i thö ph¶n øng (Test). 1. Test nhá giät S¸t trïng da bông b»ng cån 700 nhá trªn da 1 giät dung dÞch muèi ®¼ng tr−¬ng (0,9%) c¹nh ®ã 4 cm nhá 1 giät kh¸ng sinh (1 ml cã 2 v¹n ®¬n vÞ). Sau 10 - 20 phót nÕu ë giät nhá kh¸ng sinh cã c¸c biÓu hiÖn ban ®á, phï nÒ, mÈn ngøa. KÕt luËn: Test nhá giät (+) tÝnh. Kh«ng dïng kh¸ng sinh nµy ®Ó tiªm cho gia sóc ®ã ®−îc. 2. Test lÈy da Test lÈy da nh¹y h¬n tÐt nhá giät 100 lÇn, s¸t trïng vïng da bông b»ng cån 700. Nhá 1 giät dÞch muèi ®¼ng tr−¬ng (0,9%), c¸ch ®ã 4 cm nhá tiÕp 1 giät dung dÞch kh¸ng sinh (1 ml cã 1 v¹n ®¬n vÞ). §Æt kim tiªm v« trïng trªn mÆt da (ë vïng cã c¸c giät dung dÞch) thµnh gãc 450 WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 14 chäc nhÑ ®Çu kim vµo da s©u ®é 1 - 1,5mm kh«ng lµm ch¶y m¸u, chØ lµ mét chÊm xuÊt huyÕt nhá. Sau 10 - 20 phót. ë vïng cã kh¸ng sinh, nÕu cã sÈn mÒ ®ay víi ®−êng kÝnh lín h¬n 5 mm th× kÕt luËn: Test lÈy da d−¬ng (+) tÝnh, gia sóc cã dÞ øng víi kh¸ng sinh nµy, kh«ng dïng ®Ó ®iÒu trÞ ®−îc. 3. Test kÝch thÝch - Qua niªm m¹c mòi: Nhá 2 - 3 giät dung dÞch muèi ®¼ng tr−¬ng (0,9%) vµo lç mòi bªn ph¶i. Sau 5 - 10 phót nÕu kh«ng cã ph¶n øng g× (h¾t h¬i, xæ mòi) th× lÊy b«ng tÈm dung dÞch kh¸ng sinh (1 ml cã 1 v¹n ®¬n vÞ) ®Æt vµo lç mòi bªn tr¸i. NÕu 5 - 10 phót xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng: ngøa mòi, h¾t h¬i, ch¶y n−íc mòi, khã thë th× kÕt luËn: Test kÝch thÝch d−¬ng (+) tÝnh. Gia sóc kh«ng dïng kh¸ng sinh nµy ®Ó ®iÒu trÞ ®−îc. Sau ®ã röa s¹ch - D−íi l−ìi: §Æt d−íi l−ìi mét liÒu thuèc kh¸ng sinh (b»ng 1/4 liÒu ®iÒu trÞ) th−êng lµ 1/4 - 1/2 viªn. Sau 10 - 20 phót nÕu cã c¸c triÖu chøng: phï l−ìi, phï m«i ngøa måm ban ®á th× kÕt luËn: Test d−íi l−ìi d−¬ng (+) tÝnh. Gia sóc kh«ng dïng ®−îc kh¸ng sinh nµy. Sau ®ã röa miÖng ngay b»ng n−íc s¹ch. V. C¸CH Xö Lý CHO¸NG PH¶N VÖ DO KH¸NG SINH TÊt c¶ c¸c lo¹i kh¸ng sinh ®Òu cã thÓ lµ nguyªn nh©n g©y cho¸ng ph¶n vÖ víi nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng, cã thÓ dÉn ®Õn chÕt con vËt (nhÊt lµ thó c¶nh, chã c¶nh, g©y thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ lín) chñ yÕu chóng ta kh«ng biÕt c¸ch ®Ò phßng kh«ng biÕt xö lý kÞp thêi vµ chÝnh x¸c. Sau khi uèng, nhÊt lµ tiªm kh¸ng sinh (penicilin G, Penicilin chËm, Streptomycin, Tetracyclin, Sulfamid, Biomycin...) vµ khi tiªm c¸c lo¹i vacxin phßng bÖnh cho gia sóc (vacxin Trivirovac - Tetradog - Hexadog... cho chã c¶nh - thó c¶nh vµ vacxin kh¸c cho ®éng vËt n«ng nghiÖp...). NÕu thÊy c¸c triÖu chøng: con vËt bån chån quay cuång, lo¹ng cho¹ng, thë khã, khß khÌ, c¸nh mòi phËp phång, mÖt mái, mÈn ngøa, mÒ ®ay, ban ®á ë vïng niªm m¹c, da máng, Ýt l«ng; sèt, h«n mª, ®ã lµ bÖnh c¶nh cña cho¸ng ph¶n vÖ. Tuy nhiªn, ë mçi con vËt biÓu hiÖn cã kh¸c nhau Ýt nhiÒu. CÇn xö lý nhanh, theo tr×nh tù sau: 1. §Ó con vËt n»m yªn n¬i kÝn giã, ®Çu h¬i thÊp vµ nghiªng vÒ mét bªn. 2. Tiªm d−íi da 0,2 - 0,3 ml dung dÞch Adrenalin 0,1% vµo n¬i tiªm kh¸ng sinh hay vacxin. Sau Ýt phót tim, m¹ch trë l¹i b×nh th−êng. NÕu sau 10 - 15 phót con vËt kh«ng thÊy tèt lªn, tiªm l¹i lÇn n÷a vÉn liÒu 0,2 - 0,3 ml dung dÞch Adrenalin 0,1% 3. NÕu sau lÇn tiªm Adrenalin 0,1% con vËt vÉn kh«ng tèt lªn, tim, m¹ch yÕu, mÖt mái... th× tiªm vµo tÜnh m¹ch (thËt chËm) 150 ml - 200 ml dung dÞch glucoza 5% cho 10kg thÓ träng trong ngµy. Cã thÓ cho thªm vµo dung dÞch Glucoza 5% mét l−îng 20 - 30 mg Prednisolon. NÕu triÖu chøng khã thë thªm 1 - 2 ml dung dÞch Aminofylin 2,4%. NÕu cã triÖu chøng suy tim thªm vµo 0,2 - 0,3 ml Strofantin 0,05%. 4. Cã thÓ cho con vËt uèng thªm an thÇn (Seducen) hay cho thë oxy (tÈm b«ng cã oxy cho con vËt ngöi). 5. CÇn tiªm cho sóc vËt thuèc chèng dÞ øng: Dimedron hoÆc Promethazin theo liÒu 2 ml/10 - 20 kg thÓ träng. 6. Sau khi con vËt trë l¹i b×nh th−êng cÇn theo dâi t×nh tr¹ng søc khoÎ - cho thªm liÒu tr×nh thuèc bæ. T¨ng søc ®Ò kh¸ng cña con vËt. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 15 B. C¸C LO¹I KH¸NG SINH PENICILIN G (Benzyl Penicilin) Penicilin lµ kh¸ng sinh thuéc nhãm Lactamin, ®−îc chiÕt xuÊt tõ nÊm Penicilin notatum, ngµy nay ®−îc lÊy tõ c¸c chñng lo¹i chän läc cña nÊm Penicilin crizogenum. 1. TÝnh chÊt Penicilin G tinh khiÕt lµ mét lo¹i bét kÕt tinh - tr¾ng tan m¹nh trong n−íc vµ kh«ng tan trong dÇu. Bét Pemcilin G bÒn v÷ng ë nhiÖt ®é th−êng vµ b¶o qu¶n trong kh« r¸o trong 3 n¨m. Dung dÞch Penicilin ë nhiÖt ®é 100C chØ gi÷ ®−îc trong 48 giê. Penicilin G qua ®−êng tiªu ho¸ bÞ dÞch vÞ ph©n huû ®Õn 80%, khã qua c¸c mµng n·o, phæi, khíp, khuÕch t¸n rÊt Ýt trong c¸c tæ chøc x−¬ng - xoang. Penicilin qua ®−êng tiªm