Định hướng phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở nước ta

đầu tư phân tích và đánh giá thị trường thuận lợi hơn. Có thể nói đây là bước tiến quan trọng và thuận lợi nhất để lựa chọn tài sản cơ sở cho chứng khoán phái sinh trong thời gian sắp tới. Về lộ trình phát triển sản phẩm chứng khoán phái sinh có thể chia ra làm các giai đoạn sau đây: - Giai đoạn 1: Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán. - Giai đoạn 2: Hợp đồng quyền chọn chỉ số chứng khoán và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. - Giai đoạn 3: Hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn trên cổ phiếu. - Giai đoạn 4: Hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn trên lãi suất, tỷ giá, vàng và hàng hóa. TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 4 (37) 2014 107 Như vậy, so với cổ phiếu, chứng chỉ quỹ và trái phiếu chính phủ thì chỉ số chứng khoán có thể xem là loại hàng hóa phù hợp nhất cho thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam trong giai đoạn đầu phát triển. Hiện nay, Ủy ban Chứng khoán Nhà Nước đang chỉ đạo các cơ quan trực thuộc triển khai và hoàn thiện dần các bộ chỉ số chứng khoán nhằm phục vụ cho công chúng đầu tư một cách hiệu quả nhất. Điều kiện về đào tạo: Để cho thị trường chứng khoán phái sinh hoạt động đạt kết quả tốt đẹp, các cơ quan quản lý thị trường tài chính cần phải có sự chuẩn bị đầy đủ về việc đào tạo kiến thức và kinh nghiệm chứng khoán phái sinh cho các thành viên tham gia thị trường. Ở Đài Loan, để cho thị trường chứng khoán phái sinh phát triển thành công, từ ba năm trước đó chính quyền đã thiết lập một kênh đầu tư chứng khoán phái sinh với nước ngoài để cộng đồng đầu tư và kinh doanh trong nước tham gia đầu tư và làm quen dần với chứng khoán phái sinh nước ngoài. Đây là mô hình đào tạo rất hiệu quả để cộng đồng kinh doanh chứng khoán trong nước tự đào tạo mình thông qua thực tiễn, kinh nghiệm giao dịch tại các thị trường nước ngoài. Ở Hàn Quốc, sở giao dịch chứng khoán đã mở nhiều khóa đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao trình độ chứng khoán phái sinh cho các nhân viên công ty chứng khoán, các quỹ đầu tư, các ngân hàng giám sát và công chúng đầu tư. Việc đào tạo này giúp được đông đảo các nhà đầu tư nhỏ lẻ tiếp cận được các kiến thức của thị trường chứng khoán phái sinh. Đối với nước ta, để phát triển tốt thị trường chứng khoán phái sinh, chúng ta cần phải kế thừa kinh nghiệm của các nước đi trước, tổ chức mô hình đào tạo sao cho khoa học và hiệu quả nhất. Muốn vậy Ủy ban Chứng khoán Nhà nước mà nòng cốt là Trung Tâm Nghiên cứu và Đào tạo chứng khoán, các vụ, viện trực thuộc Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Sở Giao dịch Chứng khoán và Trung tâm lưu ký chứng khoán phải có chương trình, kế hoạch đào tạo cụ thể đối với từng đối tượng có liên quan. Các cơ quan ngôn luận, truyền thông, báo chí có chức năng về thị trường chứng khoán như tạp chí Đầu Tư chứng khoán, Đài phát thanh truyền hình Trung ương và địa phương cũng cần có nhiều hình thức tuyên truyền về chứng khoán phái sinh một cách sâu rộng vả chủ động để cộng đồng dân cư hiểu biết ngày càng nhiều hơn và sâu hơn về thị trường chứng khoán phái sinh. Mô hình giao dịch và thanh toán bù trừ chứng khoán phái sinh: Để thị trường chứng khoán phái sinh vận hành thành công trên thị trường chứng khoán Việt Nam, cần tiến hành xây dựng mô hình giao dịch và thanh toán bù trừ chứng khoán phái sinh phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường. Muốn vậy, cơ quan có chức năng quản lý thị trường chứng khoán phải có sự chỉ đạo tập trung, xây dựng đầy đủ cơ chế chính sách cho thị trường chứng khoán phái sinh, các thành viên tham gia thị trường phải có sự chuẩn bị thật kỹ càng đối với từng phần công việc của mình, đồng thời cũng phải tiến hành xây dựng cơ chế phối hợp giữa các thành viên tham gia thị trường một cách chi tiết, rõ ràng và hiệu quả nhất. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước là đơn vị chịu trách nhiệm xây dựng cơ chế quản lý và điều hành toàn bộ thị trường chứng khoán phái sinh, theo dõi và chỉ đạo chặt chẽ các bộ phận trực thuộc chuẩn bị thật tốt những công việc có liên quan đến các bộ phận do mình quản lý. Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam là đơn vị chịu trách nhiệm xây dựng các loại sản phẩm phái sinh trình Ủy ban Chứng khoán Nhà nước xem xét quyết định, chuẩn bị cơ sở hạ tầng kỹ thuật phục vụ tốt cho việc giao dịch, công bố thông tin và giám sát giao dịch chứng khoán phái sinh. Cơ chế quản lý và giám sát giao dịch chứng khoán phái sinh ở nước ta gồm có hai cấp, cấp cao do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước giám sát trực tiếp, cấp dưới do phòng giám sát giao dịch của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam trực tiếp thực hiện.Tuy nhiên, hai bộ phận giám sát này cũng cần phải có sự phối hợp chặt chẽ với nhau để ngăn chặn có hiệu quả tình hình lũng đoạn và thao túng thị trường. Trung tâm lưu ký chứng khoán là đơn vị đăng ký, lưu ký và thanh toán bù trừ chứng 108 TRAO ĐỔI HỌC THUẬT khoán phái sinh cho các bên tham gia hợp đồng. Bộ phận thanh toán bù trừ của trung tâm lưu ký chứng khoán sẽ đóng vai trò là người bán của mọi người mua và người mua của mọi người bán; Mọi rủi ro trong thanh toán bù trừ sẽ được đảm bảo bởi trung tâm lưu ký chứng khoán Viêt Nam.Với cơ chế ký quỹ chặt chẽ đối với các thành viên tham gia thị trường, hệ thống thanh toán bù trừ sẽ khắc phục được mọi rủi ro có thể xảy ra. Do đó, đây sẽ là bộ phận rất quan trọng của quá trình giao dịch chứng khoán phái sinh, nếu tổ chức tốt bộ phận này sẽ tạo được lòng tin rất lớn đối với các nhà đầu tư, hạn chế đến mức tối đa các tranh chấp phải xử lý trong quá trình giao dịch chứng khoán phái sinh. Các công ty chứng khoán phải được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp phép hoạt động chứng khoán phái sinh. Hiện tại có khoảng 80 công ty chứng khoán đang chính thức hoạt động trên thị trường, nhưng chỉ với 12 công ty chứng khoán tốp đầu đã chiếm đến hơn 50 phần trăm giá trị giao dịch trên thị trường. Do đó, số lượng công ty chứng khoán giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp phép sẽ không nhiều, có thể từ 20 – 30 công ty chứng khoán sẽ được giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh sau này. Các công ty chứng khoán là người đứng sau các giao dịch của khách hàng, do đó các công ty chứng khoán phải có trách nhiệm nhiều hơn trong việc đảm bảo các nghĩa vụ thanh toán cho khách hàng, điều này đòi hỏi các công ty chứng khoán thành viên phải đảm bảo các điều kiện về vốn và điều kiện về công nghệ ở mức độ cao và an toàn. Các công ty chứng khoán cũng cần thành lập bộ phận chuyên trách về chứng khoán phái sinh như bộ phận môi giới và tự doanh chứng khoán phái sinh, tư vấn, quản lý danh mục đầu tư chứng khoán phái sinh nhằm đáp ứng nhanh nhạy các yêu cầu đầu tư của khách hàng. Ngân hàng thanh toán là ngân hàng thực hiện hạch toán và chuyển khoản cho các tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh dựa trên kết quả hạch toán theo giá thực tế hàng ngày. Ngân hàng thanh toán cần cung cấp đầy đủ thông tin cho thị trường đối với các dịch vụ phái sinh nhằm giới thiệu cho các doanh nghiệp, các nhà đầu tư và cá nhân trên thị trường biết thêm đối với công cụ bảo hiểm rủi ro này. Đây là việc làm cần thiết nhằm tránh rủi ro cho đối tựợng sử dụng chứng khoán phái sinh và cũng để làm tăng thêm doanh thu cho các ngân hàng và công ty chứng khoán. Sau đây là dự kiến mô hình giao dịch chứng khoán phái sinh ở Việt Nam: Sơ đồ. Mô hình Chứng khoán phái sinh tại Việt Nam TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 4 (37) 2014 109 1. Nhà đầu tư đặt lệnh mua hoặc lệnh bán chứng khoán phái sinh 2. Công ty chứng khoán nhận lệnh mua hoặc lệnh bán từ nhà đầu tư, sau đó kiểm tra ký quỹ rồi gửi lệnh đến Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam. 3. Hệ thống giao dịch khớp lệnh hoặc không khớp lệnh giao dịch. 4. Sở giao dịch gửi lệnh khớp hoặc không khớp đến công ty chứng khoán, sở giao dịch gửi lệnh đã khớp cho trung tâm lưu ký chứng khoán để thanh toán bù trừ cho người mua và người bán chứng khoán. 5. Công ty chứng khoán báo kết quả lệnh khớp hoặc không khớp cho nhà đầu tư. 6. Trung tâm lưu ký chứng khoán thông báo kết quả thanh toán bù trừ cho công ty chứng khoán. 7. Công ty chứng khoán thông báo kết quả thanh toán bù trừ cho nhà đầu tư. Có thể nói đây là mô hình giao dịch chứng khoán phái sinh tương đối phù hợp với giai đoạn đầu phát triển của thị trường chứng khoán Việt nam. Do đó, ngay từ bây giờ chúng ta phải chuẩn bị đầy đủ các điều kiện về pháp lý, về đào tạo, về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, về lựa chọn sản phẩm cơ sở cho chứng khoán phái sinh để thị trường chứng khoán phái sinh có thể ra đời chậm nhất vào năm 2015. 4. Kết luận Thị trường chứng khoán là một bộ phận quan trọng của thị trường tài chính, do đó tái cơ cấu thị trường chứng khoán cũng nhằm mục tiêu tái cơ cấu đối với thị trường tài chính. Hàng hóa trên thị trường chứng khoán bao gồm cổ phiếu, trái phiếu và chứng khoán phái sinh, mỗi loại chứng khoán nói trên có những đặc điểm khác nhau và có mức độ quan tâm khác nhau từ các nhà đầu tư, thị trường chứng khoán Việt nam hiện nay chỉ có hai loại hàng hóa là cổ phiếu và trái phiếu, riêng chứng khoán phái sinh thì chưa chính thức có mặt trên thị trường chứng khoán Việt Nam, chính điều này đã làm hạn chế sự quan tâm của các nhà đầu tư trong và ngoài nước đối với thị trường chứng khoán Việt Nam. Do đó, trong định hướng tái cơ cấu thị trường chứng khoán trong thời gian sắp tới, cần tiến hành đa dạng hóa các loại chứng khoán, đặc biệt phải chú ý phát triển các loại chứng khoán phái sinh phù hợp với điều kiện cụ thể của nước ta. Thị trường chứng khoán phái sinh tập trung ra đời chắc chắn sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp và các nhà đầu tư, giúp cho các doanh nghiệp cũng như các nhà đầu tư phòng ngừa được các rủi ro khi có sự biến động về giá cả, về tỷ giá cũng như lãi suất trên thị trường. Do đó các loại chứng khoán phái sinh ra đời sẽ giúp cho các doanh nghiệp có yêu cầu về vốn vay ít hơn, sử dụng vốn hiệu quả hơn và ít gặp khó khăn hơn khi có sự