Giáo trình Triết học (Dùng cho học viên Cao học và Nghiên cứu sinh không chuyên ngành Triết học) - Phần 1

ải quyết vấn đề tôn giáo trong thực tiễn. "Niên giám Pháp - Đức", trong thời gian này, đã đăng tải một số tác phẩm của Ph.Ăngghen như: "Tình cảnh nước Anh", "Tômát Cáclây", đặc biệt là tác phẩm "Bản thảo góp phần phê phán kinh tế chính trị học" 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.1, tr.580. 2 Sđd, t.1, tr.589. 3 Sđd, t.1, tr.570. 159 (1844). Ph.Ăngghen đã phê phán trên tinh thần biện chứng kinh tế chính trị học của A.Smít và Đ.Ricácđô. Ph.Ăngghen khẳng định vai trò sứ mệnh lịch sử thế giới của giai cấp vô sản, xuất phát từ việc phê phán chế độ tư hữu và phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Đây là những kết luận thiên tài của Ph.Ăngghen, căn cứ vào mâu thuẫn trong lòng phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, từ việc chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất, để hướng đến chủ nghĩa xã hội. Tháng 8/1844, trên đường từ Anh về Đức, C.Mác và Ph.Ăngghen đã gặp gỡ nhau tại Pari, thủ đô nước Pháp. Hai ông đã có một tình bạn, tình đồng chí vĩ đại và cảm động trong suốt cả cuộc đời để sáng tạo nên chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, một trong ba bộ phận cấu thành của chủ nghĩa Mác - Lênin. Có thể khẳng định rằng, đến thời kỳ này, C.Mác và Ph.Ăngghen đã có bước chuyển hoàn toàn từ thế giới quan duy tâm biện chứng sang thế giới quan duy vật biện chứng, từ lập trường chính trị của chủ nghĩa dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa xã hội khoa học. Đó là một quá trình phức tạp, vừa cảt biến phép biện chứng duy tâm của Hêghen trở thành phép biện chứng duy vật, vừa vận dụng phép biện chứng duy vật vào việc nhận thức lịch sử xã hội, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đặt nền móng vững chắc cho một cuộc cách mạng trong triết học, để từng bước hoàn chỉnh hệ thống triết học của mình cả về thế giới quan và phương pháp luận. b) Thời kỳ C.Mác và Ph.Ăngghen đề xuất nhũng nguyên lý triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Từ 1844 đến 1848, C.Mác và Ph.Ăngghen đã cộng tác với nhau để thực hiện một nhiệm vụ có ý nghĩa lịch sử là làm rõ những nguyên lý triết học duy vật biện chúng và duy vật lịch sử, đồng thời khẳng định vai trò của triết học trong đời sống xã hội. Mở đầu của giai đoạn này là sự ra đời của tác phẩm "Bản thảo kinh tế- triết học (1844)" của C.Mác. Mục đích của tác phẩm là thông qua nghiên cứu kinh tế học để rút ra những kết luận về triết học. Xuất phát từ việc nghiên cứu kinh tế - chính trị học Anh, từ nền sản xuất tư bản chủ nghĩa, C.Mác đã phân tích bản chất của xã hội tư bản từ các phạm trù cụ thể như tiền công, lợi nhuận, tư bản, địa tô, sức lao động. Đó thực chất là sự đối kháng giữa người công nhân và nhà tư bản. "Tư bản là quyền chỉ huy lao động và sản phẩm của lao động. Nhà tư bản có được quyền đó không phải nhờ những phẩm chất cá nhân hay phẩm chất con người của 160 hắn, mà chỉ có được với tư cách là người sở hũu tư bản. Sức mạnh của hắn là sức mua của tư bản của hắn, sức mua mà không có gì có thể chống lại nổi"1. Như vậy sức lao động của người công nhân là hàng hóa, được đem ra mua bán, trao đổi, nhằm mục đích để duy trì sự tồn tại mang tính động vật của con người. Vấn đề "lao động bị tha hóa" được C.Mác xem là bản chất của nền sản xuất xã hội trong chủ nghĩa tư bản. Khác với quan niệm của Hêghen coi sự tha hóa chỉ diễn ra trong ý thức, tinh thần; Phoiơbắc chỉ nhấn mạnh sự tha hóa của bản chất con người trong tôn giáo; thì