truyÒn (b¾p, d−íi da, tÜnh m¹ch), thuèc lan to¶ nhanh ë m¸u, ®¹t nång ®é tèi ®a sau 15 phót, gi¶m dÇn sau 90 phót ®Õn 3 giê. Penicilin G rÊt Ýt ®éc - liÒu chÝ tö LD50 ®èi víi chuét b¹ch lµ 2.000.000 UI. Mét ®¬n vÞ quèc tÕ UI t−¬ng øng víi 0,59 - 0,60 Penicilin G - VËy 1 mg Penicilin G = 1670 UI. 2. T¸c dông - Penicilin G cã t¸c dông diÖt c¸c vi khuÈn gram (+) rÊt m¹nh: liªn cÇu, tô cÇu, phÕ cÇu, c¸c trùc khuÈn than uèn v¸n, ho¹i th− sinh h¬i. - Penicilin G kh«ng cã t¸c dông víi tô cÇu tiÕt men Penicilinnaza, tô cÇu tr¾ng, c¸c trùc khuÈn ®−êng ruét lao vµ virut. - Víi liÒu cao Penicilin G cã ho¹t tÝnh víi n·o cÇu, xo¾n khuÈn, haemophilus vµ mét sè actinomyces. 3. ChØ ®Þnh Penicilin G ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh: - BÖnh nhiÔm trïng do tô cÇu, liªn cÇu ë vËt nu«i. - BÖnh nhiÖt th¸n, ung khÝ th¸n tr©u bß. - BÖnh uèn v¸n ë gia sóc. - BÖnh ®ãng dÊu ë lîn. - BÖnh viªm phæi, viªm häng, phÐ qu¶n, thanh qu¶n ë vËt nu«i. - NhiÔm khuÈn huyÕt, ho¹i th− ë vËt nu«i. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 16 - Viªm tuû x−¬ng, viªm khíp ë vËt nu«i. - Viªm thËn, viªm bµng quang, ®−êng tiÕt niÖu ë vËt nu«i. - Viªm vó c¸c loµi gia sóc. - Viªm ®−êng sinh dôc do nhiÔm khuÈn vµ sau khi ®Î ë gia sóc. - Viªm m¾t ë vËt nu«i. 4. LiÒu l−îng - Tiªm tÜnh m¹ch, b¾p thÞt, d−íi da hay phóc m¹c víi liÒu chung: 5.000 - 10.000 UI/kg thÓ träng/ngµy/ LiÒu tèi ®a cho gia sóc non: 60.000 - 120.000 UI/ngµy. - Tr©u bß: 2.000.000 - 3.000.000 UI/ngµy chia 2-3 lÇn. - Dª, cõu, lîn: 1.000.000 - 2.000.000 UI/ngµy chia 2 - 3 lÇn. - Chã mÌo: 300.000 - 500.00 -UI/ngµy chia 2 - 3 lÇn. - Gia cÇm: 200.000 UI cho 10 gµ, vÞt, ngan ngçng. - Mì penicilin 1% nhá m¾t, b«i vÕt th−¬ng ngoµi da. - Phun: ®iÒu trÞ bÖnh ®−êng h« hÊp. 5. Tai biÕn do Penicilin Th−êng hay gÆp ë gia sóc nhá, chã c¶nh, thó c¶nh. Khi dïng Penicilin kh«ng ®óng chØ ®Þnh hay ë nh÷ng con vËt cã c¬ ®Þa dÞ øng. - Sèc ph¶n vÖ vµ tai biÕn dÞ øng nghiªm träng: con vËt bån chån khã chÞu, thë nhanh, tim ®Ëp rÊt nhanh huyÕt ¸p h¹, mÊt tri gi¸c. ThÓ nhÑ h¬n lµ co th¾t phÕ qu¶n, con vËt thë khß khÌ, thë khã, mÖt mái, ngoµi da vµ niªm m¹c næi mÒ ®ay, phï, kh«ng can thiÖp sím cã thÓ chÕt rÊt nhanh. ThÓ nÆng con vËt chÕt sau 15 phót. - Tai biÕn ngoµi da: Sau mét, hai ngµy dïng kh¸ng