Hướng dẫn áp dụng tiến bộ kỹ thuật lâm nghiệp

vIÖN KHOA HäC l¢M NGHIÖP VIÖT NAM H−íNG DÉN ¸P DôNG TIÕN Bé Kü THUËT TRONG L¢M NGHIÖP NHµ XUÊT B¶N N«NG NGHIÖP Hµ NéI - 1995 2Môc lôc Lêi nãi ®Çu..........................................................................................................................3 Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG......................................................................................4 KS. Lª Quang Liªn NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH ............................................................9 KS. Vò Thanh TÞnh Kü THUËT TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG...................14 KS. NguyÔn Ngäc B×nh Kü THUËT TRåNG SA NH¢N..........................................................................................17 KS. §inh V¨n Tù C¢Y MUåNG HOA PH¸O Vµ KH¶ N¡NG PH¸T TRIÓN ë VIÖT NAM.................19 PTS. Hoµng Xu©n Tý Kü THUËT TRåNG C¢Y GI¢M BôT GIÊM .................................................................22 KS. §inh V¨n Tù §ËU TriÒU ÊN §é - C¢Y THùC PHÈM TRåNG TRONG m¤ H×NH N¤nG L©M KÕt HîP VïNG T¢Y B¾C.....................................................25 PTS. Hoµng Xu©n Tý NU¤I H−¬U, NAI.................................................................................................................28 KS. Vò Thanh TÞnh Kü THUËT CHäN LäC C¢Y TRéI §Ó X¢Y DùNG V−êN GIèNG ........................32 PTS. Lª §×nh Kh¶ 3Lêi nãi ®Çu ''H−íng dÉn ¸p dông tiÕn bé kü thuËt trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp'' lµ cuèn s¸ch nhá, do c¸n bé khoa häc cña c¸c trung t©m nghiªn cøu - s¶n xuÊt thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp biªn so¹n (Trung t©m nghiªn cøu L©m sinh CÇu Hai, Trung t©m nghiªn cøu Rõng ngËp Minh H¶i, Trung t©m nghiªn cøu Sinh th¸i m«i tr−êng rõng, Trung t©m nghiªn cøu Gièng c©y rõng vµ Trung t©m nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n). Do sè trang in h¹n chÕ, khæ s¸ch nhá, nªn chóng t«i chØ chän giíi thiÖu kü thuËt nu«i - trång mét sè loµi c©y vµ con chñ yÕu ®· ®−îc chuyÓn giao, tËp huÊn trong s¶n xuÊt; hoÆc nh÷ng nghiªn cøu ®· hoµn thµnh cã kh¶ n¨ng ¸p dông tèt trong thùc tiÔn. C¸c tiÕn bé kü thuËt kh¸c, khi cã dÞp chóng t«i sÏ tiÕp tôc giíi thiÖu tËp sau. §−¬ng nhiªn, viÖc ¸p dông bÊt kú mét kü thuËt míi nµo, kh«ng chØ th«ng qua tµi liÖu h−íng dÉn lµ cã thÓ lµm ngay ®−îc. NÕu c¸c c¬ së vµ hé gia ®×nh nµo cÇn biÕt th«ng tin cô thÓ h¬n, hoÆc yªu cÇu h−íng dÉn trùc tiÕp, xin mêi liªn hÖ víi ViÖn Khoa häc l©m nghiÖp, chóng t«i sÏ s½n sµng gióp ®ì. Do thêi gian h¹n hÑp, trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ xuÊt b¶n, ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt rÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý phª b×nh cña b¹n ®äc gÇn xa. ViÖn khoa häc l©m nghiÖp viÖt nam 4Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG (Dendrocalamus membranaceus Munro) KS. Lª Quang Liªn Trung t©m NCTNLN CÇu Hai, ViÖn KHLN I. §Æt vÊn ®Ò Luång lµ mét lo¹i tre cã tªn khoa häc lµ dendrocalamus membranaceus Mr. Lµ lo¹i tre mäc côm (kiÓu hîp trôc, bói, khãm...) thuéc hä phô tre tróc (Bambusoideae), bé hoµ th¶o (Graminaler). Luång cã th©n th¼ng, trßn ®Òu, ®é thon nhá, nhiÒu cµnh. Cµnh kh«ng cã gai nªn tiÖn viÖc s¶n xuÊt gièng b»ng cµnh. C©y cã ®−êng kÝnh tõ 10 - 