C.Mác đã đi tới tận nguồn gốc của sự tha hóa, đó là sự tha hóa của lao động, của bản chất con người, sự đánh mất bản chất người trong chính quá trình sản xuất vật chất. C.Mác viết: "Sự tha hóa thể hiện ở chỗ tư liệu sinh hoạt của tôi thuộc về người khác, ở chỗ đối tuợng mong muốn của tôi là vật sở hữu của người khác mà tôi không với tới được, cũng như ở chỗ bản thân mỗi vật hóa ra là một cái khác với bản thân nó, ở chỗ hoạt động của tôi hóa ra là một cái khác nào đó và cuối cùng, điều này cũng đúng cả đối với nhà tư bản, lực lượng không phải người nói chung thống trị tất cả"1. Vì vậy, quan hệ tha hóa đối lập ấy được biểu hiện như một sự kết tội bản chất xã hội tư bản chủ nghĩa: "Cái vốn có của súc vật trở thành chức phận của con người, còn cái có tính nguời thì biến thành cái vốn có của súc vật"2. Kết luận tất yếu cần phải rút ra là muốn giải phướng con người khỏi sự tha hóa thì phải xóa bỏ chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa, để trả con người trở về với chính bản chất của nó. Với tinh thần phê phán, C.Mác cũng đánh giá phép biện chứng trong triết học Hêghen, chủ nghĩa duy vật của Phoiơbắc, làm rõ những đóng góp và hạn chế của họ, từ đó, khẳng định vai trò và tính chất cách mạng của phép biện chứng duy vật. "Bản thảo kinh tế - triết học 1844" là tác phẩm đầu tiên của thời kỳ hình thành và phát triển những nguyên lý triết học mácxít. Với năng lực khái quát cao, tư duy sắc bén, bản lĩnh mạnh mẽ, C.Mác đã đi từ kinh tế học để rút ra những vấn đề có ý nghĩa triết học lớn lao, những vấn đề có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004, t.42, tr.89-90. 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994, t.42, tr.196. 2 Sđd, t.42, tr. 133. 161 Năm 1844, Ph.Ăngghen viết tác phẩm: "Tình cảnh giai cấp lao động ở Anh". Từ việc nghiên cứu phong trào công nhân, Ph.Ăngghen đã chỉ ra nguyên nhân của đời sống cùng khổ của người công nhân, dẫn đến mâu thuẫn giữa lao động và tư bản, đồng thời khẳng định vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là lực lượng thủ tiêu chủ nghĩa tư bản, xây dựng một xã hội mới. Cho đến cuối năm 1844, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đi đến những quan điểm thống nhất với nhau về triết học, đặc biệt là về xã hội như mâu thuẫn giữa công nhân và tư bản, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, vấn đề giải phóng con người. Đây là giai đoạn đánh dấu sự chuyển biến hoàn toàn từ chủ nghĩa duy tâm sang chủ nghĩa duy vật và từ chủ nghĩa dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa xã hội khoa học của C.Mác và Ph.Ăngghen. Năm 1845, C.Mác và Ph.ăngghen đã cùng viết tác phẩm: "Gia đình thần thánh hay là phê phán sự phê phán có tính chất phê phán. Chống Brunô Bauơ và đồng bọn". C.Mác và Ph.Ăngghen, thông qua sự phê phán phái Hêghen trẻ, đã phê phán toàn bộ triết học duy tâm của Hêghen. Mặc dù vẫn còn chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa duy vật nhân bản của Phoiơbắc, C.Mác và Ph.Ăngghen đã biểu hiện một lập trường triết học duy vật biện chứng triệt để, nhằm hướng tới một cuộc cách mạng xóa bỏ chế độ tư hữu. Năm 1845, C.Mác phác thảo: "Luận cương về Phoiơbắc". Ông đã chỉ ra những khuyết điểm cơ bản của chủ nghĩa duy vật trước đây trong việc nhận thức về con người, lịch sử và phương pháp nhận thức. C.Mác cũng nêu lên sự khác nhau căn bản giữa triết học của ông với các học thuyết triết học trong lịch sử. C.Mác viết: "Khuyết điểm chủ yếu của toàn bộ chủ nghĩa duy vật từ trước đến nay - kể cả chủ nghĩa duy vật của Phoiơbắc - là sự vật, hiện thực, cái cảm giác được, chỉ được nhận thức dưới hình thức khách thể hay hình thức trực quan, chứ không được nhận thức là hoạt động cảm giác của con người, là thực tiễn, không được nhận thức về mặt chủ quan"1. Thông qua vai trò thực tiễn, C.Mác đã chứng minh tính lịch sử - xã hội quy định bản chất con người: "Phoiơbắc hòa tan bản chất tôn giáo vào bản chất con người. Nhưng bản chất con người không phải là một cái trừu tượng, cố hữu của các cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội”2. 