sinh con vËt ngøa ng¸y khã chÞu, toµn th©n næi mÒ ®ay, ®á rùc, phï nÒ. - Cã nh÷ng con vËt ph¶n øng chËm hon: lóc ®Çu ban ®á d¹ng lÊm tÊm, sau chuyÓn sang mµy ®ay, ®«i khi ph¸t ban mäng n−íc, ®á da, nhiÔm trïng, dÉn ®Õn lë loÐt nhiÔm khuÈn, tuét da hµng m¶ng. Cuèi cïng dÉn ®Õn nhiÔm khuÈn toµn th©n vµ chÕt. - Tai biÕn ®−ßng ruét: N«n möa, ®i Øa ch¶y, mÖt mái. Chó ý: - Kh«ng nªn dïng Penicilin qu¸ 1 tuÇn. NÕu kh«ng cã t¸c dông ph¶i thay thuèc kh¸c, hoÆc phèi hîp víi thuèc kh¸c nh− Streptomycin - Sulfamid ®Ó t¨ng hiÖu lùc. - Kh«ng dïng cho gia sóc ®ang nu«i con v× ¶nh h−ëng ®Õn viÖc tiÕt s÷a. - Khi cã tai biÕn, ph¶i can thiÖp sím vµ ngõng ngay thuèc WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 17 PENIClLIN V (Oxaxilin, Vegacilin) Penicilin V lµ mét trong nh÷ng kh¸ng sinh thuéc nhãm Beta lactamin. Penicilin V bÒn v÷ng trong m«i tr−êng acid kh«ng bÞ ph©n huû trong dÞch vÞ - gi÷ l©u trong d¹ dµy vµ ph¸t huy t¸c dông cña nã trong ®−êng tiªu ho¸, dïng ë d¹ng uèng. Mçi viªn nÐn chøa 200.000 UI Phenoximethyl Penicilin. 1. TÝnh chÊt Pemcilin V bét tinh khiÕt tr¾ng, tan trong n−íc vµ kh«ng tan trong dÇu. Bét Penicilin V bÒn v÷ng ë nhiÖt ®é th−êng trong 3 n¨m, trong thó y dïng ®Ó uèng Ýt khi dïng ®Ó tiªm. RÊt an toµn cho gia sóc s¬ sinh. 2. T¸c dông Dïng trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp nhiÔm khuÈn mµ c¸c vi khuÈn nµy nh¹y c¶m víi Penicilin nhÊt lµ ®èi víi gia sóc non. Penicilin V cã t¸c dông diÖt c¸c vi khuÈn gram (+) liªn cÇu, tô cÇu, phÕ cÇu, trùc khuÈn than, uèn v¸n, ho¹i th− sinh h¬i. 3. ChØ ®Þnh Penicilin V ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh: - C¸c bÖnh nhiÔm khuÈn do tô cÇu, liªn cÇu cña gia sóc non: Viªm rèn, viªm da, viªm c¬, vÕt th−¬ng nhiÔm khuÈn viªm m¾t, viªm tai ngoµi. - Viªm ®−êng h« hÊp trªn: viªm häng, khÝ qu¶n, thanh qu¶n ë vËt nu«i. - Viªm phÕ qu¶n - phæi, Viªm phæi ë vËt nu«i. - Viªm ®−êng tiÕt niÖu ë gia sóc. 4. LiÒu l−îng Cho uèng lóc con vËt ®ãi - trong b÷a ¨n 1 giê hay sau b÷a ¨n 3 giê. LiÒu chung: 40-60mg/kg thÓ träng/ngµy chia lµm 3 lÇn. Chó ý: - ChØ giÕt thÞt gia sóc sau 3 ngµy uèng thuèc. - Sau 24 giê dïng thuèc: s÷a chØ ®−îc cho gia sóc uèng. Ng−êi ph¶i sau 36 giê dïng thuèc. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 18 PROCAIN - BENZYL PENICILIN (Novocin - Penicilin) Procain - benzyl Penicilin lµ hçn hîp Pemcilin G víi Penicilin procain. Lµ lo¹i Penicilin chËm, khi vµo c¬ thÓ thuèc ®−îc gi÷ l©u, ®Ëm ®é cao Penicilin trong m¸u trong mét thêi gian dµi vµ ®µo th¶i chËm qua ®−êng thËn (sau 1 - 2 ngµy) nªn chØ cÇn tiªm ë kho¶ng c¸ch 12 - 24 giê - 48 giê mét lÇn. Thuèc rÊt Ýt hoµ tan trong n−íc, trong dÇu. 1. ChØ ®Þnh Procain - benzyl Penicilin ®−îc dïng trong c¸c tr−êng hîp sau: - BÖnh ®ãng dÊu lîn. - BÖnh viªm phæi, viªm ®−êng h« hÊp ë vËt nu«i. - C¸c vÕt th−¬ng nhiÔm khuÈn ë gia sóc. - BÖnh nhiÖt th¸n tr©u, bß, ngùa. - BÖnh thÊp khíp ë gia sóc. - BÖnh viªm cèt tuû vËt nu«i. - Dïng ®Ó ng¨n ngõa bÖnh t¸i ph¸t. 2. LiÒu l−îng Dïng tiªm d−íi b¾p, d−íi da. - LiÒu chung: 5.000 - 20.000 UI/kg thÓ träng/ngµy. - Tr©u bß: 3.000.000 - 6.000.000 UI/ngµy chia 2 - 3 lÇn lo¹i 300 - 350 kg. - Dª, cõu, lîn: 2.000.000 - 3.000.000 UI/ngµy chia 2 - 3 lÇn lo¹i 60 - 200 kg. - Chã mÌo: 400.000 - 500.000 UI/ngµy chia 2 - 4 lÇn lo¹i 5 - 10 kg. - Gia cÇm: 200.000 UI cho 10 gµ to lo¹i 1,5 - 2 kg/con. Chó ý: - Procain - benzyl Penicilin ®ãng lä 500.000 UI vµ 1.000.000 UI. Khi dïng pha víi n−íc cÊt tiªm hay n−íc sinh lý. - Kh«ng dïng ®Ó ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn th−êng vµ víi gia sóc s¬ sinh. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 19 AMPICILIN (Sermicilin, Ampicil, Penbritin, Albipen, Pemiclin, Ambiotic...) Ampicilin thuéc lo¹i Penicilin b¸n tæng hîp nhãm A thuéc hä kh¸ng sinh Beta-lactamin. 1. TÝnh chÊt Ampicilin cã tªn ho¸ häc lµ axit 6-(2 amino 2 phenyl acetomido) penicilanic - thuéc b¶ng C. Ampicilin lµ chÊt bét mµu tr¾ng, hoµ tan trong n−íc. 2. T¸c dông Ampicilin cã t¸c dông diÖt khuÈn cao, c¶ vi khuÈn gram (+) vµ gram (-). §Æc biÖt víi tô cÇu khuÈn, liªn cÇu, phÕ cÇu, lËu cÇu, n·o cÇu. Escherichia coli, Corybebacterium pyogenes, Samonella Shigella, Pasteurella, Spirochetta, Leptospira, Mycoplasma klebsiela pneumoniae. - §èi víi vi khuÈn gram (+) Ampicilin cã t¸c dông t−¬ng tù nh− Benzyl peneciIin nh−ng bÒn v÷ng h¬n trong m«i tr−êng toan tÝnh. - §èi víi vi khuÈn gram (-), Ampicilin cã t¸c dông nh− Tetracyclin, Chloramphenicol nh−ng Ýt ®éc h¬n. - Ampicilin kh«ng t¸c dông víi tô cÇu tiÕt men Penicilinaza vµ trùc khuÈn mñ xanh. - Ampicilin hÊp