Điều chỉnh kinh tế của nhà nước ở các nước tư bản phát triển

Lêi më ®Çu NÒn kinh tÕ ë c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II (1951-1971) cã nhiÒu biÕn ®æi so víi tr­íc chiÕn tranh mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng g©y nªn nh÷ng biÕn ®æi ®ã lµ sù ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Nhê ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc chñ nghÜa t­ b¶n ®· v­ît qua ®­îc nguy c¬ sôp ®æ, gãp phÇn t¹o ra mÊy thËp kØ t¨ng tr­ëng kinh tÕ m¹nh mÏ nhÊt lµ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II (1951-1970). VËy nhê ®©u mµ Nhµ n­íc t­ b¶n cã vai trß kinh tÕ ®ã? Nã ®­îc tæ chøc nh­ thÕ nµo vµ thÓ hiÖn vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi ra sao? Nh÷ng kinh nghiÖm ®iÒu chØnh kinh tÕ nµo cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i cã lîi Ých ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cña ViÖt Nam? §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng chØ quan t©m trong giíi lÝ luËn mµ c¶ trong chÝnh giíi hiÖn nay. Gi¶i ®¸p nh÷ng vÊn ®Ò trªn sÏ gióp chóng ta hiÓu s©u thªm b¶n chÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i vµ ë nh÷ng møc ®é nhÊt ®Þnh nã còng gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý thùc tiÔn nÒn kinh tÕ cña chóng ta. Tõ l©u, ®Æc biÖt tõ nh÷ng n¨m 30 vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n ®· ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc lín cña giíi lÝ luËn t­ s¶n nghiªn cøu vµ x©y dùng thµnh c¸c ph¸i lÝ luËn nh­: ph¸i träng cÇu, träng tiÒn, träng cung, k× väng hîp lÝ,... do J.Keynes, M.Friedenan, Laffer, Thomas Sargent, William,... ®¹i diÖn. VÒ ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i còng ®­îc nghiªn cøu trªn nhiÒu khÝa c¹nh ®Æc biÖt lµ trong giíi lÝ luËn X« ViÕt cò. ë ViÖt Nam, ®Ò tµi nµy còng ®­îc ®Ò cËp trªn nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau cña mét sè nghiªn cøu. Song ®©y vèn lµ vÊn ®Ò chØ ®­îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng t­¬ng xøng víi vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng lÝ luËn vÒ chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i ë n­íc ta. C«ng tr×nh nµy nh»m giíi thiÖu víi b¹n ®äc mét bøc tranh toµn c¶nh h¬n, cè g¾ng lµm râ b¶n chÊt, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i trªn c¬ së thùc tiÔn ho¹t ®éng cña ba trung t©m kinh tÕ t­ b¶n ngµy nay lµ NhËt, Mü, Au. A-/ §iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn I-/ Nhµ n­íc ®iÒu chØnh sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ ®ßi hái kh¸ch quan trong giai ®o¹n hiÖn ®¹i cña chñ nghÜa t­ b¶n: 1-/ Mét sè t­ t­ëng kinh tÕ c¬ b¶n vÒ tÝnh kh¸ch quan vµ vai trß ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i: Do nh÷ng ®ßi hái chÝnh trÞ cÊp b¸ch còng nh­ do sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt ch­a ®Æt ra, nªn trong nh÷ng tr­íc t¸c phÈm cña c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, ng­êi ta chØ t×m thÊy sù nhÊn m¹nh Nhµ n­íc nh­ mét c«ng cô bãc lét giai cÊp bÞ thèng trÞ song kh«ng ph¶i v× thÕ mµ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n kh«ng ®­îc ®Ò cËp ®Õn hoÆc bÞ xem nhÑ trong lÝ luËn cña Maxit. Khi ph©n tÝch vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc F.Enggheng viÕt: “... x· héi ®Î ra nh÷ng chøc n¨ng chung nhÊt ®Þnh mµ thiÕu chóng th× kh«ng thÓ ®­îc. Nh÷ng ng­êi ®­îc chØ ®Þnh ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã ®· t¹o ra trong lßng x· héi mét lÜnh vùc ph©n c«ng lao ®éng míi ®ång thêi hä còng lµ lîi Ých ®Æc biÖt trong mèi quan hÖ víi nh÷ng ng­êi giao tr¸ch nhiÖm cho hä vµ trë nªn ®éc lËp h¬n trong quan hÖ ®èi víi nh÷ng ng­êi ®ã”. Quan ph©n tÝch cña Angghen ta cã thÓ rót ra nh÷ng t­ t­ëng sau: Mét lµ, Nhµ n­íc sinh ra nh»m thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung nh­ng khi tån t¹i lµ mét lùc l­îng chÝnh trÞ míi, nã kh«ng chØ cã ®­îc lîi Ých ®Æc biÖt mµ cßn cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi trong quan hÖ víi c¸c lùc l­îng x· héi, ng­êi ®· giao phã tr¸ch nhiÖm cho nã. Hai lµ, nhê tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi nµy mµ Nhµ n­íc cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. §©y kh«ng ph¶i lµ sù t¸c ®éng mét chiÒu mµ lµ sù t¸c ®éng qua l¹i, mét bªn lµ lùc l­îng chÝnh trÞ chñ ®éng, ®¹i diÖn cho x· héi vµ bªn kia lµ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan. Nhµ n­íc sinh ra nh»m thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung, th× mét trong nh÷ng chøc n¨ng lµ lµm “mét nh¹c tr­ëng” ®øng ra ®iÒu hµnh phèi hîp kh«ng ph¶i mét kh©u, mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¬n lÎ mµ lµ c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. Nhµ n­íc muèn t¸c ®éng vµo sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ®Æc biÖt khi c¸c ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ang xÊu ®i th× ChÝnh phñ ph¶i ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh nh»m vµo gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu kinh tÕ, x· héi dµi h¹n mµ ®èi t­îng thuéc vÒ phÝa cung trªn thÞ tr­êng. NÕu Nhµ n­íc chØ t¸c ®éng vµo mét vµi nh©n tè cã tÝnh côc bé nhÊt thêi th× kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ mong muèn. Do vËy muèn cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè mang l¹i hiÖu qu¶ l©u dµi mµ phÇn lín nh©n tè ®ã thuéc vÒ yÕu tè cung. Cã ba yÕu tè c¬ b¶n t¹o ra sù t¨ng tr­ëng æn ®Þnh l©u dµi: lao ®éng, nguån vèn vµ tiÕn bé khoa häc - kü thuËt. Theo c¸c tr­êng ph¸i lÝ thuyÕt sau Keynes vÒ viÖc Nhµ n­íc ph¶i can thiÖp s©u vµo qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. Song M.Friedina cho r»ng “Sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa cã mèi quan hÖ t­¬ng hç víi sù vËn ®éng cña khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ng... C¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« nh­ tæng s¶n l­îng, c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¸ c¶,... chñ yÕu chÞu ¶nh h­ëng cña viÖc ®iÒu chØnh khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ng cña Nhµ n­íc, tøc lµ nã ¶nh h­ëng tíi chÝnh s¸ch chñ yÕu trong m« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc”. Theo lÝ thuyÕt kú väng hîp lÝ th× c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®­îc nhiÒu Nhµ n­íc ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn trong thêi kú tr­íc ®©y ®Òu dùa hoµn toµn vµo mét h­íng lÝ thuyÕt nh­: träng cung, träng cÇu, träng tiÒn ®Òu rÊt cùc ®oan kh«ng phï hîp víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ do ®ã nã bÞ thÊt b¹i. C¸c chñ thÓ kinh tÕ ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n gÆp rñi ro biÕn ®éng hä cÇn Nhµ n­íc ngoµi môc tiªu th«ng tin cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ cña m×nh còng cÇn ph¶i n¾m ®­îc ý kiÕn cña c¸c nhµ kinh doanh vµ nguyÖn väng kinh tÕ cña nh©n d©n ®Ó ®Ò ra c¸c quyÕt s¸ch kÞp thêi. §iÒu chØnh kinh tÕ b»ng Nhµ n­íc hiÖn nay lµ phôc håi vµ t«n träng c¸c nguyªn t¾c tù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng, xu h­íng hiÖn nay Nhµ n­íc trùc tiÕp vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn nhê ®ã mµ thóc ®Èy sù chÝn muåi c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n­íc. 2-/ Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n thóc ®Èy sù chÝn muåi c¸c chøc n¨ng kinh tÕ vÜ m«: Mét lµ, nguyªn lÝ khoa häc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®­îc vËt ho¸ trªn t­ liÖu lao ®éng, ®èi t­îng lao ®éng, nã lµm cho bé phËn n¨ng ®éng nhÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ c«ng cô vµ ng­êi lao ®éng thay ®æi vÒ chÊt l­îng. Sù nghiÖp to lín nµy v­ît kh¶ n¨ng cña mét nhµ t­ b¶n thËm chÝ mét tËp ®oµn t­ b¶n v× ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt vµ ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tri thøc, kü thuËt cao x· héi ph¶i ®Çu t­ rÊt lín chØ cã Nhµ n­íc - ng­êi n¾m trong tay tiÒm lùc kinh tÕ lín cña x· héi l¹i ®­îc gi¶i phãng khái môc tiªu lîi nhuËn tr­íc m¾t ®Ó ho¹t ®éng cho môc tiªu chung cña toµn bé giai cÊp t­ s¶n vµ sù b¶o tån vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n v× thÕ Nhµ n­íc t¨ng c­êng ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh kinh tÕ gi÷ vÞ trÝ then chèt quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Hai lµ: Sù ra ®êi cña c«ng nghiÖp míi cã kü thuËt hiÖn ®¹i vµ nhu cÇu c¶i t¹o c¸c ngµnh truyÒn thèng ®ßi hái quy m« tÝch luü t­ b¶n lín. Qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng ®· v­ît ph¹m vi l·nh thæ cña mét quèc gia, x· héi ho¸ vµ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ lµm n¶y sinh nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ v­ît khái tÇm ®iÒu chØnh cña t­ b¶n t­ nh©n ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i ®øng ra gi¶i quyÕt, vÝ dô viÖc ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a c¸c ®ång tiÒn, ®iÒu chØnh dßng ®Çu t­ t­ b¶n, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i,... Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi nµy ®· lµm n¶y sinh thªm nh÷ng chøc n¨ng kinh tÕ míi cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i. Ba lµ, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¶i c¸ch khoa häc-kü thuËt lµm thay ®æi c¨n b¶n c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n, sù biÕn ®æi ®ã thÓ hiÖn mét c¸ch toµn diÖn ë c¸c mÆt: c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t­,... ®Æt ra nhu cÇu ®iÒu chØnh trªn quy m« tæng thÓ v­ît søc cña tËp ®oµn t­ b¶n tµi chÝnh nªn Nhµ n­íc ph¶i can thiÖp vµo sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ, sù can thiÖp ë ®©y kh«ng thÓ lµ can thiÖp bªn ngoµi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ Nhµ n­íc ph¶i t¸c ®éng vµo tÊt c¶ c¸c yÕu tè, c¸c kh©u vµ cïng biÕn m×nh thµnh nh©n tè chñ ®éng trong c¬ chÕ vËn ®éng cña t¸i s¶n xuÊt. Së dÜ Nhµ n­íc t­ b¶n cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®­îc sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ do tÝnh x· héi vµ tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi vèn cã cña nã. Vai trß cña Nhµ n­íc ®­îc thÓ hiÖn ë toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, sù v¹ch ®­êng h­íng ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng ®ã, sù ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n thµnh mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n, quan träng ®Ó nÒn s¶n xuÊt ph¸t triÓn. II-/ §iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn: NÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn (trõ Mü) sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Òu bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. NhiÖm vô phôc håi kinh tÕ sau chiÕn tranh lµ nhiÖm vô cùc k× khã kh¨n ®ßi hái ph¶i cã sù tËp trung nguån lùc cao ®é mµ kh«ng mét tËp ®oµn t­ b¶n nµo cã thÓ g¸nh v¸c ®­îc chØ cã Nhµ n­íc ng­êi ®¹i diÖn kh«ng chØ cho toµn bé giai cÊp t­ s¶n mµ cho x· héi míi cã thÓ ®øng ra ®iÒu chØnh, tæ chøc, phôc håi l¹i nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. §Ó hoµn thµnh nhiÖm vô nµy c¸c gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc dµi h¹n nh­: kÕ ho¹ch ho¸, ch­¬ng tr×nh ho¸ nÒn kinh tÕ,... Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ra ®êi víi tiÒm lùc kinh tÕ chÝnh trÞ qu©n sù hïng m¹nh cã ¶nh h­ëng lín ®Õn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nã t¹o ra mét ®èi thñ nÆng c©n cña chñ nghÜa t­ b¶n, vÊn ®Ò nµy v­ît ra khái mét quèc gia t­ b¶n, ®ßi hái c¸c Nhµ n­íc t­ b¶n ph¶i liªn kÕt víi nhau ®Ó thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô ®ã, ®ßi hái ph¶i t¨ng c­êng vai trß cña Nhµ n­íc ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ ®Èy m¹nh nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc - kü thuËt vµo s¶n xuÊt. Trong b¸o c¸o kinh tÕ cña tæng thèng Mü 1963 ®· v¹ch ra ba nhiÖm vô chiÕn l­îc lµ: 1) §Èy m¹nh tiÕn bé kü thuËt; ph¸t triÓn nghiªn cøu khoa häc; 2) T¨ng chØ tiªu gi¸o dôc; 3) §µo t¹o nh©n tµi kü thuËt trªn ph¹m vi c¶ n­íc. VÝ dô: Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i ngµy cµng can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty t­ b¶n t­ nh©n, th«ng qua h×nh thøc tµi trî, cho vay, mua cæ phÇn; ®¬n ®Æt hµng cña Nhµ n­íc vµ quèc h÷u ho¸. Nhê t¨ng c­êng quèc h÷u ho¸ mµ khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc thuéc c¸c n­íc ph¸t triÓn t¨ng ®¸ng kÓ. Tõ 50-70 c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc chiÕm tû träng ®¸ng kÓ kh«ng kÓ khu vùc s¶n xuÊt hµng qu©n sù c¸c xÝ nghiÖp ë Mü chiÕm 13%, NhËt B¶n 22%,... HÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i ®· ®­îc h×nh thµnh cã kh¶ n¨ng can thiÖp vµo mäi lÜnh vùc ®êi sèng, nã cã thÓ hoµn thµnh tÊt c¶ nhiÖm vô ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, tõ ®ã ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh h÷u c¬. Trong toµn bé c¬ chÕ t¸i s¶n xuÊt song nã kh«ng xo¸ bá ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn mµ trong ®ã c¸c quy luËt vèn cã cña chñ nghÜa t­ b¶n ho¹t ®éng tøc lµ sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ vÉn chÞu sù øc chÕ cña c¸c quy luËt kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. B-/ HÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn Sù thÝch øng cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i víi møc s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao cña x· héi ®­îc thùc hiÖn qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc. HÖ thèng nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së kÕt hîp cña c¬ chÕ Nhµ n­íc víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ c¬ chÕ ®éc quyÒn t­ nh©n. HÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ ®­îc giíi thiÖu ë ®©y nh­ mét tæng thÓ cña nh÷ng thiÕt chÕ vµ thÓ chÕ kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®ã lµ Bé m¸y kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®­îc tæ chøc chÆt chÏ víi hÖ thèng chÝnh s¸ch, c«ng cô cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu chØnh ®èi víi sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi. 1-/ NhiÖm vô cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ Nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn: §iÒu chØnh sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa Nhµ n­íc ph¶i sö dông c¸c nguån lùc ho¹t ®éng cña m×nh nh­ ng©n khè tµi nguyªn th«ng qua hÖ thèng tÝn dông, ng©n hµng, tµi chÝnh. §iÒu tiÕt chÝnh lµ viÖc Nhµ n­íc ¸p ®Æt nh÷ng quy chÕ cña m×nh nh»m h­íng dÉn, h¹n chÕ, thay ®æi hµnh vi kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi nh÷ng ho¹t ®éng chung trong vËn ®éng tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu cña Nhµ n­íc ®· v¹ch ra. Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II (1950-1971) Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i kh«ng chØ lµ ng­êi thóc ®Èy vµ ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ mµ cßn lµ mét chñ së h÷u lín, tÝnh c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc ®­a vµo ho¹t ®éng th× së h÷u Nhµ n­íc trong c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn chiÕm kho¶ng 15 ®Õn 34% tæng sè vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn s¶n xuÊt do ®ã viÖc qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc ®èi víi khu vùc nµy còng lµ mét c«ng cô ®­îc Nhµ n­íc vËn dông ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Qua nh÷ng ph©n tÝch nhiÖm vô ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë trªn ta thÊy, kÕt cÊu cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n ®Æc quyÒn hiÖn ®¹i lµ mét hÖ thèng ®iÒu tiÕt, thiÕt chÕ tæ chøc thuéc bé m¸y Nhµ n­íc cïng víi nã lµ hÖ thèng c¸c c«ng cô gi¶i ph¸p kinh tÕ ®­îc thÓ chÕ ho¸ thµnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc. 2-/ Bé m¸y ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn: Ho¹t ®éng ®iÒu chØnh cña Nhµ n­íc th«ng qua mét hÖ thèng tæ chøc Nhµ n­íc nh÷ng tæ chøc nµy ®­îc chia lµm hai lo¹i. Mét lµ, c¬ quan hµnh ph¸p cña ChÝnh phñ: lµm chøc n¨ng hµnh chÝnh vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ ë tÇm tæng thÓ. Hai lµ, c¬ quan ®iÒu tiÕt kinh tÕ do luËt ®Þnh: chóng chuyªn kiÓm tra, uèn n¾n,... §Ó hiÓu râ h¬n c¸c h×nh thøc tæ chøc, chøc n¨ng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng ta xem kh¸i qu¸t tõng nhãm trong thùc tiÔn ë mét sè n­íc t­ b¶n. C¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ truyÒn thèng cña ChÝnh phñ: Tham gia vµo ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña bé m¸y Nhµ n­íc d­íi quyÒn chØ ®¹o cña tæng thèng hoÆc thñ t­íng lµ c¸c bé tr­ëng vµ hÖ thèng tæ chøc cña hä. C¸c nh©n viªn lµm viÖc trong c¸c bé lµ c¸c c«ng chøc chuyªn nghiÖp vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÊp d­íi ®­îc lùa chän cã chøc n¨ng nghiÖp vô cao. HÖ thèng c¸c bé trong kÕt cÊu Nhµ n­íc ®­îc tæ chøc theo chøc n¨ng ngµnh thùc tÕ nh­ Bé