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.9. 2 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.11. 162 Luận đề trên có ý nghĩa lớn lao trong việc nhận thức con người trong mối quan hệ với lịch sử - xã hội. Nó biểu hiện tính chất duy vật triệt để trong quan niệm của C.Mác về con người và lịch sử, chống lại những tư tưởng đối lập về xã hội và con người trong các hệ thống triết học khác trong lịch sử, nhất là triết học của Phoiơbắc. Trong thời gian từ năm 1845 - 1846, C.Mác và Ph.Ăngghen đã cộng tác với nhau để hoàn thành một tác phẩm quan trọng: "Hệ tư tưởng Đức". Xuất phát từ hiện thực lịch sử, C.Mác và Ph.Ăngghen viết: "Tiền đề đầu tiên của mọi sự tồn tại của con người, và do đó là tiền đề của mọi lịch sử, đó là: người ta phải có khả năng sống đã rồi mới có thể làm ra lịch sử"1. Tuy nhiên, "muốn sống được thì trước hết cần có thúc ăn, thức uống... Hành vi lịch sử đầu tiên là việc sản xuất ra những tư liệu để thỏa mãn những nhu cầu ấy, việc sản xuất ra bản thân đời sống vật chất"2. Như vậy, việc sản xuất ra đời sống vật chất là cơ sở quyết định sự tồn tại người, mà yếu tố quan trọng nhất là lực lượng sản xuất, sẽ quyết định mọi trạng thái của lịch sử - xã hội. Quan niệm trên biểu hiện tư tưởng duy vật của C.Mác và Ph.Ăngghen về lịch sử. Từ đó, hai ông đã phê phán những sai lầm của chủ nghĩa duy tâm Hêghen và chủ nghĩa duy vật siêu hình của Phoiơbắc trong việc nhận thức lịch sử - xã hội. Trong tác phẩm"Hệ tư tưởng Đức", C.Mác và Ph.Ăngghen cũng nêu lên các hình thức sở hữu, biểu hiện sự thay thế của các phương thức sản xuất khác nhau trong lịch sử xã hội loài người. Với các hình thức sở hữu như sở hữu bộ lạc, hình thức cổ đại, hình thức phong kiến hay đẳng cấp, hình thức tư sản, hình thức cộng sản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã trình bày quá trình phát triển của lịch sử dưới dạng vắn tắt mà hạt nhân của nó là sở hữu về tư liệu sản xuất. Thực chất, đó là biểu hiện của quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, quy luật có ý nghĩa phổ biến trong sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội. Tác phẩm cũng trình bày mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội: "Ý thức không bao giờ có thể là cái gì khác hơn là sự tồn tại được ý thức, và tồn tại của con người là quá trình đời sống hiện thực của con người"3. Vì thế, "Không phải ý thức quyết định đời sống mà chính đời 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.39-40. 2 Sđd, t. 3, tr.40. 3 Sđd, t. 3, tr.37. 163 sống quyết định ý thức"4. Sự phát triển của toàn bộ lịch sử - xã hội là sự chứng minh vai trò quyết định của tồn tại xã hội, trong đó, phương thức sản xuất có ý nghĩa cơ bản nhất. "Ngay từ đầu, ý thức đã là một sản phẩm xã hội, và vẫn là như vậy chừng nào con nguời tồn tại"1. Trong "Hệ tư tưởng Đức", C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ rõ tính chất nhà nước do chính quan hệ lợi ích vật chất quy định, bởi vì nhà nước của giai cấp thống trị "chẳng phải là cái gì khác mà chỉ là hình thức tổ chức mà những người tư