Giáo trình Điều dưỡng người cao tuổi - Lê Văn Duy

g thời gian 30 phút, đeo đệm ở gót chân. Phương tiện hiệu quả nhất để giảm đau và ngăn ngừa viêm nhiễm là chỉnh hình bàn chân thông qua việc sử dụng các loại nẹp chỉnh hình được chế tạo riêng. Bệnh nhân cần được thông báo rằng họ có thể không ghi nhận sự cải thiện cho đến vài tháng sau khi bắt đầu điều trị. Nhiễm trùng. Giày làm từ vật liệu tổng hợp sẽ tạo ra một môi trường ấm, ẩm tạo điều kiện cho nấm và vi khuẩn phát triển. Bệnh nấm móng là một bệnh nhiễm trùng do nấm ở móng tay hoặc lớp móng, trong đó móng chân to, dày, giòn và bong tróc. Khi nấm hình thành dưới móng tay và di chuyển nó lên, các mặt của móng tay bị đẩy vào da và gây đau. Các chế phẩm chống nấm hỗ trợ loại bỏ nhiễm trùng, nhưng những bệnh nhiễm trùng này rất khó điều trị. Nấm da chân là một bệnh nhiễm trùng do nấm ở bàn chân có thể gây bỏng và ngứa; bề mặt da sẽ bong tróc, nứt nẻ, tấy đỏ, thường có mụn nước nổi lên. Các vết nứt trên bề mặt da tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập dễ dàng. Móng mọc ngược (Bệnh nấm móng). Móng mọc ngược có thể xảy ra do đi giày chật hoặc cắt móng quá ngắn. Khi móng phát triển, cạnh của nó cắt vào mô, dẫn đến viêm. Thuốc ngâm và thuốc kháng sinh tại chỗ có thể được kê đơn. Thông thường, bác sĩ có thể khắc phục vấn đề này bằng cách cắt bỏ phần mọc ngược và làm sạch khu vực đó. 4. Những can thiệp điều dưỡng chung cho các tình trạng ở chân 4.1. Kiểm soát cơn đau Đau thường đi kèm với các vấn đề về cơ xương khớp. Những thay đổi thoái hóa ở gân và viêm khớp thường là nguyên nhân dẫn đến đau vai, khuỷu tay, tay, hông, đầu gối và gai sống. Chuột rút, đặc biệt là vào ban đêm, thường gặp ở bắp chân, bàn chân, bàn tay, hông và đùi. Căng khớp và thời tiết ẩm ướt thường xuyên gây ra tình trạng đau cơ xương khớp ở người già hơn người trẻ. 212 Giảm đau là điều cần thiết trong việc thúc đẩy chức năng tối ưu về thể chất, tinh thần và xã hội. Cơn đau không thuyên giảm có thể cản trở khả năng tự chăm sóc bản thân, quản lý gia đình và duy trì giao tiếp xã hội của người cao tuổi. Để làm phong phú thêm chất lượng cuộc sống, mọi nỗ lực cần được thực hiện để giảm thiểu hoặc loại bỏ cơn đau. Thông thường, nhiệt làm giảm co thắt cơ. Tắm nước ấm trước khi đi ngủ và giữ ấm chi bằng chăn và quần áo có thể làm giảm co thắt và chuột rút suốt đêm giúp giấc ngủ không bị gián đoạn. Vì người lớn tuổi có nguy cơ bị bỏng cao, nên phải cẩn thận để tránh bị thương nếu sử dụng các ứng dụng nhiệt. Việc kéo căng các chi một cách thụ động có thể hữu ích trong việc kiểm soát co cơ. nên tránh căng thẳng cơ xương, cũng như các tình huống gây đau, chẳng hạn như khiêng nặng hoặc thời tiết ẩm ướt. Các động tác xoa lưng sử dụng các động tác xoa bóp chậm, dài, nhịp nhàng có thể giúp bạn thư giãn và thoải mái. Đau ở các khớp chịu trọng lượng có thể được giảm bớt bằng cách cho các khớp đó nghỉ ngơi, hỗ trợ các khớp bị đau khi di chuyển và sử dụng khung tập đi hoặc gậy (Hình 24-6). Đúng tư thế, nhờ đó tất cả các bộ phận của cơ thể nằm thẳng hàng thích hợp, có thể giúp ngăn ngừa và quản lý đau. Tránh va chạm vào giường hoặc ghế của bệnh nhân và tránh thô bạo đối với bệnh nhân trong các hoạt động chăm sóc. Điều dưỡng cũng có thể cần phải nhấn mạnh với những người chăm sóc khác về sự cần thiết phải nhẹ nhàng hơn khi xoay người và nâng bệnh nhân lớn tuổi. Khái niệm cốt lõi. Cơn đau không thuyên giảm có thể ảnh hưởng nhiều đến sự độc lập và chất lượng cuộc sống của người lớn tuổi. Việc đa dạng hoạt động rất hữu ích trong việc giảm sự bận tâm của bệnh nhân về cơn đau. Châm cứu, bấm huyệt và trị liệu thần kinh cột sống là một trong những liệu pháp thay thế có thể giúp kiểm soát cơn đau. Hình ảnh hướng dẫn và cảm ứng trị liệu cũng có thể hữu ích. Mục đích là hỗ trợ bệnh nhân đạt được mức độ hoạt động tối đa với mức độ đau ít nhất. 4.2. Phòng ngừa chấn thương Cân nhắc về vấn đề an toàn là rất cần thiết đối với tất cả người cao tuổi vì tỷ lệ tai nạn và chấn thương cơ xương của họ cao và thời gian chữa bệnh kéo dài. Phòng ngừa bao gồm chú ý đến khu vực mà họ đi bộ, leo cầu thang, sử dụng lan can và gậy để tăng thêm sự cân bằng, mang giày vừa vặn, an toàn để được hỗ trợ tốt và tránh quần dài, váy ngủ hoặc áo choàng. Tầm quan trọng của việc sử dụng nhiệt an toàn đã được đề cập, bệnh nhân cần học cách đo nhiệt độ nước và sử dụng bình nước nóng và sử dụng túi sưởi an toàn. Bệnh nhân bị bệnh mạch máu ngoại vi cần được cảnh báo về việc sử dụng nhiệt cục bộ có thể gây ra gây ra những đòi hỏi về tuần hoàn mà cơ thể không đáp ứng được. Tắm nước ấm có thể làm giảm co cơ, giảm đau, chúng cũng có thể gây hạ huyết áp dẫn đến chóng mặt, ngất xỉu và chấn thương nghiêm trọng. Bất cẩn xoay người bệnh để chân chạm vào thành giường, cho họ vào ghế khi di chuyển, giữ họ ở tư thế không thẳng. Thao tác nhẹ nhàng sẽ tránh được những khó chịu và tổn thương cơ xương không cần thiết. 4.3. Thúc đẩy tính độc lập Bất kỳ sự mất độc lập nào liên quan đến những hạn chế do các vấn đề về cơ xương khớp gây ra đều có tác động nghiêm trọng đến thể chất, tình cảm và hạnh phúc xã hội. Do đó, điều dưỡng phải tìm mọi cách để giúp bệnh nhân giảm thiểu những hạn chế và tăng cường khả năng, từ đó thúc đẩy mức độ độc lập cao nhất có thể. Xe đẩy, 213 khung tập đi và các thiết bị trợ giúp khác thường có thể hỗ trợ đáng kể và nên được sử dụng khi khả thi (Hình 24-7). Các nhà trị liệu xác định các thiết bị hỗ trợ thích hợp để sử dụng cho những trường hợp thiếu hụt cụ thể. Tình huống thực tế. Trong khi làm việc tại một bệnh viện, bạn nhận thấy rằng bệnh nhân lớn tuổi được phép dành phần lớn thời gian trên giường và khi rời khỏi giường họ được đẩy trên xe lăn. Gần như tất cả những bệnh nhân này đều được cấp cứu trước khi nhập viện. Bạn quan sát thấy rằng nhiều bệnh nhân trong số này quá yếu để có thể đi lại an toàn. Tại một cuộc họp nhóm, bạn nêu vấn đề và đề xuất các kế hoạch được phát triển để giảm tình trạng bất động không cần thiết ở bệnh nhân lớn tuổi và hỗ trợ họ phục hồi sức khỏe vào các khoảng thời gian trong ngày. Một số y tá khác phản đối, nói rằng điều này sẽ làm tăng nguy cơ té ngã. Họ nói thêm rằng điều này yêu cầu họ làm việc nhiều hơn và họ đang làm việc với nhân viên cơ bản. Bạn muốn có sự hòa hợp với nhóm của mình nhưng tin rằng quan điểm của họ không có lợi cho bệnh nhân. Lựa chọn của bạn là gì ? Bài tập tư duy biện chứng 1. Người lớn tuổi gặp trở ngại gì khi cố gắng duy trì trạng thái hoạt động? Những khía cạnh nào của xã hội nói chung không khuyến khích hoạt động thể chất ở người lớn tuổi? 2. Lên nội dung của chương trình giáo dục thể dục cho một nhóm người cao tuổi khỏe mạnh. 3. Liệt kê những vấn đề đặc biệt mà những người lớn tuổi sau đây có thể gặp phải để đạt được thể dục đầy đủ: một bệnh nhân của cơ sở chăm sóc dài hạn bị mất trí nhớ, một góa phụ trầm cảm sống một mình và một người đàn ông phải tìm kiếm việc làm lại sau khi nghỉ hưu. 4. Mô tả thái độ của điều dưỡng đối với người lớn tuổi có thể ảnh hưởng như thế nào đến việc họ tham gia vào các hoạt động thúc đẩy vận động. 5. Những tình huống nào mà người lớn tuổi có thể gặp phải khi nhập viện cấp cứu có thể làm tăng nguy cơ gãy xương? 214 BÀI 13. CHỨC NĂNG HỆ THẦN KINH MỤC TIÊU Sau khi học xong bài này sinh viên có khả năng: 1. Mô tả tác động của sự lão hóa đối với hệ thần kinh. 2. Liệt kê các yếu tố nguy cơ về vấn đề thần kinh ở người lớn tuổi. 3. Mô tả các biện pháp để tăng cường sức khỏe thần kinh ở người lớn tuổi. 4. Xác định các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn thần kinh ở người lớn tuổi. 5. Parkinson, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua và tai biến mạch máu não ở người lớn tuổi. 6. Thảo luận về các hoạt động thúc đẩy tính độc lập ở người cao tuổi có vấn đề về thần kinh. NỘI DUNG Hệ thống thần kinh có ảnh hưởng rất lớn đến sự tương tác giữa chúng ta với thế giới bên ngoài. Một hệ thống lành mạnh cho phép chúng ta cảm nhận được những thú vui xung quanh mình, bảo vệ bản thân khỏi bị tổn hại, giải quyết các vấn đề, phát triển trí tuệ, tương tác xã hội và truyền đạt nhu cầu, suy nghĩ và mong muốn của chúng ta. Mọi khía cạnh của các hoạt động cơ bản của chúng ta trong cuộc sống hàng ngày phụ thuộc vào tình trạng thần kinh tốt. Vậy nên, bất thường của hệ thống này có ảnh hưởng đến các hệ thống khác và có thể ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe, sự an toàn, trạng thái bình thường và hạnh phúc nói chung. 1. Một số ảnh hưởng của lão hóa đối với hệ thần kinh Theo tuổi tác, mất tế bào thần kinh gây teo não và tuỷ sống và giảm trọng lượng não. Số lượng các tế bào thần kinh giảm đi, sợi nhánh của mỗi tế bào cũng giảm, một vài tế bào mất myelin. Những thay đổi này làm chậm quá trình hình thành dây thần kinh, số lần phản xạ và phản ứng sẽ chậm hơn. Các mảng bám, đám rối và teo xảy ra ở các mức độ khác nhau; không phải lúc nào cũng xảy ra sự liên quan giữa những thay đổi này với chức năng nhận thức. Các gốc tự do xuất hiện dần theo độ tuổi và có thể gây độc cho một số tế bào thần kinh nhất định. Lưu lượng máu não giảm khoảng 20% do chất béo lắng đọng, giảm thậm chí còn nhiều hơn ở những người mạch máu não nhỏ do tiểu đường và dần dần tích tụ trong các mạch máu và tăng huyết áp; điều này góp phần làm tăng nguy cơ đột quỵ. Não có khả năng phục hồi sau chấn thương lớn hơn tủy sống, nhưng khả năng này giảm dần theo tuổi tác. Hiệu suất trí tuệ có xu hướng duy trì cho đến ít nhất là 80 tuổi, mặc dù sự chậm lại trong xử lý trung tâm làm chậm thời gian cần thiết để thực hiện các động tác, công việc. Kỹ năng ngôn từ được duy trì tốt cho đến năm 70 tuổi, sau đó vốn từ vựng giảm dần, có xu hướng mắc lỗi ngữ nghĩa và rối loạn nhịp điệu bất thường (nhịp điệu và ngữ điệu). Những thay đổi khác liên quan đến tuổi tác trong chức năng trí tuệ khó phát hiện nhưng có thể nhận ra được dựa vào những đặc điểm như là học khó vào, đặc biệt là ngôn ngữ và hay quên ở các lĩnh vực không liên quan. 215 Sự thiếu thay thế của các tế bào thần kinh ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan cảm giác. Số lượng và độ nhạy cảm của các thụ thể cảm giác, vùng da cảm giác và tế bào thần kinh giảm, dẫn đến xúc giác bị kém đi. Ngoài ra thì giảm chức năng dây thần kinh sọ ảnh hưởng đến chức năng vị giác và khứu giác. Vậy nên, cần tăng mức độ về vị giác, thính giác, xúc giác và ánh sáng cho người cao tuổi nhiều hơn so với những người trẻ. Phải nhớ rằng những thay đổi ảnh hưởng đến mỗi người là không giống nhau. Cấu tạo di truyền, chế độ ăn uống, lối sống và yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến sức khỏe và chức năng của hệ thần kinh. 2. Nâng cao sức khỏe của thần kinh Nhiều rối loạn thần kinh xảy ra vì những lý do ngoài tầm kiểm soát của mỗi người, nhưng một số loại có thể được ngăn ngừa hoặc giảm thiểu được. Ví dụ, hút thuốc lá, béo phì, quản lý căng thẳng không hiệu quả, tăng cholesterol và tăng huyết áp là những yếu tố nguy cơ ảnh hưởng lớn đối với bệnh mạch máu thần kinh. Nguy cơ chấn thương đầu và cột sống tăng lên do các hành động không an toàn, chẳng hạn như không thắt dây an toàn, kỹ năng lái xe không thành thạo, lạm dụng rượu và ma túy, và té ngã. Nhiễm trùng tai hoặc xoang và nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục có thể dẫn đến rối loạn chức năng thần kinh. Hầu hết những yếu tố này đều có thể kiểm soát để ngăn chặn được. Điều Dưỡng có thể giáo dục mọi người, mọi lứa tuổi để phòng ngừa tăng cường sức khoẻ thần kinh trong giai đoạn về già. Khái niệm cốt lõi. Duy trì cân nặng và mức cholesterol trong giới hạn lý tưởng, tránh hút thuốc lá, kiểm soát căng thẳng hiệu quả, lái xe an toàn, và ngăn ngừa nhiễm trùng có thể ngăn ngừa một số bệnh lý thần kinh. Mối quan hệ thân thiết và thường xuyên giao tiếp với bệnh nhân sẽ giúp điều dưỡng dễ phát hiện các triệu chứng mới hoặc khó nhận ra của các bệnh thần kinh mà có thể bỏ sót. Nhận biết các triệu chứng và can thiệp kịp thời để đảm bảo rằng bệnh nhân được đánh giá kịp thời có thể giúp ngăn ngừa rối loạn không thể hồi phục và nguy hiểm. Ngoài ra, nhận định của điều dưỡng về chức năng logic thần kinh (Hướng dẫn Đánh giá 1) có thể giúp phát hiện các vấn đề cụ thể cần can thiệp. Điểm cần lưu ý. Xem xét tình trạng sức khỏe và lối sống của bạn để tìm các yếu tố nguy cơ gây rối loạn thần kinh. Nếu rủi ro hiện hữu, bạn có thể giảm chúng bằng cách nào? Bảng 1. Các dấu hiệu khó phát hiện về vấn đề thần kinh  Đau đầu xảy ra vào sáng sớm hoặc gián đoạn giấc ngủ  Thay đổi thị lực (ví dụ: giảm thị lực đột ngột, nhìn đôi và mù một phần thị giác)  Điếc đột ngột, ù tai  Thay đổi tâm trạng, tính cách  Thay đổi nhận thức hoặc mức độ ý thức  Vụng về, dáng đi không vững  Tê, ngứa ran tứ chi  Cảm giác bất thường đau dây thần kinh Hướng dẫn nhận định điều dưỡng chức năng thần kinh Quan sát và hỏi Khám thực thể 216 Quan sát kỹ trong khi hỏi bệnh nhân có thể giúp phát hiện nhiều vấn đề về thần kinh:  Khi kiểm tra ban đầu bệnh nhân, quan sát tình trạng của hai bên người đối xứng, dị dạng, yếu, liệt, run và các bất thường khác.  Tìm sự hiện diện của các triệu chứng rối loạn thần kinh, chẳng hạn như đau, cảm giác ngứa ran, tê, mất trí thoáng qua, đau đầu, co giật, rối loạn giấc ngủ, chóng mặt, xuyên tạc, suy nhược và thay đổi trạng thái tâm thần.  Nếu các bất thường hoặc triệu chứng lâm sàng được xác định, hãy tìm hiểu nguồn gốc, khoảng thời gian xuất hiện của chúng và các hạn chế hoặc vấn đề dẫn đến. Nhận định khả năng nói Trong quá trình như giới thiệu đơn giản, rối loạn ngôn ngữ có thể trở nên rõ ràng. Nếu có các vấn đề về lời nói, điều quan trọng là phải phân biệt các vấn đề về khớp (ví dụ là rối loạn vận ngôn) và các vấn đề về việc sử dụng các ký tự (khó nuốt):  Với rối loạn vận ngôn, các ký tự (trong trường hợp này là từ) được sử dụng đúng cách giọng nói có thể bị ngọng hoặc bị méo do kiểm soát vận động. Rối loạn vận ngôn có thể được phát hiện bằng cách yêu cầu bệnh nhân phát âm các âm sau: me, me, me (để kiểm tra môi) la, la, la (để kiểm tra lưỡi) Cảm giác Yêu cầu bệnh nhân nhắm mắt và mô tả các cảm giác đã cảm nhận được. Có thể vẽ lại những vùng có vấn đề.  Dùng ngón tay hoặc khăn bông chạm nhẹ vào các bộ phận khác nhau của cơ thể (ví dụ trán, má, cánh tay, bàn tay, chân và bàn chân) và lưu ý xem bệnh nhân có nhận được cảm giác hay không.  Nếu những cảm giác ban đầu này không có gì bất thường, hãy kiểm tra khả năng của bệnh nhân trong việc nhận biết hai kích thích đồng thời (ví dụ: chạm vào má phải và cẳng tay trái).  Để kiểm tra cảm giác vỏ não (tức là nhận thức lập thể), yêu cầu bệnh nhân nhắm mắt lại, xác định các đồ vật được đặt trên tay (ví dụ: chìa khóa, viên bi và đồng xu). Không có khả năng cảm nhận những vật này được gọi là mất nhận thức xúc giác. Phản xạ phối hợp và chức năng tiểu não  Người kiểm tra giơ ngón tay lên, yêu cầu bệnh nhân chạm vào ngón tay người kiểm tra, sau đó lại chạm vào mũi bệnh nhân; để bệnh nhân tiếp tục hành động này khi bạn di chuyển các ngón tay đến các khu vực khác nhau. Thực hiện kiểm tra từng điểm này với cả hai tay của bệnh nhân và ghi nhận các chuyển động không đều, giật và không có khả năng chạm vào ngón tay của bạn hoặc mũi của họ.  Để kiểm tra khả năng phối hợp ở chi dưới, cho bệnh nhân nằm xuống và trượt gót chân này vào cẳng chân kia.  