n«ng nghiÖp, Bé c«ng nghiÖp,... bé phËn nµy ®iÒu chØnh kinh tÕ thuéc ph¹m vi ®¶m tr¸ch. §èi víi c¸c khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh thuéc së h÷u Nhµ n­íc d­íi bé ®¶m nhiÖm chøc n¨ng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt. §Ó ®¶m b¶o cã mét c¬ cÊu tæ chøc thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶, Nhµ n­íc t­ b¶n cßn tæ chøc ra bé m¸y ®iÒu tiÕt kinh tÕ theo luËt ®Þnh. C¸c c¬ quan ®iÒu tiÕt kinh tÕ theo luËt ®Þnh: Lµ hÖ thèng tæ chøc hµnh ph¸p mang nÆng tÝnh gi¸m s¸t, kiÓm so¸t,... cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, c¬ quan nµy ®­îc quèc héi trao quyÒn lùc nhÊt ®Þnh dùa vµo c¸c ®¹o luËt do ®ã c¸c c¬ quan nµy chÞu sù h­íng dÉn cña ChÝnh phñ th«ng qua bé tr­ëng. Nhê sù qu¶n lÝ cña Quèc héi vµ ChÝnh phñ nªn ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nµy cã tÝnh tù chñ lín h¬n c¸c c¬ quan hµnh ph¸p chung so¹n th¶o ra c¸c v¨n quy chÕ míi ®Ó bæ sung hoÆc uèn n¾n c¸c quy chÕ hiÖn hµnh, thanh tra, kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ sai lÖch cña chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh hç trî chóng ho¹t ®éng s¶n xuÊt, luËt ®Þnh cßn lËp ra c¸c c¬ quan ®iÒu tiÕt ®Ó hç trî ChÝnh phñ trong c¸c kh©u then chèt nh­ v¹ch kÕ ho¹ch,... nh÷ng c¬ quan nµy ®­îc thµnh lËp víi nhiÖm kú ng¾n. Nh÷ng quyÕt ®Þnh cña nã ®ßi hái ph¶i phª duyÖt th«ng qua ChÝnh phñ. M« h×nh kÕt cÊu bé m¸y ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc Mü vµ NhËt: T¹i Mü sè nh©n viªn trong bé m¸y hµnh ph¸p liªn bang tõ 2,9 triÖu ng­êi 1959 t¨ng lªn 2,7 triÖu ng­êi n¨m 1979, ë ®Þa ph­¬ng t¨ng tõ 6,1-12,9 triÖu. ë NhËt còng t­¬ng tù. Theo thèng kª 1-7/1970 sè nh©n viªn lµm viÖc trong 6 bé: Tµi chÝnh, th­¬ng m¹i quèc tÕ, c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ côc lËp kÕ ho¹ch kinh tÕ lµ 255.261 ng­êi. Sè ng­êi nµy ®­îc ph©n chia vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c ®· tr×nh bµy ë trªn. 3-/ HÖ thèng c¸c ph­¬ng tiÖn vµ c¸c c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn: a. Khu vùc s¶n xuÊt thuéc së h÷u cña Nhµ n­íc: lµ ®èi t­îng ®iÒu chØnh kinh tÕ cã vai trß thóc ®Èy sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ v× môc ®Ých duy tr× ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, Nhµ n­íc cã thÓ thu hÑp hoÆc më réng khu vùc s¶n xuÊt cña m×nh ®Ó n©ng ®ì vµ hç trî kinh doanh t­ nh©n. b. Tµi chÝnh Nhµ n­íc: lµ ph­¬ng tiÖn c¬ b¶n n»m trong tay Nhµ n­íc 30-40% thu nhËp quèc d©n n¾m trong tay nªn nã ®iÒu chØnh kinh tÕ th«ng qua c¸c chøc n¨ng t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch, ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n th«ng qua thuÕ vµ tµi trî Nhµ n­íc, Nhµ n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ®· ®¶o ng­îc nguyªn t¾c: chi lu«n v­ît thu, chi kh«ng phô thuéc vµo thu mµ phô thuéc vµo yªu cÇu ®iÒu chØnh kinh tÕ x· héi, ®iÒu ®ã cho thÊy Nhµ n­íc t­ b¶n sö dông tµi chÝnh kh«ng ®¬n lÎ mµ kÕt hîp c¸c c«ng cô kh¸c nh­ tiÒn tÖ - tÝn dông, l·i suÊt,... c. TiÒn tÖ tÝn dông: tiÒn tÖ tÝn dông vµ hÖ thèng ng©n hµng lµ hÖ thÇn kinh cña nÒn kinh tÕ: ta biÕt r»ng qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ cã mèi quan hÖ t­¬ng hç víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng m×nh, Nhµ n­íc cã thÓ chñ ®éng ®iÒu chØnh khèi l­îng tiÒn l­u ®éng th«ng qua c«ng cô ph¸t hµnh vµ thay ®æi tû