sản buộc phải dùng đến để đảm bảo cho nhau sở hữu và lợi ích của họ, ở ngoài nước cũng như ở trong nước"2. Từ đó, C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng "trong mọi thời đại, những hệ tư tưởng của giai cấp thống trị là những tư tưởng thống trị, điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội"3. Vì vậy, nhiệm vụ của giai cấp vô sản là phải xóa bỏ trạng thái hiện tồn, xóa bỏ sự thống trị của giai cấp tư sản cả trong cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, để xác lập sự thống trị tất yếu của giai cấp vô sản, giai cấp tiên tiến và cách mạng nhất của thời đại. C.Mác và Ph.Ăngghen viết: "Đối với chúng ta, chủ nghĩa cộng sản không phải là một trạng thái cần phải sáng tạo ra, không phải là một lý tưởng mà hiện thực phải khuôn theo. Chúng ta gọi chủ nghĩa cộng sản là một phong trào hiện thực, nó xóa bỏ trạng thái hiện nay"4. Mặc dù, phong trào công nhân trong giai đoạn này chưa biểu hiện tính tự giác của nó, tức là chưa ý thức được vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp mình một cách hoàn toàn đầy đủ. Song, sự phát triển tất yếu của lịch sử, địa vị khách quan của giai cấp vô sản cho phép họ giành lấy chính quyền về tay mình, bằng một cuộc cách mạng, cuộc cách mạng này một mặt lật đổ thế lực của phương thức sản xuất và cả sự giao tiếp trước đó và của cơ cấu xã hội cũ và mặt khác, phát triển tính phổ biến của giai cấp vô sản và nghị lực mà giai cấp vô sản cần có"5. Điều đó, có nghĩa rằng, giai cấp vô sản, người đại diện cho lực lượng sản xuất mới trong xã hội phải thực hiện sứ mệnh lịch sử của mình bằng việc phải giành lấy quyền lực chính trị. Vì vậy, trong "Hệ tư tưởng Đức" hai ông đã kết hợp hữu cơ chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng; vận dụng phép biện chứng duy vật vào nhận thức lịch sử xã hội để tạo nên chủ nghĩa duy vật lịch sử. Có thể nói 4 Sđd, t. 3, tr.38. 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.43. 2 Sđd, t.3, tr.90. 3 Sđd, t.3, tr.66. 4 Sđd, t.3, tr.51. 5 Sđd, t.3, tr.98 164 lần đầu tiên, những quy luật của lịch sử được C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng nên đã đặt cơ sở cho bản chất cách mạng và khoa học của triết học Mác, làm sáng tỏ những quy luật xã hội và khẳng định sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản. "Hệ tư tưởng Đức" thể hiện ý nghĩa lý luận và thực tiễn hết sức sâu sắc về chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Năm 1847, C.Mác viết tác phẩm "Sự khốn cùng của triết học. Trả lời cuốn triết học về sự khốn cùng của Pruđông". Trong tác phẩm này, C.Mác đã phân tích trên tinh thần phê phán phương pháp cải lương, thỏa hiệp của Pruđông về đấu tranh giai cấp, mà thực chất là sự vận dụng phương pháp Hêghen đã bị tước bỏ tinh thần biện chứng. Từ đó, gắn với cuộc đấu tranh chống tư tưởng kinh tế phản động của Pruđông, C.Mác đã phát triển thêm những nguyên lý của triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học. Theo Lênin, đây là tác phẩm đầu tiên biểu hiện sự chín muồi trong nhận thức của C.Mác những tư tuởng về chủ nghĩa xã hội khoa học và sự vận dụng tư tưởng đó vào thực tiễn đấu tranh của giai cấp vô sản vì một xã hội tương lai. Đặc biệt, vào tháng 2 năm 1848, C.Mác và Ph.