Đề tài Ô nhiễm môi trường- Thách thức đối với việc phát triển kinh tế- xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh

TRƯỜNG ĐAïI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA ĐỊA LÝ LỚP K34A ZW*…*ß*…*XY ĐỀ TÀI Giáo viên hướng dẫn Tiến sĩ : Đàm Nguyễn Thùy Dương Sinh viên thực hiện Dương Quang Phú (34603068) Lý Thị Nương (34603063) Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 6 năm 2010 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Như chúng ta đã biết một bài nghiên cứu khoa học hay một đề tài được thành công không thể không kể đến sự giúp đỡ tận tình của người Gvhd, các cán bộ công nhân viên thuộc ban nghành môi trường cùng các bạn trong tập thể K34a. Chúng em xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến Gvhd: T.s Đàm Nguyễn Thùy Dương là người đã trực tiếp giảng dạy bộ Môn Đlkt-Xh hướng dẫn tận tình cho chúng em cách lựa chọn đề tài để chúng em có được hướng giải quyết tốt cho vấn đề đã được lựa chọn. Cảm ơn các Cán bộ công nhân viên đã cung cấp một số thông tin và một số số liệu cần thiết cho đề tài của chúng em, thân gửi lời cảm ơn đến các bạn trong tập thể K34A đã đóng góp một số ý kiến thiết thực cho chúng em trong thời gian vừa qua. Chúng em hi vọng sẽ nhận được sự giúp đỡ cũng như sự đóng góp ý kiến từ cô và toàn thể mọi người nhiều hơn nữa trong các đề tài lần sau. Kính chúc cô và các bạn lời chúc sức khỏe và thành công trong cuộc sống. Xin chân thành cảm oảm ơn !!! Lời cám ơn ! Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 2 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Phần nhận xét của giáo viên ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 3 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 4 Mục lục LỜI CẢM ƠN..........................................................................................................2 PHẦN NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN ................................................................3 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................6 DANH MỤC BẢNG ...............................................................................................7 DANH MỤC BIỂU ĐỒ ..........................................................................................7 DANH MỤC SƠ ĐỒ ...............................................................................................7 DANH MỤC KHUNG ...........................................................................................7 MỞ ĐẦU ..................................................................................................................8 U 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................8 2. Mục tiêu – Nhiệm vụ – Phạm vi nghiên cứu của đề tài .................................8 2.1. Mục tiêu.................................................................................................8 2.2. Nhiệm vụ ...............................................................................................9 2.3. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................9 2.3.1. Phạm vi về không gian ......................................................................9 2.3.2. Phạm vi về thời gian ..........................................................................9 2.3.3. Phạm vi về nội dung.........................................................................10 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...............................................................................10 4. Hệ quan điểm và Phương Pháp Nghiên Cứu .................................................11 4.1. Hệ quan điểm......................................................................................11 4.1.1. Quan điểm hệ thống.........................................................................11 4.1.2. Quan điểm lịch sử viễn cảnh ...........................................................11 4.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................11 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 5 4.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu:........................................................11 4.2.2. Phương pháp tổng hợp phân tích tài liệu: ......................................12 4.2.3. Phương pháp điều tra thực địa ........................................................12 4.