Kết quả nghiên cứu và chuyển giao công nghệ lĩnh vực công nghiệp rừng giai đoạn 2011-2020 và định hướng đến 2030

nh mẽ ở Việt Nam như hiện nay. Ngoài ra, số nhiệm vụ KHCN lại không đều ở các lĩnh vực, đặc biệt là các nhiệm vụ nghiên cứu về Cơ khí và Công trình lâm nghiệp, về khoa học gỗ,... - Hợp tác quốc tế cho các hoạt động KHCN trong thời gian qua cũng còn tương đối ít, chưa khai thác hết tiềm năng của lĩnh vực. - Nhiều kết quả nghiên cứu đã được công bố nhưng chuyển giao vào sản xuất còn chậm vì còn thiếu các hoạt động chuyển giao và chưa được triển khai rộng rãi trên các vùng, các khu vực sản xuất chế biến gỗ lớn trong nước và một phần bởi chưa có cơ chế đảm bảo quyền lợi cho các sản phẩm công nghệ. - Đa số các nhiệm vụ KHCN chỉ được thực hiện trong một thời gian từ 2-3 năm, sau khi kết thúc nhiệm vụ thì việc đầu tư cho nghiên cứu sản xuất thử nghiệm và chuyển giao sản xuất, bảo vệ các mô hình nghiên cứu thực nghiệm để tiếp tục theo dõi, đánh giá và tạo ra sản phẩm cuối cùng là rất khó khăn do kinh phí ít. - Cơ sở vật chất kỹ thuật về trụ sở làm việc, phòng thí nghiệm, hiện trường nghiên cứu thực nghiệm của các đơn vị nghiên cứu và chuyển giao công nghệ nhìn chung chưa đáp ứng được hết các yêu cầu nghiên cứu mới hiện nay. - Hệ thống dịch vụ KH&CN, bao gồm thông tin KH&CN, tư vấn chuyển giao công nghệ, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng của ngành còn hạn chế cả về cơ sở vật chất và năng lực cung cấp dịch vụ đáp ứng các yêu cầu của sản xuất và hội nhập quốc tế. Ứng dụng công nghệ thông tin trong sản xuất và quản lý sản xuất chế biến gỗ, lâm sản xuất khẩu còn hạn chế. - Hoạt động nghiên cứu và chuyển giao khoa học kỹ thuật của các đơn vị hiệu quả chưa cao, trong khi sự tham gia của doanh nghiệp, sự liên kết giữa nhà nước và doanh nghiệp còn hạn chế, chưa thu hút được các doanh nghiệp lớn tham gia nghiên cứu, ứng dụng chuyển giao KHCN. III. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH NGHIÊN CỨU VÀ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ LĨNH VỰC CÔNG NGHIỆP RỪNG ĐẾN NĂM 2030 3.1. Bối cảnh chung - Các Doanh nghiệp xuất khẩu gỗ sang thị trường châu Âu cần thực hiện nghiêm túc Hiệp định FLEGT về kiểm soát nguồn gốc gỗ. Nếu thực thi thành công FLEGT, cơ hội lớn sẽ mở ra cho ngành chế biến gỗ, không chỉ thị trường EU mà cả các thị trường lớn khác như Mỹ và Nhật Bản. Hiệp định cũng sẽ giúp Việt Nam xây dựng một nền tảng gỗ sạch, minh bạch, hợp pháp đi vào các thị trường khác; giúp Việt Nam cải thiện thể chế về quản lý rừng, giải quyết tình trạng khai thác và trao đổi thương mại gỗ trái phép, góp phần phát triển bền vững ngành chế biến gỗ xuất khẩu. - Công nghệ 4.0 trong chế biến gỗ và lâm sản yêu cầu các nghiên cứu đỉnh cao, có tính khoa học và thực tiễn và khả năng ứng dụng các kết quả khoa học công nghệ tiên tiến trong sản xuất. - Tốc độ đổi mới công nghệ và thiết bị hiện đại, vật liệu mới, quản trị sản xuất tiên tiến ở các doanh nghiệp diễn ra nhanh chóng, tốc độ nhanh. - Thành công của Việt Nam về xuất khẩu đạt tốc độ nhanh, nhưng doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu chỉ đạt khoảng 30% trong tổng số 9,3 tỷ USD, còn lại 70% chủ yếu vẫn là các doanh nghiệp FDI chủ lực quyết định doanh số xuất khẩu đồ gỗ. - Cơ sở vật chất, trang thiết bị nghiên cứu của các cơ sở còn rất nhiều hạn chế và có thể nói là tụt hậu so với nhiều nước có nền công nghiệp chế biến gỗ phát triển. 