suÊt. d. C¸c c«ng cô hµnh ph¸p: Nhµ n­íc ra c¸c v¨n b¶n hµnh chÝnh ®Ó tæ chøc h­íng dÉn thi hµnh c¸c ®¹o luËt kinh tÕ nh­: luËt ®Çu t­,... khi cÇn thiÕt Nhµ n­íc ra s¾c lÖnh ®×nh chØ s¶n xuÊt hay l­u th«ng mét sè mÆt hµng nµo ®ã. §Æc tr­ng cña hÖ thèng c«ng cô nµy lµ ¸p ®Æt, c­ìng bøc buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i thi hµnh. e. C¸c c«ng cô kü thuËt: hÖ thèng c«ng cô m¸y mãc thu thËp th«ng tin kinh tÕ, ph©n tÝch c¸c t×nh huèng, xö lÝ c¸c th«ng tin truyÒn tin kinh tÕ. Nhê hÖ thèng c«ng cô nµy mµ hiÖu lùc cña Nhµ n­íc ®­îc n©ng cao. Toµn bé c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc trªn ®· t¹o thµnh mét kÕt cÊu h÷u c¬ trong hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ. Song bé m¸y vµ c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ chØ ph¶n ¸nh mÆt thiÕt chÕ tæ chøc trong hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ. §Ó hoµn thiÖn h¬n hÖ thèng nµy chóng ta cÇn nghiªn cøu nã d­íi h×nh th¸i thÓ chÕ ho¸ thµnh ®­êng lèi, chÝnh s¸ch. 4-/ HÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i: ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ h×nh thøc thÓ chÕ ho¸ c¸c c«ng cô kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi nhÊt ®Þnh cña Nhµ n­íc, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhµ n­íc lµ viÖc Nhµ n­íc vËn dông tæng hîp c¸c c«ng cô kinh tÕ nh­ l·i suÊt, ph¸t hµnh thuÕ vµ c¸c c«ng cô hµnh chÝnh nh­ ra v¨n b¶n h­íng dÉn, ra s¾c lÖnh thi hµnh,... NhiÖm vô ®iÒu chØnh kinh tÕ Nhµ n­íc t­ s¶n lµ t¸c ®éng vµo sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµo qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Do ®ã chÝnh s¸ch kinh tÕ mµ nã sö dông lµ mét hÖ thèng bao gåm c¸c chÝnh s¸ch ®­îc vËn dông ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cô thÓ. KÕt luËn Nh­ vËy sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II (1951-1970) Nhµ n­íc t­ b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh kinh tÕ rÊt phong phó chÝnh sù ®iÒu chØnh nµy gióp cho chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn nhanh m¹nh lùc l­îng s¶n xuÊt, æn ®Þnh t­¬ng ®èi vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ. Ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh vÒ kinh tÕ. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n lµ ë chç, nã cho phÐp quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®· thÝch øng ®­îc víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. HÖ thèng ®iÒu chØnh cã tÝnh phøc t¹p, tinh vi ho¹t ®éng nhanh nh¹y. Träng t©m cña nã lµ c¬ chÕ Nhµ n­íc t­ b¶n hoµn thiÖn b»ng c¸ch dung n¹p nh÷ng nh©n tè tÝch cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong thùc tiÔn. Tuy nhiªn dï bé m¸y ho¹t ®éng cã tinh s¶o ®Õn mÊy th× viÖc ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc còng chØ phï hîp víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Nã kh«ng thÓ xo¸ bá ®­îc nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t­ b¶n. Sù ®iÒu chØnh nµy bÞ h¹n chÕ bëi c¸c m©u thuÉn thuéc b¶n chÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n. Sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ë c¸c n­íc t­ b¶n sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cïng víi nã lµ sù tÝch luü tËp chung t­ b¶n. M¹ng l­íi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cña chóng ch­a réng vµ m¹nh ®Õn møc v­ît khái sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc quèc gia. Nh­ng chÝnh sù t¨ng c­êng vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc ®· thóc ®Èy nhanh khuynh h­íng quèc tÕ ho¸ kinh tÕ. TÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®Òu h­íng vµo môc tiªu c¬ b¶n lµ ®¶m b¶o cho chñ nghÜa t­ b¶n tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cô thÓ lµ: Mét lµ, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng quan liªu ¨n s©u vµo ®êi sèng kinh tÕ. Hai lµ, níi láng ®iÒu chØnh kinh tÕ b»ng c¸ch gi¶m bít c¸c h×nh thøc tµi trî vµ c¸c gi¶i ph¸p hµnh chÝnh cøng r¾n ®Ó kh¬i dËy c¸c lùc l­îng thÞ tr­êng. Ba lµ, tiÕn hµnh t­ nh©n ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Bèn lµ, x¸c ®Þnh thø tù ­u tiªn trong chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chñ ®éng phèi hîp chÝnh s¸ch kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc. * Nh÷ng kinh nghiÖm cã tÝnh gi¶i ph¸p luËn nh­ sau: Mét lµ, ®Ó cã ®­îc mét hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cã n¨ng lùc vµ ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta cã hiÖu qu¶ chóng ta ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng lý luËn theo nguyªn t¾c kh«ng gi¸o ®iÒu, kh«ng qu¸ cì, kh«ng phñ ®Þnh s¹ch tr¬n nh÷ng thµnh qu¶ khoa häc trong hÖ thèng lý luËn kinh tÕ t­ s¶n. Tøc lµ ph¶i rót tØa ®­îc nh÷ng h¹t nh©n khoa häc hîp lý trong kho tµng lý luËn kinh tÕ. Hai lµ, cÇn ph¶i thÓ chÕ ho¸ c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ cña Nhµ n­íc b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta ®Òu ®­îc tiÕn hµnh d­íi d¹ng luËt ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n d­íi luËt. §ång bé ho¸ vµ hÖ thèng ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc vµo c¸c môc tiªu kinh tÕ cña Nhµ n­íc vµo c¸c môc tiªu kinh tÕ nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o ra m« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ phï hîp cã hiÖu qu¶ trong thùc tiÔn. Ba lµ, Nhµ n­íc cÇn x©y dùng mét hÖ thèng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tÝn dông ®ång bé víi c¬ chÕ vay m­în tinh vi nh­ng dÔ dµng vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. ThiÕt lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ c¸c trung t©m kinh tÕ. * C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ: §èi víi chÝnh s¸ch thuÕ vÒ chiÕn l­îc cÇn ph¶i gi¶m thuÕ ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt vµ qua ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó t¨ng thu ng©n s¸ch, cßn t¨ng thuÕ chØ lµ gi¶i ph¸p s¸ch l­îc cã tÝnh t×nh thÕ nhÊt thêi. VÒ l·i suÊt tÝn dông, tuy ®©y lµ gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t nhanh vµ kÝch thÝch ®Çu t­ h÷u hiÖu song ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i ®­îc thùc hiÖn theo h­íng æn ®Þnh. VÒ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ngoµi viÖc thùc hiÖn chiÕn l­îc më réng kinh tÕ nªn ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p tiÕp thÞ ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng quèc tÕ h¬n lµ sö dông c¸c gi¶i ph¸p tµi trî. Tãm l¹i: ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ b¶n hiÖn ®¹i lµ mét vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn v« cïng phong phó vµ phøc t¹p trong ®ã cã nhiÒu vÊn ®Ò cßn cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu kü h¬n n÷a.