12cm, dµi tõ 8-20m, th©n c©y cøng r¾n, tû lÖ cellullose cña luång kh¸ cao (tõ 46,5% ë ®o¹n gèc vµ 57,7% ë ®o¹n gi÷a vµ ®o¹n ngän). Gi¸ trÞ cña c©y luång kh«ng chØ dõng ë viÖc lµm vËt liÖu x©y dùng, ®an l¸t ®å dïng d©n dông mµ cßn sö dông lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy, t¬ nh©n t¹o vµ v¸n l¹ng lµm ®å trang trÝ néi thÊt... M¨ng luång ¨n ngon cã thÓ sö dông mét phÇn lµm thùc phÈm. Tre luång sinh tr−ëng nhanh, sau khi trång 5 n¨m lµ b¾t ®Çu cho thu ho¹ch; thêi gian thu ho¹ch cã thÓ kÐo dµi 40-50 n¨m liÒn, chu kú khai th¸c l¹i ng¾n (1-2 n¨m/lÇn). L−îng khai th¸c hµng n¨m tõ 1200-1400 c©y/ha theo ph−¬ng thøc khai th¸c chän, khai th¸c c¸c c©y tõ 3 n¨m tuæi trë lªn. Lµ loµi c©y trång mét lÇn nh−ng cho thu ho¹ch nhiÒu lÇn, ®¸p øng kÞp thêi phôc vô ®êi sèng nh©n d©n. Tr−íc ®©y trång c¸c lo¹i tre nãi chung vµ tre luång nãi riªng, th−êng trång b»ng gèc lµ chñ yÕu, nh−ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1986-1990) t¹i Trung t©m NCTN CÇu Hai ®· nghiªn cøu thµnh c«ng vµ t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon. §©y lµ ph−¬ng ph¸p dÔ lµm, dÔ vËn dông, huy ®éng l−îng cµnh kh¸ lín ®Ó lµm gièng, ®¸p øng nhu cÇu vÒ gièng ®Ó ph¸t triÓn g©y trång víi qui m« diÖn tÝch lín. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc héi ®ång KHNN ®¸nh gi¸ lµ tèt vµ ®· ®−îc Trung t©m NCTNLN CÇu Hai øng dông ®Ó s¶n xuÊt gièng luång b»ng cµnh cung cÊp gièng cho nh©n d©n khu vùc CÇu Hai vµ c¸c ®Þa ph−¬ng l©n cËn. §Ó ph¸t triÓn g©y trång tre luång ®−îc nhanh trªn qui m« diÖn tÝch lín, th× viÖc phæ biÕn kÕt qu¶ t¹o gièng luång b»ng cµnh tíi ®Þa ph−¬ng lµ cÇn thiÕt. Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin giíi thiÖu “Kü thuËt t¹o gièng vµ trång tre luång” ®Ó b¹n ®äc ®−îc biÕt vµ vËn dông trång luång ë ®¬n vÞ m×nh. II. §iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai ®èi víi c©y tre luång 1. §iÒu kiÖn khÝ hËu Luång ph©n bè chñ yÕu ë Thanh Ho¸ vµ ®· ®−îc di thùc ra vïng S¬n D−¬ng (Tuyªn Quang) ; CÇu Hai (VÜnh Phó) ; Ninh B×nh ; Hoµ B×nh..., luång ®Òu sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt. Qua kh¶o s¸t chóng t«i thÊy r»ng luång sinh tr−ëng tèt ë c¸c vïng cã m−a mïa nhiÖt ®íi, trong n¨m thÓ hiÖn hai mïa râ rÖt, mïa kh« thÓ hiÖn tiÕt trêi hanh kh«, giã l¹nh, nhiÖt ®é thÊp (11-240C), Ýt m−a. Mïa nãng thÓ hiÖn tiÕt trêi nãng Êm, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao (26-360C). Èm ®é hµng n¨m trªn 80%, l−îng m−a hµng n¨m 1600-2000mm... ®Òu thÝch hîp cho luång ph¸t triÓn. Luång lµ loµi c©y −a ¸nh s¸ng kh«ng thÓ sèng cím bãng d−íi c©y kh¸c. 52. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai Luång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng n¬i cã tÝnh chÊt ®Êt rõng, tÇng ®Êt cßn dÇy trªn 60cm; ®Êt sèp mµu mì, nhÊt lµ ®Êt ven ®åi, ven suèi, lßng khe... nh÷ng n¬i ®Êt xÊu, b¹c mµu luång ph¸t triÓn sinh tr−ëng kÐm. §èi víi ®Êt ngËp óng luång kh«ng thÓ sèng ®−îc. III. Kü thuËt trång luång 1. T¹o gièng C©y tre luång ®· ®−îc nghiªn cøu g©y trång tõ 1960. Gièng trång phæ biÕn ban ®Çu lµ gèc, sau ®ã lµ trång b»ng chÐt, b»ng th©n, b»ng cµnh... Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin giíi thiÖu c¸ch t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon. §©y lµ ph−¬ng ph¸p t¹o gièng luång b»ng cµnh tèt nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, ph−¬ng ph¸p nµy dÔ lµm, dÔ vËn dông trong s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc H§KH Nhµ n−íc ®¸nh gi¸, Trung t©m NCTNLS CÇu Hai vËn dông ®Ó s¶n xuÊt gièng, ®−îc phæ biÕn trong c¸c ®ît tËp huÊn t¹i CÇu Hai, Yªn B×nh (Yªn B¸i), Yªn LËp (VÜnh Phó) ®−îc c¸c ®oµn kh¸ch ®Õn th¨m quan ®¸nh gi¸ tèt. Xin tãm t¾t c¸ch t¹o gièng nµy nh− sau: a. Rõng luång ®Ó lÊy gièng: §Ó cã l−îng cµnh lÊy ®−îc nhiÒu, tËp trung x©y dùng lµm rõng gièng ph¶i th−êng xuyªn ®−îc ch¨m sãc. Néi dung ch¨m sãc bao gåm : Luçng ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc xung quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch khãm 1m, s©u 20-25cm, vµo th¸ng 2, 3 hµng n¨m, chÆt bá c©y giµ trªn 3 tuæi, bãn ph©n chuång hoÆc NPK, N cho c©y, phßng trõ s©u h¹i. Rõng luång lÊy cµnh lµm gièng ph¶i ®¹t tiªu chuÈn: • C©y sinh tr−ëng tèt nhiÒu cµnh. • C©y kh«ng bÞ s©u bÖnh h¹i. • C©y kh«ng cã hiÖn t−îng khuy. • MËt ®é: 200 bói/ha. • Tuæi rõng lÊy gièng > 3 n¨m. • Tuæi cµnh lµm gièng tõ 3-10 th¸ng tuæi, cµnh > 10 th¸ng, ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch chÆt bá cµnh giµ, chõa l¹i mÊu cµnh cã m¾t cua. Khi m¾t cua mäc cµnh míi vµ ®· to¶ l¸ lµ cã thÓ tËn dông lµm gièng ®−îc. b. ChuÈn bÞ vËt t−, c«ng cô: §Ó viÖc chiÕt cµnh ®−îc thuËn tiÖn dÔ dµng, n¨ng suÊt... th× ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c vËt t−, dông cô s¶n xuÊt nh−: C−a ®¬n (c−a c¾t cµnh, dao tay, giÊy PE cã kÝch th−íc dµi 60 cm, réng 12-14 cm, thïng hoÆc x« dïng ®Ó x¸ch bïn, r¬m). Sau ®ã míi tiÕn hµnh c«ng viÖc. c. Ng¶ c©y ®Ó chiÕt cµnh: Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc c©y ®Ó lÊy cµnh lµm gièng th× tiÕn hµnh ng¶ c©y. VÞ trÝ ng¶ c©y c¸ch gèc 0,5-0,7 m, c−a 2/3 ®−êng kÝnh c©y, c−a phÝa l−ng cña c©y. Sau khi c−a xong dïng tay vÝt 6c©y ®æ ra phÝa ngoµi bói, cè g¾ng ®Ó 2 hµng cµnh ra hai bªn ®Ó dÔ thao t¸c. TÊt c¶ c¸c cµnh trong c©y ®Òu cã thÓ chiÕt ®−îc, trõ c¸c cµnh qu¸ bÐ (®−êng kÝnh < 0,8cm) ë gi¸p ngän lµ kh«ng chiÕt. C¸c cµnh ®Þnh chiÕt ®Òu ph¶i dïng dao s¾c ph¹t bít phÇn ®Çu cµnh, phÇn cµnh chõa l¹i dµi 35-40cm gi¸p c©y. PhÇn ngän c©y lÊy cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc chÆt bá v× chÆt bá sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn cµnh chiÕt. Sau ®ã tiÕn hµnh c−a phÇn tiÕp gi¸p gi÷a mÊu vµ th©n c©y, kh«ng c−a ®øt l×a cµnh ra khái th©n mµ chØ c−a 4/5 diÖn tÝch phÇn tiÕp gi¸p, c−a tõ trªn xuèng, dïng hçn hîp bïn + r¬m bã vµo cñ cµnh (mÊu tre). Tû lÖ bïn r¬m: 2 bïn + 1 r¬m. Bïn ruéng hoÆc bïn ao ®Òu ®−îc c¶, hçn hîp bïn r¬m kh«ng nªn −ít qu¸ hoÆc kh« qu¸. NÕu −ít qu¸ dÔ lµm thèi m¾t cñ cµnh, nÕu kh« qu¸ th× cñ cµnh l©u ra rÔ. L−îng hçn hîp tõ 250-300 g/cµnh. Ngoµi cïng bäc mµng PE gi÷ Èm. Thêi gian cµnh ra rÔ tõ 10-30 ngµy (thêi tiÕt thuËn lîi tõ 10-15 ngµy, thêi gian n¾ng h¹n kÐo dµi th× thêi gian ra rÔ cã thÓ kÐo dµi 25-30 ngµy). §èi víi rõng s¶n xuÊt khi lÊy l−îng cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc ng¶ c©y, chØ ®−îc tËn dông 1/3 l−îng cµnh trªn c©y lµm gièng, chñ yÕu lµ cµnh d−íi thÊp (kü thuËt chän cµnh, chiÕt nh− trªn, dïng thang ®Ó trÌo). d. Thêi vô chiÕt cµnh vµ nu«i d−ìng c©y con ë v−ên −¬m: §èi víi luång cã thÓ chiÕt cµnh quanh n¨m nh−ng tèt nhÊt vÉn lµ th¸ng 1, 2, 3 vµ 7, 8, 9. §èi víi cµnh giµ lín h¬n 10 th¸ng tuæi th× ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch: ChÆt bá cµnh