Đề tài Phát triển kinh tế hợp tác, hợp tác xã trong nông nghiệp ở thời kỳ đổi mới

Đề tài: Phát triển kinh tế hợp tác, HTX trong nông nghiệp ở thời kỳ đổi mới 1 Lêi më ®Çu NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· kh¼ng ®Þnh “Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· (HTX) lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChuyÓn ®æi HTX kiÓu cò theo luËt HTX ®¹t hiÖu qu¶ thiÕt thùc, ph¸t triÓn HTX kinh doanh tæng hîp ®a ngµnh hoÆc chuyªn ngµnh ®Ó s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh dÞch vô t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« s¶n xuÊt, kinh doanh phï hîp víi qu¸ tr×nh CNH – H§H”. Nh­ vËy nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc râ rµng ®· lµm s¸ng tá mét ®iÒu r»ng: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú bao cÊp hay ®æi míi nãi chung vµ nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng th× HTX vÉn lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ bÒn v÷ng ph¸t triÓn. Thùc tÕ ®· cho ta thÊy rÊt râ phong trµo hîp t¸c ho¸ ë n­íc ta tr¶i qua nhiÒu b­íc th¨ng trÇm. Tuy vËy, sau mét thêi gian ho¹t ®éng ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n x©y dùng ®Êt n­íc thêi b×nh m« h×nh HTX kiÓu cò ®· ngµy cµng tá ra kh«ng phï hîp víi yªu cÇu lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iªï kiÖn míi. Sè HTX lµm ¨n cã hiÖu qu¶ chØ cßn chiÕm tû lÖ thÊp, ®a sè kh«ng thÝch øng ®­îc víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng s«i ®éng, nh¹y bÐn. Tõ thùc tÕ ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: lµm thÕ nµo ®Ó m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c, HTX thÝch øng ®­îc víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®em l¹i hiÖu qu¶ cho nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia HTX nãi riªng vµ gãp phÇn thóc ®Èy cho nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn nãi chung ®ang trë thµnh mét ®Ò tµi quan träng, cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu, ®Ó t×m ra lêi gi¶i ®¸p thùc sù s¸ng t¹o vµ mang tÝnh thuyÕt phôc nhÊt. Nh­ vËy qua sù ph©n tÝch trªn cho thÊy: viÖc nghiªn cøu m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c, HTX lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ mäi ng­êi. §Æc biÖt lµ ®èi víi c¸n bé vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh n«ng nghiÖp. §Ó phôc vô cho cho kÕt qu¶ häc tËp ®­îc tèt h¬n, ®ång thêi ®Ó gãp phÇn lµm phong phó h¬n cho quü nh÷ng ý t­ëng ®· ®­îc c¸c c¬ quan Nhµ n­íc xem xÐt vµ thùc hiÖn em xin tr×nh bµy mét sè ý kiÕn cña m×nh vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c, HTX trong n«ng nghiÖp ë thêi kú ®æi míi. V× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn nghiªn cøu mét ®Ò tµi nªn kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng sai sãt, em rÊt mong c¸c thÇy c« phª b×nh vµ gãp ý cho em. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n T.S Vò ThÞ Minh ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 2 PhÇn mét Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh tÕ hîp t¸c I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ Kinh tÕ hîp t¸c: 1. §Þnh nghÜa Lµ ph¹m trï hÑp h¬n, ph¶n ¸nh mét ph¹m vi hîp t¸c trong lÜnh vùc kinh tÕ. M« h×nh kinh tÕ hîp t¸c lóc ban ®Çu xuÊt hiÖn mét c¸ch s¬ khai vµ tù ph¸t kh«ng chØ ë n«ng th«n mµ ë c¶ c¸c thµnh thÞ, kh«ng chØ ë trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ cßn trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt dÞch vô kh¸c. C¸c thµnh viªn khëi x­íng ra