thu nhanh vµo m¸u, lan to¶ ®Òu vµo c¸c tæ chøc vµ dÞch c¬ thÓ - th¶i chñ yÕu qua thËn, Ýt ®éc. 3. ChØ ®Þnh Ampicilin dïng ®Ó ch÷a c¸c bÖnh: - Viªm ®−êng h« hÊp: viªm phæi, viªm phÕ qu¶n, viªm thanh qu¶n - viªm tai gi÷a ë vËt nu«i. - NhiÔm khuÈn ®−êng niÖu: viªm thËn, bÓ thËn, bµng quang, tiÒn liÖt tuyÕn ë gia sóc. - NhiÔm khuÈn ®−êng ruét: bÖnh phã th−¬ng hµn ngùa, lîn, bª, nghÐ, gia cÇm; lþ trùc khuÈn, Øa ch¶y, viªm ruét, ph©n tr¾ng ë lîn. - NhiÔm khuÈn huyÕt; tô huyÕt trïng tr©u bß, ngùa, gµ. §ãng dÊu lîn; nhiÖt th¸n tr©u bß. - Viªm tói mËt ë gia sóc. - NhiÔm trïng ®−êng sinh dôc: viªm ©m ®¹o, viªm tö cung, nhiÔm trïng sau khi ®Î ë gia sóc c¸i. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 20 4. LiÒu l−îng Tiªm b¾p, d−íi da, uèng, thôt vµo ©m ®¹o, tö cung. * Tiªm b¾p, d−íi da - LiÒu chung: 10 - 20 mg/kg thÓ träng/ngµy - Tr©u bß: 3.000 - 6.000 mg/ngµy, lo¹i 300 - 350 kg/con - Bª nghÐ: 600-2.000 mg/ngµy, lo¹i 60-100kg/con - Lîn: 1.000-2.000 mg/ngµy, lo¹i 50-100kg/con - Chã: 400-800 mg/ngµy, lo¹i 5-10kg/con. * Cho uèng: - LiÒu chung: 30 - 50 mg/kg thÓ träng - Lîn: 50 mg/kg thÓ träng - Gµ: 50 - 100 mg/lÝt n−íc uèng - Chã: 40 - 50 mg/kg thÓ träng - Gia sóc kh¸c: 25 mg/kg thÓ träng. * Thôt vµo tö cung, ©m ®¹o: - Ngùa, tr©u bß: 400 - 800 mg/con - Dª, cõu, lîn: 100 - 400 mg/con Chó ý: - Kh«ng ®−îc tiªm thuèc vµo tÜnh m¹ch. - Kh«ng dïng cho gia sóc cã ph¶n øng dÞ øng víi Penicilin. - Kh«ng trén Ampicilin víi Kanamycin, Gentamycin, Tetracyclin, Erythromycin vµ Chloramphenicol. - Ampicilin hoµ n−íc sinh lý gi÷ ®−îc trong 8 giê, Ampicilin uèng gi÷ ®−îc 10 ngµy trong l¹nh - Kh«ng dïng Ampicilin cho thá. 5. Tr×nh bµy Ampicilin 500. (Bét pha tiªm Ampicilin RP. 500 mg). Thµnh phÇn: Mçi lä chøa Ampicilin sodium 500 mg. C¸ch sö dông vµ liÒu l−îng: WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 21 Pha l−îng bét trong lä víi n−íc cÊt tiªm 3 - 5 ml, tiªm d−íi da -hoÆc b¾p thÞt. Tiªm 2 lÇn mét ngµy - tiªm liªn tôc 3 - 5 ngµy. Loµi gia sóc BÖnh do vi khuÈn gram (+): 7-10mg/kg BÖnh do vi khuÈn gram (-): 15mg/kg Ngùa (100 kg) 1-2 lä 3 lä Bß, dª, lîn (50 kg) 1 lä 1,5 lä Chã (10 kg) 500 mg (1 lä) 500 mg (1 lä) Lîn con (5 kg) 100 mg (1/5 lä) 200 mg (1/5 lä) B¶o qu¶n: N¬i kh«, r©m m¸t (tèi ®a 250C) H¹n dïng: 3 n¨m. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 22 LINCOMYClN (Lincomycin, Lincolnensis, Mycivin...) Lincomycin lµ kh¸ng sinh ph©n lËp tõ nÊm Streptomyces-lincolnensis. Hoµ tan d−íi d¹ng Chlohydrat - Lincocin 1. T¸c dông Lincomycin cã t¸c dông diÖt c¸c vi khuÈn gram (+) nhÊt lµ tô cÇu ®· kh¸ng víi kh¸ng sinh th«ng dông. T¸c dông trªn c¸c vi khuÈn yÕm khÝ, tô cÇu, tiÓu cÇu, phÕ cÇu. C¸c trùc khuÈn: than, uèn v¸n, b¹ch cÇu, ho¹i th− sinh h¬i. Lincomycin kh«ng t¸c dông víi× c¸c khuÈn gram (-) vµ nÊm Sau khi tiªm vµo c¬ thÓ ®Ëm ®é Lincomycin ®¹t tèi ®a trong m¸u sau 2-4 giê. KhuÕch t¸n tèt vµo trong c¸c tæ chøc x−¬ng. 2. ChØ ®Þnh - §Æc trÞ viªm phæi, viªm phÕ qu¶n, viªm h¹ch nh©n - BÖnh viªm xoang, viªm cèt tuû gia sóc. 3. LiÒu l−îng Uèng: - Gia sóc lín: 1,5 - 2 gam/ngµy chia 2 - 3 lÇn. - Gia sóc nhá 300 - 500 mg/ngµy chia 2 - 3 lÇn (viªn 0,25g t−¬ng ®−¬ng 25 v¹n ®¬n vÞ). Tiªm: B¾p hay tÜnh m¹ch. - Gia sóc lín: 1,0 - 1,5 gam/ngµy chia 2 - 3 lÇn. - Gia sóc nhá: 400 - 800 mg/ngµy chia 2 - 3 lÇn. - TruyÒn tÜnh m¹ch: Mçi lÇn 600 mg hoµ tan 250 ml dung dÞch Glucoza 5% trong thêi gian 2 giê. Chó ý: - Mét lä Lincomycin: 0,6 gam. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 23 TETRACYCLIN Tetracyclin lµ kh¸ng sinh tiªu biÓu cña nhãm kh¸ng sinh Tetracyclin, ®−îc chiÕt xuÊt tõ viÖc nu«i cÊy nÊm Strytomyces aureofocicus hay Streptomyces virilifacieus. Tetracyclin tù nhiªn gèm 3 thuèc: Tetracyclin, Chlotetracyclin vµ Oxytetracyclin. 1. TÝnh chÊt Tetracyclin lµ chÊt bét kÕt tinh mµu vµng tèi, kh«ng cã mïi, gÇn nh− kh«ng cã vÞ, Ýt hoµ tan trong n−íc ( 1/670), tan trong cån (1/100). Tetracyclin bÒn v÷ng ë tr¹ng th¸i kh« vµ nhiÖt ®é th−êng d−íi t¸c dông cña ¸nh s¸ng, ®é Èm Tetracyclin bÞ biÕn mµu sÉm l¹i (oxyd ho¸). Sau khi tiªm, thuèc hÊp thu nhanh vµo c¬ thÓ, nång ®é thuèc ®¹t cao nhÊt trong huyÕt thanh sau 4 - 8 giê vµ duy tr× trong vßng 36 - 48 giê. Thuèc bµi tiÕt qua thËn, qua mËt vµ qua s÷a, khi cho uèng thuèc ®−îc hÊp thô chñ yÕu t¹i ruét non sau ®ã ph©n phèi kh¾p c¬ thÓ. 2. T¸c dông Cã t¸c dông k×m khuÈn víi hÇu hÕt c¸c vi khuÈn gram (+) vµ gram (-). T¸c dông ®Æc biÖt víi Pasteurella, Brucela Haemophilus, Coryne bacterium, phÈy khuÈn. Ngoµi ra Tetracyclin cßn t¸c dông víi tô cÇu khuÈn, liªn cÇu khuÈn, phã th−¬ng hµn, trùc khuÈn ®ãng