giµ, chÆt s¸t mÊu cµnh, chÆt chõa l¹i mÊu vµ kh«ng lµm s©y x¸t m¾t cua. 2. Kü thuËt trång Khi ®Êt trong hè ®ñ Èm míi ®−îc trång, dïng cuèc xíi ®Êt gi÷a hè lªn ®Æt bÇu vµo gi÷a hè vµ thùc hiÖn 2 lÊp 1 nÖn. LÊp lÇn 1: LÊp ®Êt võa kÝn bÇu, dïng ch©n lÌn xung quanh gèc thËt chÆt. LÊp lÇn 2: LÊp tiÕp mét líp ®Êt dµy kho¶ng 15 - 20 cm ®Ó xèp kh«ng nÖn, môc ®Ých nh»m c¾t mao qu¶n ®Êt, trªn cïng tñ mét líp r¸c ®Ó gi÷ Èm cho c©y, sau khi lÊp xong, hè ®Ó h¬i lâm lßng ch¶o. 3. Ch¨m sãc rõng trång vµ chÆt vÖ sinh a. Ch¨m sãc rõng trång: Rõng luång sau khi trång xong lµ ph¶i tiÕn hµnh ch¨m sãc 3 n¨m liÒn. • N¨m thø nhÊt: Ch¨m sãc 3 - 4 lÇn. • N¨m thø hai: Ch¨m sãc 2 - 3 lÇn. • N¨m thø 3: Ch¨m sãc 1 - 2 lÇn. C¸c lÇn ch¨m sãc trong n¨m th−êng tiÕn hµnh vµo c¸c th¸ng: 3, 6, 7 hoÆc 10. Néi dung ch¨m sãc: • Th¸ng 3: Ph¸t s¹ch d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc xung quanh gèc luång theo h×nh vµnh khuyªn, c¸ch khãm 1 m s©u 20 - 25cm. • Th¸ng 6, 7: Ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i. • Th¸ng 10: Ph¸t ch¨m sãc nh− th¸ng 6 ,7; tñ cá vµo gèc gi÷ Èm. 7Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× bãn thªm ph©n cho luång. Bãn víi l−îng 10 kg ph©n chuång hoai hoÆc 1kg NPK/bói. Thêi ®iÓm bãn vµo th¸ng 3 d−¬ng lÞch. Bãn c¸ch gèc 10 - 15 cm. Chó ý: Qu¸ tr×nh ch¨m sãc kh«ng ®−îc vun ®Êt vµo bói luång, v× vun ®Êt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho bói bÞ nÆng gèc, giã b·o dÔ lµm ®æ c¶ bói. b. ChÆt vÖ sinh: Rõng luång sau khi trång 4 - 5 n¨m, ph¶i chÆt vÖ sinh. Môc tiªu chÆt vÖ sinh lµ ®Ó lo¹i bá c©y qu¸ giµ, c©y s©u bÖnh. Chñ yÕu lµ c©y 4 -5 tuæi, c©y n¨m thø nhÊt, thø 2 sau khi trång. Sau khi chÆt vÖ sinh xong ph¶i dän chµ nh¸nh, xÕp gän vµo tõng ®èng ®Ó tr¸nh löa rõng, cuèc xung quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch 1 m, s©u 20 - 25 cm, tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm. Môc ®Ých cña viÖc cuèc xung quanh bói lµ ®Ó c¾t ®øt bít l−îng rÔ giµ, ®Êt ®−îc xèp Èm, giÕt ®−îc s©u vßi voi Èn nÊp d−íi ®Êt. 4. Phßng trõ s©u bÖnh • BÖnh h¹i luång nguy hiÓm nhÊt lµ bÖnh chæi xÓ tre (Balansia Take). NÕu bói luång nµo bÞ bÖnh chæi xÓ th× chÆt bá c¶ bói ®em c©y ra xa ®èt - dïng Boãc ®« víi nång ®é 1% phun vµo gèc ®Ó trõ bÖnh. • S©u h¹i luång cã rÊt nhiÒu lo¹i, cã lo¹i ¨n l¸, cã lo¹i h¹i m¨ng, nh−ng h¹i nhÊt lµ s©u vßi voi h¹i m¨ng (Cyrtrachelus longimanus Fab.). BiÖn ph¸p trõ lo¹i s©u nµy: • Giai ®o¹n s©u non (s©u trong th©n m¨ng) dïng thuèc Bi58 nång ®é 1/120 víi liÒu l−îng 10 cc/1 m¨ng tiªm vµo c©y m¨ng - vÞ trÝ tiªm c¸ch ®Ønh sinh tr−ëng cña m¨ng 40 - 50 cm. • Giai ®o¹n nhéng: Tæ nhéng ë d−íi ®Êt th× dïng cuèc ®Ó cuèc xung quanh bói, môc ®Ých ®Ó lµm ®¶o lén sinh th¸i cña s©u, t¹o ®iÒu kiÖn cho thiªn ®Þch giÕt hoÆc lµm s¸t th−¬ng s©u. • Giai ®o¹n s©u tr−ëng thµnh (s©u bay giao phèi ®Î trøng) th× lîi dông tÝnh gi¶ chÕt cña s©u, dïng nh©n lùc b¾t giÕt. 5. HiÖn t−îng khuy (tre ra hoa) Khi c©y luång ra hoa, ng−êi ta gäi lµ luång bÞ khuy, hiÖn t−îng nµy cã nhiÒu tranh luËn, nh−ng tËp trung theo hai nguyªn nh©n. * Nguyªn nh©n néi t¹i: Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c©y luång ®Õn mét thêi gian nµo ®ã th× c©y luång ra hoa (hay gäi lµ bÞ khuy) tøc lµ c©y luång ®· kÕt thóc mét chu kú sinh tr−ëng. Chu kú sinh tr−ëng lµ thêi gian tÝnh tõ khi c©y luång mäc tõ h¹t ®Õn khi c©y luång ra hoa. Loµi tre kh¸c nhau th× chu kú sinh tr−ëng dµi ng¾n kh¸c nhau vÝ dô b¶ng sau: (Theo Ahmed: L©m häc nhiÖt ®íi tËp II - FAO 1957, V−¬ng TÊn NhÞ dÞch). 8Loµi tre Thêi gian ph¸t dôc (n¨m) D. strictus 30 - 40 B. arundinaceae 32 - 34 B. tulda 35 - 40 B. polimorpha 60 B. stenosatachya 35 - 40 B. nigra var henonis 60 - 65 B. multiples 30 - 32 N. dulooa 30 - 35 D. patenlaris 30 - 35 * Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh: Do t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh nh−: KhÝ hËu, ®Êt ®ai, ng−êi t¸c ®éng hoÆc gia sóc... luång còng ra hoa sím (Theo ¤n Th¸i Huy, Trung Quèc). §èi víi c©y luång ng−êi ta thÊy luång ra hoa tõ n¨m 1960. Tû lÖ c©y ra hoa kho¶ng 5% cña rõng. Khi luång ra hoa th−êng chÕt c¶ bói. Tr−êng hîp luång ra hoa nh−ng bói ®ã vÉn ®Î m¨ng, nh÷ng m¨ng nµy khi thµnh c©y kh«ng thÊy ra hoa, tr−êng hîp nµy tuy cã nh−ng rÊt Ýt (®óng víi nhËn xÐt cña ¤n Th¸i Huy). Luång ra hoa nh−ng kh«ng kÕt h¹t, nÕu cã h¹t th× h¹t còng kh«ng cã kh¶ n¨ng nÈy mÇm. V× vËy luång trång b»ng gièng v« tÝnh lµ chñ yÕu. IV. Khai th¸c luång - Khai th¸c lµ kh©u cuèi cïng cña môc ®Ých kinh doanh nghÒ rõng - v× vËy khai th¸c nh− thÕ nµo ®Ó võa thu ®−îc s¶n phÈm l¹i võa t¹o ®iÒu kiÖn cho luång ph¸t triÓn. TrÊn Nguyªn Gi¶ng (ViÖn KHLN - 1977) ®· nghiªn cøu 3 c−êng ®é khai th¸c luèng: • C−êng ®é m¹nh: Chõa c©y 1 tuæi • C−êng ®é võa: Chõa c©y 1, 2 tuæi • C−êng ®é yÕu: Chõa c©y 1, 2, 3 tuæi. T¸c gi¶ rót ra c−êng ®é chÆt võa lµ thÝch hîp vµ lu©n kú khai th¸c lµ 2 n¨m. Nh−ng chóng t«i thÊy: rõng luång nªn ¸p dông c−êng ®é chÆt võa, l−îng chÆt kho¶ng 1/3 s¶n l−îng rõng vµ nªn dïng lu©n kú khai th¸c mét n¨m. - Mïa khai th¸c nªn thi c«ng vµo mïa c©y ngõng sinh tr−ëng lµ tèt nhÊt. Sau mçi lÇn khai th¸c ®Òu ph¶i thu dän chµ nh¸nh xÕp thµnh ®èng. Cuèc xung quanh c¸ch bói réng 1 m, s©u 20 - 25cm. Tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm. 9NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH KS. Vò Thanh TÞnh Con t¾c kÌ cã tªn khoa häc lµ Gekko gekko, hä Gekkonidac, bé Lacertilia, líp Reptilia. Nã lµ mét d−îc liÖu quÝ mµ nh©n d©n ta vÉn quen dïng tõ l©u. Do viÖc khai th¸c qu¸ møc nªn sè l−îng t¾c kÌ ngoµi thiªn nhiªn gi¶m sót nhanh chãng, nªn viÖc nu«i nã ®Ó chñ ®éng sö dông lµ ®iÒu cÇn thiÕt. D−íi ®©y lµ ph−¬ng ph¸p nu«i t¾c kÌ d· sinh, lµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ thùc nghiÖm ®· thµnh c«ng. I. ChÕ t¹o bäng Bäng lµm h×nh trô, b»ng mét khóc gç dµi 130 cm, ®−êng kÝnh tõ 22 cm trë lªn, gç g× còng ®−îc miÔn lµ ®¶m b¶o ®é bÒn, kh«ng thÊm n−íc, môc ¶i, mät, nøt nÎ, cong vªnh. C¸ch lµm: C¾t mét m¹ch c−a ngang khóc gç, c¸ch ®¸y trªn 10 cm, s©u vµo th©n 2/5 ®−êng kÝnh. Däc mét ®−êng c−a tõ ®¸y d−íi lªn, t¸ch 2 phÇn ra, m¶nh nguyªn cã bÒ dÇy 3/5 ®Ó lµm th©n bäng; M¶nh phô cã bÒ dµy 2/5 ®Ó lµm cöa ®ãng më, m¶nh phô l¹i c¾t rêi mét ®o¹n phÝa ®¸y d−íi 20 cm cho dÔ chÕ t¹o, khi lµm xong sÏ ®ãng èp l¹i víi m¶nh nguyªn lµm th©n bäng. M¶nh phô khoÐt cong h×nh lßng m¸ng. M¶nh nguyªn khoÐt rçng theo ®é trßn th©n c©y, cã ®é dµi 100 cm vµ ®−êng kÝnh lµ 14 cm, lµm 2 gê ®Ó ng¨n khoang rçng lµm 4, mét gê ngang th©n bäng, mét gê däc th©n bäng, bÒ dÇy cña gê 2 cm, bÒ cao 3 cm. Lµm 2 cöa cho t¾c kÌ ra vµo. §¸y gi÷a khoÐt mét lç h×nh phÔu, miÖng phÔu ë phÝa chÝnh gi÷a m¶nh cã chiÒu dµi 20 cm c¾t ra tõng m¶nh phô, cßn ®¸y phÔu xuyªn th¼ng vµo ruét bäng, miÖng phÔu cã ®−êng kÝnh 10 cm, ®¸y phÔu cã ®−êng kÝnh 5 cm. PhÝa ®¸y trªn cña bäng lµ mét cöa sæ cã kÝch th−íc: 5 x 10 cm, cã c¸nh cöa lïa ®Ó tuú ý më to, nhá hay ®ãng l¹i. Hai cöa lµm hai phÝa ®èi diÖn nhau, cöa h×nh phÔu phÝa tr−íc, cöa sæ phÝa sau, mïa hÌ më c¶ 2 cöa cho th«ng giã, tho¸ng m¸t, mïa ®«ng ®ãng cöa sæ cho Êm. Dïng b¶n lÒ lo¹i 10 cm g¸ l¾p c¸nh cöa víi th©n bäng, ®ãng n¾p che m−a, ®ãng ®inh lµm d©y treo bäng vµ ®inh buéc d©y c¸nh cöa (xem h×nh vÏ). 