c¸c m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c nµy, th«ng th­êng lµ nh÷ng chñ thÓ ®iÒu khiÓn kinh tÕ tµi chÝnh cã h¹n nªn th­êng bÞ thiÖt thßi, chÞu nhiÒu bÊt lîi trong s¶n xuÊt kinh doanh trong c¹nh tranh. §Ó cã thÓ kh¸c phôc c¸c khã kh¨n duy tr× c«ng ¨n viÖc lµm cho m×nh, nh÷ng ng­êi cïng lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh t¹i mét khu vùc ®Þa bµn nhÊt ®Þnh ®· t×m c¸ch liªn kÕt hîp t¸c víi nhau theo tõng tæ tõng nhãm nhá ®ã lµ tiÒn th©n cña c¸c tæ chøc HTX sau nµy. Kinh tÕ hîp t¸c lµ mét h×nh thøc quan hÖ kinh tÕ hîp t¸c tù nguyÖn, phèi hîp, hç trî gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ, kÕt hîp søc m¹nh cña tõng thµnh viªn víi ­u thÕ søc m¹nh tËp thÓ gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ®êi sèng kinh tÕ, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ lîi Ých cña mçi thµnh viªn. 2. C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c. Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay ®ang tån t¹i nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c. Mçi lo¹i h×nh ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ h×nh thøc ph©n c«ng lao ®éng t­¬ng øng. Do ®ã, nã cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ nguyªn t¾c ho¹t ®éng, c¬ cÊu tæ chøc vµ ph¸t huy t¸c dông trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Bëi vËy, viÖc lµm râ nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn cña tõng lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c ®Ó lùa chän nh÷ng lo¹i h×nh phï hîp, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c ph¸t huy t¸c dông ®em l¹i hiÖu qu¶ cho qu¸ t×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 3 2.1. Kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n. §ã lµ c¸c tæ héi nghÒ nghiÖp, c¸c tæ nhãm hîp t¸c vµ c¸c tæ kinh tÕ hîp t¸c. H×nh thµnh trªn c¬ së tù nguyÖn cña c¸c thµnh viªn tham gia nhËp hoÆc ra khái tæ, thµnh lËp hoÆc gi¶i thÓ tæ chøc, qu¶n lý d©n chñ cïng cã lîi. Môc ®Ých ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c thµnh viªn gièng nhau, nh»m céng t¸c, trao ®æi kinh nghiÖm gióp ®ì lÉn nhau trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu thô s¶n phÈm v× môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña mçi thµnh viªn. C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n nµy ho¹t ®éng kh«ng cã ®iÒu lÖ, kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. Quan hÖ rµng buéc gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu ®­îc x©y dùng trªn c¬ së t×nh c¶m, tËp qu¸n, truyÒn thèng céng ®ång kh«ng mang tÝnh ph¸p lý. 2.2. Hîp t¸c x· 2.2.1. §Þnh nghÜa HTX lµ lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao h¬n lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n. ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, HTX ®· cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn h¬n 100 n¨m. HTX ®Çu tiªn trªn thÕ giíi b¾t ®Çu tõ thÕ kØ XII ë vïng nói phÝa §«ng nam n­íc Ph¸p. Trong luËt HTX cña nhiÒu n­íc còng nh­ mét sè tæ chøc quèc tÕ ®Òu cã ®Þnh nghÜa vÒ HTX. Liªn minh HTX quèc tÕ ®· ®Þnh nghÜa HTX nh­ sau: “HTX lµ mét tæ chøc tù trÞ cña nh÷ng ng­êi tù nguyÖn liªn hiÖp l¹i ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung cña hä vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ th«ng qua mét xÝ nghiÖp cïng së h÷u vµ qu¶n lý d©n chñ”. N¨m 1995 ®Þnh nghÜa nµy ®· ®­îc hoµn thiÖn: “HTX dùa trªn ý nghÜa tù cøu gióp m×nh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, b×nh ®¼ng, c«ng b»ng vµ ®oµn kÕt. Theo truyÒn thèng cña nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra HTX, c¸c x· viªn HTX tin t­ëng vµo ý nghÜa ®¹o ®øc, vÒ tÝnh trung thùc, cëi më, tr¸ch nhiÖm x· héi vµ quan t©m ch¨m sãc ng­êi kh¸c”. Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) ®Þnh nghÜa HTX lµ sù liªn kÕt cña nh÷ng ng­êi ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ gièng nhau, tù nguyÖn liªn kÕt nhau l¹i trªn c¬ së b×nh ®¼ng quyÒn lîi, nghÜa vô sö dông tµi s¶n mµ hä ®· chuyÓn giao vµo HTX. Phï hîp víi nhu cÇu chung vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n ®ã chñ yÕu b»ng sù Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 4 tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b»ng c¸ch sö dông c¸c chøc n¨ng kinh doanh trong tæ chøc hîp t¸c phôc vô cho lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn chung… 2.2.2.Vai trß cña HTX ë nh÷ng n­íc t­ b¶n, kinh tÕ HTX chØ lµ kinh tÕ phô song cã vai trß ®Æc biÖt ®èi víi n«ng d©n. HTX gióp ®ì c¸c chñ trang tr¹i n«ng d©n tån t¹i tr­íc nh÷ng t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ¶nh h­áng cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lín. Do vËy ngoµi môc tiªu kinh tÕ, HTX cßn lµ lo¹i h×nh kinh tÕ mang tÝnh chÊt x· héi nh©n ®¹o. ë nh÷ng n­íc n«ng nghiÖp nh­ n­íc ta th× HTX n«ng nghiÖp lµ h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ n«ng d©n v× vËy ho¹t ®éng cña HTX n«ng nghiÖp cã t¸c ®éng to lín, tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hé n«ng nghiÖp n«ng d©n. Nhê cã ho¹t ®éng cña HTX c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ c¸c kh©u dÞch vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®­îc cung cÊp kÞp thêi ®Çy ®ñ ®¶m b¶o chÊt l­îng, c¸c kh©u s¶n xuÊt tiÕp theo ®­îc ®¶m b¶o lµm cho hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ®­îc n©ng lªn. Th«ng qua ho¹t ®éng dÞch vô vai trß ®iÒu tiÕt cña HTX n«ng nghiÖp ®­îc thùc hiÖn, s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ®­îc thùc hiÖn theo h­íng tËp trung, t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt tËp trung chuyªn m«n ho¸. VÝ dô dÞch vô lµm ®Êt, dÞch vô t­íi n­íc, dÞch vô b¶o vÖ thùc vËt… ®ßi hái s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ph¶i ®­îc thùc hiÖn thèng nhÊt trªn tõng c¸nh ®ång vµ chñng lo¹i gièng, vÒ thêi vô gieo trång vµ ch¨m sãc. HTX lµ n¬i tiÕp nhËn nh÷ng trî gióp cña Nhµ n­íc tíi hé n«ng d©n, v× vËy ho¹t ®éng cña HTX cã vai trß lµm cÇu nèi gi÷a Nhµ n­íc víi hé n«ng d©n mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong mét sè tr­êng hîp, khi cã nhiÒu tæ chøc tham gia ho¹t ®éng dÞch vô cho hé n«ng d©n ho¹t ®éng cña HTX lµ ®èi träng buéc c¸c ®èi t­îng ph¶i phôc vô tèt cho n«ng d©n. 2.2.3. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña HTX kiÓu míi ë ViÖt Nam Tõ nh÷ng quy ®Þnh trong LuËt HTX n¨m 1996 vµ c¸c NghÞ ®Þnh d­íi LuËt h­íng dÉn triÓn khai LuËt HTX cã thÓ rót ra mét sè ®Æc tr­ng c¬ b¶n vÒ HTX kiÓu míi nh­ sau: Thø nhÊt: HTX kiÓu míi lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ cña nh÷ng ng­êi lao déng cã nhu cÇu, lîi Ých chung tù nguyÖn cïng gãp vèn , gãp søc lËp ra theo quy ®Þnh Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 5 cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn, nh»m gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinhh doanh dÞch vô vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. HTX cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã tæ chøc chÆt chÏ, h¹ch to¸n ®éc lËp, tô chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c