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ ..........................................................12 5. Cấu trúc của đề tài...........................................................................................12 NỘI DUNG ............................................................................................................13 Chương 1 : HIỆN TRẠNG VÀ KẾT LUẬN VỀ TÌNH HÌNH Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ..................................................13 1. Hiện trạng ô nhiễm môi trường......................................................................13 1.1. Ô nhiễm không khí .............................................................................14 1.1.1. Khái niệm .........................................................................................14 1.1.2. Tiêu chuẩn đánh giá mức độ ô nhiễm không khí...........................14 1.1.3. Thực trạng ........................................................................................15 1.2. Ô nhiễm môi trường nước .................................................................17 1.3. Ô nhiễm chất thải rắn (CTR)............................................................21 2. Kết luận .............................................................................................................23 Chương 2: THÁCH THỨC CỦA “Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG” ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CNH – HĐH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ – XÃ HỘI TẠI TP. HỒ CHÍ MINH......................................................................................................24 Chương 3: KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI VẤN ĐỀ“Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG” TẠI TP. HỒ CHÍ MINH ........................................................28 1. Kiến nghị ...........................................................................................................28 2. Giải pháp ...........................................................................................................28 2.1. Giải pháp trước mắt...........................................................................28 2.2. Giải pháp bền vững, lâu dài ..............................................................29 PHỤ LỤC...............................................................................................................31 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................33 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 6 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 3R : dự án phân loại rác do Nhật Bản tài trợ AQI : chỉ số chất lượng không khí BVMT: bảo vệ môi trường BOD, COD: các giá trị đánh giá mức độ ô nhiễm nước Coliform: Mức độ ô nhiễm vi sinh CNH - HĐH : công nghiệp hóa - hiện đại hóa CN – TTCN : công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp CTR: chất thải rắn DO: giá trị oxi hòa tan trong nước GTCC: giao thông công cộng GDP : tổng sản phẩm quốc dân KT-XH: kinh tế – xã hội MBT : dự án xử lý rác thải theo phương pháp cơ sinh học ÔNKK: Ô nhiễm không khí TCCP: tiêu chuẩn cho phép TCVN: tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5966 – 1995 : tên của iêu chuẩn đánh giá mức độ ô nhiễm không khí TP. HCM: thành phố Hồ Chí Minh Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 7 DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Tiêu chuẩn đánh giá mức độ ô nhiễm không khí Bảng 2: Các chỉ số môi trường ở một số nút giao thông Bảng 3: Khối lượng chất thải rắn ở TP. HCM từ 1993 – 2003 Bảng 4: Lượng phát sinh chất thải công nghiệp nguy hại Bảng 5: Chất thải rắn y tế Bảng 6: Ước tính tổng lượng nước thải từ các khu công nghiệp thuộc các tỉnh của 4 vùng kinh tế trọng điểm năm 2009 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Chỉ số chất lượng không khí (AQI) từ 26/9/2007 đến 17/10/2007 Biểu đồ 2: Diễn biến BOD5 ở các trạm trên sông Sài Gòn - khu vực TP. HCM Biểu đồ 3: Diễn biến Coliform ở các trạm trên sông Sài Gòn - khu vực TP.HCM Biểu đồ 4: Mức độ ô nhiễm vi sinh - Coliform một vài kênh rạch ở TP.HCM Biểu đồ 5: Diễn biến BOD5 ở một số kênh rạch ở TP.HCM DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Nguyên tắc các mối quan hệ trong hệ thống quản lí môi trường KCN DANH MỤC KHUNG Khung 1: kết quả thanh tra 7 khu công nghiệp trên địa bàn tp. Hồ Chí Minh Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 8 MỞ ĐẦU 1. 2. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, môi trường của thành phố Hồ Chí Minh luôn là vấn đề được sự quan tâm của nhiều nhà môi trường học và toàn thể người dân đang sinh sống tại địa bàn thành phố cũng như nhân dân cả nước. Việc phát triển kinh tế - xã hội của thành phố đã thúc đẩy nền kinh tế chung của nước ta ngày càng thay da đổi thịt với tốc độ nhanh chóng. Thành phố Hồ Chí Minh là thành phố hoạt động kinh tế năng động nhất, là tỉnh thành đi đầu trong cả nước về tốc độ tăng trưởng kinh tế. Nếu như năm 2001 tốc độ tăng GDP của thành phố là 7,4 % thì đến năm 2005 tăng lên 12,2%. Phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng cao đã tạo ra mức đóng góp GDP lớn cho cả nước. TP. HCM chỉ chiếm 0,6% diện tích và 6,6 % dân số so với cả nước nhưng tỷ trọng GDP của thành phố chiếm gần 1/3 GDP của cả nước. Với vai trò đầu tàu trong đa giác chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, TP. HCM đã trở thành trung tâm kinh tế, văn hoá – du lịch, giáo dục – khoa học kỹ thuật – y tế lớn. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế trên cũng đã kéo theo nhiều hậu quả trầm trọng và thách thức lớn về vấn đề môi trường. Mục tiêu – Nhiệm vụ – Phạm vi nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu Bảo vệ môi trường là vấn đề mang tính toàn cầu. Không chỉ ở các nước phát triển, mà các nước đang phát triển thì tình trạng ô nhiễm môi trường đã và đang ở mức đáng báo động. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 9 Cùng với quá trình CNH - HĐH đất nước, Việt Nam nói chung thành phố Hồ Chí Minh nói riêng cũng đang trải qua thời kỳ chịu ảnh hưởng của tình trạng ô nhiễm môi trường. Đề tài của chúng tôi nhằm nghiên cứu và xác định tầm ảnh hưởng về vấn đề môi trường để qua đó góp phần đưa ra một số giải pháp, hướng tác động cho việc phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hồ Chí Minh. 2.2. Nhiệm vụ Đề tài xin được làm rõ một số nội dung sau: − Tìm hiểu một vài nguyên nhân gây nên hiện tượng ô nhiễm môi trường của thành phố. − Tình hình ô nhiễm môi trường và tác động của nó đối với phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. − Đưa ra một số phương hướng và giải pháp để giải quyết. 2.3. Phạm vi nghiên cứu 2.3.1. Phạm vi về không gian Địa bàn nghiên cứu của đề tài bao gồm các quận, khu vực diễn ra quá trình đô thị hóa, các huyện nằm trong ranh giới hành chính của thành phố Hồ Chí Minh. 2.3.2. Phạm vi về thời gian Đề tài chúng tôi nghiên cứu vấn đề Ô nhiễm môi trường và thách thức của nó đến việc phát triển kinh tế - xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh” trong đó các số liệu, dữ kiện được tìm hiểu nằm trong khoảng thời gian giới hạn từ thập kỷ 90 cho đến nay. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 10 2.3.3. Phạm vi về nội dung − Sơ lược ảnh hưởng quá trình ô nhiễm môi trường đến một vài vấn đề xã hội (đời sống dân cư, sức khỏe, giáo dục,…). − Nhận định ảnh hưởng và tác động của quá trình ô nhiễm môi trường đến việc phát triển kinh tế ở thành phố Hồ Chí Minh. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Có bao giờ bạn tự hỏi môi trường mình đang sống ô nhiễm hay không hề ô nhiễm hay không? Đôi lúc bạn cảm thấy bức xúc bởi những hậu quả từ Ô nhiễm môi trường nhưng bạn biết những tác nhân nào dẫn đến điều đó và nó tác động đến việc phát triển kinh tế - xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh như thế nào? Bạn đã nghĩ đến phải hành động như thế nào để làm cho môi trường của mình trong lành, không còn ô nhiễm hay chưa? Có rất nhiều câu hỏi được đặt ra nhưng bài toán về vấn đề “ô nhiễm môi trường” vẫn còn là một cái gì đó “ẩn ý” chưa tìm ra đáp số sát thực. Vấn đề ô nhiễm môi trường và tác động của nó đến việc phát triển kinh tế - xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh thực ra là vấn đề không phải là mới. Đã và đang có rất nhiều dự án, chương trình nghiên cứu và hành động lớn như: Chương trình 3R do Nhật Bản tài trợ, dự án “Xanh Sony” do Sony tài trợ hay dự án xử lý rác thải theo phương pháp cơ sinh học (MBT)… Tuy nhiên, việc xử lý vấn đề “ô nhiễm môi trường” chưa thực sự triệt để. Trong phạm vi của đề tài, nhóm nghiên cứu sẽ tìm hiểu sâu hơn tác động của “ô nhiễm môi trường” vào đối tượng chính là việc phát triển kinh tế - xã hội ở thành phố. Từ đó phải có trách nhiệm với vấn đề “ô nhiễm môi trường” bằng cách hành động thực tiễn tham gia vào việc giải quyết“ô nhiễm môi trường”. Việc mỗi cá nhân giải quyết tốt “ô nhiễm môi trường” sẽ góp phần tạo ra một môi trường lành mạnh, sạch đẹp, thoải mái. Hiệu quả học tập và làm việc chắc chắn sẽ tốt hơn rất nhiều. Đó là một phạm vi nhỏ, nếu bạn có ý thức với môi trường của mình thì chính bạn đã và đang nâng cao ý thức môi trường xã hội và với việc phát triển kinh tế - xã hội ở thành phố rồi đó. Đây cũng là điều mà nhóm nghiên cứu đề tài hướng đến. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 11 4. Hệ quan điểm và Phương Pháp Nghiên Cứu 4.1. Hệ quan điểm 4.1.1. Quan điểm hệ thống Coi Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế - văn hoá - chính trị, là đầu tàu của nền công nghiệp Việt Nam. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của TP. HCM ổn định, nhanh vào loại cao nhất nước. Thành phố cũng là một trong những địa phương đang ở trong tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nhất cả nước. Vấn đề ô nhiễm môi trường đã gây ảnh hưởng rất lớn đến tình hình phát triển kinh tế và chất lượng cuộc sống dân cư thành phố. 4.1.2. Quan điểm lịch sử viễn cảnh Song song với sự phát triển của các trung tâm công nghiệp, các khu chế xuất, các nhà máy xí nghiệp… và các phương tiện giao thông vận tải, thì hiện nay TP. Hồ Chí Minh đang phải gánh chịu những hậu quả nặng nề từ những mặt trái của sự phát triển này như: thất nghiệp, thiếu việc làm, tệ nạn xã hội, đặc biệt ô nhiễm môi trường được mệnh danh là “sát thủ không cần dao” Khi xã hội càng phát triển, các hoạt động mua bán gia tăng thì “Ô nhiễm môi trường” càng là vấn đề nổi cộm, luôn làm nhức nhối và đau đầu các giới chuyên môn và cả những người dân đang phải sống chung với nguồn ô nhiễm ấy. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để đề tài được thực hiện tốt, chúng tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: 4.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu: Một số bài báo đăng tải những vấn đề môi trường liên quan, những đề tài nghiên cứu của một vài tác giả. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 12 4.2.2. Phương pháp tổng hợp phân tích tài liệu: Thông qua các biểu đồ phân tích mức độ ô nhiễm và tác động của nó qua từng năm. 4.2.3. Phương pháp điều tra thực địa Sử dụng phương pháp nhằm kiểm định độ chính xác, độ tin cậy của nguồn tư liệu, đồng thời có cái nhìn thực tế, tổng quát hơn. 4.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ Dùng một số biểu đồ của các điểm, bản đồ địa hình, kinh tế và một số biểu đồ khu vực của Tp. Hồ Chí Minh để xác định mức độ chịu tác động trực tiếp của ô nhiễm môi trường. 5. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung đề tài được chia làm 3 chương, trong đó: Chương 1: HIỆN TRẠNG VÀ KẾT LUẬN VỀ TÌNH HÌNH “Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG” TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chương 2: THÁCH THỨC CỦA “Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG” ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CNH – HĐH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ – XÃ HỘI TẠI TP. HỒ CHÍ MINH Chương 3: KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI VẤN ĐỀ“Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG” TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Mặc dù đã cố gắng nhưng do những hạn chế về kiến thức, thời gian và nguồn tài liệu có hạn nên đề tài không thể tránh khỏi một số sai sót, hạn chế nhất định. Chúng em rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô giáo và các bạn đến những vấn đề đặt ra trong đề tài. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ô nhiễm môi trường – thách thức đối với việc phát triển KT-XH ở Tp HCM Dương Quang Phú – Lý Thị Nương Trang 13 NỘI DUNG Chương 1 : HIỆN TRẠNG VÀ KẾT LUẬN VỀ TÌNH HÌNH Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 1. Hiện trạng ô nhiễm môi trường Môi trường TP trong thời gian qua đã bị biến đổi nhiều do hậu quả của quá trình phát triển thiếu quy hoạch. Sự gia tăng dân số và quá trình đô thị hóa đã gây áp lực lên môi trường, gia tăng mức độ khai thác các nguồn tài nguyên và làm tăng mức độ ô nhiễm của nguồn nước, không khí, đất và tiếng ồn. Việc bố trí bất hợp lý các xí nghiệp, nhà máy, cơ sở sản xuất CN - TTCN xen lẫn với khu dân cư đã dẫn đến tình trạng ô nhiễm trầm trọng về nước, đất, không khí và tiếng ồn, gây ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe của quần chúng. Chất lượng môi trường lại còn tệ hại thêm do chất lượng máy móc quá cũ kỹ và lỗi thời, vừa hao tốn năng lượng và nguyên nhiên liệu, vừa thải ra một lượng lớn các phế thải vào môi trường. Các phương tiện giao thông tập trung và cũ kỹ cũng góp phần đáng kể vào lượng chất thải trong TP. Hơn thế nữa, tình trạng tồn tại các khu nhà ổ chuột - hệ quả của quá trình đô thị hóa cộng thêm ý thức về bảo vệ môi trường còn thấp kém trong tầng lớp dân chúng đã góp phần không nhỏ trong việc làm giảm chất lượng môi trường. Với đặc điểm là một đô thị lớn nhất của cả nước có tốc độ đô thị hóa khá cao. Ngoài ra theo xu hướng chung, các khu CN mới có khuynh hướng phân bố gần trung tâm TP, nơi có cơ sở hạ tầng và hệ thống giao thông khá phát triển. Tùy theo loại CN, các chất thải lỏng, khí và rắn chắc chắn sẽ có ảnh hưởng đến chất lượng môi trường TP. Việc phát triển các khu CN như vậy sẽ tạo ra nhu cầu về lao động vượt quá khả năng đáp ứng của địa phương, dẫn đến tình trạng di dân từ nông thôn về các khu vực này, bất kể đến khả năng không thể cung cấp Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -