Đề tài Thực trạng về vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước

A. Phần mở đầu Trong nền kinh tế thị trường (KTTT) cái khác nhau cơ bản giữa các dạng KTTT chính là mục đích vận động của nền kinh tế đó. Điều này lại xuất phát từ đường lối chính trị, mục tiêu kinh tế - xã hội của giai cấp thống trị xã hội, thông qua vai trò quản lý của nhà nước, từ đó càng có sự khác nhau về phương pháp và biện pháp quản lý nền KTTT của nước đó. Đối với nước ta, khi thực hiện quá trình chuyển nền kinh tế kế hoạch tập trung, quan liêu bao cấp sang vận hành theo cơ chế thị trường định hướng XHCN, không thể hiểu mơ hồ, xem nhẹ vai trò quản lý của nhà nước. ở đây cần phê phán mạnh mẽ một số người cho rằng, đã chấp nền KTTT thì không cần hoặc xem nhẹ vai trò của nhà nước trong quản lý nền kinh tế, Nhà nước không nên can thiệp sâu vò kinh tế, mà để mặc các quy luật kinh tế tự điều tiết các quan hệ kinh tế như quan hệ cung cầu, quan hệ sản xuất và tiêu dùng. Thực chất của những người này là muốn chúng ta từ bảo tính định hướng XHCN. Trong nền KTTT, lái nền kinh tế nước ta đi theo con đường TBCN mà thôi. Chúng ta không thể chấp nhận điều này vì nó trái ngược với sự vận động khách quan, với con đường mà Đảng và nhân dân ta. Vì vậy, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII đã nêu rõ: " Xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, đi đôi với tăng cường vai trò quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN".. Sự quản lý của nhà nước ta thông qua việc hoạch định chiến lược phát triển kinh tế xã hội các chương trình kế hoạch, ban hành pháp luật kinh tế, các chính sách, kinh tế trên nhiều lĩnh vực nhằm một mặt, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, mặt khác không ngừng củng cố, xây dựng quan hệ sản xuất mới theo định hướng XHCN trên cả ba mặt sở hữu, quản lý và phân phối. Đề cao vai trò quản lý của nhà nước ta cũng có nghĩa là đề cao vai trò lãnh đạo của Đảng đối với nền kinh tế ở nước ta hiện nay. Đây là nhân tố quyết định bảo đảm giữ vững định hướng XHCN của nền KTTT ở nước ta trong thời kỳ quá độ. Nói cách khác là đã sử dụng KTTT để xây dựng CNXH nhất thiết cần có vai trò quản lý của nhà nước của dân, do dân và vì dân để nền kinh tế phát triển lành mạnh, đúng hướng. KTTT có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN có nội dung hết sức phong phú, đang ngày càng được bổ xung, phát triển cả về lý luận cũng như thực tiễn ở nước ta. Chúng ta sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của KTTT để kích thích sản xuất, phát huy tinh thần năng động, sáng tạo của người lao động, giải phóng sức sản xuất thúc đẩy công nghiệp hoá - hiện đại hoá, lãnh đạo, quản lý nền kinh tế để phát triển đúng hướng đi lên CNXH. Về cơ bản nền KTTT mà chúng ta đang xây dựng là nền kinh tế mà ở đó các thành phần kinh tế được phát triển bình đẳng trức pháp luật, nền kinh tế lấy thành phần kinh tế dựa trên sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể làm nền tảng, lấy kinh tế nhà nước làm chủ đạo, lấy việc xây dựng một xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh làm mục tiêu. B. Cơ sở lý luận: I. Một số vấn đề lý luận về kinh tế nhà nước Kinh tế nhà nước theo cách hiểu hiện nay là thành phần kinh tế do nhà nước, với tư cách là người đại diện cho toàn dân làm chủ sở hữu và tổ chức quản lý. Trong quá trình đổi mới, Đảng ta chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần để góp phần phát huy sức mạnh của toàn dân, toàn dân tộc, phát triển kinh tế xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN. Đó là chính sách nhất quán, lâu dài trong cả thời kỳ quá độ đi lên CNXH. Để thực hiện có hiệu quả chính sách đó, Trung ương có trách nhiệm xây dựng phương hướng, nội dung, giải pháp cụ thể của từng thành phần kinh tế theo tinh thần Nghị quyết của Đại hội Đảng. Trung ương làm việc tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước là để góp phần bảo đảm cho kinh tế nhà nước giữa vững vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, một vấn đề rất lớn và cơ bản trong chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, chứ không hề coi nhẹ việc phát triển các thành phần kinh tế khác. Kinh tế nhà nước bao gồm các doanh nghiệp nhà nước, các sở hữu nhà nước như đất đai, ngân sách, lực lượng dự trữ kể cả một phần vốn của nhà nước đưa vào các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Nghĩa là, hệ thống kinh tế nhà nước gồm hai bộ phận cấu thành: doanh nghiệp nhà nước và kinh tế nhà nước phi doanh nghiệp (đất đai, ngân sách quốc gia, các quỹ quốc gia..). Doanh nghiệp nhà nước là tổ chức kinh tế do nhà nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức quản lý,hoạt động kinh tế hoặc hoạt động công ích, nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội do nhà nước giao. Doanh nghiệp nhà nước có hai loại: loại hoạt động kinh doanh vì mục tiêu lợi nhuận và loại hoạt động công ích không vì mục tiêu lợi nhuận. Ngoài ra, còn có loại nằm giữa hai loại trên, như những tổ chức kinh tế đang quản lý, bảo dưỡng cơ sở kinh tế hạ tầng (cầu, đường, sân bay, bến cảng....) loại này có xu hướng chuyển hoá từng phần sang hai loại trên. Kinh tế nhà nước cần và có thể giữ vai trò chủ đạo của mình. Kinh tế nhà nước có vai trò quyết định trong việc giữ vững định hướng XHCN, ổn định và phát triển kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước. Doanh nghiệp nhà nước phải không ngừng được đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả, giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế, làm công cụ vật chất quan trọng để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô, làm lực lượng nòng cốt góp phần chủ yếu để kinh tế nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, là chủ lực trong hội nhập kinh tế quốc tế. Việc xem xét, đánh giá hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước phải có quan điểm toàn diện cả về kinh tế, chính trị, xã hội trong đó lấy suất sinh lời trên vốn làm một trong những tiêu chuẩn chủ yếu để đánh giá hiệu quả của doanh nghiệp kinh doanh, lấy kết quả thực hiện các chính sách xã hội làm tiêu chuẩn chủ yếu để đánh giá hiệu quả của doanh nghiệp công ích. II. Vai trò của kinh tế nhà nước Với việc chú trọng làm cho kinh tế nhà nước không ngừng lớn mạnh, thật sự giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, chăm lo xây dựng quan hệ sản xuất mới theo hướng làm cho nhân tố xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển, tạo dựng một chế độ xã hội dân chủ, công bằng văn minh tiến bộ. Tiếp tục đổi mới và phát triển hiệu quả kinh tế nhà nước để làm tốt vai trò chủ đạo, làm đòn bẩy d đẩy nhanh tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội: mở đường hướng dẫn, hỗ trợ các thành phần khác cùng phát triển, làm lực lượng vật chất để nhà nước thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô. Chính vì thế vai trò của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay cũng là vai trò của nhà nước trong quản lý kinh tế. Song vai trò của nhà nước cần được xem xét từ hai góc độ; trong kinh tế thị trường và trong kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 1. Vai trò của nhà nước trong kinh tế thị trường Vai trò điều chỉnh, bằng cách cân đối cung cầu trong toàn xã hội để chỉ đạo các doanh nghiệp không làm lệch cung - cầu chung cái mà tăng doanh nghiệp không nắm được. Trong vai trò này phải phát hiện kịp thời những mặt cân đối, những nguy cơ tiềm ẩn để lo ngăn ngừa trước hay đối phó kịp thời khi nó xảy ra. Việc sử dụng các công cụ như tài chính tiền tệ để điều chỉnh tốc độ phát triển sao cho hài hoà, đòi hỏi phải thường xuyên kiểm tra lại các lý thuyết kinh tế về các công cụ đó xem mức độ đúng sai ra sao. Vì cơ sở lý luận mà không khoa học sẽ dẫn tới những sai lầm rất lớn. Vai trò điều tiết giữa các lĩnh vực, các vùng kinh tế đó tạo ra sự phát triển hài hoà. Điều tiết khó hơn điều chỉnh vì nó không phải chỉ là cân bằng mà nó đòi hỏi phải tính ra được một tỷ lệ phát triển tối ưu cả về không gian và thời gian. Nó cũng đòi hỏi tầm nhìn xa xem xét thị trường hiện nay như thế nào nhưng tương lai nó sẽ biến động ra sao để điều tiết từ nơi thừa sang nơi thiếu, lúc thừa sang lúc thiếu. Vai trò tạo sân chơi công bằng để các doanh nghiệp tự do kinh tế. Đó cũng là tạo công bằng xã hội. Biện pháp được soạn thảo đúng với quy luật thị trường sẽ giúp thực hiện tốt vai trò này. Vai trò bảo hộ cho sản xuất trong nước. Về vai trò này, đang có những ý kiến khác nhau. ý kiến cho rằng ta buộc phải tham gia AETA thì vai trò bảo hộ sẽ mất dần đi. 2. Vai trò của nhà nước trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vai trò của nhà nước trong kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải phát hiện ra những khuyết tật của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa để tìm ra những định chế có khả năng xoá bỏ những khuyết tật đó và tạo ra dần dần một kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Vai trò này cũng đòi hỏi phải thay thế dần phương thức phân phối theo tư bản bằng phương thức phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phối dựa trên mức đóng góp các nguồn lựckhác nhau vào kết quả sản xuất kinh doanh và phân phối thông qua phúc lợi xã hội: Nói rộng ra là sáng tạo ra những cách quản lý mới để dần biến đổi dần thị trường tư bản chủ nghĩa thành thị trường XHCN. Củng cố và phát triển thành phần kinh tế quốc doanh để nước thực sự giữ vai trò chủ đạo là điều phải làm nếu muốn thực hiện vai trò của nhà nước trong kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Lâu nay người ta vẫn nhìn thành phần kinh tế quốc doanh như là một thành phần kinh tế được quản lý rất tốt mà quên mất rằng có nhiều Xí nghiệp quốc doanh kinh tế có hiệu quả. Không phải cổ phần hoá, mà nhiều người cố hiểu là tự nhân hoá, mới thay đổi được cung cách làm việc quan liêu, điều quan trọng là phải làm thế nào nâng cao hiệu quả kinh tế của các doanh nghiệp nhà nước, có chính sách kích thích kinh tế để phân khuyến khích nâng cao năng suất lao động. Trong các doanh nghiệp nhà nước, nhà nước là cổ đông duy nhất vẫn có thể thành lập hội đồng quản trị để trực tiếp quản trị kinh doanh. Thực hiện vai trò của nhà nước trong KTTT theo định hướng XHCN là rất khó khăn vì không thể chia tách thị trường nước ta ra ngoài thị trường thế giới bao gồm cả kinh tế thị trường của các nước tư bản. Vì thế cần phải thực hiện hài hoà bằng hai cách. - Đối thoại với các nước tư bản để họ cũng thấy được khuyết tật và tự điều chỉnh, đó là phương pháp hay nhất. - Khéo léo dùng những giải pháp đặc biệt để ngăn chặn tác động sấu của thị trường tư bản tư bản vào kinh tế nước ta. Khi đã xác định được vai trò của nhà nước phải nghiên cứu tiếp nội dung quản lý và công cụ quản lý của nn trong KTTT. Những công cụ quản lý của nhà nước luôn luôn thay đổi tuỳ theo mức tiến bộ hay tụt lùi của kinh tế học. Như học thuyết Keynes đã cung cấp cách sử dụng công cụ tiến bộ để khắc phục khủng hoảng kinh tế. Vì vậy muốn thực hiện những vai trò tất yếu của nhà nước phải chăm lo xây dựng một học thuyết kinh tế thị trường định hướng XHCN. Trung ương khẳng định tư tưởng của Nghị quyết Đại hội IX xác định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, xác định doanh nghiệp nhà nước là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế, là công cụ vật chất quan trọng để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Kinh tế nhà nước, doanh nghiệp nhà nước có vai trò quyết định trong việc giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển và ổn định chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước. Vì vậy doanh nghiệp nhà nước phải không ngừng sắp xếp đổi mới, phát triển, có trình độ công nghệ và quản lý tiên tiến, không ngừng nâng cao hiệu quả. 3. Kinh tế nhà nước tất yếu phải giữ vai trò chủ đạo Thứ nhất, kinh tế nhà nước dựa trên chế độ sở hữu công cộng về tư liệu sản xuất, là chế độ sở hữu phù hợp với xu hướng xã hội hoá của lực lượng sản xuất. ở đây, cần phải biết hình thức sở hữu và chủ sở hữu. Nhà nước đại diện cho toàn dân - là chủ sở hữu công cộng của toàn dân. Thứ hai, kinh tế nhà nước nắm giữ những vị trí then chốt, yết hầu, xương sống của nền kinh tế, do đó nó có khả năng, có điều kiện chi phối hoạt động của các thành phần kinh tế đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo hướng đã định. Thứ ba, kinh tế nhà nước là lực lượng bảo đảm cho sự phát triển ổn định của nền kinh tế, là lực lượng có khả năng can thiệp, điều tiết hướng dẫn giúp đỡ là liên kết tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế cùng phát triển. Thứ tư, kinh tế nhà nước có thể tác động tới các thành phần kinh tế khác không chỉ bằng các công cụ và đòn bẩy kinh tế, mà còn bằng con đường gián tiếp, thông qua những thiết chế và hoạt động của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa. Thứ năm, kinh tế nhà nước dẫn đầu trong việc ứng dụng khoa học - công nghệ hiện đại, tiên tiến; do đó nó có nhịp độ phát triển nhanh, đóng góp phần lớn cho ngân sách nhà nước và tích tụ để có thể không ngừng tái sản xuất mở rộng. Thứ sáu, kinh tế nhà nước là lực lượng nòng cốt hình thành các trung tâm kinh tế; đô thị mới, là lực lượng có khả năng đầu tư vào những lĩnh vực có vị trí quan trọng, sống còn nhưng ít ai giám đầu tư vì đòi hỏi vốn có nhiều mà thời gian thu hồi vốn chậm. III. Thực trạng về vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước 1. Tình hình Trong hơn 10 năm qua Đảng và nhà nước ta đã thực hiện nhiều chủ trương, biện pháp tích cực nhằm đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước. Trong bối cảnh thế giới có nhiều diễn biến phức tạp và nền kinh tế có nhiều khó khăn gay gắt, doanh nghiệp nhà nước đã vượt qua nhiều thử thách, đứng vững và không ngừng phát triển, góp phần quan trọng vào thành tựu to lớn của sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước; đưa nước ta ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng XHCN. Doanh nghiệp nhà nước đã chi phối được các ngành, lĩnh vực theo chốt và sản phẩm thiết yếu của nền kinh tế, góp phần chủ yếu để kinh tế nhà nước thực hiện được vai trò chủ đạo, ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, tăng thế và lực của đất nước. Doanh nghiệp nhà nước chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản phẩm trong nước, trong tổng thu ngân sách, kim ngạch xuất khẩu và công trình hợp tác đầu tư với nước ngoài; là lực lượng quan trọng trong thực hiện các chính sách xã hội, khắc phục hậu quả thiên tai và bảo đảm nhiều sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội, quốc phòng, an ninh. Doanh nghiệp nhà nước ngày càng thích ứng với cơ chế thị trường; năng lực sản xuất tiếp tục tăng; cơ cấu ngày càng hợp lý hơn; trình độ công nghệ và quản lý có nhiều tiến bộ; hiệu quả và sức cạnh tranh từng bước được nâng lên; đời sống của người lao động từng bước được cải thiện. Năm 2000, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đóng góp 39,5% GDP, 39,2% tổng thu ngân sách, trên 50% kim ngạch xuất khẩu; nộp thuế thu nhập trong 10 năm (1999 đến 2000) gần 64.000 tỷ và có khoảng 250 đơn vị được cấp chứng chỉ ISO, được người tiêu dùng bình chọn đạt chất lượng sản phẩm cao 5 năm liền... Đạt được những kết quả trên là nhờ có đường lối đổi mới đúng đắn của Đảng và Nhà nước; sự chỉ đạo thực hiện kiên trì của chính phủ và các cấp, các ngành; sự cố gắng phấn đấu vượt qua khó khăn, thử thách để vươn lên của các doanh nghiệp nhà nước, của đội ngũ cán bộ quản lý và người lao động trong cơ chế mới. Tuy nhiên, doanh nghiệp nhà nước cũng còn những mặt hạn chế, yếu kém và hiện nay đang nổi cộm bốn vấn đề gay gắt trong cạnh tranh của kinh tế thị trường định hướng XHCN như sau: - Quy mô và các mối quan hệ quản lý của doanh nghiệp nhà nước có nhiều điểm chưa hợp lý. Doanh nghiệp nhà nước phát triển còn chồng chéo, trùng lập về ngành nghề, sản phẩm. Nguồn vốn hạn hẹp nhưng lại đầu tư hình thành và phát triển nhiều DNNN có quy mô và quá nhỏ bé. Không đủ lực để tổ chức sản xuất kinh doanh có hiệu quả. Đây là một sự lãng phí lớn trong đầu tư phát triển. - Trình độ kỹ thuật, công nghệ lạc hậu đã và đang là lực cản đối với quá trình nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh các sản phẩm trên thương trường. Nhiều loại vật tư, nguyên liệu tồn kho từ thời kỳ bao cấp đã lỗi thời, phẩm chất đó giảm không tiêu thụ được nhưng doanh nghiệp nhà nước vẫn "treo" lại, chờ nhà nước có biện pháp xử lý. Do đó, doanh nghiệp phải tăng thêm chi phí bảo quản, cất giữ, gây ứ đọng vốn, dẫn đến tình hình tài chính doanh nghiệp đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Hiệu quả sản xuất doanh nghiệp nhà nước giảm dần. Nợ nần nhiều, quan hệ phải thu, phải trả ngày càng lớn, tình hình tài chính thiếu lành mạnh. Nhà nước phải giúp đỡ hỗ trợ ngày càng nhiều trong khi ngân sách nhà nước còn co hẹp tỷ lệ vay nợ trong và ngoài nước ta. - DNNN cũng là một trong những "địa chỉ" của tệ lãng phí, tham nhũng, gây thất thoát, tổn thất ngoài tài lực của nhà nước. Trong 3 năm gần đây số doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá và đa dạng sở hữu gần như dận chân tại chỗ; nhiều bộ Ngành, địa phương lại thành lập thêm DNNN dù chưa đủ cơ sở và điều kiện phần lớn những doanh nghiệp mới được thành lập không thuộc ngành mũi nhọn, then chốt, mà chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực thương mại - dịch vụ, xây dựng; sản xuất hàng tiêu dùng.... là những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác có nhiều lợi thế hơn. Các tổng Công ty 91 tuy là những doanh nghiệp có nhiều lợi thế và tiềm lực, nhưng tình hình cũng chưa sáng sủa so với thực trạng chung của doanh nghiệp nhà nước. Về vốn; 17 doanh nghiệp này nắm giữ tới 80.000 tỷ đồng /126.000 tỷ đồng chiếm tới 63,5% tổng số vốn ngân sách tại các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ các sản phẩm quan trọng nhất và luôn được hưởng những chính sách ưu đãi của chính phủ mỗi khi gặp khó khăn thế nhưng số lãi trước thuế của 17 tổng Công ty trong 6 tháng đầu năm 2001 chỉ đạt 92% so với cùng kỳ, chỉ bằng 47% kế hoạch cả năm, vẫn còn 23% số các doanh nghiệp thành viên bị thua lỗ. 2. Nguyên nhân: Những hạn chế, yếu kém của doanh nghiệp nhà nước có nguyên nhân khách quan, nhưng chủ yếu là do nguyên nhân chủ quan và được đúc rút trong 4 nguyên