ho¹t ®éng cña m×nh vµ ®­îc ®èi xö b×nh ®¼ng nh­ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thø hai: VÒ nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña HTX kiÓu míi: §¶m b¶o 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n: tù nguyÖn ra nhËp vµ ra khái HTX theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ HTX, qu¶n lý d©n chñ vµ b×nh ®¼ng, mçi x· viªn cã quyÒn ngang nhau trong biÓu quyÕt, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ cïng cã lîi, chia l·i b¶o ®¶m kÕt hîp lîi Ých cña x· viªn víi sù ph¸t triÓn cña HTX , cña céng ®ång vµ do ®¹i héi x· viªn quyÕt ®Þnh. Thø ba: Quan hÖ së h÷u vµ ph©n phèi trong HTX : Khi ra nhËp HTX mçi x· viªn buéc ph¶i gãp vèn theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ, vèn gãp cã thÓ nhiÒu h¬n møc tèi thiÓu, nh­ng kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 30% tæng sè vèn ®iÒu lÖ cña HTX . Cïng víi vèn gãp cña x· viªn, vèn ho¹t ®éng cña HTX cßn bao gåm vèn ®­îc tÝch luü trong qu¸ t×nh ho¹t ®éng vµ c¸c nguån kh¸c nh­: Gi¸ trÞ tµi s¶n ®­îc cho biÕu tÆng …PhÇn vèn gãp cña x· viªn thuéc së h÷u cña tõng thµnh viªn. C¸c nguån vèn kh¸c thuéc s¬ h÷u chung cua HTX, quyÒn sö dông toµn bé tµi s¶n thuéc vÒ HTX. Sau khi lµm xong nghÜa vô nép thuÕ, l·i cña HTX ®­îc ph©n phèi nh­ sau: Thanh toµn c¸c kho¶n bï lç trÝch lËp c¸c quü cña HTX, chia l·i theo vèn gãp vµ c«ng søc ®ãng gãp cña x· viªn cã tÝnh ®Õn møc ®é sö dông dÞch vô cña HTX. Thø t­: X· viªn HTX : X· viªn HTX cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc hé gia ®×nh, mçi x· viªn cã thÓ ®ång thêi lµ thµnh viªn cña nhiÒu HTX, kh«ng ph©n biÖt nghµnh nghÒ, ®Þa giíi, hµnh chÝnh. Mçi x· viªn ®Òu b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô bao gåm: QuyÒn lµm viÖc, h­ëng l·i, tiÕp nhËn th«ng tin, ®µo t¹o båi d­ìng, h­ëng phóc lîi cña HTX ®­îc phÐp chuyÓn c¸c quyÒn lîi, nghÜa vô cña m×nh cho ng­êi kh¸c vµ xin ra khái HTX, ®­îc tr¶ l¹i vèn gãp vµ c¸c quyÒn lîi kh¸c khi ra khái HTX. Mçi x· viªn cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghÜa vô theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ nh­: Gãp vèn vµo HTX vµ chia sÎ mäi rñi ro cña HTX theo møc vèn ®ãng gãp thùc hiÖn cam kÕt kinh tÕ víi HTX . Thø n¨m: Quan hÖ giòa HTX vµ x· viªn: §­îc x©y dùng chñ yÕu trªn c¬ së quan hÖ kinh tÕ. Nã ®­îc x¸c lËp tõ nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp cña Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 6 c¸c thµnh viªn HTX. HTX t«n träng quyÒn ®éc lËp tù chñ kinh tÕ cña x· viªn. Trong HTX n«ng nghiÖp, x· viªn lµ hé, trang tr¹i gia ®×nh, hoÆc ®¹i diÖn hé, ®ã lµ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ tham gia vµo HTX víi tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô vµ lîi Ých theo ®iÒu lÖ quy ®Þnh. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn HTX n«ng nghiÖp kh«ng ph¸ vì tÝnh ®éc lËp tù chñ cña kinh tÕ hé trang tr¹i gia ®×nh, nã cã t¸c dông t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn t¨ng thu nhËp cho kinh tÕ cña hé x· viªn. Trªn c¬ së ®ã mµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HTX. Thø s¸u: §iÒu kiÖn thµnh lËp, ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ HTX: khi thµnh l©p HTX ph¶i cã ®iÒu lÖ, ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cô thÓ cã tÝnh kh¶ thi, ®­îc ®¹i héi x· viªn th«ng qua vµ c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm phª duyÖt. Trong tr­êng hîp gi¶i thÓ tù nguyÖn theo nghÞ quyÕt ®¹i héi x· viªn hoÆc bÞi buéc ph¶i gi¶i thÓ theo quyÕt ®Þnh cña ph¸p luËt. HTX ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô víi c¬ quan cã thÈm quyÒn. §¹i héi x· viªn hoÆc ®¹i héi ®¹i biÓu x· viªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh cao nhÊt ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña HTX. HTX cã quyÒn thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c víi c¸c HTX kh¸c ë trong n­íc vµ ngoµi n­íc, tham gia tæ chøc liªn minh HTX ViÖt Nam theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thø bÈy: HTX lµ mét tæ chøc kinh tÕ do c¸c thµnh viªn cã nhu cÇu tù nguyÖn lËp ra, nã kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc x· héi. HTX ho¹t ®éng theo luËt ph¸p quy ®Þnh tr­íc hÕt v× môc tiªu kinh tÕ. HTX chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c nghÜa vô x· héi ®èi víi c¸c x· viªn cña chÝnh HTX, kh«ng thÓ biÕn HTX thµnh tæ chøc x· héi hoÆc b¾t buéc HTX lµm nhiÖm vô nh­ mét tæ chøc thµnh viªn trong hÖ thèng chÝnh trÞ cña ®Þa ph­¬ng. ChÝnh phñ thèng nhÊt thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi HTX trong ph¹m vi c¶ n­íc theo c¸c néi dung sau: x©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn HTX, ban hµnh ®iÒu lÖ mÉu cho c¸c lo¹i h×nh HTX, ban hµnh chÝnh s¸ch ­u ®·i, hç trî t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho HTX, liªn minh c¸c HTX quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c bé ngµnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn, héi ®ång nh©n d©n ®èi víi HTX thùc hiÖn chøc n¨ng thanh tra, kiÓm so¸t HTX theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 7 2.2.4.. C¸c lo¹i h×nh HTX. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña ViÖt Nam, ®Ó ph©n lo¹i HTX, th­êng c¨n cø vµo chøc n¨ng ho¹t ®éng, tÝnh chÊt tr×nh ®é x· héi ho¸, quy m« vµ ®Æc ®iÓm h×nh thµnh HTX : * HTX dÞch vô: bao gåm ba lo¹i: HTX dÞch vô tõng kh©u, HTX dÞch vô tæng hîp ®a chøc n¨ng vµ HTX dÞch vô ®¬n môc ®Ých (HTX chuyªn ngµnh). + HTX dÞch vô tõng kh©u (HTX dÞch vô chuyªn kh©u) cã néi dung ho¹t ®éng tËp trung ë tõng lÜnh vùc trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt hoÆc tõng kh©u c«ng viÖc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ phôc vô cho s¶n xuÊt.VD : HTX tÝn dông, HTX mua b¸n, HTX dÞch vô ®Çu vµo, HTX dÞch vô ®Çu ra, HTX chuyªn dÞch vô vÒ t­íi tiªu… + HTX dÞch vô tæng hîp ®a chøc n¨ng: Tuú thuéc ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é s¶n xuÊt, vµ tËp qu¸n ë tõng vïng mµ nhu cÇu cña n«ng hé ®èi víi tõng lo¹i h×nh dÞch vô cã kh¸c nhau. ë nh÷ng vïng ®ång b»ng trång lóa n­íc HTX cã thÓ thùc hiÖn c¸c kh©u dÞch vô sau: X©y dùng, ®iÒu hµnh, kÕ ho¹ch, bè trÝ c¬ cÊu mïa vô, lÞch thêi vô s¶n xuÊt, cung øng vËt t­, t­íi tiªu theo quy tr×nh kÜ thuËt th©m canh, phßng trõ s©u bÖnh, b¶o vÖ s¶n phÈm ngoµi ®ång ®Ó tr¸nh hao hôt. Víi nh÷ng vïng cã møc b×nh qu©n ruéng ®Êt vµ møc ®é c¬ giíi ho¸ cao, n«ng hé cÇn thªm kh©u dÞch vô lµm ®Êt, thu ho¹ch söa ch÷a c¬ khÝ, vËn chuyÓn s¶n phÈm ®Õn n¬i tiªu thô. + HTX ®¬n môc ®Ých (HTX chuyªn ngµnh) HTX nµy ®­îc h×nh thµnh tõ nhu cÇu cña c¸c hé thµnh viªn cïng s¶n xuÊt kinh doanh mét lo¹i hµng ho¸ tËp trung, hoÆc cïng lµm mét nghÒ gièng nhau, HTX thøc hiÖn c¸c kh©u dÞch vô cña kinh tÕ hé nh­ chän gièng, cung øng vËt t­, trao ®æi h­íng dÉn kü thuËt, dÞch vô, vËn chuyÓn vµ tiªu thô s¶n phÈm, ®¹i diÖn c¸c hé thµnh viªn quan hÖ víi c¬ së chÕ biÕn n«ng s¶n. * HTX s¶n xuÊt kÕt hîp dÞch vô: HTX lo¹i nµy cã ®Æc ®iÓm; néi dung ho¹t ®éng s¶n xuÊt lµ chñ yÕu, dÞch vô lµ kÕt hîp m« h×nh HTX lo¹i nµy phï hîp trong c¸c ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng, nghÒ ®¸nh c¸, nghÒ lµm muèi (trõ ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i. * HTX s¶n xuÊt kinh doanh ë møc ®é hîp t¸c toµn diÖn Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 8 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña m« h×nh HTX lo¹i nµy lµ: + C¬ cÊu tæ chøc néi dung ho¹t ®éng, bé m¸y qu¶n lý vµ chÕ ®é h¹ch to¸n, kiÓm kª, kiÓm so¸t, ph©n phèi theo nguyªn t¾c cña HTX kiÓu míi vµ t­¬ng tù mét “doanh nghiÖp” tËp thÓ. + Së h÷u tµi s¶n trong HTX gåm 2 phÇn: së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u cæ phÇn. X· viªn HTX tham gia lao ®éng trong HTX ®­îc h­ëng theo nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng vµ h­ëng l·i cæ phÇn (ngoµi phóc lîi tËp thÓ cña HTX). + HTX ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh v× môc tiªu lîi nhuËn nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ HTX vµ ®em l¹i lîi Ých cho x· viªn. + HTX lo¹i nµy thÝch hîp víi lÜnh vùc tiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng, khai th¸c, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, nu«i trång thuû s¶n, nghÒ lµm muèi, ®¸nh c¸. ë c¸c ®Þa ph­¬ng, m« h×nh HTX kiÓu nµy th­êng gÆp trªn ®Þa bµn thÞ trÊn, thÞ x·, c¸c vïng ven s«ng, ven biÓn, nh÷ng n¬i phï hîp víi nghÒ khai th¸c tµi nguyªn vµ ë nhiÒu n¬i kh¸c th× cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. II. Kinh tÕ hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp HTX n«ng nghiÖp lµ mét trong c¸c h×nh thøc cô thÓ cña kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp, lµ tæ chøc kinh tÕ cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n cã cïng nhu cÇu vµ nguyÖn väng, tù nguyÖn liªn kÕt l¹i ®Ó phèi hîp gióp ®ì nhau ph¸t triÓn kinh tÕ hoÆc ®¸p øng tèt h¬n c¸c nhu cÇu vÒ ®êi sèng cña mçi thµnh viªn, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c luËt ph¸p quy ®Þnh, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. Hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. §ã lµ con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ hé n«ng d©n. Bëi lÏ, do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c©y trång vËt nu«i ®Òu lµ nh÷ng c¬ thÓ sèng chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña ngo¹i c¶nh nh­ thêi tiÕt thuû v¨n, khÝ hËu vµ c¸c sinh vËt kh¸c. Cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, trë ng¹i do t¸c ®éng cña thêi tiÕt, khÝ hËu vµ c¸c yÕu tè s©u bªnh, thó d÷ ph¸ ho¹i. Tõ thêi xa x­a c¸c hé n«ng d©n ®· cã nhu cÇu hîp t¸c víi nhau ®Ó hç trî, gióp nhau v­ît qua khã kh¨n, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Khi nÒn s¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù cung tù cÊp th× qu¸ tr×nh hîp t¸c mang tÝnh chÊt hîp t¸c lao ®éng theo mïa vô, ®æi c«ng, cïng lµm gióp nhau nh»m ®¸p øng yªu cÇu thêi vô hoÆc t¨ng thªm søc m¹nh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 9 mµ tõng hé gia ®×ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn hoÆc lµm riªng rÏ th× kh«ng cã hiÖu qu¶ cao. Qu¸ tr×nh hîp t¸c nµy cßn mang ®Æc ®iÓm t×nh c¶m, t©m lý truyÒn thèng céng ®ång ®ïm bäc gióp ®ì lÉn nhau v­ît qua khã kh¨n trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña HTX kiÓu nµy lµ hîp t¸c theo vô viÖc hîp t¸c ngÉu nhiªn, kh«ng th­êng xuyªn, ch­a tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ngµy c«ng. §©y lµ c¸c h×nh thøc hîp t¸c xuÊt hiÖn tõ tr­íc CNTB khi nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn, nhu cÇu dÞch vô cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l­îng dÞch vô nh­ dÞch vô vÒ gièng, phßng trõ s©u bªnh, chÕ biÕn vµ tiªu thô n«ng s¶n, thuû lîi…trong ®iÒu kiÖn nµy tõng hé n«ng d©n tù ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ gÆp khã kh¨n hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng, hoÆc hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp kÐm h¬n so víi hîp t¸c. Tõ ®ã n¶y sinh nhu cÇu hîp t¸c ë tr×nh ®é cao h¬n, ®ã lµ hîp t¸c th­êng xuyªn, æn ®Þnh, cã tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ngµy c«ng, gi¸ trÞ dÞch vô, dÉn ®Õn h×nh thµnh HTX. Nh­ vËy, sù ra ®êi cña HTX trong n«ng nghiÖp lµ nhu cÇu kh¸ch quan g¾n víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lµm n¶y sinh c¬ c¸c chuyªn ngµnh nh­ s¶n xuÊt l­¬ng thùc, hoa, rau , qu¶, c©y c«ng nghiÖp … §ång thêi còng xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô chuyªn ngµnh phôc vô cho n«ng nghiÖp nh­ cung øng vËt t­, vËn chuyÓn, chÕ biÕn tiªu thô n«ng s¶n. Nh­ vËy, trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi, xuÊt ph¸t tõ môc tiªu kinh tÕ n«ng d©n ®Òu cã nhu cÇu hîp t¸c tõ h×nh thøc gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, tõ ®¬n ngµnh ®Õn ®a ngµnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu hîp t¸c ngµy cµng t¨ng, mèi quan hÖ hîp t¸c ngµy cµng s©u réng, do ®ã tÊt yÕu h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c ë tr×nh ®é cao h¬n. III. Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ë n­íc ta 1. C¸c nh©n tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi . Mçi vïng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸, tr×nh ®é d©n trÝ, tËp qu¸n canh t¸c, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, thêi tiÕt khÝ hËu mËt ®é d©n c­ … tõ gãc ®é nµy cho phÐp nhËn thÊy râ sù kh¸c nhau kh«ng chØ Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 10 trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, møc sèng vËt chÊt cña d©n c­, mµ cßn t¹o nªn sù kh¸c nhau vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c trong n«ng nghiÖp n«ngth«n. §ång thêi víi nh÷ng t¸c ®éng nãi trªn, ®Æc ®iÓm truyÒn thèng v¨n ho¸, t©m lý … còng ¶nh h­ëng kh«ng nhá t¹o nªn nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng vÒ kinh tÕ hîp t¸c ë mçi vïng. VÒ tù nhiªn: C¸c vïng nãi trªn phÇn lín do ®Þa h×nh hiÓm trë, phøc t¹p l¹i bÞ chia c¾t bëi nói non, s«ng suèi, ®Êt ®ai, cã ®é dèc lín, ®Êt canh t¸c bÞ chia nhá, ruéng bËc thang, ®Êt trèng, ®åi träc chiÕm tû lÖ cao. VÒ x· héi: D©n c­ ®a d¹ng ph©n t¸n gåm nhiÒu d©n téc dÉn ®Õn nhiÒu tËp qu¸n phong tôc kh¸c nhau còng ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc x©y dùng tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c, HTX . Tr×nh ®é kinh tÕ x· héi thÊp so víi c¸c khu vùc kh¸c. S¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù cÊp, tù tóc. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu, mÆc dï nã cßn ë møc thÊp. §iÒu nµy ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn viÖc ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc c¸c m« h×nh HTX cña miÒn xu«i ë ®©y, kh«ng phï hîp kÐm hiÖu qu¶. 