Hãy nêu các thành phần kinh tế của nước ta hiện nay theo Đại hội Đảng X - Giải pháp để thành phần kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế nhiều thành phần

A. Më bµi Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN lµ mét chñ tr­¬ng chiÕn l­îc cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Tõ khi ®­îc kh¼ng ®Þnh, chñ tr­¬ng, chiÕn l­îc nµy ®· ®i vµo cuéc sèng gãp phÇn gi¶i phãng søc s¶n xuÊt t¹o ra sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ, trong nÒn kinh tÕ n­íc ta, kh¾c phôc vÒ c¨n b¶n khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nhanh, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ x· héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Lµm thÕ nµo ®Ó Nhµ n­íc cã thÓ qu¶n lý, ®iÒu chØnh ®­îc nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng XHCN? Lµm thÕ nµo ®Ó kinh tÕ ViÖt Nam gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Lµ mét sinh viªn khoa kinh tÕ quèc tÕ, hiÓu ®­îc tÇm quan träng cña viÖc héi nhËp quèc tÕ còng nh­ nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc trªn con ®­êng héi nhËp, em rÊt quan t©m ®Õn nh÷ng thay ®æi, gi¶i ph¸p cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong qu¸ tr×nh héi nhËp. V× vËy em ®· chän ®Ò tµi: "H·y nªu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay theo §¹i héi §¶ng X. Gi¶i ph¸p ®Ó thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Liªn hÖ thùc tÕ". §Ò tµi nµy cã vai trß v« cïng quan träng vÒ c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn. T«i hi väng bµi viÕt cña m×nh cã thÓ gãp phÇn ®­a ra nh÷ng lÝ luËn, nhËn thøc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hiÖn nay. MÆc dï ®· cè g¾ng hÕt søc nh­ng do h¹n chÕ vÒ kinh nghiÖm vµ nhËn thøc nªn bµi viÕt cña em cßn nhiÒu khuyÕt ®iÓm, mong ®­îc sù gãp ý cña c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh bµi viÕt, em ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña TiÕn sÜ Hoµng ThÞ BÝch Loan. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! B. Néi dung I. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay: 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. 1.1. Kh¸i niÖm thµnh phÇn kinh tÕ Thµnh phÇn kinh tÕ lµ 1 h×nh thøc kinh tÕ khu vùc kinh tÕ, hiÓu QH kinh tÕ dùa trªn nh÷ng quan hÖ SH kh¸c nhau vÒ TLSX. Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta cßn tån t¹i 3 h×nh thøc SH c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n. Trªn c¬ së c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi nhiÒu tæ chøc kinh doanh ®a d¹ng. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng tån t¹i biÖt lËp, mµ cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh c¬ cÊu kinh tÕ thèng nhÊt bao gåm nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. 1.2. TÝnh tÊt yÕu cña kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta cßn tån t¹i c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §ã lµ tÊt yÕu khách quan v×: Mét lµ, xuÊt ph¸t ®iÓm ph¸t triÓn cña n­íc ta rÊt thÊp, lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, c¸c miÒn, c¸c ngµnh vµ trong néi bé tõng vïng, ngµnh t­¬ng øng víi mçi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt cã 1 lo¹i h×nh QHSX, do ®ã cã 1 thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng tån t¹i biÖt lËp víi nhau mµ cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau t¹o thµnh c¬ cÊu kinh tÕ. Hai lµ, nÒn kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta ®an xen nhiÒu kÕt cÊu kinh tÕ – x· héi: kÕt cÊu kinh tÕ x· héi cò ®ang suy tho¸i dÇn vµ kÕt cÊu kinh tÕ x· héi míi ®· ph¸t sinh, ®ang ph¸t triÓn vµ hoµn thµnh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ míi tån t¹i kh¸ch quan vµ cã quan hÖ víi nhau, t¹o thµnh c¬ cÊu kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta. Ba lµ, khi lùc l­îng s¶n xuÊt cßn ë møc ®é ph¸t triÓn thÊp, sÏ kh«ng hiÖu qu¶ nÕu nh­ chØ cã 1 vµ 2 thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng. ViÖc tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ 1 tÊt yÕu nh»m t¹o ra ®éng lùc ph¸t triÓn,giải phóng ®­îc mäi tiÒm n¨ng tiÒm tµng cña ®Êt n­íc; ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi, huy ®éng mäi tÇng líp nh©n d©n tham gia ®Ó t¹o søc m¹nh tæng hîp cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®­a ®Êt n­íc tiÕn nhanh, tiÕn kÞp c¸c n­íc trong khu vùc, tho¸t khái nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ so víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Bèn lµ, tr­íc xu thÕ quèc tÕ ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay, viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn sÏ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó më réng quan hÖ hîp t¸c víi bªn ngoµi. Xu h­íng toµn cÇu ho¸ lµ 1 tÊt yÕu cña x· héi ngµy nay, mäi quèc gia ®Òu bÞ l«i cuèn vµo quü ®¹o ph¸t triÓn chung nµy cña thÕ giíi. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ võa t¹o ra thuËn lîi, c¬ héi cho sù ph¸t triÓn, nh­ng còng s¶n sinh ra nhiÒn khó khăn th¸ch thøc hÕt søc to lín, gay g¾t cho mét quèc gia, nhÊt lµ víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §iÒu ®ã ®ßi hái mçi quèc gia cÇn ph¶i cÊu tróc nÒn kinh tÕ cho phï hîp víi HN-KTQT cã hiÖu qu¶, ®ång thêi huy ®éng ®­îc c¸c nguån lùc bªn ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Nh÷ng n¨m qua, kh«ng chØ nhËn thøc vµ thừa nhận sự tồn tại khách quan của các thµnh phÇn trong nÒn kinh tÕ, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o quy luËt kinh tÕ khách quan trong ho¹t ®éng thùc tiÔn th«ng qua c¸c chñ tr­¬ng, ®­êng lèi cña đại hội Đảng vµ c¸c nghÞ quyÕt cña c¸c Héi nghÞ TW. 2. Năm thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay. 2.1. Thµnh phÇn kinh tÕ nhà nước: Thµnh phÇn kinh tÕ nhà nước lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u c«ng céng (c«ng h÷u) vÒ TLSX (së h÷u toµn d©n vµ së h÷u Nhµ n­íc). Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc bao gåm c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn vµ qu¶n lý phÇn vèn Nhµ n­íc trong c¸c liªn doanh cña C«ng ty cæ phÇn. Cô thÓ lµ Doanh nghiÖp 100% vèn Nhµ n­íc, Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· kho¸n, cho thuª (së h÷u vÉn thuéc n«ng nghiÖp); liªn doanh mµ c¸c bªn tham gia ®Òu là doanh nghiệp nhà nước:quỹ dự trữ quốc gia,quỹ bảo hiểm nhà nước,tài sản thuộc sở hữu nhà nước có thể đưa vào vòng chu chuyển kinh tế;ngân hàng nhà nước;liên doanh mà nhà nước chiếm cổ phần lớn và người đầu tư nước ngoài chiếm phần rất nhỏ. Trong quá trình phát triển kinh tế ở Việt Nam,kinh tế nhà nước từ chỗ là jhu vực kinh tế gần như độc nhất trong nền kinh tế(bên cạnh còn có kinh tế tập thể) dã dần mất chuyển sang giữu vai trò chủ đạo trong nền kinh tế nhiều thành phần.Trong bối cảnh chuyển sang nền kinh tế thị truờng định hướng XHCN,Nhà nước đã tiến hành nhiều biện pháp cải cách khu vực kinh tế nhà nước để khu vực kinh tế này có thể bảo đảm được vai trò chủ đạo như: sắp xếp,sáp nhập các công ty,công ty hóa,cổ phần hóa,giao,bán,khoán, cho thuê, phát triển các tập đoàn kinh tế và giải thể các doanh nghiệp làm ăn thua lỗ trầm trọng. 2.2. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ: Lµ thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm nh÷ng c¬ së kinh tÕ do ng­êi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, cïng kinh doanh, cïng qu¶n lý theo nguyªn t¾c tËp trung, bình đẳng cùng có lợi bao gåm c¸c tæ chøc kinh tÕ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së tù nguyÖn gãp vèn cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt, kinh doanh, tiªu dïng, quyÒn së h÷u vèn thuéc vÒ tËp thÓ c¸c thµnh viªn tham gia gãp vèn. Kinh tÕ tËp thÓ cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong thêi gian qua. Giai ®o¹n tr­íc nh÷ng n¨m ®æi míi, quan niÖm ®¬n gi¶n vÒ kinh tÕ tËp thÓ vµ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa ®· dÉn ®Õn hiÖn t­îng tËp thÓ ho¸ trµn lan, nhÊt lµ trong ngµnh n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña m« h×nh nµy ®· ngµy cµng béc lé râ. ChÝnh v× vËy, trong thêi kú ®æi míi, nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ tËp thÓ ®· ®­îc gi¶i thÓ hoÆc chuyÓn ®æi. Do vÞ trÝ cña kinh tÕ tËp thÓ lµ cïng víi kinh tÕ nhµ n­íc trë thµnh nÒn t¶ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nªn Nhµ n­íc ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch hç trî ®Ó ph¸t triÓn khu vùc nµy. N¨m 1996, Quèc héi ®· ban hµnh LuËt Hîp t¸c x·, trong ®ã quy ®Þnh viÖc thµnh lËp, tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· kiÓu míi vµ nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i dµnh riªng cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy. N¨m 2003, sau 7 n¨m thùc hiÖn, Quèc héi söa ®æi luËt lÇn thø nhÊt nh»m chuyÓn ®æi hîp t¸c x· theo h­íng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®­a ra nhiÒu ­u ®·i dµnh riªng cho c¸c hîp t¸c x· vÒ ®Êt ®ai, vÒ thuÕ, vÒ tÝn dông, hç trî th«ng tin tiÕp thÞ vµ nghiªn cøu thÞ tr­êng. Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø n¨m kho¸ IX còng ®· ban hµnh NghÞ quyÕt sè 13 n¨m 2002 ®­a ra c¸c biÖn ph¸p hç trî kh¸c vÒ vèn, ®µo t¹o nh©n lùc, qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ tËp thÓ. 2.3.Kinh tế tư nhân _-Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ thùc chÊt lµ kinh tÕ t­ nh©n cã quy m« nhá, bao gåm hé s¶n xuÊt, kinh doanh c¸ thÓ, tiÓu chñ trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh, cã thuª m­ín lao ®éng nh­ng ch­a thµnh lËp doanh nghiÖp theo LuËt Doanh nghiÖp (vÝ dô nh­ c¸c trang tr¹i, chñ thÇu x©y dùng lo¹i nhá, chñ cöa hµng, x­ëng s¶n xuÊt), c¸c liªn doanh, trong ®ã c¸ thÓ, tiÓu chñ chiÕm tû träng vèn lín. §©y lµ khu vùc kinh tÕ tån t¹i nh­ mét tÊt yÕu vµ mang tÝnh ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ nhá lÎ, ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp b¾t nguån tõ n«ng nghiÖp nh­ ViÖt Nam. - Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n lµ h×nh thøc kinh tÕ dùa trªn t­ h÷u nhá vµ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét søc lao ®éng cña ng­êi lµm thuª. HiÖn nay ë ViÖt Nam c¸c c«ng ty t­ nh©n ®­îc sù cho phÐp cña Nhµ n­íc thµnh lËp thuª m­ín lao ®éng vµ h­ëng lîi nhuËn. §ã lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®¨ng ký theo LuËt Doanh nghiÖp (doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn kh«ng cã vèn nhµ n­íc), liªn doanh víi thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ tiÓu chñ, trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n chiÕm nguån vèn lín nhÊt. VÒ chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ®­îc chÝnh thøc c«ng nhËn tõ n¨m 1986. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khu vùc kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ®­îc huy ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø t­ kho¸ VIII nªu lªn chñ tr­¬ng ph¸t huy tèi ®a vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong n­íc; th¸o gì khã kh¨n, t¹o thuËn lîi cho kinh tÕ t­ nh©n ph¸t triÓn. N¨m 2002, Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø n¨m kho¸ IX ®· ban hµnh NghÞ quyÕt Trung ­¬ng lÇn thø n¨m kho¸ IX ®· ban hµnh NghÞ quyÕt sè 14 vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n b»ng c¸ch t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n vÒ thÓ chÕ, tiÕp cËn nguån vèn vµ c¸c nh©n tè s¶n xuÊt kh¸c ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n. T­¬ng øng víi c¸c chñ tr­¬ng ®ã, hµnh lang ph¸p lý cho ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n còng dÇn ®­îc më réng. LuËt Doanh nghiÖp t­ nh©n vµ LuËt C«ng ty (1990) ®Æt c¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n c¸c lo¹i h×nh ph¸p lý bao gåm c«ng ty TNHH, C«ng ty cæ phÇn vµ Doanh nghiÖp t­ nh©n. §Æc biÖt, sù ra ®êi cña LuËt Doanh nghiÖp n¨m 2000 ®· thÓ chÕ ho¸ quyÒn tù do kinh doanh cña t­ nh©n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ph¸t triÓn. 2.4. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc. Lµ thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm c¸c liªn doanh gi÷a kinh tÕ nhµ n­íc vµ t­ b¶n t­ nh©n trong n­íc, t­ b¶n t­ nh©n n­íc ngoµi, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc chiÕm tû träng lín nhÊt. Sù ra ®êi cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ më cöa nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ra thÕ giíi. ChÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th«ng qua thµnh lËp c¸c liªn doanh gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc víi nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®· lµm cho quy m« cña kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. 2.5. Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Bao gåm doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi vµ c¸c liªn doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong n­íc víi n­íc ngoµi, trong ®ã n­íc ngoµi chiÕm tû träng vèn lín nhÊt. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®· tån t¹i ngay tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX vµ ngµy cµng ph¸t triÓn lín m¹nh h¬n. Tuy nhiªn, chØ míi gÇn ®©y, t¹i §¹i héi IX, ViÖt Nam míi chÝnh thøc coi kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ, bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m qua, Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Th¸ng 12-1987, LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®· ®­îc Quèc héi th«ng qua, vµ sau ®ã ®· qua 4 lÇn söa ®æi (1990, 1992, 1996 vµ 2000). Nh÷ng quy ®Þnh luËt ph¸p ®ã ®· t¹o hµnh lang ph¸p lý, cam kÕt b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. GÇn ®©y, Nhµ n­íc ta ®· tiÕp tôc bæ sung nhiÒu chÝnh s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi nh­: më réng ph¹m vi ®Çu t­ vÒ quy m«, lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ h×nh thøc ®Çu t­. 3. TÝnh thèng nhÊt vµ m©u thuÉn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ a. TÝnh thèng nhÊt Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng. Do ®ã, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng tån t¹i biÖt lËp. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. Sù ph¸t triÓn cña mçi thµnh phÇn ®Òu gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn mét h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt tuy cã sù ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ cã b¶n chÊt riªng, nh­ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh trong m«i tr­êng chung, cïng chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè, c¸c quy luËt thÞ tr­êng. §ång thêi, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t¸c ®éng lÉn nhau, c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc. Sù biÕn ®æi cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy sÏ lµm ¶nh h­ëng ®Õn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. H¬n thÕ n÷a, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ liªn kÕt víi nhau trong s¶n xuÊt, kinh doanh. Trong nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt do nhµ n­íc h­íng dÉn, ®iÒu tiÕt, c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt, kinh doanh thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa hîp t¸c víi nhau, bæ sung cho nhau, b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ c¬ së tån t¹i c¸c giai cÊp hoÆc tÇng líp x· héi kh¸c nhau mµ tæng hîp toµn bé c¸c giai cÊp hoÆc tÇng líp x· héi ®ã t¹o thµnh c¬ cÊu x· héi – giai cÊp. Trong c¬ cÊu x· héi – giai cÊp Êy, mçi giai cÊp, mçi tÇng líp x· héi, c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt, kinh doanh thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã nh÷ng lîi Ých kinh tÕ riªng, võa thèng nhÊt, võa m©u thuÉn víi nhau. b. Sù m©u thuÉn C¸c thµnh phÇn kinh tÕ m©u thuÉn víi nhau v× mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ quan hÖ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt. Trªn c¬ së ®ã, ë mçi thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi c¸c quy luËt kinh tÕ chung cßn cã c¸c quy luËt kinh tÕ ®Æc thï ho¹t ®éng, chi phèi mçi thµnh phÇn. Nh­ vËy, mçi thµnh phÇn kinh tÕ mang b¶n chÊt kinh tÕ mang b¶n chÊt kinh tÕ kh¸c nhau, cã c¸c lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp víi nhau. M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµm cho c¹nh tranh trë thµnh tÊt yÕu. C¹nh tranh lµ ®éng lùc quan träng ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Do ®ã, Nhµ n­íc cÇn t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho c¹nh tranh. Tuy nhiªn, m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc víi mét bªn lµ tÝnh tù ph¸t cña kinh tÕ t­ nh©n lµ m©u thuÉn næi bËt. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn theo h­íng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ngµy cµng chiÕm ­u thÕ lµ nhiÖm vô c¨n b¶n cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Tuy nhiªn, gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®è kh«ng thÓ b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®¬n thuÇn, b»ng ý chÝ chñ quan, b»ng b¹o lùc... mµ ph¶i b»ng c¸ch t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ Êy ph¸t triÓn m¹nh mÏ cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh, h­íng thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n ®i vµo con ®­êng chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc th«ng qua nhiÒu h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau: hiÖp t¸c, liªn kÕt, liªn doanh; b»ng viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ... Tãm l¹i, trong nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn gi÷a chóng lµ kh¸ch quan. Sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh. Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh vµ hîp t¸c, tõng thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i víi t­ c¸ch lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ vµ cÇn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc nh»m b¶o ®¶m nÒn kinh tÕ vµ cÇn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc nh»m b¶o ®¶m nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, ®em l¹i th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®­îc thõa nhËn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chóng tån t¹i, ph¸t triÓn. §ång thêi, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®­îc b×nh ®¼ng trªn mäi ph­¬ng diÖn. 4. Xu h­íng vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta vÉn ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn. TiÒm n¨ng cña mçi thµnh phÇn kinh tÕ còng nh­ ®Þnh h­íng cØa c¸ch vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc sÏ cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn viÖc ®Þnh vÞ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong t­¬ng lai. Tr­íc hÕt, ®èi víi kinh tÕ nhµ n­íc, Nhµ n­íc ®· cã nh÷ng chñ tr­¬ng c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc theo h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ cña khu vùc nµy. ChÝnh phñ ®· cã ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®èi víi c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng. Theo kÕ ho¹ch ®Æt ra, ®Õn n¨m 2005, sè doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ gi¶m xuèng cßn 2.934 doanh nghiÖp. Nh­ vËy, t­¬ng lai cña khu vùc nµy sÏ phô thuéc vµo sù thµnh c«ng cña c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch, ®ång thêi nã còng sÏ quyÕt ®Þnh phÇn lín tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. KÞch b¶n s¸ng sña nhÊt lµ ChÝnh phñ thµnh c«ng trong viÖc t¹o lËp ®­îc mét khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o dùa vµo thùc lùc cña m×nh. Khi ®ã, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc g¾n liÒn víi tÝnh hiÖu qu¶ cña khu vùc nµy vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ. §Ó cã ®­îc kÞch b¶n nµy ®ßi hái sù nç lùc vµ quyÕt t©m rÊt lín cña Nhµ n­íc cïng víi nh÷ng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch hîp lý vµ kh«n khÐo. Trong qu¸ tr×nh nµy, hai vÊn ®Ò cÇn ph¶i l­u ý lµ võa n©ng dÇn søc Ðp c¹nh tranh ®èi víi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, ®ång thêi t¹o mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó khu vùc nµy lµm quen víi m«i tr­êng c¹nh tranh vµ tù ®øng trªn ®«i ch©n cña m×nh. §èi víi nh÷ng lÜnh vùc mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã thÓ tham gia th× trong dµi h¹n viÖc më réng dÇn sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ hÕt søc cÇn thiÕt. §èi víi c¸c lÜnh vùc mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng muèn tham gia hoÆc kh«ng ®­îc tham gia còng cÇn ph¶i cã c¬ chÕ, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh hoÆc Ýt nhÊt lµ cã c¬ chÕ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh c¶i thiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ, khu vùc kinh tÕ nµy vÉn ch­a t×m ®­îc mét m« h×nh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ hÊp dÉn sù tham gia cña c¸c thµnh viªn trong x· héi. Sè l­îng c¸c hîp t¸c x· míi thµnh lËp hiÖn nay kh«ng nhiÒu. V× vËy, ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc môc tiªu ®Æt ra (cïng víi kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß nÒn t¶ng trong nÒn kinh tÕ), khu vùc hîp t¸c x· cßn ph¶i tiÕp tôc cã nh÷ng b­íc t×m tßi vµ chuyÓn ®æi