nhân chính sau: - Hệ thống thể chế, chính sách đối với DNNN chưa được cải tién kịp quá trình đổi mới theo cơ chế quản lý của nền KTTT. Hệ thống thể chế, chính sách hiện nay vừa thể hiện lối tư duy cũ, nặng cơ chế xin - cho, ban phát, bảo trợ đến mức tối đa từ ngân sách nhà nước, từ các mệnh lệnh theo ý muốn chủ quan của cơ quan hành chính, quản lý cấp trên, để không chênh lệch hướng và mong muốn nó làm được vai trò then chốt, cạnh tranh thắng lợi trên thương trường. Do vậy, quyền tự chủ, tự quyết định của DNNN trên thương trường bị tước bỏ; quyền tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về những quyết định, quyết đoán cũng không còn..... Điều đó còn gây tâm lý ỷ lại nặng nề, dựa dẫm vào sự bảo trợ của nhà nước, vừa triệt tiêu động lực, vừa không khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của mình. - Hai là tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp chưa hợp lý. Với bộ máy quản lý hiện nay, hệ thống DNNN đã phải gánh chịu hai gọng kìm bất cứ lúc nào cũng đến kiểm tra mà giúp đỡ thì ít, hạch sách thì nhiều. Một bên là bộ, ngành, cấp chủ quản của doanh nghiệp và một bên là các tổ chức thanh tra, kiểm tra thuộc bộ quản lý chuyên ngành với hệ thống ngành dọc từ trên xuống dưới.Tức là, tất cả các bộ, ngành với hệ thống dọc, ngay đều có quyền thực hành chức năng của mình tại doanh nghiệp để hướng dẫn, chỉ đạo, giám sát, thanh tra, kiểm tra,.... trên thực tế, nhiều khi đó là sự nhũng nhiễu phiền hà và gây tổn thất cho doanh nghiệp, hiệu quả thấp và không rõ rệt. - Đội ngũ cán bộ lãnh đạo DNNN chưa được phát huy và thể hiện được năng lực, bản lĩnh cần phải có. Yêu cầu đối với giám đốc trong điều kiện mới không chỉ có năng lực, trình độ về nghiệp vụ kinh doanh mà cần phải có óc sáng tạo, tinh thần trách nhiệm, sự nhanh nhẹ trong việc thu nhập và xử lý thông tin, sáng suốt trong dự báo các tình huống trên thương trường với sự năng động, chủ động trong kinh doanh, có phẩm chất vững vàng trong quá trình đối mặt với tiền - hàng, coi tài sản của quốc gia như của chính mình với ý thức "vì nhân dân phcụ vụ", làm giàu cho dân, cho nước, cho mình. Trách nhiệm không chỉ thuộc bản thân của từng giám đốc, mà lớn hơn, cao hơn thuộc về hệ thống tổ chức và cán bộ trong việc theo dõi đề bạt, bổ nhiệm giám đốc nói riêng và đội ngũ cán bộ chủ chốt trong từng doanh nghiệp nói chung. - Mô hình và cơ chế lãnh đạo của Đảng trong DNNN còn nhiều bất cập, nên chưa phát huy được tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của thủ trưởng doanh nghiệp, mặt khác DNNN còn là cái "túi" chứa đựng nhiều loại lao động. Đây là nỗi khổ tâm của không ít giám đốc doanh nghiệp muốn cải tổ, cải cách. Đổi mới, sắp xếp lại nhân sự trong doanh nghiệp. Từ sự phân tích nhiều mặt như trên, càng cho thấy việc thua lỗ kém hiệu quả thậm chí phá sản của một bộ phận DNNN không phải do thuộc tính, bản chất của DNNN mà chủ yếu do con người: từ khâu hoạch định thể chế, chính sách cơ chế tổ chức bộ máy quản lý cho đến việc quản trị, điều hành trong từng doanh nghiệp cũng như cả hệ thống. 3. Những vấn đề về vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Tại hội Nghị trung ương đã dành phần lớn thời gian để thoả thuận và thông qua Nghị quyết " tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước ". Đây là vấn đề rất lớn, rất cơ bản trong đường lối kinh tế của Đảng. Tổng kết 15 năm đổi mới và xác định phương hướng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ mới. Đại hội lần thứ IX của Đảng đã khẳng định: " kinh tế thị trường định hướng XHCN có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kt nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc, " kinh