2. C¸c nh©n tè kh¸c §ã lµ sù trî gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn cña ®¶ng nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc x· héi nh­ héi n«ng d©n liªn minh hîp HTX ViÖt Nam, héi liªn minh phô n÷, héi cùu chiÕn binh …sù t¸c ®éng cña nhãm nh©n tè nµy ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« vµ qu¸ tr×nh chØ ®¹o thùc hiÖn bé m¸y Nhµ n­íc tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 11 PhÇn hai Thùc tr¹ng kinh tÕ hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp ë n­íc ta I. Kinh tÕ HTX n«ng nghiÖp tr­íc thêi kú ®æi míi (1954-1987) KÓ tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c mµ cô thÓ lµ kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp ®­îc coi nh­ mét thö th¸ch lín cho nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, vµo thêi ®iÓm ®ã viÖc ®­a n«ng d©n vµo c¸c HTX lµ rÊt thÝch hîp v× trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc v« cïng nghÌo ®ãi kÎ thï lu«n t×m c¸ch g©y khã kh¨n, ®e do¹ chiÕn tranh cã thÓ xÈy ra bÊt kú lóc nµo th× kinh tÕ HTX ®· gióp n­íc ta ph¸t huy truyÒn thèng ®oµn kÕt d©n téc, truyÒn thèng nµy ®· t¹o ra søc m¹nh thÇn kú ®­a nh©n d©n ta tho¸t khái n¹n ®ãi khñng khiÕp tõ nh÷ng n¨m 1945 ®ång thêi t¹o ra mét hËu ph­¬ng v÷ng ch¾c ®Ó s½n sµng phôc vô tiÒn tuyÕn bÊt kÓ hoµn c¶nh nµo. Tuy nhiªn viÖc ®­a n«ng d©n vµo HTX chØ thùc sù trë thµnh phong trµo réng lín tõ n¨m 1958. Sau khi MiÒn B¾c ®­îc hoµn toµn gi¶i phãng, thùc hiÖn chØ thÞ TW5-1955 viÖc h×nh thµnh tæ ®æi c«ng ®· trë thµnh phong trµo réng kh¾p trong n«ng th«n. N¨m 1955 ®· h×nh thµnh 6 HTX t¹i 6 tØnh (Th¸i Nguyªn, VÜnh Phóc, Phó Thä, Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An). N¨m 1958 toµn MiÒn B¾c ®· x©y dùng ®­îc gÇn 245 ngh×n tæ ®æi c«ng bao gåm c¶ tæ ®æi c«ng th­êng xuyªn vµ tæ ®æi c«ng theo viÖc. Thu hót kho¶ng 66% tæng sè n«ng hé tham gia còng trong thêi ®iÓm nµy, toµn MiÒn B¾c cã 4.832 HTX víi 126.082 hé tham gia chiÕm 4,74% tæng sè n«ng hé. §Õn nh÷ng n¨m 1959-1960 phong trµo hîp t¸c ho¸ trong thêi kú nµy ®­îc thùc hiÖn theo t­ t­ëng “cßn chÕ ®é t­ h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lèi lµm ¨n c¸ thÓ th× vÉn cßn c¬ së vËt chÊt vµ ®iÒu kiÖn cho khuynh h­íng TBCN”. Bëi vËy, ph¶i ®Èy nhanh tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp. ViÖc ®Èy nhanh tèc ®é hîp t¸c ho¸ xuÊt ph¸t tõ môc tiªu gi¶i phãng n«ng d©n ®­a n«ng d©n ®i nªn CNXH. Tuy nhiªn do tèc ®é hîp t¸c ho¸ qu¸ nhanh kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tõng ®Þa ph­¬ng nªn qu¸ tr×nh nµy ®· bÞ vi ph¹m nh÷ng sai lÇm lín vÒ nguyªn t¾c tù nguyÖn qu¶n lý d©n chñ cïng cã lîi. DÉn ®Õn mét thùc tr¹ng lµ nhiÒu hé n«ng d©n bÞ b¾t buéc vµo HTX mÆc dï hä kh«ng muèn nh­ vËy. Khi ra Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software For evaluation only. 12 nhËp HTX hä trë thµnh nh÷ng thµnh viªn kh«ng nhiÖt thµnh víi phong trµo thi ®ua s¶n xuÊt, chèng ®èi thËm chÝ m­u ®å ph¸ ho¹i HTX. Vµo nh÷ng n¨m 1961-1975 nhiÒu HTX bËc thÊp ®· ®­îc ®­a lªn bËc cao h¬n vµ ®· trë thµnh mét phong trµo lín lan réng c¶ n­íc tõ viÖc më réng quy m« HTX theo m« h×nh tËp thÓ ho¸ tíi viÖc cñng cè HTX vÒ mäi mÆt: c¶i tiÕn qu¶n lý HTX, më réng lÜnh vùc ho¹t ®éng - chuyÓn sang ho¹t ®éng kinh doanh ®a d¹ng nh­ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (trång trät, ch¨n nu«i) ho¹t ®éng tÝn dông n«ng th«n s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp. Tuy nhiªn phong trµo hîp t¸c ho¸ ®· béc lé nhiÒu nh­îc ®iÓm ®ã lµ sù kh«ng phï hîp cña m« h×nh HTX bËc cao, quy m« lín víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý. V× sao l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng nh­îc ®iÓm nh­ vËy, ph¶i ch¨ng do Nhµ n­íc ta ®· ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc, dËp khu«n m« h×nh kinh tÕ cña Liªn X« mµ hoµn c¶nh ®Êt n­íc ta khi ®ã ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó phï hîp víi nh÷ng m« h