Đề tài Phân tích nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập và vận dụng quy luật đó vào trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam

PhÇn më ®Çu 1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp (hay gäi lµ quy luËt m©u thuÉn) lµ mét trong ba quy luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ biÖn chøng duy vËt lÞch sö kh¼ng ®Þnh r»ng: mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng trong tù nhiªn ®Òu tån t¹i vµ m©u thuÉn bªn trong. M©u thuÉn tån t¹i kh¸ch quan trong mäi sù vËt cña giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ t­ duy con ng­êi. M©u thuÉn tån t¹i tõ khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc.Trong mçi mét sù vËt cã rÊt nhiÒu m©u thuÉn vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp.M©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i ®­îc h×nh thµnh… Trong sù nghiÖp ®æi míi cña n­íc ta do §¶ng khëi x­íng vµ l·nh ®¹o ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh t­ô b­íc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng, nÒn kinh tÕ ®· béc lé nhiÒu m©u thuÉn, bëi bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm, kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n chøa ®ùng nh÷ng mÆt tiªu cùc mang tÝnh néi t¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi. Gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng m©u thuÉn Êy chÝnh lµ t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch v÷ng ch¾c vµ æn ®Þnh theo ®óng nh÷ng ®Þnh h­íng ®· ®Æt ra.V× vËy, trong ph¹m vi cña mét bµi tiÓu luËn, em chän ®Ò tµi: ”Ph©n tÝch néi dung quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp vµ vËn dông quy luËt ®ã vµo trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”. 2.T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi : NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang trong giai ®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT). Mét trong nh÷ng luËn ®iÓm rÊt quan träng ph¶n ¸nh t­ duy míi cña ®¶ng ta thÓ hiÖn trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn VI lµ: ChÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §¶ng ta tõng b­íc kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng x©y dùng ë n­íc ta mét nÒn KTTT theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa (XHCN).Tr·i qua thùc tiÔn ®æi míi, chÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo theo c¬ chÕ thÞ tr­ßng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ®· ®­a l¹i hiÖu qu¶ to lín vaß thµnh c«ng cña sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.Tuy nhiªn, nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ mét nÒn kinh tÕ qu¸ ®é víi ®iÓm xuÊt ph¸t vµ b¶n chÊt cña chÕ ®é cò nªn nã kh«ng tr¸nh khái nh÷ng m©u thuÉn qu¸ ®é cña nã. Khi ®ã t×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn chøa ®ùng nh÷ng mÆt tiªu cùc mang tÝnh néi t¹i vµ k×m h·m, g©y trë ng¹i cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy. 3.Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi: Môc ®Ých cña ®Ò tµi: N¾m v÷ng quy luËt nµy lµ c¬ së ®Ó hiÓu biÕt tÊt c¶ c¸c ph¹m trï vµ quy luËt kh¸c cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Nghiªn cøu quy luËt nµy gióp mäi ng­êi h×nh thµnh ph­¬ng ph¸p, h×nh thµnh t­ duy khoa häc, biÕt kh¸m ph¸ b¶n chÊt cña c¸c sù vËt vµ gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn. NhiÖm vô cña ®Ò tµi: Lµm râ ®­îc néi dung quy luËt m©u thuÉn, th«ng qua ®ã lµm râ h¬n mét sè m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p cña nÒn KTTT. Giíi h¹n cña ®Ò tµi: Ph¹m vi cña ®Ò tµi lµ rÊt réng, do thêi gian cã h¹n nªn trong tiÓu luËn nµy chØ xem xÐt ®¸nh gi¸ mét vµi m©u thuÉn tiªu biÓu: -M©u thuÉn gi÷a ®æi míi nÒn kinh tÕ vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ. -M©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. -M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u trong thêi k× qu¸ ®é sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. -M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng víi x©y dùng con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa. 4.C¸i míi cña ®Ò tµi: Tõ ®Ò tµi, cã ®­îc c¸i nh×n ®óng ®¾n h¬n vÒ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi k× ®æi míi vµ hoµn thiÖn vèn kiÕn thøc cña m×nh. 5.C¬ së lÝ luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: LÝ luËn dùa trªn nghiªn cøu cña Chñ nghÜa C.M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. 6.ý nghÜa cña ®Ò tµi: Nghiªn cøu quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp cho biÕt nguyªn nh©n hay nguån gèc vµ ®éng lùc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, nã cã t¸c dông nhËn thøc ®óng b¶n chÊt sù vËt vµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®óng cho ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn cña sù vËt. 7.KÕt cÊu cña tiÓu luËn: PhÇn më ®Çu PhÇn néi dung: 2 ch­¬ng, 5tiÕt PhÇn kÕt luËn Hµ Néi, th¸ng3/2004 Néi dung Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÒ m©u thuÉn Ngay tõ thêi cæ ®¹i ®· cã nh÷ng pháng ®o¸n thiªn tµi vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c mÆt ®èi lËp vµ xem xÐt sù t¸c ®éng ®ã lµ c¬ së vËn ®éng cña thÕ giíi. NhiÒu ®¹i biÓu triÕt häc cæ ®¹i Ph­¬ng §«ng ®· xem vËn ®éng do sù h×nh thµnh nh÷ng ®èi lËp vµ c¸c ®èi lËp Êy lu«n lu«n vËn ®éng. Nhµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i Hªrac¬lit-ng­êi ®­îc Lªnin coi lµ «ng tæ cña phÐp biÖn chøng cho r»ng trong sù vËn ®éng biÖn chøng vÜnh viÔn cña m×nh, c¸c sù vËt ®Òu cã xu h­íng chuyÓn sang c¸c mÆt ®èi lËp… T­ t­ëng biÖn chøng vÒ nh÷ng ®èi lËp ®¹t ®­îc ®Ønh cao nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng cña c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc,tiªu biÓu lµ I.Cant¬ vµ G.V.Hªghen. C¸c antin«mi cña Cant¬ xuÊt hiÖn trªn c¬ së v­ît qu¸ tr×nh ®é nhËn thøc cã tÝnh chÊt kinh nghiÖm khi Cant¬ xem c¸c mÆt ®èi lËp la nh÷ng ®èi lËp vÒ chÊt.Song kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò C¸c antin«mi,Cant¬ ®· ®i tíi tõ bá viÖc thõa nhËn c¸c m©u thuÉn kh¸ch quan.¤ng xem sù tån t¹i cña m©u thuÉn lµ b»ng chøng nãi lªn tÝnh bÊt lùc cña con ng­êi trong viÖc nhËn thøc thÕ giíi. Khi nghiªn cøu phÐp biÖn chøng trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña “ý niÖm tuyÖt ®èi “, Hªghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n quan ®iÓm siªu h×nh vÒ sù ®ång nhÊt (quan ®iÓm nµy cho r»ng ®· ®ång nhÊt th× lo¹i trõ mäi sù kh¸c biÖt vÒ m©u thuÉn).Theo «ng, ®ã lµ sù ®ång nhÊt trõu t­îng trèng rçng, kh«ng bao hµm mét nh©n tè ch©n lÝ nµo.¤ng quan niÖm bÊt k× sù ®ång nhÊt nµo còng bao hµm sù kh¸c biÖt vµ m©u thuÉn.¤ng lµ ng­êi sím nhËn ra vai trß cña m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn:”M©u thuÉn lµ nguån gèc cña tÊt c¶ mäi sù vËn ®éng vµ cña tÊt c¶ mäi sù sèng, chØ trong chõng mùc mét vËt chøa ®ùng trong b¶n th©n nã mét m©u thuÉn th× nã míi vËn ®éng, míi cã xung lùc vµ ho¹t ®éng.TÊt c¶ mäi vËt ®Òu cã tÝnh chÊt m©u thuÉn trong b¶n th©n nã.Song do bÞ chi phèi bëi quan niÖm duy t©m vµ lîi Ých giai cÊp Hªghen ®· ®Èy viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®­îc trong “x· héi c«ng d©n” vµo lÜnh vùc t­ t­ëng thuÇn tuý. KÕ thõa mét c¸ch cã phª ph¸n tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu t­ t­ëng vÒ m©u thuÉn, b»ng viÖc tæng kÕt tõ thùc tÕ lÞch sö loµi ng­êi, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c ®· cho r»ng chóng ta ph¶i t×m xung lùc vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn cña sù vËt trong chÝnh sù vËt ®ã, trong nh÷ng m©u thuÉn cña b¶n th©n sù vËt.Quan ®iÓm lý luËn ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp-Quy luËt m©u thuÉn-®©y lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. 1.1-M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn: Mçi mét sù vËt, hiÖn t­îng ®ang tån t¹i ®ªu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®­îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h­íng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, ®èi nhau… Trong phÐp biÖn chøng duy vËt,kh¸i niÖm “mÆt ®èi lËp” lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan trong tù nhiªn, x· héi, t­ duy. ChÝnh nh÷ng mÆt nh­ vËy n»m trong sù liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o thµnh m©u thuÉn biÖn chøng.Do ®ã cÇn ph¶i ph©n biÖt r»ng kh«ng ph¶i bÊt k× hai mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn. Bëi v× trong c¸c sù vËt hiÖn t­îng cña thÕ giíi kh¸ch quan, kh«ng ph¶i chØ tån t¹i trong ®ã hai mÆt ®èi lËp mµ trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi lËp, cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét sù vËt nh­ng cã khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, bµi trõ phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau.Sù chuyÓn hãa nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi quy ®Þnh c¸c b¶n chÊt, khuynh h­íng ph¸t triÓn cña sù vËt th× hai mÆt ®èi lËp nh­ vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn. M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. M©u thuÉn mang tÝnh kh¸ch quan v× lµ c¸i vèn cã trong c¸c sù vËt, hiÖn t­îng vµ tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy nªn cã tÝnh phæ biÕn.ChÝnh v× vËy m©u thuÉn rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p.M©u thuÉn trong mçi sù vËt hiÖn t­¬ng vµ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau còng kh¸c nhau vµ trong b¶n th©n mçi sù vËt hiÖn t­îng l¹i bao hµm nhiÒu m©u thuÉn. Mçi m©u thuÉn vµ mçi mÆt cña m©u thuÉn l¹i cã ®Æc ®iÓm ,vai trß t¸c ®éng lÉn nhau ®èi víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt .V× vËy cÇn ph¶i cã ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch cô thÓ. 1.2-M©u thuÉn lµ mét chØnh thÓ, trong ®ã hai mÆt ®èi lËp võa thèng nhÊt võa ®Êu tranh víi nhau: 1.2.1-Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp : Hai mÆt ®èi lËp trong sù vËt tån t¹i trong s­ thèng nhÊt cña chóng.”Sù thèng nhÊt” cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®øng bªn c¹nh nhau mµ lµ “n­¬ng tùa” vµo nhau,t¹o ra sù phï hîp,c©n b»ng nh­ liªn hÖ phô thuéc, qui ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau.MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña chÝnh m×nh vµ ng­îc l¹i.NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt.Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiªó ®­îc cho s­ tån t¹i cña bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo.Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n thÊn sù vËt t¹o nªn. *VÝ dô: Quan hÖ lùc l­äng s¶n xuÊt-quan hÖ s¶n xuÊt trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt:khi lù l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nã quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn, hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù phÊt triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt.Nh­ng quan hÖ cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau: -Thø nhÊt:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®­îc kh¸i qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®­îc b¶n chÊt cña sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi l­îng s¶n xuÊt. -Thø hai:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “®éng” ph¶n ¸nh ®­îc tr¹ng th¸i biÕn ®æi th­êng xuyªn cña sù vËn ®éng,ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. -Thø ba:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn.Ngoµi ý nghÜa nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc coi lµ tho· ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh h­íng, chØ dÉn cho viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp bao giê còng cã nh÷ng nh©n tè gièng nhau,”®ång nhÊt” víi nhau.Víi ý nghÜa ®ã, sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cßn bao hµm c¶ sù “®ång nhÊt” cña c¸c mÆt ®ã.Do ®ã sù ”®ång nhÊt” cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ trong sù triÓn khai cña m©u thuÉn, ®Õn mét lóc nµo ®ã, mÆt ®èi lËp nµy cã thÓ chuyÓn ho¸ sang mÆt ®èi lËp kia-khi xÐt vÒ mét vµi ®Æc tr­ng nµo ®ã. VÝ dô:Sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong chñ nghÜa t­ b¶n phôc vô lîi Ých giai cÊp t­ s¶n nh­ng l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho sù thay thÕ chñ nghÜa t­ b¶n b»ng chñ nghÜa x· héi. Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cßn biÓu hiÖn ë sù t¸c ®éng ngang nhau cña chóng.Song ®ã chØ lµ tr¹ng th¸i vËn ®éng cña m©u thuÉn ë mét giai ®o¹n ph¸t triÓn, khi diÔn ra sù c©n b»ng cña c¸c mÆt ®èi lËp. Tuy nhiªn kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy còng chØ lµ t­¬ng ®èi. B¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t­¬ng ®èi cña nã: thèng nhÊt cña c¸i ®èi lËp ,trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp. 1.2.2-Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®«Ý lËp: Tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, hai mÆt ®èi lËp lu«n lu«n t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ”®Êu tranh” víi nhau. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù t¸c ®éng qua laÞ theo xu h­íng bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh­ mét chØnh thÓ trän vÑn nh­ng kh«ng n»m yªn bªn nhau ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt.Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. VÝ dô: Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t vµ quyÕt liÖt. ChØ cã th«ng qua c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi b»ng nhiÒu h×nh thøc kÓ c¶ b¹o lùc míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn mét c¸ch c¨n b¶n. Kh«ng thÓ hiÓu ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp chØ lµ sù thñ tiªu lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. Sù thñ tiªu chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh c¶u c¸c mÆt ®èi lËp.TÝnh ®a d¹ng cña h×nh thøc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp còng nh­ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng, phô thuéc vµo lÜnh vùc tån t¹i cña c¸c mÆt ®èi lËp, phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn trong ®ã diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp . Víi t­ c¸ch lµ hai tr¹ng th¸i ®èi lËp trong mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a hai mÆt ®èi lËp, sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau.Sù thèng nhÊt cã quan hÖ h÷u c¬ víi sù ®øng im, sù æn ®Þnh t¹m thêi cña vËt.Sù ®Êu tranh cña mèi quan hÖ g¾n bã víi tÝnh tuþªt ®èi cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.§iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ t­¬ng ®èi, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ tuyÖt ®èi. Lªnin viÕt:”MÆc dï thèng nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt tån t¹i víi ý nghÜa nã chÝnh lµ nã nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ chóng ta nhËn biÕt ®­îc sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan.Song b¶n th©n cña sù thèng nhÊt chØ lµ tÝnh t­¬ng ®èi t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra th­êng xuyªn vµ liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh còng nh­ khi chuyÓn ho¸ nh¶y vät vÒ chÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn tho¸ng qua, t¹m thêi t­¬ng ®èi.Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi còng nh­ sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÖt ®èi”. M©u thuÉn biÖn chøng cã quan hÖ nh­ thÕ nµo víi nguån gèc cña sù vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn? Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc chia ra lµm nhiÒu giai ®o¹n.Th«ng th­êng, khi míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp ch­a thÓ hiÖn râ sù xung kh¾c gay g¾t.TÊt nhiªn kh«ng ph¶i xung kh¾c bÊt k× sù kh¸c nhau nµo còng ®­îc gäi lµ m©u thuÉn. ChØ cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau tån t¹i trong mét sù vËt nh­ng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn, th× hai mÆt ®èi lËp Êy míi h×nh thµnh b­íc ®Çu cña m©u thuÉn.Khi hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®èi lËp. NÕu héi ®ñ c¸c mÆt cÇn thiÕt hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. M©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt míi h¬n xuÊt hiÖn víi tr×nh ®é cao h¬n… Cø nh­ thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao, chÝnh v× vËy M¸c viÕt: “C¸i cÊu thµnh b¶n chÊt cña sù vËn ®éng biÖn chøng chÝnh lµ sù cïng nhau tån t¹i cña hai mÆt ®èi lËp, sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp Êy vµ sù dung hîp cña hai mÆt Êy thµnh mét ph¹m trï míi”. NhÊn m¹nh h¬n n÷a t­ t­ëng Êy Lªnin kh¼ng ®Þnh” Sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. 1.2.3-Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp: Kh«ng ph¶i bÊt k× sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷ chóng.ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp chÝnh lµ lóc m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi, ®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh diÔn biÕn rÊt phøc t¹p víi nhiÒu h×nh thøc phong phó kh¸c nhau. Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp chØ lµ sù ho¸n vÞ ®æi chç mét c¸ch gi¶n ®¬n m¸y mãc.Th«ng th­êng m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph­¬ng thøc: +Ph­¬ng thøc thø 1: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp kia nh­ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph­¬ng diÖn chÊt cña sù vËt . VÝ dô: Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi phong kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vµ lùc l­îng s¶n xuÊt míi cao h¬n vÒ tr×nh ®é. +Ph­¬ng thøc thø 2: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn. VÝ dô: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ kÕ ho¹ch tËp trung, quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tãm l¹i: Tõ lý luËn vÒ m©u thuÉn cho ta thÊy trong thÕ giíi hiÖn thùc bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo còng chøa ®ùng trong b¶n th©n nã nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh cã khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau. Sù ®©ó tranh vµ chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u