tế nhà nước phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nêu gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành luật pháp. Hội nghị của Trung ương lần này cũng bàn và ra nghị quyết để thực hiện nghị quyết Đại hội Đảng; bảo đảm doanh nghiệp nhà nước có vị trí then chốt góp phần chủ yếu để kinh tế nhà nước làm tốt vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN nhằm nâng cao hiệu quả, đủ sức cạnh tranh trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước đưa nước ta trở thành một nước phát triển. IV. Tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước 1. Đối với kinh tế và nước. Để phat huy vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước. Báo cáo chính trị của ban chấp hành Trung ương Đảng tại đại hội lần thứ VII đã nhấn mạnh: " Chủ động đổi mới phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế nhà nước, kinh tế hợp tác. Kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế hợp tác xã dần dần trở thành nền tảng. Tính chất nhiều thành phần kinh tế là nét đặc trưng có tính quy luật của nền kinh tế quá độ lên CNXH ở nước ta. Các hành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ luôn luôn vận động, phát triển trong mối quan hệ, tác động qua lại, đan xen trong cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất, trên cơ sở và hợp tác, bổ sung cho nhau, vừa cạnh tranh với nhau trong nền kinh tế thị trường và bình đẳng trước pháp luật. Để tiến hành công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước các thành phần kinh tế phải được cải biến dựa vào những tiền đề khách quan; thứ nhất, xuất phát từ trình độ phát triển của lực lượng sản xuất trên thực tế, thứ hai là xuất phát từ đặc điểm, tính chất của từng ngành nghề mà xác định tỷ trọng, quy mô, cơ cấu các thành phần kinh tế cho phù hợp; thứ ba, xuất phát từ khả năng tổ chức và quản lýkt của nhà nước XHCN và đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế. Vấn đề không phải là xoá bỏ hay ưu tiên thành phần kinh tế này hay thành phần kinh tế khác, mà điều quan trọng là phải nắm vững bản chất của từng thành phần và sử dụng chúng để đạt hiệu quả kinh tế cao nhất. Mỗi thành phần kinh tế có bản chất và những quy luật kinh tế hoạt động riêng, dựa trên một số hình thức sở hữu nhất định về lực lượng sản xuất và có khả năng tái sản xuất một cách tương đối độc lập lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất tương ứng. Khả năng tái sản xuất là điều kiện tồn tạo và vận động của mỗi thành phần kinh tế. Chính xu hướng mở rộng hay thu hẹp khả năng sản xuất chỉ rõ vai trò của triển vọng của mỗi thành phần kt trong nền sản xuất xã hội. Tuy nhiên, các thành phần kinh tế không tồn tại một cách biệt lập, mà có mối liên hệ và tác động qua lại, đan xen. Để bảo đảm nền kinh tế phát triển theo định hướng XHCN trong quá trình vận động, vừa hợp tác vừa cạnh tranh với các thành phần kinh tế khác, thành phần kinh tế nhà nước phải tự vươn lên, làm sao để cùng với kinh tế hợp tác dần dần trở thành nền tảng cho chế độ xã hội mới. Xã hội XHCN. Để thành phần kinh tế nhà nước có thể thực sự giữ vai trò chủ đạo, xứng đáng là phương thức sản xuất chi phối, cần áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ chủ yếu dưới đây: - Tập chung nguồn lực để phát triển kinh tế nhà nước trong những ngành, những lĩnh vực trọng yếu mà các thành phần kinh tế khác không có đủ điều kiện hoặc không muốn đầu tư kinh doanh như: kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội; hệ thống tài chính, ngân hàng, bảo hiểm; những cơ sở sản xuất và thương mại, dịch vụ quan trọng, một số doanh nghiệp thực hiện những nhiệm vụ có quan hệ đến q