Đổi mới hoạt động đánh giá kết quả học tập của sinh viên trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm thành phố Hồ Chí Minh theo hướng tiếp cận năng lực

82 ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THỰC PHẨM TPHCM THEO HƯỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC Nguyễn Văn Lễ Khoa Công nghệ Thông tin, Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm TP.HCM Email: lenv@cntp.edu.vn TÓM TẮT Hoạt động đánh giá kết quả học tập thể hiện năng lực hiểu biết và vận dụng kiến thức của người học, qua đó các cơ sở đào tạo có thể nhận định được tính hiệu quả trong công tác dạy và học. Thực tế cho thấy hoạt động đánh giá hiện nay ở một số cơ sở đào tạo cao đẳng đại học nói chung và Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm TP.HCM nói riêng chưa mang lại hiệu quả cho việc nâng cao chất lượng dạy và học. Bài viết này trình bày phương pháp đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực, từ đó đưa ra những biện pháp có thể áp dụng phương pháp này tại Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm TP.HCM. Từ khóa: năng lực, đánh giá năng lực, tiếp cận năng lực 1. MỞ ĐẦU Trong công tác dạy và học, đánh giá được xem là một khâu quan trọng mà bất kỳ một cơ sở giáo dục đào tạo nào cũng đều thực hiện. Việc đánh giá đúng, đánh giá đủ sẽ phản ánh được kết quả của quá trình dạy và học. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc kiểm tra đánh giá hiện nay vẫn còn nhiều bất cập ở nhiều khâu dẫn đến kết quả không như mong đợi. Các khâu có thể ảnh hưởng đến công tác đánh giá là: nội dung chương trình học [4], phương pháp giảng dạy, xây dựng đề thi, hình thức thi, tổ chức thi. Một số cơ sở giáo dục đào tạo hiện nay vẫn áp dụng phương pháp đánh giá theo kiểu truyền thống, chưa có đổi mới, tuy có đa dạng về hình thức nhưng tính hiệu quả chưa cao. Nhận thức được tầm quan trọng của việc kiểm tra, đánh giá, tại Nghị quyêt Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) nhận định: “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội” [1]. Theo tinh thần chỉ đạo trên, việc cần thiết phải đổi mới kiểm tra đánh giá là cấp thiết và nên tiến hành từng bước ngay từ bây giờ để nâng cao chất lượng đào tạo thông qua việc đánh giá đúng năng lực người học tại các cơ sở giáo dục và đào tạo, đặc biệt là giáo dục đại học tại trường Đại học Công nghiệp thực phẩm Tp.HCM. Trong bài viết này, tác giả đề xuất phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực người học – một phương pháp mới được các chuyên gia giáo dục đánh giá cao và đang được áp dụng tại một số trường đại học, cao đẳng, phổ thông trong và ngoài nước. 2. KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO HƯỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC Để hiểu và áp dụng được phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực một cách có hiệu quả, trước tiên cần phải làm rõ khái niệm về “năng lực”. Đây được xem là khái niệm cốt lõi liên quan đến phương pháp này. 83 2.1. Năng lực Theo DeSeCo (2002), năng lực là sự kết hợp của tư duy, kỹ năng và thái độ có sẵn hoặc ở dạng tiềm năng có thể học hỏi được của một cá nhân hoặc tổ chức để thực hiện thành công nhiệm vụ [5]. Theo Québec (2004), năng lực của một cá nhân là hệ thống các khả năng và sự thành thạo giúp cho người đó hoàn thành một công việc hay yêu cầu trong những tình huống học tập, công việc hoặc cuộc sống. Hay nói cách khác, năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức kinh nghiệm, kỹ năng, thái độ và sự đam mê để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống [6]. Theo Weinert (2001): năng lực là các khả năng và kỹ năng nhận thức vốn có ở cá nhân hay có thể học được để giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Năng lực