Ăngghen viết tác phẩm nổi tiếng "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản". Đây là tác phẩm nhằm tuyên truyền cho tổ chức "Đồng minh những người cộng sản", là văn kiện cương lĩnh đầu tiên của Đảng Cộng sản về chủ nghĩa xã hội khoa học, thể hiện chủ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng duy vật vào lý luận đấu tranh giai cấp và vai trò sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản, người đào huyệt chôn chủ nghĩa tư bản và xây dựng chủ nghĩa cộng sản. Tác phẩm này đánh dấu sự hoàn thành giai đoạn khởi thảo những nguyên lý cơ bản của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, thể hiện một cách hết sức rõ ràng thế giới quan mới của triết học Mác. Trong chương 1 ("Tư sản và vô sản"), C.Mác và Ph.Ăngghen đã làm sáng tỏ những quy luật phát triển xã hội là sự thay thế tất yếu của các phương thức sản xuất trong lịch sử. Giai cấp vô sản là người có sứ mệnh lịch sử xóa bỏ chế độ tư bản, xây dựng xã hội mới. Vì vậy, sự sụp đổ của giai cấp tư sản và chế độ tư bản chủ nghĩa và sự thắng lợi của giai cấp vô sản và chủ nghĩa xã hội là tất yếu như nhau. Với tư cách là giai cấp triệt để cách mạng, "cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, chính cái nền tảng trên đó giai cấp tư sản đã sản xuất và chiếm hữu sản phẩm của nó, đã bị phá sập dưới chân giai cấp tư sản. Trước hết, giai cấp tư sản sản sinh ra 165 những người đào huyệt chôn chính nó. Sự sụp độ của giai cấp tư sản và thắng lợi của giai cấp vô sản đều là tất yếu như nhau"1. Chương 2 ("Những người vô sản và những người cộng sản"), C.Mác và Ph.Ăngghen đã làm sáng tỏ vai trò của Đảng Cộng sản là đội tiên phong của giai cấp vô sản, gắn với cuộc đấu tranh chính trị của giai cấp vô sản. C.Mác và Ph.Ăngghen chỉ rõ: "Về mặt thực tiễn, nhưng người cộng sản là bộ phận kiên quyết nhất trong các Đảng công nhân ở tất cả các nước, là bộ phận luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến lên; về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô sản ở chỗ là họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của phong trào vô sản"1. "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản" khẳng định mục tiêu trước mắt là tổ chức cuộc đấu tranh chính trị để lật đổ giai cấp tư sản, giành chính quyền về tay mình, và mục tiêu cuối cùng là xây dựng thành công chủ nghĩa cộng sản. "Thay cho xã hội tư sản cũ, với những giai cấp và đối kháng giai cấp của nó, sẽ xuất hiện một liên hợp, trong đó sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi nguời"2. Chương 3 ("Văn học xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa"), C.Mác và Ph.Ăngghen đã phê phán sâu sắc các trào lưu tư tưởng tiểu tư sản và tư sản làm ảnh hưởng đến sự phát triển của phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân như "Chủ nghĩa xã hội phản động", "Chủ nghĩa xã hội bảo thủ hay chủ nghĩa xã hội tư sản", "Chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản không tưởng phê phán". Từ đó, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định tính tất yếu của chủ nghĩa xã hội khoa học. Trong chương 4 ("Thái độ của những người cộng sản đối với các đảng đối lập"), C.Mác và Ph.Ăngghen đã trình bày chiến lược, sách lược và phương pháp cách mạng để đi tới mục tiêu cách mạng. "Những người cộng sản... công khai tuyên bố rằng mục đích của họ chỉ có thể đạt được bằng cách dùng bạo lực lật đổ toàn bộ trật tự xã hội hiện hành. Mặc cho các giai cấp thống trị run sợ trước một cuộc cách mạng cộng sản chủ nghĩa! Trong cuộc cách mạng ấy, những nguời vô sản chẳng mất gì hết, ngoài những xiềng xích trói buộc họ. Họ sẽ giành được cả thế giới"3. "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản" là một tác phẩm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng to lớn. Dù lịch sử đang vận động, biến đổi với 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.4, tr.613. 