10 11 H6 H7 H8 H9 Th©n bäng ®· lµm xong §· l¾p c¸nh cöa ®Ó më Th©n bäng ®· l¾p xong, nh×n ®»ng tr−íc, ®ãng Th©n bäng ®· l¾p xong, nh×n ®»ng sau, cã c¸nh cöa lïa 12 II. HuÊn luyÖn gièng 1. Chän gièng Ph−¬ng ph¸p nu«i b¸n d· sinh cã thÓ ¸p dông víi bÊt cø con t¾c kÌ nµo, tuy nhiªn v× môc ®Ých ®Ó ph¸t triÓn nhanh th× cÇn chän gièng tèt, lo¹i I (kh«ng giµ qu¸), lo¹i II cã ®u«i nguyªn sinh hoÆc t¸i sinh ®· dµi. KÝch th−íc: Con lo¹i I cã chiÒu dµi th©n ®o tõ mâm ®Õn lç huyÖt tõ 14 cm trë lªn (®o phÝa bông). Con lo¹i II cã chiÒu dµi tõ 11,5 cm ®Õn 13,5 cm. 2. C¸ch nhËn biÕt con dùc vµ con c¸i CÇm con t¾c kÌ ngöa bông, gi÷ cho t− thÕ n»m yªn vµ th¼ng, xem c¸c dÊu hiÖu sau: a. ë con ®ùc gèc ®u«i phång to, lç huyÖt låi cã gê cao, cßn con c¸i gèc ®u«i thon, lç huyÖt lÐp h¬n. b. D−íi lç huyÖt cã hai chÊm gäi lµ chÊm d−íi huyÖt. ë con ®ùc chÊm d−íi huyÖt to nh− h¹t g¹o, låi vµ rÊt ®en, cßn con c¸i mê vµ lÐp. c. Dïng ngãn tay trá vµ ngãn tay c¸i bãp vµo chç phång to cña gèc ®u«i, nÕu lµ con ®ùc th× cã gai giao cÊu lßi ra mÇu ®á thÉm, con c¸i kh«ng cã. 3. Chuång huÊn luyÖn Chuång lµ mét khung nhµ ®Æt d−íi bãng m¸t cña t¸n c©y, chuång bäc l−íi thÐp hay l−íi nil«ng cã cì m¾t 3 x 4 mm, hoÆc lµ mét gian nhµ x©y cã trÇn, nhiÒu cöa sæ ®−îc th−ng b»ng lo¹i l−íi kÓ trªn, chuång ®ñ ®é s¸ng vµ tho¸ng m¸t, trong chuång treo c¸c bäng nh©n t¹o ®Æt c¸ch nhau tõ 30 cm trë lªn, ®¸y bäng c¸ch mÆt ®Êt tèi thiÓu lµ 1 m. Víi mét chuång cã kÝch th−íc: 3 x 6 x 3 m cã thÓ treo 50 bäng vµ huÊn luyÖn 500 con mét lóc. 4. C¸ch huÊn luyÖn Con gièng ®−îc th¶ vµo chuång, thøc ¨n nu«i nã lµ c¸c lo¹i c«n trïng nh−: ch©u chÊu, gi¸n, dÕ mÌn, c¸nh cøng, chuån chuån, b−ím, s©u non v.v ... trong chuång cã m¸ng gç hoÆc m¸ng tre ®ùng n−íc cho t¾c kÌ uèng, cho ¨n vµo qu·ng 17 giê hµng ngµy, mçi con kho¶ng 6 gam thøc ¨n (t−¬ng ®−¬ng 4 con ch©u chÊu). Ban ngµy thÊy nh÷ng con kh«ng chÞu chui vµo bäng th× dïng que xua ®uæi hoÆc b¾t th¶ vµo bäng, cã thÓ dïng c¸c thø gâ ®Ëp ph¸t ra tiÕng ®éng m¹nh hoÆc tÐ n−íc lµm cho chóng sî ph¶i chui vµo. Khi nµo thÊy t¾c kÌ ban ngµy chui vµo bäng tró, ®ªm ra ngoµi r×nh måi hoÆc ban ngµy b¸m ë ngoµi bäng khi thÊy ng−êi liÒn ch¹y thôt vµo bäng th× lóc ®ã cã dÊu hiÖu ®· thuÇn thôc. Cã mét sè con kh«ng thÝch øng ®−îc biÓu hiÖn lµ biÕng ¨n, kh«ng vµo bäng, gÇy vµ kÐm ho¹t ®éng th× cÇn lo¹i ra. HuÊn luyÖn nh− c¸ch trªn lµ ¸p dông cho sè l−îng con gièng cã nhiÒu, cßn nÕu Ýt th× chØ cÇn cho con gièng vµo bäng, lÊy m¹ng l−íi che cöa sæ vµ cöa h×nh phÔu. Khi g¾n kÕt nhí ®Ó mét lç ®Ó hµng ngµy cã thÓ ®ót måi vµo ®−îc. Bäng dùng h¬i nghiªng, hµng ngµy th¶ måi cho ¨n vµ déi n−íc vµo cöa h×nh phÔu cho t¾c kÌ uèng. Thêi gian nu«i nh− vËy tèi thiÓu lµ 2 th¸ng, sau ®ã ®em treo ra rõng nh− tr−êng hîp chung. 