thuÉn.M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan phæ biÕn cña thÕ giíi. M©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh, sù vËt míi l¹i n¶y sinh c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi .C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n.Cø nh­ vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸ch quan th­êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi sù ph¸t triÓn. ****************************** Ch­¬ng II: Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ m©u thuÉn biÖn chøng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam 2.1-Kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT): Trong m« h×nh cò cña CNXH, sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa trªn mÖnh lÖnh, kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc vµ mét hÖ thèng bao cÊp tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng. C¬ chÕ kinh tÕ nµy, tuy cã ­u ®iÓm lµ tr¸nh ®­îc ph©n cùc x· héi, nh­ng l¹i béc lé nhiÒu nh­îc diÓm c¬ b¶n.Ch¼ng nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®­îc coi th­êng, mµ tÝnh tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng còng kh«ng ®­îc ph¸t huy mét c¸ch ®Çy ®ñ.Sù nghiÖp ®æi míi ®­îc tiÕn hµnh h¬n 10 n¨m qua ë n­íc ta g¾n liÒn víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­¬ng, nÒn kinh tÕ mµ chóng ta ®ang x©y dùng lµ nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Trø¬c hÕt ta t×m hiÓu mét sè kh¸i niÖm: Kh¸i niÖm kinh tÕ hµng ho¸, thÞ tr­êng, c¬ chÕ thÞ tr­êng. *Kinh tÕ hµng ho¸: lµ kiÓu tæ chøc kinh tÔ mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt lµ s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr­êng. *ThÞ tr­êng: trong nÒn s¶n xuÊt, mäi s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Òu ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ mét tËp hîp tÊt yÕu vµ h÷u c¬ cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. -ThÞ tr­êng g¾n liÒn víi ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong ®ã diÔn ra nh÷ng qu¸ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸. -S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ngµy cµng dåi dµo, phong phó, thÞ tr­êng ®­îc më réng, kh¸i niÖm thÞ tr­êng ®­îc hiÓu ®Çy ®ñ h¬n. §ã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm vËt m«i giíi. -Ngµy nay c¸c nhµ kinh tÕ häc thèng nhÊt víi nhau kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng nh­ sau: ThÞ tr­êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã ng­êi b¸n vµ ng­êi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng. *C¬ chÕ thÞ tr­êng: lµ c¬ chÕ tù chØnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ d­íi sù t¸c ®éng kh¸ch quan cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã,c¬ chÕ ®ã ®­îc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ . Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm: “NÒn kinh tÕ mµ trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nã do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng gäi lµ “nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng””. Trong héi th¶o “PhÊn ®Êu ®­a nghÞ quyÕt cña §¶ng vµo cuéc sèng ” cã hai ý kiÕn kh¸c nhau: Mét lµ, xem kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ph­¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ tr­êng h×nh thµnh do trao ®æi vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµm ng­êi ph©n phèi c¸c nguån lùc chñ yÕu, lÊy lîi Ých vËt chÊt , cung cÇu, thÞ tr­êng mua b¸n gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ mét ph­¬ng tæ chøc vËn hµnh kinh tÕ-x· héi. Tù nã kh«ng mang tÝnh kinh tÕ-x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu.Tèt hay xÊu lµ do ng­êi sö dông nã. Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ vËt “trung tÝnh”, lµ “c«ng nghÖ s¶n xuÊt” ai sö dông còng ®­îc. Hai lµ, xem kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i quan hÖ kinh tÕ-x· héi, nã in ®Ëm dÊu cña lùc l­îng x· héi lµm chñ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ ho¹t ®éng trong KTTT kh«ng ph¶i chØ lµ c¸i riªng lÎ ®ã cßn lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù ho¹t ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ hµnh ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ng­êi nµy tÇng líp hay giai cÊp nµy, cã h¹i cho tÇng líp hay giai cÊp kh¸c cho nªn KTTT cã mÆt tÝch cùc, cã mÆt tiªu cùc nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ nhÊn m¹nh chØ mét mÆt trong hai mÆt ®ã. HiÖn nay kh«ng cã mét n­íc nµo trªn thÕ giíi cã nÒn KTTT vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng “hoµn h¶o”, hoµn toµn do sù chi phèi cña “bµn tay v« h×nh” theo c¸ch nãi cña Adam Smith, nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc t­ s¶n cæ ®iÓn Anh ë thÕ kû XIII mµ tr¸i l¹i chóng ®Òu vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ nø¬c ë nh÷ng møc ®é ph¹m vi kh¸c nhau. Vµ ë n­íc ta KTTT mµ §¶ng vµ nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH, lµ “nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc”. *§Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: Cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n cao.