Kiểm tra khả năng thực hiện các cử động xen kẽ nhanh chóng bằng cách cho bệnh nhân gõ nhanh ngón trỏ của mình lên đùi hoặc mặt bàn. 217 ga, ga, ga (để kiểm tra yết hầu)  Khó nuốt có thể là biểu cảm, hoặc kết hợp của cả hai: o Để kiểm tra chứng mất ngôn ngữ tiếp thu, yêu cầu bệnh nhân làm theo mệnh lệnh (ví dụ: cầm bút chì lên); bệnh nhân có khả năng hiểu những kí tự trên sẽ không làm theo. o Bệnh nhân mắc chứng mất ngôn ngữ biểu đạt sẽ có thể hiểu các mệnh lệnh nhưng sẽ không thể ghép các kí tự vào với nhau. Chỉ vào một số đồ vật và yêu cầu bệnh nhân gọi tên chúng; loạn ngôn ngữ nhẹ (tức là chứng rối loạn dùng từ) có thể phát hiện được nếu bệnh nhân thay thế một từ tương tự mặc dù không chính xác, như gọi giày là ủng. o Khả năng hiểu và thể hiện bản thân thông qua chữ viết cũng rất quan trọng. Yêu cầu bệnh nhân viết một câu ngắn mà bạn đọc và đọc một câu từ một tờ báo. Tuy nhiên, cần đảm bảo rằng bệnh nhân đọc được và nhìn rõ để đáp ứng những yêu cầu này.  Đi bộ đôi trước sau (tandem walking), bệnh nhân đi bộ phải dùng từ gót chân đến đầu ngón chân, đi trên dây kéo cũng kiểm tra sự phối hợp; nếu bệnh nhân bị dị tật khớp có thể không thực hiện được thử nghiệm này. Yêu cầu những bệnh nhân yếu hoặc kém phối hợp nắm tay bạn trong quá trình kiểm tra. Phản xạ Điều dưỡng viên có thể thực hiện một số bài kiểm tra phản xạ:  Để kiểm tra phản xạ giác mạc, dùng bông sạch chạm nhẹ vào giác mạc. Thông thường mắt sẽ chớp. Mô và gạc quá thô có thể gây trầy xước giác mạc.  Kiểm tra phản xạ Babinski (tức là phản xạ gan bàn chân) bằng cách vuốt lòng bàn chân của bệnh nhân. Thông thường, các ngón chân sẽ cong lại; bất thường là xác ngón chân xoè ra. Các kiểm tra bổ sung Mỗi dây thần kinh sọ có thể được kiểm tra để xác định các vấn đề khác. Chọc dò thắt lưng, chụp động mạch não, chụp cắt lớp vi tính não, nằm trong số các thiết bị cận lâm sàng khác được sử dụng để đánh giá các vấn đề thần kinh. Ngoài ra, nhận định hệ thần kinh cũng bao gồm đánh giá trạng thái tâm thần. CHẨN ĐOÁN ĐIỀU DƯỠNG BẢNG 1: Chẩn đoán điều dưỡng liên quan đến vấn đề thần kinh Nguyên nhân hoặc yếu tố đóng góp phần Chẩn đoán điều dưỡng Suy giảm chức năng cảm giác hoặc vận động, mệt mỏi, đau, trầm cảm, cần thiết bị hoặc hỗ trợ sử dụng năng lượng Thay đổi khái niệm bản thân, không có khả năng Ít hoạt động Lo lắng Táo bón 218 giao tiếp, bị phụ thuộc Không có khả năng nhận biết dấu hiệu, thiếu kiểm soát vận động, bất động Định vị kém, áp lực lên não, viêm dây thần kinh Rối loạn ngôn ngữ, rối loạn nhịp tim, tình trạng tâm thần bị thay đổi Cấu trúc hoặc chức năng cơ thể bị thay đổi, bị phụ thuộc Thay đổi về nhu cầu, sự phụ thuộc, vai trò do tình trạng ốm của bệnh nhân Cấu trúc và chức năng cơ thể bị thay đổi, phụ thuộc Mất chức năng, thay đổi lối sống Phụ thuộc, khuyết tật, thay đổi khái niệm về bản thân Khuyết tật, phụ thuộc, đau, suy giảm trạng thái tâm thần Bất động, thiếu cảm giác Suy giảm chức năng cảm giác, mệt mỏi, thay đổi trạng thái tinh thần, sử dụng biện pháp hỗ trợ không đúng, thay đổi khả năng vận động hoặc phối hợp Tê liệt, suy nhược, chóng mặt, phối hợp kém. Rối loạn nuốt, không có khả năng tự ăn hoặc bày tỏ ham muốn, trầm cảm, thay đổi vị giác, chán ăn Không có khả năng vệ sinh răng miệng đầy đủ Phụ thuộc, khuyết tật, suy giảm khả năng giao tiếp, thay đổi vai trò Suy nhược, tê liệt, phối hợp kém, rối loạn thị giác Cấu trúc hoặc chức năng cơ thể thay đổi, bị phụ thuộc, thay đổi vai trò Giảm hoặc mất chức năng cảm giác, tai biến mạch máu não, cô lập giác quan Suy giảm thần kinh, khuyết tật, thay đổi hình ảnh bản thân, trầm cảm. Thay đổi khả năng cảm thấy áp Đau cấp tính Suy giảm giao tiếp bằng lời Đối phó với bệnh không hiệu quả Gia đình bị gián đoạn Rối loạn hình ảnh cơ thể Đau buồn Bỏ mặc bản thân Suy giảm kĩ năng gia đình Nguy cơ nhiễm trùng Nguy cơ chấn thương Suy giảm vận động thể chất Mất cân bằng dinh dưỡng: không đảm bảo nhu cầu cơ thể Giảm màng nhầy miệng Bất lực Tắm/ mặc quần áo/ ăn/ đi vệ sinh/ tự chăm sóc bản thân Lòng tự tôn thấp Nguy cơ té ngã, nguy cơ chấn thương . Tình dục không hiệu quả 219 lực hoặc đau, bất động. Cấu trúc hoặc chức năng cơ thể bị thay đổi, khó nuốt, rối loạn ngôn ngữ, giảm thị lực và thính lực, trầm cảm, thay đổi khái niệm về bản thân Không có khả năng giao tiếp, khuyết tật, suy giảm khả năng vận động Tai biến mạch máu não, trầm cảm, lo âu, sợ hãi, thay đổi chức năng não Thiếu nhận thức về giác quan để tránh hoặc là khả năng kiểm soát bàng quang, không có khả năng nói ra nhu cầu hoặc tự đi vệ sinh (ineffective sexual pattern) Suy giảm tính toàn vẹn của da Suy giảm tương tác xã hội Cô lập xã hội Nguy cơ lú lẫn cấp tính, lú lẫn mạn tính Suy giảm chức năng bài tiết 3. Một số tình trạng bệnh lý thần kinh Các tình trạng bệnh lý thần kinh mà điều dưỡng có thể gặp ở người lớn tuổi được trình bày phía dưới. Riêng bệnh Alzheimer sẽ được đề cập đến ở bài sau. 3.1. Bệnh Parkinson Bệnh Parkinson ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương để kiểm soát các chuyển động của cơ thể. Xảy ra khi các tế bào thần kinh sản xuất dopamine trong dây thần kinh đệm chết hoặc bị suy giảm. Dopamine cần thiết để vận động trơn tru và có vai trò trong cảm xúc. Sự phá hủy của một số lượng lớn các tế bào sản xuất dopamine này dẫn đến sự xuất hiện của triệu chứng của bệnh Parkinson. Bệnh Parkinson phổ biến hơn ở nam giới và xảy ra thường xuyên xảy ra sau khoảng tuổi 40-49. Tỷ lệ mắc bệnh tăng lên theo tuổi tác, mặc dù hầu hết các trường hợp đã được chẩn đoạn giai đoạn từ 60 đến 69 tuổi. Mặc dù nguyên nhân chính xác chưa rõ, nhưng bệnh này được cho là có liên quan đến tiền sử tiếp xúc với chất độc, viêm não và bệnh mạch máu não, đặc biệt là bệnh xơ cứng động mạch. Một phát hiện ở những người bị bệnh Parkinson so với những người có các nguyên nhân gây run khác là sự hiện diện của thể Lewy, một cơ quan bao gồm nội bào trong não. Cái chết của các tế bào gốc trong hạch nền dẫn đến giảm đáng kể dopamine, là nguyên nhân gây ra các triệu chứng. Một cơn run nhẹ ở bàn tay hoặc bàn chân xảy ra trong một thời gian dài có thể là dấu hiệu đầu tiên của bệnh Parkinson (Hình 25-1). Run giảm khi bệnh nhân cố gắng vận động có chủ đích. Sự cứng và yếu của cơ tăng, bằng chứng là chảy nước dãi, khó nuốt, nói chậm và giọng đều đều. Khuôn mặt của bệnh nhân có vẻ ngoài giống như mặt nạ, và da ẩm. Bradykinesia (chuyển động chậm) và thăng bằng kém xảy ra. Cảm giác thèm ăn thường xuyên tăng lên, và người đó có thể biểu hiện sự bất ổn về cảm xúc. Dấu hiệu đặc trưng là dáng đi loạng choạng khi nghiêng người về phía trước. Cử động chân tăng khi bệnh nhân đi, và họ có thể không thể dừng lại được. Khi bệnh tiến triển, bệnh nhân có thể trở nên hoàn toàn không thể đi lại được. Các triệu chứng phụ bao gồm trầm cảm, rối loạn 220 giấc ngủ, sa sút trí tuệ, mi mắt không tự đóng lại, chảy nước dãi, khó nuốt, táo bón, khó thở, tiểu són, giảm hứng thú với tình dục. Có nhiều phương pháp kiểm soát run và duy trì tính độc lập cao nhất có thể. Thuốc kháng cholinergic có thể được kê đơn để giảm các triệu chứng của bệnh nhân. Điều dưỡng cần lưu ý rằng thuốc kháng cholinergic có thể làm bệnh tăng nhãn áp thêm trầm trọng, vì vậy cần theo dõi chặt chẽ tình trạng bệnh khi triệu chứng này xuất hiện. Ngoài ra, thuốc kháng cholinergic có thể gây ra chứng vô niệu tạm thời. Khi đang dùng levodopa, bệnh nhân nên tránh các loại thực phẩm chứa nhiều vitamin B6 như bơ, đậu lăng, đậu lima vì chúng sẽ phản tác dụng với thuốc; không cần thiết phải hạn chế ăn kiêng nếu bệnh nhân đang dùng carbidopa-levodopa (Sinemet). Máy móc kiểm soát các triệu chứng, chẳng hạn như máy phát xung gửi xung điện chặn tín hiệu não gây run, hệ thống tiêm truyền thuốc, liệu pháp gen, có thể có lợi cho một số người mắc bệnh Parkinson (Aebischer & Pralog, 2003; Senatus et al., 2004); bác sĩ thần kinh nên tư vấn về điều này cho bệnh nhân. Các bài tập phạm vi vận động chủ động và thụ động duy trì và cải thiện khả năng vận động của khớp; tắm nước ấm và mát-xa có thể hỗ trợ các bài tập này và giảm co thắt cơ do cứng cơ. Co cứng cơ là một nguy cơ đặc biệt đối với người cao tuổi mắc bệnh Parkinson. Các nhà trị liệu nên tích cực tham gia vào chương trình tập thể dục để giúp bệnh nhân tìm ra các thiết bị giúp tăng khả năng tự chăm sóc. Ít thực hiện can thiệp phẫu thuật do không đáp ứng tốt. Căng thẳng và thất vọng sẽ làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bệnh nhân; do đó, điều dưỡng phải hỗ trợ tâm lý và giảm thiểu những rối loạn cảm xúc. Giúp bệnh nhân và gia đình họ có được cái nhìn thực tế về căn bệnh này. Điều dưỡng cần nhấn mạnh rằng bệnh tiến triển từ từ và liệu pháp đó có thể giảm thiểu tình trạng tàn tật. Mặc dù chức năng trí tuệ có thể bị suy giảm khi bệnh tiến triển, nhưng người bị bệnh Parkinson không thể được coi là bị suy giảm nhận thức. Điều quan trọng là những người khác không được đánh giá thấp khả năng tinh thần của bệnh nhân do các vấn đề về giọng nói và dáng vẻ bất lực, vì điều này có thể khiến bệnh nhân vô cùng bực bội và suy nhược, có thể phản ứng bằng cách trở nên trầm cảm hoặc cáu kỉnh. Sự hỗ trợ của điều dưỡng giúp gia đình tối đa hoá khả năng của bệnh nhân và hiểu được những thay đổi về tính cách. Giao tiếp và kích thích tinh thần nên được duy trì ở mức bệnh nhân cảm thấy dễ chịu. Khi bệnh tiến tr