cũng hàm chứa trong nó tính sẵn sàng hành động, động cơ, ý chí và trách nhiệm xã hội để có thể sử dụng một cách thành công và có trách nhiệm các giải pháptrong những tình huống thay đổi [7]. Trong các khái niệm trên, có thể nhận thấy rằng ý nghĩa trọng tâm của năng lực chính là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của người học để giải quyết một vấn đề cụ thể có thực trong cuộc sống. 2.2. Đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực Việc đánh giá kết quả học tập của người học là một công tác quan trọng, thể hiện cả một quá trình dạy và học; do đó, đánh giá chính xác sẽ giúp cho người học nhận biết được năng lực hiện tại của bản thân đang ở mức độ nào, từ đó có hướng phấn đấu để đạt được mục tiêu đề ra của chương trình học. Ngoài ra, kết quả đánh giá còn giúp cho cơ sở đào tạo có sự nhìn nhận, đánh giá lại về chương trình học, về năng lực giáo viên, về phương pháp giảng dạy, về tài liệu học tập. Từ đó rút ra những điểm hạn chế cần phải thay đổi và đề ra hướng phát triển cho phù hợp. Theo PGS.TS Nguyễn Công Khanh “Việc đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là đánh giá theo chuẩn về sản phẩm đầu ra Nhưng sản phẩm đó không chỉ là kiến thức, kỹ năng, mà chủ yếu là khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có để thực hiện nhiệm vụ học tập đạt tới một chuẩn nào đó” [7]. Với nhận định trên, có thể thấy rằng năng lực người học được thể hiện ở khía cạnh chính đó là sản phẩm đầu ra mà người học đạt được. Sản phẩm này là sự kết hợp thống nhất sự vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện nhiệm vụ có thực trong cuộc sống. Như vậy, có thể thấy rằng đặt trưng của đánh giá tiếp cận năng lực là sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để đánh giá năng lực hành động về tính tự học, tự giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và phát triển bản thân, khả năng vận dụng thực tiễn dựa vào khối kiến thức đã học. Các phương pháp có thể áp dụng là: quan sát hành động, phỏng vấn và hội thảo chuyên sâu, xem xét hồ sơ, nhật ký người học, kết quả triển khai bài tập lớn, sản phẩm thực hành, người học tự đánh giá bản thân và đánh giá lẫn nhau [2]. Để vận dụng được phương pháp đánh giá này, theo tôi cần phải có nhiều cải tiến ở nhiều cấp độ khác nhau: Thứ nhất, cần có sự thống nhất quyết tâm từ cấp độ quản lý nhà trường cho đến giáo viên giảng dạy thông qua việc phổ biến phương pháp đến tất cả giáo viên, từ đó từng bước xây dựng chuẩn sản phẩm đầu ra theo từng ngành, từng môn học. Thứ hai, cần đổi mới chương trình học để nâng cao chất lượng sản phẩm đầu ra kết hợp với việc đánh giá người học. 3. THỰC TRẠNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TẠI TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHIỆP THỰC PHẨM TPHCM HIỆN NAY Hiện nay, việc kiểm tra, đánh giá tại Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm TP.HCM chủ yếu dựa vào kết quả học tập thông qua những môn học, học phần mà sinh viên đã học bằng các cột điểm: điểm thi giữa kỳ, điểm tiểu luận, điểm thi cuối kỳ. Các hình thức thi gồm: thi trắc nghiệm, thi vấn đáp, thi tự luận, báo cáo hết môn, thực hành; trong đó hình thức thi trắc nghiệm 84 là chiếm đa số. Với việc kiểm tra đánh giá như trên cho thấy rằng hình thức đánh giá tương đối đa dạng, tuy nhiên, kết quả mang lại chỉ có giá trị tương đối, độ chính xác chưa cao vì những lý do sau: Hình thức thi trắc nghiệm: đề thi mang tính đánh giá về kiến thức thông qua việc chọn đáp án đúng trong các đáp áp A, B, C, D. Trong cách đánh giá này, sinh viên có thể học tủ hoặc chọn đáp án ngẫu nhiên có thể rơi vào đáp án đúng, sinh viên có thể nhìn bày nhau để chọn đáp án hoặc dò đáp án với sinh viên ngồi cạnh mặc dù mã đề khác nhau bởi vì tuy mã đề khác