m¹nh mÏ. T­¬ng lai cña khu vùc kinh tÕ tËp thÓ phô thuéc vµo sù thay ®æi m« h×nh tæ chøc vµ qu¶n lý hîp t¸c x·. Khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ mÆc dï hiÖn nay rÊt phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ, nh­ng trong bèi c¶nh c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t, nhÊt lµ trªn quy m« toµn cÇu th× khu vùc nµy khã cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi c¸c c«ng ty lín vµ sÏ ph¶i cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn míi. VÒ b¶n chÊt, ®©y lµ khu vùc kinh tÕ së h÷u t­ nh©n cã quy m« nhá. Nh­ vËy, trong t­¬ng lai, khi ViÖt Nam trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i c¹nh tranh toµn cÇu, mét bé phËn cña khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ ®Çy tiÒm n¨ng nµy sÏ lµ nguån lùc dåi dµo, më réng quy m« khu vùc kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. NÒn kinh tÕ cã m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ ph¸t triÓn chuyÓn ®æi thµnh kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. B¶n th©n khu vùc kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n hiÖn còng ®ang cßn nhiÒu tiÒm n¨ng vµ trªn ®µ ph¸t triÓn. B»ng chøng râ nhÊt lµ chØ trong gÇn 4 n¨m thùc hiÖn LuËt Doanh nghiÖp (2000 – 2003), sè vèn t­ b¶n t­ nh©n ®· t¨ng lªn 145.000 tû ®ång, cao h¬n sè vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cïng kú vµ t­ng gÊp 4 lÇn sè vèn ®¨ng ký cña khu vùc t­ b¶n t­ nh©n giai ®o¹n 1991-1999 vµ t¨ng gÇn gÊp ®«i vÒ sè doanh nghiÖp ®¨ng ký. TiÒm n¨ng nµy cßn lín h¬n khi nh×n vµo khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ kh¸ ®å sé mµ rÊt cã kh¶ n¨ng sÏ chuyÓn thµnh kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n nÕu cã m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi. Cã nghiªn cøu cho r»ng, trong t­¬ng lai thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc sÏ ph¸t triÓn m¹nh h¬n do: Thø nhÊt, c¸c thµnh ph©n kinh tÕ kh¸c muèn liªn doanh víi kinh tÕ nhµ n­íc sÏ ph¸t triÓn l©u dµi. Thø hai, Nhµ n­íc cã thÓ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn khu vùc t­ nh©n th«ng qua liªn doanh vµ liªn kÕt víi khu vùc nµy. Tr­êng hîp nµy rÊt cã thÓ x¶y ra, nhÊt lµ trong t×nh h×nh hiÖn nay khi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i tõ phÝa Nhµ n­íc. H¬n n÷a, hiÖn nay chóng ta ®ang cã chÝnh s¸ch thóc ®Èy cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. Khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ tiÕp tôc chiÕm gi÷ vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ, khu vùc nµy sÏ hoµ quyÖn dÇn víi c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c trong n­íc khi Nhµ n­íc ®ang cã chñ tr­¬ng x©y dùng mÆt b»ng ph¸p luËt chung cho c¶ ®Çu t­ trong n­íc vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. II. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. 1. VÞ trÝ, vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc. 1.1. Kh¸i niÖm Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc lµ nãi tíi quan hÖ s¶n xuÊt ®Æt trªn nÒn t¶ng së h÷u toµn d©n mµ Nhµ n­íc lµ ®¹i diÖn. Thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ – x· héi. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc lµ mét trong 6 thµnh phÇn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay, ®¹i diÖn cho quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ nhµ n­íc lµ khu vùc kinh tÕ do Nhµ n­íc n¾m gi÷, dùa trªn c¬ së quan träng lµ së h÷u cña nhµ n­íc. Hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ nhµ n­íc lµ toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ thuéc së h÷u nhµ n­íc, trªn c¬ së ®ã Nhµ n­íc cã quyÒn qu¶n lý, sö dông hiÖu qu¶ kinh tÕ do lùc l­îng kinh tÕ cña Nhµ n­íc mang l¹i. Kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i lµ vµ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ mµ Nhµ n­íc lµ chñ thÓ, cã quyÒn tæ chøc, chi phèi ho¹t ®éng theo h­íng ®· ®Þnh. Kh¸c víi tµi s¶n thuéc së h÷u nµh n­íc – ë “d¹ng tÜnh”, khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc nãi ë “d¹ng ®éng”. Nh­ vËy nh÷ng tµi nguyªn ch­a khai th¸c “n»m im” trong lßng ®Êt còng lµ tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc, nh­ng ch­a ph¶i lµ kinh tÕ nhµ n­íc. Kinh