82 3.2. Định hướng phát triển nghiên cứu và chuyển giao công nghệ lĩnh vực công nghiệp rừng đến năm 2030 - Xây dựng các quy trình công nghệ, thiết kế chế tạo thiết bị, nguyên liệu phụ trợ tiên tiến trong khai thác, bảo quản, chế biến gỗ, lâm sản ngoài gỗ đáp ứng yêu cầu trong nước và xuất khẩu. - Nghiên cứu ứng dụng công nghệ vật liệu mới, gia công gỗ tiên tiến, biến tính gỗ, lâm sản để nâng cao giá trị sử dụng gỗ cho các loài cây trồng rừng chủ lực; nghiên cứu công nghệ tạo vật liệu mới, vật liệu phụ trợ: Keo dán, chất phủ, chất bảo quản gỗ thân thiện môi trường. - Nghiên cứu ứng dụng công nghệ 4.0 vào trong khai thác, quản trị số, chế biến gỗ, lâm sản, truy xuất nguồn gốc xuất xứ sản phẩm gỗ và Lâm sản. Ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ tự động hóa nhằm tiết kiệm nguyên liệu, thời gian và nâng cao hiệu quả sử dụng trong chế biến và bảo quản lâm sản. - Ứng dụng các phần mềm trong truy xuất nguồn gốc xuất xứ gỗ, kiểm soát chất lượng sản phẩm gỗ. Ứng dụng rôbốt thông minh, công nghệ in 3D, gia công gỗ công nghệ cao. - Nghiên cứu phát triển nội thất thông minh, tích hợp các tiện ích trên nền tảng kết nối vạn vật, nâng cao chất lượng và mở rộng công năng cho sản phẩm đồ gỗ nội thất, ứng dụng các giải pháp thông minh trong thiết kế sản phẩm nội thất cho các không gian ở, không gian làm việc. - Xây dựng quy trình công nghệ sản xuất các ngành hàng đồ gỗ, mây tre đan xuất khẩu theo chuỗi sản xuất. - Xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn về xuất, nhập khẩu các sản phẩm lâm sản và vật tư hóa chất phụ trợ... - Triển khai, xây dựng các nhiệm vụ nghiên cứu KHCN theo các chương trình lớn, mang tính tổng hợp, liên hoàn theo chuỗi giá trị sản xuất chế biến gỗ và lâm sản. 3.3. Giải pháp phát triển nghiên cứu và chuyển giao công nghệ lĩnh vực công nghiệp 3.3.1. Tăng cường đầu tư, nâng cao năng lực cho tổ chức nghiên cứu Viện/Trường - Tăng cường năng lực, tính năng động trong công tác nghiên cứu và chuyển giao; rà soát, nâng cấp các cơ sở nghiên cứu chuyển giao, tăng cường năng lực của hệ thống nghiên cứu; nhập khẩu thiết bị, bí quyết công nghệ phù hợp từ nước ngoài. - Tập trung đầu tư xây dựng các trung tâm nghiên cứu trọng điểm và chuyển giao chế biến gỗ công nghệ cao; Phòng thí nghiệm Trọng điểm Quốc gia/Trung tâm quốc gia kiểm định chất lượng sản phẩm gỗ Quốc gia. Những trung tâm này thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, đào tạo sau đại học, trao đổi học thuật với các chuyên gia quốc tế trong phát triển khoa học và công nghệ. - Đẩy mạnh việc thành lập các doanh nghiệp KH&CN trong lĩnh vực chế biến gỗ và lâm sản tăng cường đầu tư cho các đơn vị có chức năng chuyển giao công nghệ để nâng cao việc ứng dụng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. - Tập trung đào tạo và bồi dưỡng năng lực nghiên cứu và