nhau nhưng giữa hai mã đề được trộn từ một tập hợp câu hỏi giống nhau. Hình thức thi tự luận: đối với các môn khối xã hội có thể đưa ra câu hỏi vận dụng thực tiễn với những kiến thức đã học, những câu hỏi này có thể giúp giáo viên đánh giá được năng lực sinh viên thông qua việc phân tích, lý luận. Tuy nhiên, với những môn học khối kỹ thuật thì tính vận dụng thực tiễn rất ít gặp trên đề thi mà đa phần là áp dụng những kiến thức đã học để giải quyết bài toán trong phạm vi khối kiến thức đó; nguyên nhân có thể là do tính chất đặt thù của các môn khối kỹ thuật khó thể hiện tính ứng dụng thực tiễn trên đề thi viết hơn là thể hiện ở sản phẩm kỹ thuật cụ thể mà sinh viên làm ra. Tuy vậy, nên nghiên cứu phương pháp ra đề thi thể hiện tính ứng dụng thực tế ở mức cao nhất. Hình thức thi vấn đáp: có thể nói đây là hình thức thi mở, quá trình thi diễn ra sự giữa hai đối tượng là thầy và trò, người thầy có thể vấn đáp chuyên sâu, mở rộng từ đó dễ dàng đánh giá được năng lực thực sự của sinh viên qua kết quả trả lời. Hiện nay, phương pháp này ít được áp dụng vì lý do: thứ nhất, số lượng sinh viên mỗi nhóm môn học quá đông nên giáo viên không có đủ thời gian để vấn đáp từng sinh viên một; thứ hai, để sử dụng phương pháp này một cách hiệu quả đòi hỏi giáo viên có kiến thức bao quát và chuyên sâu về lĩnh vực đó, dành nhiều thời gian để chuẩn bị câu hỏi gợi mở tính sáng tạo và ứng dụng thực tiễn của từng sinh viên, các câu hỏi cần được thiết kế sao cho bao quát được kiến thức mà sinh viên đã học. Báo cáo hết môn: đây là một hình thức thi diễn ra khá phổ biến ở các trường đại học và cao đẳng đặt biệt là bậc đào tạo cao học. Thông thường đây là dạng bài tập lớn được giáo viên đưa ra, sinh viên sẽ vận dụng những kiến thức đã học được để hoàn thiện bài tập này, hết thời gian quy định thì nhóm sinh viên sẽ báo cáo trước lớp theo sự quan sát của giáo viên. Xét về mặt tích cực: đây là một trong những hình thức học tập chủ động, sinh viên sẽ tự trao dồi thêm kiến thức và nâng cao khả năng thảo luận trong nhóm để hoàn thiện bài báo cáo của mình. Tuy nhiên, hình thức này sẽ kém hiệu quả khi số lượng sinh viên trong một lớp quá nhiều dẫn đến tình trạng giáo viên không quản lý được hết các nhóm và không có đủ thời gian để vấn đáp đầy đủ từng nhóm; mặc khác có thể xảy ra việc đùng đẩy công việc trong nhóm dẫn đến một sinh viên làm cho tất cả nhóm. Mỗi hình thức kiểm tra, đánh giá hiện nay đều có những ưu và nhược điểm riêng, hình thức thi chỉ là phương pháp đánh giá, quan trọng hơn là cách chọn lựa và vận dụng hình thức thi như thế nào cho phù hợp cần dựa và tính chất đặc thù của từng môn học. Để làm được điều này cần có sự nghiên cứu, bàn bạc, thảo luận một cách thấu đáo trong từng bộ môn, từng khoa giảng dạy. Ngoài ra việc nhận thức đúng đắng tính hiệu quả và tích cực của kiểm tra đánh giá là rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kiểm tra đánh giá. 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP VẬN DỤNG ĐÁNH GIÁ TIẾP CẬN NĂNG LỰC 4.1. Tích cực đổi mới các hình thức kiểm tra đánh giá Các hình kiểm tra đánh giá truyền thống hiện đang áp dụng như trắc nghiệm, tự luận, báo cáo, thực hànhkhông nên loại bỏ hoàn toàn vì các hình thức này vẫn phát huy tính tích cực trong việc kiểm tra kiến thức, kỹ năng của sinh viên. Tuy nhiên, để đánh giá đúng năng lực thực sự của sinh viên thì các hình thức đánh giá truyền thống này vẫn chưa đủ mà phải kết hợp với phương pháp kiểm tra đánh giá theo năng lực, trong đó cần chú trọng đến các phương pháp đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo, có tính vận dụng thực tiễn cuộc sống như: quan sát trực tiếp, vấn đáp chuyên sâu, trình bày thuyết trình tiểu luận, thuyết trình dự án, chấm hồ sơ học tập, nhật ký học 85 tập, chấm bài tập lớn kết hợp vấn đáp,Thay đổi việc đánh giá từng thời điểm như giữa kỳ, cuối kỳ thành đánh giá theo quá trình học tập [7]. 