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i h×nh mµ trong ®ã, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ng­êi víi con ng­¬× ®uîc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua-b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ.Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c qua hÖ hµng ho¸ -tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t nhiÒu lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng.Do n¶y sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong nh÷ng diÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, KTTT ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi, lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt tù th©n, ®Æc biÖt lµ tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng, sù c¹nh tranh l¹nh lïng, dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú… KTTT tr­íc hÕt lµ kinh tÕ hµng ho¸, víi ®Æc tr­ng phæ biÕn cña nã lµ ng­êi s¶n xuÊt lµm ra s¶n phÈm víi môc ®Ých ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi chø kh«ng ph¶i ®Ó tù tiªu dïng, hay s¶n phÈm d­ thõa ngÉu nhiªn nh­ tr­íc. KTTT lµ nÒn kinh tÕ cã sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u, vÒ thµnh phÇn kinh tÕ, vÒ h×nh thøc ph©n phèi. KTTT ®­îc sö dông nh­ mét c«ng cô, mét ph­¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. KTTT lµ nguån lùc tæng hîp to lín vÒ nhiÒu mÆt cã kh¶ n¨ng ®­a nÒn kinh tÕ v­ît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®­a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn trong c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn vèn, ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn h¹n hÑp. KTTT lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn t¸i sinh, do ®ã ®Ó n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña nhµ n­íc, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ph¶i th­êng xuyªn ®­îc bæ xung hoµn thiÖn. KTTT g¾n liÒn víi nhµ n­íc ph¸p quyÒn vµ nhµ n­íc sÏ qu¶n lý b»ng ph¸p luËt. 2.2-Kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. 2.2.1-Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. LÞch sö nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn nhiÒu m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. Mçi mét m« h×nh ®ã lµ s¶n phÈm cña tr×nh ®é nhËn thøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. Cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr·i qua hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c h¼n nhau vÒ chÊt. §ã lµ thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn, tù cung-tù cÊp; vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸ mµ giai ®o¹n cao cña nã ®­îc gäi lµ KTTT. Kinh tÕ tù nhiªn lµ kiÓu kinh tÕ–x· héi ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. §ã lµ ph­¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ ë tr×nh ®é ban ®Çu lµ sö dông nh÷ng tÆng vËt cña tù nhiªn vµ sau ®ã ®ù¬c thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông trong viÖc duy tr× sù sinh tån cña con ng­êi. Nã ®­îc bã hÑp trong mèi quan hÖ tuµn hoµn khÐp kÝn gi÷a con ng­¬× vµ tù nhiªn, mµ tiªu biÓu lµ gi÷a lao ®éng vµ ®Êt ®ai lµm nÒn t¶ng. Ho¹t ®éng kinh tÕ g¾n liÒn víi x· héi sinh tån, víi kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cung-tù cÊp. Nã ®· tån t¹i vµ thèng trÞ trong c¸c x· héi C«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn vµ tuy kh«ng cßn gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nh­ng vÉn cßn tån t¹i trong XHTB cho ®Õn ngµy nay. Kinh tÕ tù nhiªn, hiÖn vËt, sinh tån, tù cung-tù cÊp g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ XHCN tuy ®· cã t¸c dông trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn th¾ng vÎ vang cña d©n téc ta, song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt, nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng, cña c¸c chñ