chuyển giao công nghệ cho cán bộ. Tập huấn các kỹ năng về ngoại ngữ, cập nhật các thông tin mới về khoa học công nghệ trong ngành từ các nước phát triển. Bồi dưỡng các chuyên gia đầu ngành cho từng mảng chuyên môn. - Tạo điều kiện cho các cán bộ trẻ tham gia thực hiện các đề tài/dự án KHCN ở các cấp, các chương trình. Liên kết với các tổ chức KHCN cao trong và ngoài nước trong hợp tác và triển khai công việc. Trao đổi học thuật chuyên môn định kỳ và theo các chương trình dự án nhằm bồi dưỡng và nâng cao năng lực nghiên cứu. 83 3.3.2. Tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp trong đào tạo nguồn nhân lực - Đào tạo, nâng cao ý thức xây dựng hệ thống trách nhiệm giải trình nguồn gốc gỗ trong chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp, đưa ngành chế biến gỗ trở thành ngành sản xuất bền vững bằng nguyên liệu gỗ hợp pháp. - Đẩy mạnh hơn nữa thông tin quảng bá các kết quả trong nghiên cứu và chuyển giao các kết quả vào thực tế sản xuất. - Đào tạo các quy trình kỹ thuật, cách quản lý, cách tiếp cận, quảng bá, marketing... để nâng cao trình độ quản trị doanh nghiệp. - Đề án “Tăng cường năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học cho Trường/Viện nghiên cứu/Doanh nghiệp phục vụ chế biến gỗ và lâm sản xuất khẩu”. - Phối hợp tổ chức các khóa tập huấn, đào tạo và hội thảo khoa học với các doanh nghiệp chế biến gỗ và chủ rừng; Đào tạo, tư vấn cấp quản lý rừng bền vững, cấp chứng chỉ rừng, nâng cao ý thức xây dựng hệ thống trách nhiệm giải trình nguồn gốc gỗ trong chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp, đưa ngành chế biến gỗ trở thành ngành sản xuất bền vững bằng nguyên liệu gỗ hợp pháp. 3.3.3. Đẩy mạnh ứng dụng nghiên cứu khoa học, khởi nghiệp sáng tạo và chuyển giao công nghệ mới - Tổ chức chương trình đào tạo và chuyển giao công nghệ mới trong Lâm nghiệp: phát triển trồng rừng, chế biến gỗ, thiết kế nội thất, thương mại lâm sản. - Hỗ trợ cho các dự án đổi mới công nghệ tại các doanh nghiệp có sự tham gia của Nhà trường/Viện nghiên cứu- Doanh nghiệp. - Khởi nghiệp, sáng tạo trong doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu với phát triển ngành chế biến gỗ, lâm sản xuất khẩu. - Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp trong chế biến gỗ và lâm sản xuất khẩu trong bối cảnh công nghệ cao, công nghệ 4.0, tổ chức thực hiện chương trình đào tạo; xây dựng các mô hình thành công cho các đối tượng tiềm năng là sinh viên, doanh nghiệp. - Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực tại doanh nghiệp, kỹ sư tại các trường đại học về lâm nghiệp theo hướng quản trị sản xuất hiện đại, ứng dụng công nghệ cao, công nghệ 4.0 trong sản xuất chế biến gỗ và lâm sản xuất khẩu. 3.3.4. Tăng cường hợp tác quốc tế trong đào NCKH và chuyển giao công nghệ - Xây dựng các nhiệm vụ KHCN có sự tham gia nghiên cứu của chuyên gia quốc tế từ các tổ chức KHCN tiên tiến trên thế giới để nâng cao hàm lượng khoa học cho các đề tài dự án; đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao: công nghệ chế biến gỗ, thiết kế nội thất và điều khiển số. - Thúc đẩy hợp tác xây dựng một số dự án hợp tác công tư trên một số đối tượng chủ lực, công nghệ mới mà Việt Nam chưa tạo ra hoặc chưa làm chủ được công nghệ. - Nghiên cứu đề xuất chính sách khuyến khích nhập khẩu, chuyển nhượng bản quyền công nghệ, thiết bị tiên tiến sản xuất lâm nghiệp mà trong nước chưa sản xuất được. IV. KIẾN NGHỊ - Công nghiệp rừng là lĩnh vực nghiên cứu mang tính đặc thù của ngành Lâm nghiệp. Các nghiên cứu trong lĩnh vực phổ rộng và trải dài từ lập địa trồng rừng cho đến khâu sản phẩm hàng 84 hóa cuối cùng trong chuỗi sản xuất lâm nghiệp (từ khâu chuẩn bị đất trồng rừng, vườn ươm cây giống, chăm sóc, bảo vệ, khai thác, vận xuất, chế biến, bảo quản, thiết kế sản phẩm, phát triển sản phẩm, vật liệu. Thế nhưng hiện nay vai trò và vị thế của ngành lại chưa được quan tâm đầu tư phát triển đúng với tiềm năng của ngành và đây đang là một trăn trở lớn của những nhà khoa học công tác trong lĩnh vực Công nghiệp rừng. Do đó, rất cần có được các cơ chế chính sách phù hợp với đặc thù ngành nghề, trình độ và ưu tiên về kinh phí triển khai thực hiện. - Phát triển nghiên cứu và chuyển giao Công nghiệp rừng gặp nhiều khó khăn, thách thức. Sản phẩm nghiên cứu lĩnh vực Công nghiệp rừng luôn đòi hỏi tính công nghệ, thẩm mỹ, chất lượng, giá thành, thị trường và môi trường. Do đó, đòi hỏi phải được quan tâm đầu tư đồng bộ, mới cập nhật được những tiến bộ công nghệ mới và đáp ứng được yêu cầu của sản xuất. Với khả năng về các nguồn lực và điều kiện đầu tư còn nhiều hạn chế, để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của KHCN cho phát triển sản xuất, rất cần có một định hướng ưu tiên cho công tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ lĩnh vực Công nghiệp rừng giai đoạn tới. Với vị thế và vai trò hết sức quan trọng của mình, trong giai đoạn tới đây tập thể các nhà khoa học công tác trong lĩnh vực Công nghiệp rừng rất mong muốn nhận được sự quan tâm hơn nữa của lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ KHCN và các cơ quan ban ngành liên quan có những hành động cụ thể và quyết liệt hơn để đẩy mạnh hơn, khai thác hiệu quả hơn tiềm năng và thế mạnh của Công nghiệp rừng trong sự phát triển chung của ngành lâm nghiệp. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2018), Kỷ yếu Hội thảo tổng kết ngành Lâm nghiệp, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 2. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2018), Kỷ yếu Hội thảo Giải pháp thúc đẩy nghiên cứu chuyển giao công nghệ và khuyến nông phục vụ tái cơ cấu ngành Nông nghiệp. 3. Trường Đại học Lâm nghiệp (2018), Định hướng hoạt động KHCN Trường Đại học Lâm nghiệp giai đoạn 2018-2025. 4. Nguyễn Bá Ngãi (2013), Tái cơ cấu ngành Lâm nghiệp để phục vụ phát triển Lâm nghiệp bền vững. 5. Bộ Nông nghiệp và PTNT, Quyết định số 5171/QĐ-BNN-KHCN, Ban hành kế hoạch nghiên cứu và chuyển giao công nghệ phục vụ cơ cấu lại ngành Nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2018-2025. 6. Bộ Nông nghiệp và PTNT, Tổng quan ngành công nghiệp chế biến gỗ và lâm sản xuất khẩu, Tài liệu phục vụ Hội nghị “Định hướng, giải pháp phát triển nhanh, bền vững ngành chế biến gỗ và lâm sản xuất khẩu”.