4.2. Đổi mới nội dụng kiểm tra đánh giá Nội dung kiểm tra đánh giá là một thành phần quan trọng trong việc đánh giá theo năng lực, nội dung cần được lựa chọn sao cho đánh giá được năng lực thực sự của sinh viên và thể hiện đúng trọng tâm kiến thức của môn học. Điều này có nghĩa là nội dung phải hướng đến việc vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của sinh viên để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể, nội dung phải thể hiện tính toàn diện, đúng trọng tâm và sát với yêu cầu nghề nghiệp trong thực tế; muốn vậy, phải có sự gắn kết, trao đổi thường xuyên giữa nhà trường và doanh nghiệp để nội dung luôn được cập nhật mới đúng với yêu cầu nhiệm vụ trong thực tế. Bên cạnh đó, cần lồng ghép những nội dung mang tính mở, tính tự học để sinh viên có thể tự học, nghiên cứu đáp ứng được nhu cầu nghề nghiệp trong tương lai. 4.3. Nâng cao chất lượng kiểm tra đánh giá Việc kiểm tra đánh giá có chất lượng sẽ phản ánh đúng năng lực thực sự của sinh viên, từ đó nhà trường có sự định hướng, điều chỉnh, bổ sung nội dung, chương trình học cho phù hợp. Để làm được điều này đòi hỏi cần tổ chức tập huấn thường xuyên cho cán bộ quản lý và toàn thể giảng viên nhằm đảm bảo có sự thống nhất từ cấp quản lý cho đến giảng viên; từ đó từng bước xây dựng nội dung và các tiêu chí đánh giá năng lực [3], thực hiện đánh giá theo đúng quy trình, đáp ứng được yêu cầu của kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực. 5. KẾT LUẬN Trong giáo dục đào tạo, dạy và học phản ảnh cả một quá trình giảng dạy và học tập, mục tiêu cuối cùng trong công tác này là người học vận dụng những kiến thức đã học để thực hiện được một nhiệm vụ cụ thể phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp trong thực tế. Để làm được điều này, cần phải có sự cải tiến đồng bộ về chương trình học, nội dung giảng dạy, phương pháp giảng dạy, đặt biệt là công tác kiểm tra đánh giá. Hiện tại, công tác kiểm tra đánh giá tại Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm TP.HCM vẫn theo phương pháp truyền thống là chủ yếu nghĩa là đang vận dụng đánh giá sinh viên thông qua các hình thức thi như trắc nghiệm khách quan, tự luận, báo cáo, thực hành, vào các thời điểm cụ thể là giữa kỳ và cuối kỳ. Các hình thức này chỉ đánh giá được kiến thức, kỹ năng của sinh viên đạt được trong khuôn khổ khối lượng kiến thức của môn học, mà chưa đánh giá được sự vận dụng những kiến thức, kỹ năng đó trong thực tiễn cuộc sống. Do đó, để đánh giá đúng năng lực thực sự của sinh viên thì phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là một lựa chọn phù hợp. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI (2013), Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. [2]. Nguyễn Thành Ngọc Bảo (2014). Bước đầu tìm hiểu khái niệm “đánh giá theo năng lực” và đề xuất một số hình thức đánh giá năng lực Ngữ văn của học sinh, Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm TP. HCM, 56, tr157–165. [3]. Nguyễn Thu Hà (2014). Giảng dạy theo năng lực và đánh giá theo năng lực trong giáo dục: Một số vấn đề lý luận cơ bản, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Nghiên cứu Giáo dục, Tập 30, Số 2, tr56-64 [4]. Hoàng Thị Tuyết (2013). Phát triển chương trình đại học theo cách tiếp cận năng lực: Xu thế và nhu cầu, Đại học sư phạm TPHCM [5]. DeSeCo (2002), Education - Lifelong Learning and the Knowledge Economy: Key Competencies for the Knowledge Society. In: Proceedings of the DeSeCo Symposium, Stuttgart. 86 [6]. Québec- Ministere de l’Education (2004), Québec Education Program, Secondary School Education, Cycle One. [7].