1 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.4, tr.614-615. 2 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.628. 3 C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.646. 166 nhiều bước ngoặt quanh co, gập ghềnh; dù chủ nghĩa xã hội đang tạm thời thoái trào, song mục tiêu mà tác phẩm đặt ra là một hiện thực tất yếu, cổ vũ loài người đấu tranh vì hạnh phúc của con người. Như vậy từ 1844 đến 1848, là thời kỳ mà C.Mác và Ph.Ăngghen đề xuất những nguyên lý cơ bản của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Hai ông đã trình bày một cách toàn diện những vấn đề về triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học trên nền tảng thế giới quan duy vật triệt để, cách mạng, làm rõ những quy luật cơ bản của lịch sử xã hội. Cho nên triết học Mác trở thành thế giới quan và phương pháp luận để nhận thức và cải tạo thực tiễn trong tính triệt để khoa học và cách mạng của một học thuyết vì sự phát triển. c) Giai đoạn C.Mác và Ph.Ăngghen bổ sung va phát triển những quan điểm triết học Từ năm 1848, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động ở châu Âu chống áp bức, bóc lột, đòi dân chủ tự do đã phát triển và trở thành một làn sóng mạnh mẽ. Tháng 2/1848, cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân Pari kết liễu chế độ quân chủ và thành lập nền cộng hòa tự do. Ngày 13/3/1848 nhân dân lao động ở Viên (Áo) nổi dậy đấu tranh vì quyền lợi cúa những người lao khổ. Cuộc chiến tranh cách mạng đã nổ ra tại Béclinh vào ngày 18/3/1848 của lực lượng công nhân, thợ thủ công, tiểu tư sản, bắt buộc nhà vua Đức Phriđrích Vinhem IV đã phải cam kết trao quyền chính trị cho giai cấp tự sản, tôn trọng tư tưởng tự do dân chủ, bãi bỏ lệnh kiểm duyệt và bắt giữ những người yêu nước. Tháng 6/1848, giai cấp vô sản Pari đã nổi dậy đấu tranh chống giai cấp tư sản, với khẩu hiệu: "Bánh mì hay là chết", "sống làm việc hay chết trong chiến đấu". Bốn vạn công nhân Pari không thể chống chọi với 150.000 quân của giai cấp tư sản. Kết quả là hàng nghìn người đã hy sinh, 25.000 nguời bị bắt giữ, 3.500 người bị dày đi biệt xứ chốn lao tù. Ph. Ăngghen đã viết rằng: "Cuộc cách mạng của sự tuyệt vọng... công nhân biết rằng họ đang tiến hành một cuộc đấu tranh một còn một mất và thậm chí sự hóm hỉnh vui nhộn của người Pháp cũng phải lặng im trước sự khốc liệt đáng sợ của cuộc chiến đấu này" 1 Sau thất bại này, các cuộc cách mạng ở châu Âu bị bọp nghẹt bởi giai cấp phong kiến phản bội, sự tiếp tay của giai cấp tư sản và tiểu tư sản đứng về phe giai cấp phong kiến. Từ sự thất bại của phong trào đấu tranh của công nhân và nhân dân lao động, C.Mác và Ph.Ăngghen đã rút ra bài học là Đảng Cộng sản phải hành động một cách tự giác và có tổ chức, phải 1 C.Mác và Ph.ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004, t.5, tr.147-148. 167 hết sức thống nhất và độc lập để lãnh đạo phong trào đấu tranh vì lợi ích của quần chúng lao khổ. Từ thực tế trên, năm 1850, C.Mác viết tác phẩm “Đấu tranh giai cấp ở Pháp”. Ông chỉ ra sự cần thiết của việc giành chính quyền về tay giai cấp công nhân, thiết lập nền chuyên chính của giai cấp vô sản và khẳng định: cách mạng là đầu tàu của lịch sử để hướng đến một xã hội mới. Sự phát triển lý luận về đấu tranh giai cấp, về chuyên chỉnh vô sản được C.Mác nêu lên trong tác phẩm “Ngày 18 tháng Sương mù của Lui Bônapátơ” (1852). Ông cho rằng, không thể cải tạo xã hội tư bản thành xã hội xã hội chủ nghĩa nếu không đập tan bộ máy thống trị của giai cấp tư sản. Đó là điều kiện tất yếu để đảm bảo cho sự thắng lợi của cách mạng vô sản. Giai cấp vô sản không thể sử dụng bộ máy nhà nước của giai cấp tư sản để thực hiện mục đích của mình, vì nhà nước tư sản, xét về bản chất, là chỉ thích ứng với chế độ chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất, cơ sở kinh tế của quan hệ người bóc lột người. Trong thời kỳ này, tác phẩm “Cách mạng và phản cách mạng ở Đức” (1852) của Ph.