13 ViÖc huÊn luyÖn gièng chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng con t¾c kÌ míi b¾t ë ngoµi rõng vÒ nu«i, cßn ®èi víi nh÷ng con ®· nu«i theo ph−¬ng ph¸p b¸n d· sinh ®−îc chän ra ®Ó lµm gièng th× kh«ng cÇn huÊn luyÖn n÷a, nh−ng vÉn ph¶i ¸p dông theo nguyªn t¾c vÒ thêi gian "chuyÓn gièng ra rõng". III. ChuyÓn gièng ra rõng Chän nh÷ng con ®· thÝch øng víi bäng nh©n t¹o ghÐp 1 con ®ùc víi 2 con c¸i hoÆc 1 con ®ùc vµ 1 con c¸i vµo bäng, dïng l−íi thÐp hoÆc l−íi nil«ng cì m¾t 3 x 3 mm bÞt cöa h×nh phÔu vµ ®ãng cöa sæ l¹i, ®em bäng ra rõng treo. Thêi gian tèt nhÊt lµ kho¶ng th¸ng 12 hoÆc th¸ng 1 d−¬ng lÞch, sau khi treo lªn c©y ®−îc 10 ®Õn 15 ngµy th× gì m¹ng che cöa h×nh phÔu vµ hÐ më cöa sæ. Rõng chän ®Ó nu«i t¾c kÌ lµ rõng c©y trªn nói ®Êt, Ýt cã hang bäng tù nhiªn, ®é t¸n che tõ 50% trë lªn; Chän nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh trªn 20 cm vµ cã cµnh l¸ xum xuª th©n cong queo nhiÒu cµnh nh¸nh, cã d©y leo um tïm cµng tèt. Cù ly gi÷a c¸c c©y treo bäng tõ 5m trë lªn, mçi ha treo kho¶ng 20 bäng, treo cao chõng 4 m c¸ch mÆt ®Êt vµ cÇn tr¸nh h−íng cã ¸nh n¾ng chiÕu vµo bäng. Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ: Sau khi treo bäng ra rõng vµ ®· më cöa cho t¾c kÌ tù do ra vµo, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ¨n uèng cña nã, nh−ng theo ®Þnh kú mçi th¸ng mét lÇn më cöa bäng lµm vÖ sinh, xua ®uæi kiÕn vµ chuét hay vµo chiÕm chç. KÎ thï cña t¾c kÌ lµ: cÇy, mÌo (mÌo rõng vµ mÌo nhµ), r¾n, b×m bÞp vµ ®Æc biÖt lµ có mÌo - kÎ thï nguy hiÓm nhÊt. Nu«i t¾c kÌ kh«ng khã, Ýt tèn c«ng, Ýt vèn, l¹i lµ mét phÇn thu lîi, võa lµ mét thó vui trong gia ®×nh. 14 Kü THUËT TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG KS. NguyÔn Ngäc B×nh I. Më ®Çu Chóng ta cã c©u ca dao: "C©y ®−íc r−íc con t«m, con t«m «m c©y ®−íc." C©u ca dao Êy nãi lªn mèi quan hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ gi÷a hÖ sinh th¸i rõng ®−íc vµ con t«m. Bëi lÏ, trong chu tr×nh sèng vµ ph¸t triÓn cña con t«m, v× nguån thøc ¨n, ®Æc ®iÓm sinh lý vµ tr¸nh thiªn ®Þch, cã giai ®o¹n con t«m cÇn ph¶i dùa vµo hÖ sinh th¸i vïng ngËp mÆn ®Ó tån t¹i. Nh−ng trong thùc tÕ nu«i t«m ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng vïng ven biÓn, ng− d©n l¹i kh«ng muèn trång rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m cña m×nh. C¸c lý gi¶i dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· x¸c nhËn r»ng: trång rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m chØ thuËn lîi ®−îc trong 3 - 4 n¨m ®Çu, khi rõng trång ch−a khÐp t¸n. §Õn giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m, khÐp t¸n ®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng ¸nh s¸ng tíi mÆt n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m, nªn lµm gi¶m c¸c nguån thøc ¨n cña t«m trong c¸c ®Çm nu«i. H¬n n÷a, l−îng th¶m môc r¬i rông hµng n¨m cña rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m, ngµy cµng nhiÒu vµ l¹i bÞ ph©n gi¶i trong ®iÒu kiÖn ngËp n−íc thiÕu c©y, nªn ®· s¶n sinh ra nhiÒu ®éc tè H2S, NH4 +, lµm « nhiÔm nguån n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m; ®ång thêi cßn lµm gi¶m qu¸ møc hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc; tíi ng−ìng kh«ng phï hîp cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña t«m. Rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu ®ã cµng gia t¨ng; thËm chÝ cã n¬i cßn lµm chÕt c¶ rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m. Sau 3 n¨m nghiªn cøu (1992 - 1994), Trung t©m nghiªn cøu rõng ngËp Minh H¶i, ®· x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt liªn hoµn ®Ó ®¶m b¶o nu«i t«m cã n¨ng suÊt cao trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp; ®ång thêi rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m l¹i cã xu h−íng tèt h¬n so víi nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù nh−ng kh«ng kÕt hîp nu«i t«m. II. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng ®−íc - kÕt hîp nu«i t«m 1. DiÖn tÝch trång rõng ®−íc, trong ®Çm nu«i t«m chiÕm 70% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i t«m. DiÖn tÝch ®µo c¸c hÖ thèng kªnh m−¬ng nu«i t«m (bao gåm c¶ diÖn tÝch bê bao, bê m−¬ng) chiÕm 30% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i. 2. D¹ng lËp ®Þa thÝch hîp cho m« h×nh s¶n xuÊt trång rõng ®−íc kÕt hîp nu«i t«m (rõng - t«m) lµ d¹ng ®Êt sÐt mÒm (®i lón s©u tõ 10 - 20 cm) vµ ®Êt sÐt (®i lón s©u < 5 cm) cã ®é cao trung b×nh, ®−îc ngËp n−íc triÒu tõ 6-15 ngµy trong mét th¸ng, víi ®é ngËp n−íc triÒu s©u trung b×nh 20 - 30 cm. 3. DiÖn tÝch ®Çm nu«i t«m, L©m ng− kÕt hîp thÝch hîp cho mét hé ng− d©n lµ tõ 3 - 5 ha. 15 Nh− vËy ®Ó qu¶n lý nguån n−íc, ch¨m sãc t«m, vµ rõng trång trong ®Çm n−íc phï hîp víi lao ®éng, tiÒn vèn ®Çu t− cña ®a sè hé ng− d©n vµ b¶o ®¶m møc thu nhËp vµo lo¹i trung b×nh kh¸ cho ng−êi lao ®éng ë ®Þa ph−¬ng. 4. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®µo ®Ó nu«i t«m ph¶i lµ c¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i (gi÷a 2 m−¬ng ®µo réng 3 m, s©u tõ 0,9 - 1,0 m, cã mét bê m−¬ng chung réng 7 m) - nh»m: • T¹o cho mÆt n−íc trong m−¬ng lu«n ®−îc th«ng tho¸ng vµ nhËn ®−îc nhiÒu ¸nh s¸ng h¬n, kÓ c¶ giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m ®· khÐp t¸n. • §Êt ®µo c¶i t¹o ®¸y m−¬ng hµng n¨m ®−îc ®¾p lªn c¸c bê m−¬ng chung cña hÖ thèng m−¬ng ®«i. C¸ch lµm nµy lu«n gi÷ ®−îc mÆt ®Êt tù nhiªn d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m kh«ng bÞ thay ®æi; do ®ã, ®· kh«ng g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh ngËp vµ trµn n−íc triÒu d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc. • Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c m−¬ng ®«i, m−¬ng nä c¸ch m−¬ng kia 37 m, nÕu bÒ réng cña ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp lµ 100 m vµ dµi 300 m. M−¬ng ®µo theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam, nh»m t¹o ra sù th«ng tho¸ng mÆt n−íc trong c¸c m−¬ng nu«i t«m; nhê t¸c dông cña giã lïa m¹nh nªn c©n b»ng cao ®−îc hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i ph¶i ®−îc thiÕt kÕ vµ bè trÝ hîp lý sao cho cã kh¶ n¨ng t¹o ra dßng ch¶y thÝch hîp thay n−íc ®−îc dÔ dµng vµ triÖt ®Ó, thu ho¹ch t«m ®−îc thuËn lîi. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m ph¶i b¶o ®¶m tiªu hÕt n−íc khi n−íc triÒu dßng thÊp nhÊt. 5. Mçi vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt 2 cöa cæng: • Mét cæng lÊy n−íc vµ sæ b¾p t«m (mÆt tr−íc). • Mét cæng thay n−íc (mÆt sau vu«ng t«m). C¸c cæng ph¶i ®Æt ë vÞ trÝ theo h−íng chÝnh cña c¸c m−¬ng nu«i t«m. Cæng cã kÝch th−íc: ChiÒu dµi 2,2 m ChiÒu réng 1,0 m ChiÒu s©u 1,5 m. ViÖc ®Æt vÞ trÝ c¸c cæng còng cÇn lîi dông ®−îc tèi ®a c¸c nguån t«m gièng vµ thøc ¨n tù nhiªn lÊy vµo trong c¸c ®Çm nu«i t«m. 6. Kü thuËt trång vµ ®iÒu chÕ rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp. • Trång