biến động về giá, tỷ giá cũng như lãi suất. Bên cạnh những thuận lợi của thị trường chứng khoán phái sinh tập trung, thị trường chứng khoán phái sinh phi tập trung luôn ẩn chứa nhiều thiệt hại và rủi ro trong quá trình giao dịch chứng khoán phái sinh, phần lớn các công ty và nhà đầu tư khi giao dịch chứng khoán phái sinh trên thị trường phi tập trung đều thiếu thông tin và thiếu những quy định pháp lý cần thiết từ phía các cơ quan chức năng của Nhà nước. Các bên tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh trên thị trường phi tập trung thường không thể dự báo được hết các rủi ro có thể xảy ra trong quá trình giao dịch do lượng thông tin được cung cấp cho thị trường này thường không đầy đủ và thiếu minh bạch nên hạn chế rất lớn đối với chứng khoán phái sinh trên thị trường phi tập trung, điều này cũng làm giảm đi tính thanh khoản rất đáng kể trên thị trường, mặt khác nó cũng làm cho quá trình giám sát đối với giao dịch chứng khoán phái sinh trở nên khó khăn hơn rất nhiều. 110 TRAO ĐỔI HỌC THUẬT Trên thị trường chứng khoán phái sinh phi tập trung do những điều kiện cần và đủ cho thị trường chưa được chuẩn bị đầy đủ nên chỉ cần một bên tham gia không thực hiện hợp đồng thì bên còn lại của hợp đồng sẽ gặp rất nhiều khó khăn và tốn kém trong quá trình thanh toán và xử lý hợp đồng, đối với những hợp đồng phái sinh có quy mô lớn về số lượng và giá trị thì mức thiệt hại sẽ càng lớn hơn và quá trình thanh toán, xử lý hợp đồng sẽ trở nên khó khăn, phức tạp hơn rất nhiều. Để giải quyết các khó khăn vướng mắc này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các ngành chức năng trực thuộc của ủy ban chứng khoán sớm có chủ trương chính thức hình thành thị trường chứng khoán phái sinh qua sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam, chuẩn bị đầy đủ mọi điều kiện về pháp lý, về đào tạo, về sản phẩm cơ sở, về hạ tầng kỹ thuật, về mô hình giao dịch và thành lập trung tâm thanh toán bù trừ hiện đại nhất đáp ứng mọi yêu cầu của giao dịch chứng khoán phái sinh. Như vậy, trong thời gian sắp tới thị trường chứng khoán phái sinh tập trung sẽ được chính thức ra đời và nó sẽ là một bộ phận tất yếu của thị trường chứng khoán và thị trường tài chính Việt Nam, sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh sẽ khẳng định mức độ phát triển của thị trường chứng khoán và thị trường tài chính nước ta ở một trình độ cao hơn, điều này hoàn toàn phù hợp với chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển đồng bộ các loại thị trường, tạo thêm kênh huy động vốn hữu hiệu cho các doanh nghiệp nhằm mục tiêu phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước từ nay đến năm 2020 một cách hiệu quả nhất. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Sơn 2013, Xây dựng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam 2013, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. 2. Bùi Nguyên Hoàn 2013, Thị trường chứng khoán phái sinh một định chế tài chính của nền kinh tế, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. 3. Trầm Tuấn Vũ 2013, Phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế và công tác chuẩn bị, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. 4. Phạm Thanh Nhật 2013, Thị trường chứng khoán phái sinh của các nước và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. 5. Lê Nhị Năng 2013, Về khung pháp lý cho hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.