Ăngghen đã nếu lên những tư tưởng về chủ nghĩa duy vật lịch sử, xuất phát từ sự phân tích phong trào đấu tranh của công nhân và nhân dân lao động Đức. Ph.Ăngghen đã chỉ ra nguyên nhân sâu xa của cách mạng vô sản bắt nguồn từ mâu thuẫn trong sự phát triển kinh tế giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giai cấp vô sản là nguời đại diện cho lực lượng sản xuất mới, tât yếu sẽ quyết định xu hướng phát triển của lịch sử. Từ kinh nghiệm của thực tiễn cách mạng và các tác phẩm giai đoạn này, bằng tư duy lý luận sâu sắc C.Mác và Ph.Ăngghen đã cho ra đời những tác phẩm làm cơ sở cho những nguyên lý căn bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Tác phẩm "Tư bản” là cuốn sách đồ sộ của C.Mác. Tập 1 được xuất bản năm 1867, tập 2 và 3 được Ph.Ăngghen tập hợp xuất bản năm 1885 và 1894. Chủ đề căn bản nhất của tác phẩm là xuất phát từ sự vận động của quan hệ kinh tế tư bản chủ nghĩa, C.Mác đã trình bày những nguyên lý triết học, kinh tế chính trị học, chủ nhĩa xã hội khoa học trên tinh thần biện chứng của sự phát triển lịch sử – xã hội. Có thể khái quát nội dung "Tư bản" từ hai vấn đề chủ yếu là vấn đề quan niệm duy vật lịch sử và phép biện chứng. 168 Trước hết, xuất phát từ phương thức sản xuất, tức là từ hai mặt của một quá trình sản xuất vật chất trong đời sống xã hội là lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, C.Mác đã khẳng định sự phát triển của “hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên"1. Quy luật tất yếu của quá trình sản xuất sẽ dẫn đến sự thay thế nhau của các hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử. Lao động chính là hành động lịch sử vĩ đại mà con người có được để tạo nên sự khác biệt bản chất giữa con người thế giới lọài vật, là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội. C.Mác viết: "Lao động tnrớc hết là một quá trình diễn ra giữa con người và tự nhiên, một quá trình trong đó bằng hoạt động của chính mình, con người làm trung gian điều tiết và kiểm tra sự trao đổi chất giữa họ và tự nhiên. Bản thân con người đối diện với thực thể của tự nhiên với tư cách là một lực lượng của tự nhiên...Trong khi tác động vào tự nhiên ở bên ngoài thông qua sự vận động đó, và làm thay đổi tự nhiên, con người cũng đồng thời làm thay đổi bản tính của chính nó"1. Rõ ràng, lao động sản xuất ra của cải vật chất lă quá trình biểu hiện mang tính lịch sử của quan hệ biện chứng giũa con nguời với tự nhiên và con người với xã hội. Lực lượng sản xuất, theo quan niệm của C.Mác, chính là sự tổng hợp của hai yếu tố tư liệu sản xuất và người lao động, trong đó, con người lao động đóng vai trò quyết định. Tư liệu sản xuất cũng không phải chỉ là các yếu tố mang tính tự nhiên, mà nó là kết quả của sự tác động sáng tạo của con người. “Về những tư liệu lao động theo đúng nghĩa của nó thì ngay đối với một cặp mắt hời hợt nhất cũng thấy rõ rằng tối đại đa số những tư liệu đó đều mang dấu vết của lao động quá khứ”2. “Tư liệu lao động là một vật, hay toàn bộ những vật mà con người đặt ở giữa họ và đối tượng lao động, và đuợc họ dùng làm vật truyền dẫn hoạt động của họ vào đối tượng ấy"3. Tư liệu lao động, theo C.Mác, được biểu hiện trong tư liệu lao động cơ khí, tức công cụ lao