dÊu, E.Coli Tetracyclin còng cã ho¹t tÝnh víi c¶ Mycoplasma, Ricketsia vµ Chlamydia. C¸c vi khuÈn gram (-) nh¹y c¶m víi Tetracyclin h¬n vi khuÈn gram (+). T¸c dông yÕu h¬n víi tô cÇu, liªn cÇu. Kh«ng t¸c dông víi trùc khuÈn lao, trùc khuÈn mñ xanh proteus vµ nÊm... 3. ChØ ®Þnh Tetracyclin ®−îc dïng trong c¸c bÖnh: - NhiÔm khuÈn ®−êng ruét, Øa ch¶y do E.Coli, Salmonella lþ trùc khu©n, lþ amip ë gia sóc. - NhiÔm khuÈn ®−êng h« hÊp: viªm häng, viªm phÕ qô¶n, viªm mµng phæi cã mñ cña tÊt c¶ c¸c loµi gia sóc, gia cÇm. - BÖnh s¶y thai truyÒn nhiÔm cña c¸c thó nhai l¹i. - NhiÔm khuÈn ®−êng sinh dôc, viªm tö cung ë gia sóc. - Viªm vó ë gia sóc. - NhiÔm khuÈn ®−êng tiÕt niÖu gia sóc. - NhiÔm khuÈn da ë gia sóc. - Viªm m¾t ë gia sóc. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 24 4. LiÒu l−îng Kh«ng tiªm m¹ch m¸u. Tiªm b¾p thÞt. - Tr©u, bß, ngùa: 5 - 10 mg/kg thÓ träng chia 2 lÇn trong ngµy. - Dª, cõu, lîn: 10 - 15 mg/kg thÓ träng chia 2 lÇn trong ngµy. - Chã, mÌo, thá: 30 - 50 mg/kg thÓ träng chia 2 lÇn trong ngµy. Khi tiªm b¾p, thuèc g©y ®au cho gia sóc nhÊt lµ khi tiªm liÒu lín h¬n 100 mg, nªn th−êng kÕt hîp Tetracyclin víi Novocain. §Ó tr¸nh tiªm nhiÒu lÇn trong ngµy, trong thó y th−êng dïng chÕ phÈn nhò t−¬ng thuèc trong dÇu, chøa 25 mg Tetracyclin chlohydrat trong 1ml. - Tr©u, bß, ngùa: 15 mg nhò t−¬ng dÇu/kg thÓ träng dïng trong 36 - 48 giê, tiªm b¾p. - Dª, cõu, lîn: 20 - 30 mg nhò t−¬ng dÇu/kg thÓ träng dïng trong 24 - 48 giê. Cho uèng: - Tr©u, bß, ngùa: 20 - 30 mg/kg thÓ träng chia 2 - 3 lÇn trong ngµy - Dª, cõu, lîn: 30 mg/kg thÓ träng chia 2 - 3 lÇn trong ngµy - cho uèng hay trén lÉn thøc ¨n víi tû lÖ 600 - 1000 ppm. - Chã, mÌo, thá: 50 - 80 mg/kg thÓ träng chia 2 - 3 lÇn trong ngµy. Cho vµo n−íc, s÷a, ch¸o. Chó ý: - §Ó ch÷a lþ gia sóc non: uèng 20 - 30 mg/kg thÓ träng, dïng liªn tiÕp trong 2 - 3 ngµy. - Ch÷a bÖnh phã th−¬ng hµn vµ tróng ®éc do rèi lo¹n tiªu ho¸ ë bª: uèng 20 - 30 mg/kg thÓ träng, ngµy uèng 2 lÇn, liªn tiÕp trong 2 - 3 ngµy. - §Ó phßng vµ trÞ bÖnh b¹ch lþ gµ, th−¬ng hµn, tô huyÕt trïng, cÇu trïng gµ: 1g cho 1000 gµ. - Tetracyclin cßn dïng ®Ó kÝch thÝch gia sóc non mau lín. WWW.RUMENASIA.ORG/VIETNAM 25 Dïng ngoµi: Thuèc mì Tetracyclin 3%: - Dïng tra m¾t. - Ch÷a viªm vó tr©u bß : b¬m vµo vó 24 - 3