tÕ nhµ n­íc lµ bé phËn quan träng, cã t¸c dông thiÕt thùc trong c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi n­íc. Tuy nhiªn, tuú theo chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n­íc mµ khu vùc kinh tÕ nµy cã vÞ trÝ, vai trß, ph¹m vi vµ møc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau. ChÝnh khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ nh÷ng ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®· t¹o nªn søc m¹nh vËt chÊt mµ Nhµ n­íc cã trong tay. Kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc thÓ hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau víi c¸c h×nh thøc tæ chøc t­¬ng øng, nh­ ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, dÞch vô, c¸c ho¹t ®éng ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ ë ®ã Nhµ n­íc biÓu hiÖn nh­ mét chñ së h÷u, chñ thÓ kinh doanh, ng­êi tham gia. NghÜa lµ kinh tÕ nhµ n­íc cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh, mçi bé phËn hîp thµnh kinh tÕ nhµ n­íc cã chøc n¨ng vµ nhiÖm vô kh¸c nhau. 1.2. C¸c bé phËn cÊu thµnh kinh tÕ nhµ n­íc NÕu xÐt theo lÜnh vùc ho¹t ®éng, th× khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc bao gåm c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña nhµ n­íc trong viÖc: - Qu¶n lý, khai th¸c, b¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c nguån tµi nguyªn tù nhiªn nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi; - §Çu t­, qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kü thuËt (®­êng s¸, bÕn, b·i, c¶ng, c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung...) nh»m t¹o ®iÒu kiÖn chung thuËn lîi cho kinh tÕ ph¸t triÓn. - C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong c«ng nghiÖp; n«ng nghiÖp; th­¬ng m¹i; dÞch vô trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng, b¶o hiÓm, dù tr÷ quèc gia,... Ho¹t ®éng b¶o hiÓm còng lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng quan träng cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc – thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm do Nhµ n­íc quy ®Þnh ®èi víi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau b¶o ®¶m ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi b×nh th­êng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÞ tæn thÊt do rót ro kh¸ch quan. TÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng trªn cã thÓ gép thµnh 2 nhãm lín: - Ho¹t ®éng trùc tiÕp trong s¶n xuÊt – kinh doanh hµng ho¸, dÞch vô; - Ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. VÒ h×nh thøc tæ chøc, khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc bao gåm nhiÒu bé phËn ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc then chèt, thiÕt yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mçi bé phËn cã chøc n¨ng, nhiÖm vô kh¸c nhau, nh­ng ®Òu nh»m thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Cô thÓ nh­ sau: - Ng©n s¸ch nhµ n­íc: Thùc hiÖn chøc n¨ng thu, chi ng©n s¸ch vµ cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh, qu¶n lý, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo môc tiªu kinh tÕ – x· héi ®· ®Þnh. - Ng©n hµng Nhµ n­íc: cã t¸c dông ®iÒu chØnh qu¶n lý, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ ®Æc biÖt lµ x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. - Kho b¹c nhµ n­íc: Víi chøc n¨ng qu¶n lý quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc, ®ång thêi kiÓm so¸t qu¸ tr×nh chØ tiªu ng©n s¸ch cho nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. - C¸c quü dù tr÷ quèc gia: Lµ mét bé phËn cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, nh»m ®¶m b¶o cho khu vùc nµy ho¹t ®éng b×nh th­êng trong mäi t×nh huèng, lµ lùc l­îng vËt chÊt ®Ó Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt, qu¶n lý, b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr­êng, ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ – x· héi. - C¸c tæ chøc sù nghiÖp cã thu: Ho¹t ®éng gÇn gièng nh­ doanh nghiÖp nhµ n­íc trong cung øng mét sè dÞch vô c«ng, ®Æc biÖt trong gi¸o dôc, y tÕ, dÞch vô hµnh chÝnh c«ng. - HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc: Theo LuËt doanh nghiÖp nhµ n­íc cña ViÖt Nam n¨m 1995, doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp