Giải quyết sở hữu nhà nước - Phương hướng giải quyết sở hữu nhà

A. Lêi nãi ®Çu N¨m 1986 ®©t n­íc ta b¾t ®Çu thùc hiÖn ®æi míi nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi, ®Êt n­íc ta ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã lµ mét lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc n¶y sinh. Trong ®ã, c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u nhµ n­íc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nan gi¶i nh­ng kh«ng thÓ nÐ tr¸nh. Nh÷ng quan niÖm vÒ së h÷u nhµ n­íc tr­íc ®©y ®· kh«ng cßn phï hîp. Quan ®iÓm së h÷u nhµ n­íc lµ së h÷u “v« chñ” ®· ¨n s©u vµo nÕp nghÜ, nÕp lµm viÖc cña tÊt c¶ mäi ng­êi. Trong suèt mét thêi gian dµi, chóng ta ®· cho r»ng sù ph¸t triÓn cña mét ®Êt n­íc tØ lÖ thuËn víi tØ träng vµ quy m« cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. TÝnh ®Õn ngµy 1-9-1990 c¶ n­íc cã 12084 doanh nghiÖp nhµ n­íc hoat ®éng trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu ch­a thay ®æi t­ duy kinh tÕ, lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ buéc nhµ n­íc ph¶i dïng h¬n 50% ng©n s¸ch chi tiªu ®Ó bï lç. Tõ nh÷ng quan ®iÓm nªu trªn, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng gi¶i quyÕt së h÷u nhµ n­íc lµ yªu cÇu bøc xóc cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®Æt ra, gi¶Ø quyÕt së h÷u nhµ n­íc mét c¸ch ®óng ®¾n sÏ t¹o c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó tiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Gi¶i quyÕt së h÷u nhµ n­íc lµ mét vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn hÕt søc quan träng, nãng báng, rÊt phøc t¹p cã nhiÒu ý kiÕn rÊt kh¸c nhau xoay quanh, néi dung ®Ò cËp t­¬ng ®èi réng ®ßi hái ph¶i cã sù th¶o luËn, nghiªn cøu nghiªm tóc. Tuy nhiªn do giíi h¹n bëi thêi gian vµ kh¶ n¨ng kiÕn thøc em khã cã thÓ tr×nh bµy ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh trong ®Ò ¸n. V× vËy em xin phÐp ®­îc tËp trung tr×nh bµy nh÷ng khÝa c¹nh quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt cña vÊn ®Ò. Thªm vµo ®ã lµ vèn kinh nghiÖm thùc tiÔn cßn Ýt ái cña mét ng­êi sinh viªn n¨m thø hai ®Ò ¸n ch¾c ch¾n sÏ cã nhiÒu thiÕu sãt, nh÷ng suy nghÜ hêi hît, n«ng c¹n. Em thµnh thËt mong sù gãp ý vµ chØ b¶o cña thÇy ! B. Néi dung Tr­íc khi ®i s©u ph©n tich néi dung cña ®Ò ¸n em xin nh¾c l¹i mét sè kh¸i niÖm xoay quanh ph¹m trï së h÷u vµ së h÷u nhµ n­íc : Së h÷u lµ quan hÖ c¬ b¶n nhÊt cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . §ã lµ sù chiÕm h÷u cña mét ng­êi hay mét céng ®ång ng­êi ( chñ thÓ së h÷u ) ®èi víi nh÷ng thùc thÓ cña thÕ giíi vËt chÊt ( ®èi t­îng së h÷u ). Quan hÖ së h÷u bao gåm quan hÖ gi÷a chñ thÓ së h÷u víi chñ thÓ së h÷u vµ chñ thÓ së h÷u víi ®èi t­îng së h÷u. Nh÷ng quan hÖ nay mang tÝnh chÊt kinh tÕ x· héi, quyÕt ®inh c¸c h×nh thøc ph©n phèi tµi s¶n, s¶n phÈm, thu nhËp, gi¸ trÞ gi÷a c¸c chñ thÓ së h÷u. Néi dung chÝnh cña quyÒn së h÷u lµ : quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t. QuyÒn chiÕm h÷u lµ yÕu tè ®Çu tiªn, bao chïm cña së h÷u. Nã t­¬ng ®èi æn ®Þnh, tÜnh t¹i nh­ng ®«i khi chØ lµ quyÒn danh nghÜa. §ã lµ tr­êng hîp chñ thÓ së h÷u kh«ng thùc hiÖn ®­îc nã, kh«ng sö dông nã mµ giao l¹i cho ng­êi kh¸c vµ chØ gi÷ quyÒn thu nhËp vÒ së h÷u. QuyÒn sö dông lµ quyÒn sö dông ®èi t­îng së h÷u theo môc ®Ých vµ nguyÖn väng cña ng­êi sö dông ®èi t­îng së h÷u, cã thÓ thèng nhÊt ë mét ng­êi hoÆc ph©n chia gi÷a nhiÒu ng­êi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ng­êi sö dông ®èi t­îng së h÷u cã thÓ kh«ng ph¶i lµ chñ së h÷u vµ ng­îc l¹i. QuyÒn ®Þnh ®o¹t lµ quyÒn thùc hiÖn toµn diÖn víi ®èi t­îng së h÷u theo bÊt cø c¸ch nµo kÓ c¶ viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u cho ng­êi kh¸c, thËm chÝ tõ bá nã. Trªn thùc tÕ ng­êi chñ së h÷u chØ thùc sù lµ chñ së h÷u khi ng­êi ®ã cã quyÒn ®Þnh ®o¹t ®èi t­îng së h÷u. Cã hai lo¹i së h÷u phæ biÕn nhÊt trong lÞch sö lµ së h÷u t­ nh©n vµ së h÷u c«ng céng (së h÷u c«ng céng gåm së h÷u toµn d©n, së h÷u nhµ n­íc vµ së h÷u tËp thÓ ). Mçi mét chÕ ®é x· héi th× sÏ ®­îc ®Æc tr­ng bëi sù thèng trÞ cña mét trong hai h×nh thøc së h÷u trªn. D­íi chñ nghÜa x· héi, chÕ ®é së h÷u c«ng céng gi÷ vai trß thèng trÞ vµ ®Æc biÖt trong ®ã së h÷u nhµ n­íc chiÕm mét vÞ trÝ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. HiÖn nay kh«ng Ýt ng­êi vÉn cßn nhÇm t­ëng së h÷u toµn d©n vµ së h÷u nhµ n­íc lµ mét. Së h÷u toµn d©n lµ së h÷u trong ®ã cña c¶i tù nhiªn ®­îc toµn d©n sö dông, c¸c thµnh viªn trong x· héi cã quyÒn ngang nhau trong viÖc sö dông cña c¶i nµy. Së h÷u nhµ n­íc lµ mét phÇn cña së h÷u toµn d©n (bao gåm nh÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn, t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh...) ®­îc chuyÓn cho c¬ quan nhµ n­íc ®iÒu hµnh vµ sö dông theo ý chÝ cña nh©n d©n, theo quyÕt ®Þnh cña c¬ quan quyÒn lùc ®¹i diÖn cho nh©n d©n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Së h÷u tËp thÓ lµ h×nh thøc së h÷u mµ chñ thÓ së h÷u kh«ng ph¶i lµ mét c¸c nh©n cô thÓ mµ lµ mét tËp hîp ng­êi, mét tËp thÓ cïng së h÷u. Së h÷u t­ nh©n lµ h×nh thøc chiÕm h÷u trong ®ã nh÷ng s¶n phÈm lao ®éng r¬i vµo tay chñ thÓ vµ kh¸c víi së h÷u c¸c nh©n së h÷u t­ nh©n cã quy m« lín h¬n nhiÒu. 1. Thùc tr¹ng së h÷u nhµ n­íc Thùc tr¹ng së h÷u nhµ n­íc thuéc c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc: Së h÷u nhµ n­íc vµ g¾n liÒn víi nã lµ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc lu«n ®­îc §¶ng vµ nhµ n­íc ta x¸c ®Þnh gi÷ vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng së h÷u vµ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh­ng thùc tr¹ng së h÷u nhµ n­íc hiÖn nay ra sao ? HiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ thÕ nµo ? Vµ “ Cha chung “ cã ai khãc hay kh«ng ?... RÊt nhiÒu lêi gi¶i ®¸p cho nh÷ng c©u hái nµy th­êng xuyªn ®­îc ®¨ng trªn c¸c t¹p trÝ chÝnh trÞ, kinh tÕ kho¶ng chôc n¨m trë l¹i ®©y. Së dÜ nh­ vËy lµ bëi v× nh÷ng c©u hái nµy rÊt nãng, rÊt thêi sù . T×m ra c©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái nµy ®ång nghÜa víi viÖc x¸c ®Þnh c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ang ®øng ë ®©u, ®ang cã trong tay nh÷ng g× vµ nh÷ng doanh nghiÖp nµy ®ang vµ sÏ ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc g×. Tr­íc ®©y, khi mµ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc hiÓu lµ ¸p ®¶o vÒ sè l­îng, vÒ tØ träng th× mçi mét doanh nghiÖp nhµ n­íc ra ®êi lµ chóng ta l¹i tiÕn thªm mét b­íc tíi chñ nghÜa x· héi. Mçi mét doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét b«ng hoa gãp phÇn t¹o nªn vÎ ®Ñp cho ®Êt n­íc. KÕt qu¶ lµ v­ên hoa ®ã cã ®Õn 12084 b«ng hoa lín nhá, hÕt søc ®a d¹ng phong phó, tõ c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ, luyÖn kim ®Õn c¸c doanh nghiÖp c¾t may, c¾t tãc... tÊt c¶ ®Òu thuéc së h÷u nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp nay lu«n thùc hiÖn v­ît møc kÕ ho¹ch vµ h×nh nh­ ®iÒu ®ã còng chØ xÈy ra trªn kÕ ho¹ch vµ giÊy tê mµ th«i, l·i gi¶ cßn lç thËt. Cã lîi nhuËn hay kh«ng, kh«ng quan träng v× tÊt c¶ ®· ®­îc nhµ n­íc ru ngñ trong vßng tay “ ªm ¶ “ cña c¬ chÕ bao cÊp. §ã lµ thùc tr¹ng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tr­íc ®æi míi cßn sau ®æi míi th× sao ? Qua h¬n m­êi n¨m thùc hiÖn ®æi míi, tÝnh ®Õn cuèi th¸ng s¸u n¨m 1998 c¶ n­íc chØ cßn 5700 doanh nghiÖp nhµ n­íc. Sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gi¶m nhanh chãng nh­ vËy ph¶i ch¨ng kinh tÕ nhµ n­íc kh«ng cßn gi÷ vai trß chñ ®¹o n÷a ? C©u tr¶ lêi ë ®©y lµ kinh tÕ nhµ n­íc vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o. ChØ cã ®iÒu chñ ®¹o ë ®­îc hiÓu lµ vai trß më ®­êng, dÉn d¾t, lµ vai trß then chèt vµ ph¶i cã hiÖu qu¶ cao. Hay nãi mét c¸ch ng¾n gän c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn tõ gi÷ chñ ®¹o vÒ sè l­îng sang giö vai trß chñ ®¹o vÒ chÊt l­îng. §©y chÝnh lµ mét thµnh c«ng b­íc ®Çu mµ chóng ta ®¹t ®­îc. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®· ®­îc n©ng lªn. Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gÇn gÊp r­ìi so víi b×nh qu©n toµn nÒn kinh tÕ vµ gÊp ®«i so vøi khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Tû träng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc trong thu nhËp quèc d©n t¨ng tõ 32% n¨m 1990 lªn 42% n¨m 1996. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Tuy nhiªn møc ®ãng gãp ®ã hoµn toµn ch­a t­¬ng xøng víi sù ®Çu t­, sù mong ®îi cña nhµ n­íc vµ phÇn lín cã ®­îc lµ tõ thuÕ doanh thu, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt chØ cã mét phÇn rÊt nhá lµ tõ thuÕ lîi nhuËn. Sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn cßn qu¸ nhiÒu vµ bè trÝ kh«ng ®­îc hîp lý, hiÖu qu¶ sö dông vèn kh«ng cao. Quy m« cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn qu¸ nhá bÐ, gÇn 40% tæng sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã vèn d­íi mét tØ ®ång. HÇu hÕt c«ng nghÖ kü thuËt cña c¸c doanh nghiÖp rÊt l¹c hËu, c¸c m¸y mãc, thiªt bÞ phÇn lín thuéc thËp kû 60 thËm trÝ l©u h¬n thÕ. ViÖc qu¶n lý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn rÊt nhiÒu yÕu kÐm vµ kh«ng nhÊt qu¸n. HÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh ®Þa ph­¬ng, trung ­¬ng vµ hÖ thèng qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp theo ngµnh kh«ng râ rµng, chång chÐo lªn nhau ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi quyÒn tù chñ, kh¶ n¨ng quyÕt ®o¸n trong kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. RÊt nhiÒu doanh nghiÖp vÉn cßn tiÕp tôc “say s­a “ víi c¬ chÕ bao cÊp kh«ng cã kh¶ n¨ng trô l¹i tr­íc sãng giã c¹nh tranh vµ thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thÞ tr­êng. Cô thÓ lµ 40% trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay ®ang ë trong t×nh tr¹ng thua lç triÒn miªn, “ ¨n dÇn ” c¶ vèn. Tuy nhiªn c¸c doanh nghiÖp nµy vÉn ®­îc tiÕp tôc duy tr× bëi mét sè lý do ®¹i lo¹i nh­ : c¸c doanh nghiÖp nµy ®· tr­ëng thµnh cïng c¸ch m¹ng, ®· tõng lµ con chim ®Çu ®µn, cã truyÒn thèng l©u n¨m... Cã nªn v× nh÷ng lý do trªn mµ ®Ó hµng ngh×n ng­êi lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp nµy dë mÕu dë c­êi sèng cÇm chõng, ®Ó nh÷ng kÎ c¬ héi lîi dông tham «, tham nhòng hµng tr¨m tØ ®ång cña nhµ n­íc hay kh«ng ? Vµ liÖu cßn cã lý do s©u xa nµo ®»ng sau nh÷ng lý do trªn hay kh«ng ? Ph¶i ch¨ng mét sè ng­êi sî thùc hiÖn ®æi míi cung c¸ch lµm ¨n cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc bëi ®æi míi sÏ ®éng ch¹m ®Õn quyÒn lîi c¸ nh©n cña hä, khi ®ã hä sÏ ph¶i chia sÎ vai trß l·nh ®¹o thËm chÝ cßn mÊt h¼n vai trß l·nh ®¹o cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã l¹i cã quan ®iÓm “¸ng binh bÊt ®éng “ ®Ó khái ph¶i va ch¹m, rñi ro... Nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o ®Çu tÇu ®· kh«ng h¨ng h¸i th× lµm sao cã thÓ kÐo c¸c toa tÇu phÝa sau chuyÓn ®éng, lµm sao cã thÓ th¾ng ®­îc søc × cña sù b¶o thñ. Thùc tr¹ng së h÷u nhµ n­íc thuéc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh : Ph¹m trï së h÷u nhµ n­íc réng h¬n h¼n so víi ph¹m trï kinh tÕ nhµ n­íc. Së h÷u nhµ n­íc cßn cã thÓ do c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c sö dông ( vèn gãp cña nhµ n­íc chiÕm mét tØ lÖ khèng chÕ hoÆc kh«ng khèng chÕ ). Ngµy nay do sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña lùc l­îng s¶n xuÊt, khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ chóng ta nhÊt ®Þnh ph¶i hiÓu ph¹m trï së h÷u nhµ n­íc mét c¸ch toµn diÖn, linh ho¹t h¬n. Së h÷u nhµ n­íc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i 100% vèn ®Çu t­ cña nhµ n­íc mµ nhµ n­íc chØ cÇn n¾m gi÷ mét tØ lÖ khèng chÕ nhÊt ®Þnh vµ së h÷u nhµ n­íc kh«ng nªn cè ®Þnh cøng nh¾c nh­ hiÖn nay, doanh nghiÖp nµy h«m nay thuéc ngµnh mòi nhän, chiÕn l­îc ®ßi hái ph¶i thuéc së h÷u nhµ n­íc nh­ng trong giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp sau vai trß cña nã cã thÓ ®· thay ®æi vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thuéc së h÷u nhµ n­íc 100% n÷a. VËy sÏ thËt lµ thiÕu sãt nÕu chóng ta bá qua së h÷u nhµ n­íc thuéc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Thùc tr¹ng së h÷u nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ra sao, em sÏ tËp trung chñ yÕu ph©n tÝch t¹i c¸c doanh nghiÖp liªn doanh vµ cæ phÇn, khu vôc kinh tÕ cßn nhiÒu tån t¹i vµ nh÷ng vÊn ®Ò tranh c·i nhÊt hiÖn nay. Tuy míi chØ xuÊt hiÖn ë n­íc ta h¬n chôc n¨n trë l¹i ®©y nh­ng khu vùc kinh tÕ liªn doanh víi n­íc ngoµi t¨ng lªn nhanh chãng c¶ vÒ tuyÖt ®èi lÉn t­¬ng ®èi. Tû träng ®ãng gãp trong GDP cña khu vùc liªn doanh n¨m 1997 lµ : 6,1 %, n¨m 1998 : 8,2 %, n¨m 1999 lµ : 9,8 %, n¨m 2000 lµ : 11,1 %. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu lµm ¨n cã hiÖu qu¶, gi¶i quyÕt mét l­îng lín viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng ®Æc biÖt lµ lao ®éng d­ thõa ë n«ng th«n, cho phÐp tËn dông vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña n­íc ngoµi. N¨m 1996 vèn n­íc ngoµi trùc tiÕp ®Çu t­ th«ng qua liªn doanh chiÕm 18,6 %, n¨m 1997 lµ 20,3 % trong tæng sè vèn ®Çu t­ cña c¶ n­íc ( so vøi khu vùc th× tèc ®é ®Çu t­ cña n­íc ngoµi nh­ vËy vÉn cßn thÊp vµ hiÖn nay ®ang cã xu h­íng ch÷ng l¹i). C¸c doanh nghiÖp liªn doanh còng gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tr×nh ®é qu¶n lý tõ l©u ®· bÞ “x¬ cøng” cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc, nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong c¸c doanh nghiÖp liªn doanh næi cém lªn rÊt nhiÒu ®iÒu bÊt hîp lý cÇn ®­îc nhanh chãng lµm râ rµng vµ gi¶i quyÕt chiÖt ®Ó. N¨m 1997-1998 mét lo¹t c¸c c«ng ty liªn doanh nh­ : P & G, c«ng ty CocaCola ViÖt Nam, c«ng ty BGI lÇn l­ît tuyªn bè lç lín vµ ®Ò nghÞ gi¶i ph¸p chuyyÓn sang 100% vèn n­íc ngoµi. Sù thua lç hµng lo¹t ë c¸c liªn doanh trªn ®· lµm cho d­ luËn nghi ngê dÉn ®Õn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau thËm trÝ tr¸i ng­îc vÒ h×nh thøc ®Çu t­ nµy.VÉn biÕt ®­îc thua, lç l·i lµ viÖc rÊt b×nh th­êng sù c¹nh tranh cña kinh tÕ thÞ tr­êng, cã thÓ xÈy ra ®èi víi bÊt cø doanh nghiÖp nµo lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶ chø kh«ng hÒ phô thuéc vµo h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp ®ã. Nh­ng hµng lo¹t c¸c c«ng ty liªn doanh (phÝa ®èi t¸c n­íc ngoµi rÊt næi tiÕng, cã nhiÒu kinh nghiÖm c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ) tuyªn bè lç nÆng th× qu¶ lµ kh«ng b×nh th­êng, vµ liÖu t×nh h×nh trªn cã cßn tiÕp tôc hay kh«ng, nguyªn nh©n cña nã lµ g×, ®· cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau trong viÖc tr¶ lêi c©u hái trªn. Cã ý kiÕn cho r»ng nguyªn nh©n hiÖn t­îng trªn lµ do thÞ tr­êng ViÖt Nam cßn qu¸ nhá bÐ trong khi ®ã c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña cïng mét loai s¶n phÈm l¹i qu¸ nhiÒu hay ®Þnh h­íng ®Çu t­ cña ViÖt Nam ch­a tèt. NhiÒu ng­êi kh¸c l¹i ®­a ra ý kiÕn cho r»ng, c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®· lîi dông thËm chÝ ®· lõa g¹t phÝa ®èi t¸c ViÖt Nam, b¾t ®Çu tõ viÖc liªn doanh, råi cè t×nh t¹o ra thua lç nÆng ®Ó cuèi cïng xin ®æi sang 100% vèn n­íc ngoµi. Trong khi tr­íc ®ã doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· gióp phÝa n­íc ngoµi lo c¸c thñ tôc ph¸p lý, lËp v¨n phßng, gióp lµm quen vµ ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ViÖt Nam. PhÝa ViÖt Nam do gãp vèn Ýt 30%-40%, chñ yÕu lµ gãp b»ng quyÒn sö dông ®Êt, th­êng bÞ thao tóng vµ kh«ng ®­îc ®iÒu hµnh, cã rÊt nhiÒu kho¶n chi phÝ kh«ng theo kÕ ho¹ch nh­ ®· ®­îc duyÖt tr­íc khi ký giÊy phÐp. §Æc biÖt lµ chi phÝ : chi phÝ cho qu¶ng c¸o s¶n phÈm, tr¶ l­¬ng cho ng­êi n­íc ngoµi, chuyªn gia t­ vÊn, héi häp... vÝ dô nh­ c«ng ty P&G ®· tù ý chi 31% doanh thu cho qu¶ng c¸0, khuyÕn m¹i nh­ vËy lµ ®· v­ît qu¸ 26% tæng doanh thu cho c«ng viÒc nµy. KÕ ho¹ch lµ sö dông 6 ng­êi n­íc ngoµi nh­ng thùc tÕ hä l¹i sö dông 16 ng­êi víi møc l­¬ng rÊt cao vµ chi phÝ 11 tû ®ßng cho chuyªn gia t­ vÊn. M¸y mãc thiÕt bÞ vµ nguyªn liÖu cña liªn doanh ®Òu ®­îc mua theo ®Þa chØ ®· ®­îc chØ ®Þnh tõ phi¸ n­íc ngoµi. Lîi dông sù thiÕu th«ng tin vÒ gi¸ c¶ (v« ý hoÆc cè ý ) cña phÝa ViÖt Nam phia n­íc ngoµi mÆc søc ®­a vµo liªn doanh nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ ®· ®­îc t©n trang vµ khèng gi¸ lªn rÊt cao so víi thùc tÕ. Sau khi kh¶o s¸t 42 doanh nghiÖp liªn doanh, bé lao ®éng vµ th­¬ng binh x· héi ®· ph¸t hiÖn 76% may mãc thuéc thÕ hÖ nh÷ng n¨m 50 -60, 70% m¸y mãc ®· hÕt khÊu hao, 50% thiÕt bÞ ®· ®­îc t©n trang. T×nh h×nh ®Çu vµo vµ ®Çu ra ë c¸c doanh nghiÖp liªn doanh nh­ vËy kh«ng lç míi thËt lµ l¹, chØ cã mét ®iÒu rÊt chua sãt lµ liªn doanh cµng lç th× c«ng ty mÑ cña ®èi t¸c cµng lêi. PhÝa ViÖt Nam rÊt bÊt lîi do vèn ng¾n, khi thua lç ph¶i gãp thªm vèn th× l¹i kh«ng thÓ theo ®uæi ®­îc buéc ph¶i b¸n hÕt cæ phÇn vµ cuèi cïng bÞ xo¸ sæ c¶ uy tÝn, c¶ vèn. Trong khi c¸c doanh nghiÖp liªn doanh sau khi chuyÓn sang 100% vèn n­íc ngoµi th× hä ®· cã s½n mét thÞ phÇn, s¶n phÈm cña hä ®· ®­îc ng­êi ViÖt Nam biÕt tíi. Mét c¸n bé cao cÊp cña GMX - c«ng ty t­ vÊn quèc tÕ ®ang thùc hiªn dù ¸n hç trî chuyÓn giao c«ng nghÖ t¹i ViÖt Nam ®· nhËn xÐt nh­ sau :” Liªn doanh cã lç còng lµ lÏ th­êng, cã thÓ lç trong nh÷ng n¨m ®Çu ®Ó l·i trong nh÷ng n¨m sau, vÊn ®Ò lµ ViÖt Nam kh«ng ®ñ tr­êng vèn ®Ó lµm ®èi t¸c cïng chÞu lç víi hä th× kh«ng nªn liªn doanh mµ nªn theo h×nh thøc n­íc ngoµi ®Çu t­ 100% vèn “. TiÕp ®ã lµ mét vÊn ®Ò rÊt nh¹y c¶m t¹i c¸c liªn doanh hiÖn nay ®ã lµ : sù x©m ph¹m nh©n quyÒn cña c«ng nh©n ViÖt Nam. T¸c phong lµm viÖc cña c«ng nh©n ViÖt Nam tõ l©u vÉn chËm ch¹p ch­a ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®ßi hái cña c¸c “«ng chñ “ n­íc ngoµi, mét sè ng­êi l¹i kh«ng nghiªm tóc, lµm gi¶ ¨n thËt, trém c¾p... Trong khi ®ã c¸c n­íc T­ B¶n l¹i cã thãi quen trõng ph¹t nghiªm kh¾c ®èi víi nh÷ng hµnh vi nµy vµ ë mét sè doanh nghiÖp sù trõng ph¹t nµy ®· ®i qu¸ ®µ dÉn ®Õn xung ®ét gi÷a ng­êi n­íc ngoµi víi ng­êi ®Þa ph­¬ng. Nh­ vËy lçi lÇm nay kh«ng hoµn toµn thuéc vÒ mét bªn nµo. Tuy nhiªn tranh c·i ®óng sai hoÆc thæi phång vÊn ®Ò lªn sÏ kh«ng thÓ c¶i thiÖn t×nh h×nh tèt h¬n ®­îc mµ chØ lµm cho t×nh h×nh nghiªm träng, r¾c rèi h¬n. Gi¶i ph¸p tèt nhÊt hiÖn nay ®ã lµ ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch chÆt chÏ h¬n, hoµn chØnh h¬n trong lÜnh vùc liªn doanh sao cho võa cã thÓ thóc ®Èy khu vùc kinh tÕ nay ph¸t triÓn nhanh chãng võa ®¶m b¶o ®­îc quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng. CÇn cñng cè l¹i ®éi ngò c«ng ®oµn t¹i c¸c doanh nghiÖp nµy, tr¸nh t×nh tr¹ng “®em con bá chî “ nh­ hiÖn nay. Râ rµng h×nh thøc liªn doanh vÉn cßn nhiÒu tån t¹i, nh­ng kh«ng thÓ v× thÕ mµ nã sÏ bÞ thay thÕ bëi h×nh thøc ®Çu t­ 100% vèn n­íc ngoµi. B»ng chøng lµ vÉn cßn cã rÊt nhiÒu liªn doanh lµm ¨n nghiªm tóc, hiÖu qu¶ víi ph­¬ng thøc ®«i bªn cïng cã l¬Þ. Tuy nhiªn phÝa ViÖt Nam cÇn ph¶i s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn h¬n kh«ng nªn phô thuéc mét c¸ch thô ®éng vµo thiÖn chÝ tõ phÝa ®èi t¸c n­íc ngoµi. Nªu tÝnh tõ thêi ®iÓm doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Çu tiªn thùc hiÖn cæ phÇn hãa (doanh nghiÖp §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn b¸n 82% cæ phÇn, nhµ n­íc chØ gi÷ l¹i 18% cæ phÇn) ®Õn nay ®· ®­îc gÇn 9 n¨m. TÝnh ®Õn ngµy 13-12-2000 ®· cã 525 doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc hiÖn cæ phÇn hãa. Tæng sè vèn cña 18 doanh nghiÖp ®Çu tiªn thùc hiÖn cæ phÇn lµ 121318 triÖu ®ång. C¸c doanh nghiÖp nµy ®· thu ®­îc nh÷ng th¾ng lîi r©t ®¸ng khÝch lÖ. Vèn b×nh qu©n t¨ng 45%/n¨m, doanh thu t¨ng 56,9 %/n¨m, lîi nhuËn t¨ng b×nh qu©n 70,2%/n¨m, c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch t¨ng 98%, thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng 20%/n¨m, tØ suÊt lîi nhuËn so víi vèn t¨ng 74,6%. Ph­¬ng thøc qu¶n lý thay ®æi, chÕ ®é thµnh lËp héi ®ång qu¶ trÞ theo tû lÖ cæ phÇn, bÇu chän gi¸m ®èc vµ c¸c chøc danh kh¸c ®· lµm cho ®éi ngò l·nh ®¹o nµy cã tr¸ch nhiÖm cao h¬n, quyÒn lîi g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm. T×nh tr¹ng l·ng phÝ, mÊt m¸t tµi s¶n gi¶m xuèng nhanh chãng. Thu nhËp cña c«ng nh©n t¨ng lªn b×nh qu©n lµ 700.000 ngh×n ®ång/th¸ng, t¹o ra mét kh«ng khÝ nhiÖt t×nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ hiÖn nay tiÕn triÓn rÊt chËm vµ rôt rÌ do quan ®iÓm cæ phÇn ho¸ vÉn ch­a thèng nhÊt. Ai ®¹i diÖn cho sè cæ phÇn cña nhµ n­íc, x¸c ®Þnh ®èi t­îng vµ gi¸ trÞ c¸c doanh nghiªp cæ phÇn, b¸n cæ phÇn cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi víi tØ lÖ bao nhiªu, tiÒn b¸n cæ phÇn ®­îc sö dông vµo ®©u, gi¶i quyÕt l­îng lao ®éng bÞ c¾t gi¶m khi thùc hiÖn cæ phÇn nh­ thÕ nµo ®Õn nay vÉn ch­a cã gi¶i ph¸p thùc sù hîp lý, khoa häc. Cã mét sè quan niÖm lÖch l¹c ®¸nh gi¸ ch­a ®óng vÒ vai trß cña cæ phÇn hoµ cho r»ng cæ phÇn ho¸ lµ ®i chÖch víi ®Þnh h­íng XHCN hay chØ cÇn cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp lç cßn c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× kh«ng cÇn cæ phÇn. C¸c doanh nghiÖp sau cæ phÇn th­êng bi. coi nh­ “ con nu«i “, bÞ ph©n biÖt ®èi xö vµ bÊt b×nh ®¼ng so víi c¸c doanh nghiªp nhµ n­íc ®Æc biÖt lµ trong chÝnh s¸ch vÒ vay vèn, tÝn dông, thuÕ... 2.Gi¶i quyÕt së h÷u nhµ n­íc Ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt së h÷u nhµ : BÊt cø mét sù c¶i c¸ch nµo khi b¾t ®©ï còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, c¶n trë, nh­ng thêi ®¹i ngµy nay nÕu kh«ng m¹nh d¹n thùc hiÖn ®æi míi mµ cø dËm ch©n t¹i chç ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chóng ta sÏ tôt hËu ngµy cµng xa h¬n víi thÕ giíi, víi c¸c n­íc trong khu vùc. §Ó kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i vµ n©ng cao hiÖu qu¶ trong së h÷u nhµ n­íc chóng ta nhÊt quyÕt ph¶i cÊu tróc l¹i së h÷u nhµ n­íc. Tr­íc hÕt, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mét c¸ch khoa häc c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nµo cã ý nghÜa chiÕn l­îc, träng yÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Sù ho¹t ®éng cña nh÷ng doanh nghiÖp nµy kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn, v× vËy nhµ n­íc cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o trî cho nh÷ng doanh nghiÖp nµy. Nh­ng nh÷ng doanh nghiÖp nµy cÇn ®æi míi tæ chøc, qu¶n lý vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt c«ng viÖc h¹ch to¸n tµi chÝnh nh»m b¶o toµn vèn, tµi s¶n cña nhµ n­íc. Nh÷nh doanh nghiÖp kh«ng thuéc ®èi t­îng trªn nh­ng quy m« lín vµ cã nhiÒu lîi nhuËn, cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao nhµ n­íc vÉn tiÕp tôc khèng chÕ theo mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh, ®Þnh h­íng c¸c doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn v÷ng tr¾c theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc qu¸ nhá, kh«ng cã vai trß quan träng, lµm ¨n thua lç yÕu kÐm cÇn døt kho¸t kh«ng nÐm phao cÊp cøu bëi ®©y lµ mét g¸nh nÆng qua lín víi ng©n s¸ch nhµ n­íc. CÇn thùc hiÖn chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u nh­ cæ phÇn ho¸, liªn doanh, ®Êu thÇu, cho thuª, b¸n hoÆc ph¸ s¶n theo ®óng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. Chóng ta cÇn ph¶i cã mét hµnh lang ph¸p lý võa th«ng tho¸ng, æn ®Þnh võa hiÖu qu¶, nh¹y bÐn ®¶m b¶o mét s©n ch¬i vµ luËt ch¬i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp, gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. T¹o ®iÒu kiÖn thu hót vèn ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. Mét kÕ s¸ch l©u dµi ®ã lµ n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý cña ®éi ngò c¸n bé hiÖn nay, kh«ng ngõng ®Çu t­ ®µo t¹o líp c¸n bé trÎ lµm lùc l­îng kÕ cËn ®ång thêi ph¶i cã chÝnh s¸ch ®·i ngé hîp lý tr¸nh ®Ó t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m nh­ hiÖn nay. §Êt n­íc ta cã mét nguån lao ®éng dåi dµo, mçi n¨m cã thªm kho¶ng mét triÖu ng­êi lao ®éng nh­ng phÇn lín ®Òu kh«ng ®­îc ®µo t¹o, chØ phï hîp víi c«ng viÖc gi¶n ®¬n. Nh­ vËy chóng ta nhÊt thiÕt thóc ®Èy c«ng t¸c ®µo t¹o, d¹y nghÒ ®Ó cã mét ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒ víi tr×nh ®é kü thuËt thÝch hîp víi nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn hiÖn nay. X©y dùng, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng ®¶m b¶o giao l­u th«ng suèt ®¸p øng yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh doanh hiÖn ®¹i. Mét sè gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt së h÷u nhµ n­íc cô thÓ Cæ phÇn ho¸ : Mét gi¶i ph¸p phæ biÕn vµ t­¬ng ®èi hiÖu qu¶ hiÖn nay trªn khu vùc vµ thÕ giíi lµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc nh¾m ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ®­a yÕu tè c¹nh tranh lµm ®éng lùc ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh vµ x¸c lËp mét m« h×nh doanh nghiÖp h÷u hiÖu trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh ®­îc t¸ch biÖt râ rµng, sù can thiÖp trùc tiÕp cña chÝnh quyÒn vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt, chÊm døt t×nh tr¹ng “võa ®¸ bãng võa thæi cßi “. Ng­êi lao ®éng víi t­ c¸ch cæ ®«ng hä tham gia quyÕt ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña c«ng ty, ph©n chia l·i vµ chÞu thua lç d­íi h×nh thøc cæ phÇn mµ hä ®· gãp. VËy th× ph¶i ch¨ng cæ phÇn ho¸ sÏ ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ? Theo ®iÒu 1 nghÞ ®Þnh sè 44/1998/N§-CP ®èi t­îng cæ phÇn ho¸ lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn tiÕp tôc n¾m gi÷ 100% vèn ®Çu t­. HiÖn nay, ®èi t­îng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc chia thµnh ba lo¹i : doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc n¾m cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt (cæ phÇn nhµ n­íc chiÕm trªn 50% hoÆc gÊp ®«i sè cæ phÇn cña cæ ®«ng lín nhÊt kh¸c trong doanh nghiÖp nh­ vËy nhµ n­íc vÉn kiÓm so¸t ®­îc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ) ; doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ cæ phÇn chi phèi ; cuèi cïng lµ doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc kh«ng tham gia mua cæ phÇn khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. HiÖn nay cã 4 h×nh thøc cæ phÇn ho¸ nh­ sau : Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ thuéc vèn nhµ n­íc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp, ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn ph¸t triÓn doanh nghiÖp. B¸n mét phÇn gi¸ trÞ thuéc vèn nhµ n­íc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp. T¸ch mét phÇn doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cæ phÇn ho¸. B¸n toµn bé gi¸ trÞ hiÖn cã thuéc vèn së h÷u nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp ®Ó chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. Tuú theo ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng cô thÓ cña mçi doanh nghiÖp mµ cã thÓ ¸p dông hoÆc kÕt hîp c¸c h×nh thøc cæ phÇn trªn. §èi víi lo¹i doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc n¾m cæ phÇn chi phèi th× mçi ph¸p nh©n ®­îc mua kh«ng qu¸ 10% mçi c¸ nh©n mua kh«ng qu¸ 5% tæng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp. Nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc kh«ng n¾m cæ phÇn chi phèi th× mçi ph¸p nh©n ®­îc mua kh«ng qua 20%, mçi c¸c nh©n ®­îc mua kh«ng qu¸ 10% tèng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp. Nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng tham gia cæ phÇn th× kh«ng h¹n chÕ sè cæ phÇn ®­îc mua ®èi víi mçi ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n. Mét vµi c«ng t¸c trong ch­¬ng tr×nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay : LËp danh s¸ch nh÷ng doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®Ó h×nh thµnh ch­¬ng tr×nh ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp theo tõng ®èi t­îng, ¸p dông theo nh÷ng h×nh thøc phï hîp. C¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn sÏ lùa chän danh s¸ch víi t­ c¸ch lµ ng­êi chñ së h÷u. Dùa trªn b¶ng c©n ®èi tµi s¶n vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xu©t kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu cô thÓ, phï hîp víi tõng lo¹i doanh nghiÖp, nh­ lo¹i cÇn huy ®éng thªm vèn, läai cÇn thu håi vèn, lo¹i ®Ó cho ng­êi qu¶n lý vµ c«ng nh©n tù lµm chñ... Mäi tµi s¶n cña doanh nghiÖp tr­íc khi cæ phÇn ®Òu thuéc së h÷u nhµ n­íc, nhµ n­íc chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng nî cña doanh nghiÖp vËy th× ®­¬ng nhiªn nhµ n­íc còng cã tr¸ch nhiÖm víi vèn tù cã cña doanh nghiÖp (vèn mµ nhiÒu doanh nghiÖp t­ëng lµ tù nhiªn m×nh cã vµ tïy tiÖn chia ch¸c ). X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸ ph¶i chó ý ®Õn c¶ hai yÕu tè cÊu thµnh : gi¸ trÞ h÷u h×nh vµ gi¸ trÞ v« h×nh ®Ó kÕt hîp hai ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ theo thèng kª kÕ to¸n vµ theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Ph­¬ng ph¸p b¸n cæ phiÕu ë nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn cÇn ®­îc thùc hiÖn c«ng khai, râ rµng, thñ tôc, thñ tôc ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu ®èi víi mäi ng­êi ®Ó tr¸nh sù l¹m dông cña nh÷ng ng­êi thùc thi cæ phÇn ho¸ còng nh­ sù nghi ngê cña c«ng chóng. Nhµ n­íc kh«ng chØ chó ý ®Õn thu håi vèn, mµ cÇn ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng kho¶n phÝ tæn nhÊt ®Þnh v× lîi Ých cña sù ph¸t triÓn ®