Giáo án Chiến thắng mtao mxây ( trích sử thi " đăm săn" )

CHIẾN THẮNG MTAO MXÂY ( Trích sử thi " Đăm Săn" ) A/ MỤC TIÊU BÀI HỌC Giúp H S: - Nắm được đặc điểm của sử thi anh hùng trong việc xây dựng kiểu " nhân vật anh hùng sử thi", về nghệ thuật miêu tả và sử dụng ngôn từ. - Biết cách phân tích một văn bản sử thi anh hùng để thấy được giá trị của sử thi về nội dung và nghệ thuật,đặc biệt là cách sử thi mượn việc mô tả chiến tranh để khẳng định lí tưởng về một cuộc sống hoà hợp, hạnh phúc. - Nhận thức được lẽ sống cao đẹp của mỗi cá nhân là hi sinh, phấn đấu vì danh dự và hạnh phúc yên vui của cả cộng đồng B/ PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN - SGK, SGV - Thiết kế bài giảng - Các tài liệu tham khảo C/ CÁCH THỨC TIẾN HÀNH GV tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm và trao đổi thảo luận , trả lời các câu hỏi D/ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Kiểm tra bài cũ: - Đặc trưng cơ bản của văn học dân gian? - Giá trị của văn học dân gian? 2. Bài mới: Hoạt động của GV và HS Yêu cầu cần đạt HS đọc phần Tiểu dẫn SGK - Em hãy cho biết phần tiểu dẫn trình bày nội dung gì? - Dựa vào SGK em hãy tóm tắt ngắn gọn sử thi Đăm Săn? I. Tìm hiểu chung 1. Tiểu dẫn - Có hai loại sử thi là: Sử thi thần thoại và sử thi anh hùng. + Sử thi thần thoại như Đẻ đất đẻ nước (Mường), Ẩm ệt luông (Thái), Cây nêu thần (Mnông)... + Sử thi anh hùng như Đăm Săn, Xinh Nhã,(Ê -đê), Đăm Noi (Ba-na)... - Tóm tắt nội dung sử thi Đăm Săn: GV tóm tắt lại để HS nắm được nội dung cơ bản nhất Theo ba phần chính: + Đăm Săn về làm chồng Hơ Nhị, Hơ Bhị và trở nên một tù trưởng giàu có, hùng mạnh. + Những chiến công của Đăm Săn đánh thắng các tù trưởng độc ác, giành lại vợ, đem lại sự giàu có và uy danh cho mình và cộng đồng. + Khát vọng chinh phục thiên nhiên, vượt qua mọi trở ngại của tập tục xã hội (chặt cây thần, cầu hôn nữ thần Mặt Trời). Nhưng không phải lúc nào Đăm Săn cũng chiến thắng, cũng đạt được khát vọng. Trên đường từ nhà nữ thần Mặt Trời trở về, chàng chết ngập nơi rừng Sáp Đen - Giá trị: + Đăm Săn là tác phẩm tiêu biểu cho sử thi anh hùng Tây Nguyên + Tác phẩm tuy kể về cuộc đời của cá nhân người tù trưởng Đăm Săn trẻ tuổi, nhưng qua đó người nghe kể sử thi nhận ra hình ảnh của cả cộng đồng thị tộc Ê-đê trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động ở sử thi anh hùng, số phận của cá nhân anh hùng thống nhất cao độ với số phận của cả thị tộc + Chiến tranh là đề tài nổi bật nhất của thể loại - Vị trí đoạn trích? GV phân vai cho HS đọc - Đại ý đoạn trích? - Đăm Săn khiêu chiến và thái độ của hai bên như thế nào? sử thi anh hùng- trong đó có sử thi Đăm Săn của Tây Nguyên. Văn bản tác phẩm nếu đưựoc sưu tầm đầy đủ sẽ có 6 cuộc chiến tranh do tù trưởng Đăm Săn lãnh đạo thị tộc tiến hành. Chiến thắng Mtao Mxây là một cuộc chiến tranh tiêu biểu 2. Đoạn trích a. Vị trí - Thuộc khoảng giữa tác phẩm - Đọc đúng giọng điệu của sử thi và đặc điểm nhân vật b. Đại ý Miêu tả cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và thù địch Mtao Mxây, cuối cùng Đăm Săn đã thắng. Đồng thời thể hiện niềm tự hào của lũ làng về người anh hùng của mình II. Đọc-hiểu 1. Cuộc đọ sức và giành chiến thắng của Đăm Săn - Đăm Săn thách thức, đến tận nhà của Mtao - Lần thứ hai thái độ của Đăm Săn như thế nào? - Hiệp thứ nhất được miêu tả như thế nào? - Hiệp hai được diễn ra như thế nào? Thái độ, hành động của hai người? - Cuộc đọ sức trở nên quyết liệt hơn như thế nào? Mxây "Ơ diêng! Ơ diêng! Xuống đây, ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đấy". Còn Mtao Mxây thì ngạo nghễ: "Ta không xuống đâu, diêng ơi! Tay ta đang còn ôm vợ hai chúng ta ở trên này cơ mà" - Lần thứ hai thái độ của Đăm Săn quyết liệt hơn:"Ngươi không xuống ư? Ta sẽ lấy cái sàn hiên của nhà ngươi ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang của ngươi ta chẻ ra kéo lửa, ta hun cái nhà của ngươi cho mà xem". Thái độ cương quyết ấy buộc Mtao Mxây phải xuống đấu - Cả hai bên đều múa kiếm. Mtao Mxây múa trước tỏ ra kém cỏi: "Khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô". Còn Đăm Săn: tỏ ra tài giỏi hơn hẳn "Một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh" "Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây" - Đăm Săn múa trước và lập tức Mtao Mxây đã hốt hoảng trốn chạy: "Bước cao bước thấp - Em có suy nghĩ gì về nhân vật ông trời? - Em có nhận xét gì về cách miêu tả của người TâyNguyên về nhân vật Đăm Săn trong cuộc đọ sức? chạy hết bãi tây sang bãi đông. Hắn vung dao chém phập một cái nhưng chỉ trúng một cái chão cột trâu" - Từ khi Hơ Nhị vứt miếng trầu, Đăm Săn giành được, sức khoẻ tăng lên: "Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp gió như lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết trụi...Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ tung bay" - Chàng đâm vào đùi Mtao Mxây nhưng cả hai lần đều không thủng. Đăm Săn thấm mệt. Nhờ có ông trời giúp, Đăm Săn " chộp ngay một cái chày ném trúng vào vành tai kẻ địch. Mtao Mxây ngã lăn ra đất cầu xin" Ơ diêng, ơ diêng! Ta làm lễ cầu phúc cho diêng một trâu, một voi". Đăm Săn đã "cắt đầu Mtao Mxây bêu ngoài đường". Cuộc đọ sức kết thúc. - Ông trời là nhân vật phù trợ, cũng như ông tiên, ông Bụt trong các câu chuyện của người Kinh. Đó chỉ là sự trợ giúp, còn quyết định - Cuộc chiến đấu của Đăm Săn với mục đích giành lại hạnh phúc gia đình nhưng lại có ý nghĩa cộng đồng ở chỗ nào? - Phân tích những câu nói và hành động của đông đảo nô lệ đối với việc thắng chiến thắng phải là Đăm Săn - Miêu tả hành động của Đăm Săn bằng cách so sánh và phóng đại. + Múa trên cao như gió bão. + Múa dưới thấp như lốc. + Khi chàng múa chạy nước kiệu quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ tung bay. Rõ ràng trí tưởng tượng và cách nói phóng đại là nghệ thuật tiêu biểu của sử thi. - Đòi lại vợ chỉ là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn đế chiến tranh mở rộng bờ cõi làm nổi uy danh của cộng đồng.Ý nghĩa của sử thi Đăm Săn là ở chỗ ấy. Vì vậy thắng hay bại của người tù trưởng sẽ có ý nghĩa quyết định tất cả. Cho nên lời của dân làng ở bên phía Mtao Mxây đều tình nguyện đi với Đăm Săn. Cũng vì thế trong sử thi không nói nhiều đến chết chóc mà lựa chọn chi tiết ăn mừng chiến thắng thua của hai tù trưởng để chỉ ra thái độ và tình cảm của cộng đồng Ê-đê đối với mục đích của cuộc chiến nói chung, đối với người anh hùng sử thi nói riêng? 2. Ăn mừng chiến thắng, tự hào về người anh hùng của mình - Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn với dân làng của Mtao Mxây khi chàng đến từng nhà kêu gọi mọi người đi theo mình. Ba lần hỏi đáp. Đăm Săn gọi và mọi người hưởng ứng. Nó cho thấy lòng mến phục và sự hưởng ứng tuyệt đối mà mọi người giành cho Đăm Săn. Họ đều nhất trí coi chàng là tù trưởng, là người anh hùng của họ. Đăm Săn hô mọi người cùng về và thế là diễn ra cảnh mọi người cùng về đông vui như hội. - Điều này có ý nghĩa: + Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân anh hùng sử thi với quyền lợi, khát vọng của cộng đồng. + Thể hiện sự yêu mến, lòng tuân phục của tập thể cộng đồng đối với cá nhân anh hùng. Qua đó, sử thi muốn nói đến ý chí thống nhất của toàn thể cộng đồng Ê-đê- một biểu hiện quan - Phân tích ăn mừng chiến thắng?; Sự tự hào về người anh hùng của dân làng? trọng của ý thức dân tộc. + Thái độ của dân làng Đăm Săn đối với chiến thắng của tù trưởng. Điều này bộc lộ trực tiếp qua lời nghệ nhân kể sử thi. + Thái độ của các tù trưởng xung quanh biểu hiện qua việc họ kéo đến cùng ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn như ăn mừng chiến thắng của chính họ Tóm lại: Người anh hùng sử thi được toàn thể cộng đồng suy tôn tuyệt đối. Qua chiến thắng của cá nhân anh hùng, sử thi cho thấy sự vận động lịch sử của cả một cộng đồng tộc người. Sự tự đánh giá của người anh hùng hoàn toàn trùng khít với sự đánh giá của tập thể về anh ta (Hê-ghen) - Quang cảnh nhà Đăm Săn" Đông nghịt khách, tôi tớ chật cả nhà" - Đăm Săn:"Chàng nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng là một cái nong hoa...chàng uống không biết say, ăn không biết - Giá trị miêu tả và biểu cảm của các câu văn có dùng lối so sánh phóng đại khi miêu tả nhân vật, khung cảnh diễn ra sự việc? *Qua phần đọc-hiểu, em hãy nêu những nét cơ bản về nhân vật Đăm Săn? - Đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi? no, chuyện trò không biết chán" và"Cả miền Ê-đê, Ê-ga ca ngợi Đăm Săn là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước. Ngực quấn chéo một tấm mền chiến, mình khoác một tấm áo chiến, tai đeo nụ, sát bên mình nghênh ngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như chim ghếch ăn hoa tre...tràn đấy sức trai, tiếng tăm lẫy lừng. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa sấm dậy, chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn, chàng nằm ngửa thì gãy xà dọc. - Vẫn là cách nói phóng đại, giúp người nghe tạo được ấn tượng. Nói tới sử thi Tây Nguyên là nói tới quá khứ anh hùng của cộng đồng Thế giới sử thi là thế giới lí tưởng hoá Âm điệu sử thi là âm điệu hùng tráng Ghi nhớ: - Trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và tha thiết với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc-đó là những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm Săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù. - Ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu với phép so sánh và phóng đại được sử dụng có hiệu quả cao là những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.