Đề tài Nợ nước ngoài ở Việt Nam- thực trạng và giải pháp

Lêi më ®Çu Toàn cầu hoá hiện đang là xu thế tất yếu, khách quan, tác động mạnh mẽ tới tất cả các quốc gia, dân tộc, đến đời sống xã hội của cả cộng đồng nhân loại, cũng như cuộc sống của mỗi người. Toàn cầu hoá không chỉ tạo ra những cơ hội, mà cả những thách thức to lớn đối với thế giới nói chung và cả Việt Nam nói riêng. Một trong những vấn đề cần quan tâm hiện nay để có thể phát triển bền vững là vấn đề nợ nước ngoài và việc sử dụng nguồn vốn vay này. Vay nợ đã khó nhưng việc sử dụng vốn vay ấy như thế nào cho hợp lý lại còn khó khăn hơn. Nguồn vốn vay chính là “con dao hai lưỡi”. Nếu chúng ta không biết sử dụng vốn hiệu quả thì rất có thể nó sẽ trở thành gánh nợ đối với nền kinh tế sau này. Vì thế việc xây dựng chiến lược quản lý nợ nước ngoài để định hướng cho việc vay và trả nợ, việc sử dụng vốn vay và tăng cường công tác quản lý, nâng cao hiệu quả vốn vay là yêu cầu cần thiết với các nước đi vay trong đó có Việt Nam. Thực tế, trong những năm qua việc huy động vốn vay nước ngoài đã có những chuyển biến mạnh mẽ và góp phần tích cực thúc đẩy tăng trưởng và ổn định nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, một nước đang trong quá trình đổi mới, bước đầu hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới, chúng ta còn thiếu rất nhiều kinh nghiệm trong quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế. Việc giải ngân và sử dụng tốt vốn vay cũng còn nhiều hạn chế. Em đã mạnh dạn nghiên cứu vấn đề “Nợ nước ngoài ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp”. PhÇn néi dung A. Lý luËn vÒ nî n­íc ngoµi 1. §Þnh nghÜa Vèn lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc. C¸c níc muèn ph¸t triÓn nhanh ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c nguån vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn, bao gåm vèn trong n­íc vµ vèn ngoµi n­íc. Vèn trong n­íc ®­îc huy ®éng tõ néi lùc cña nÒn kinh tÕ. NÕu vèn trong n­íc kh«ng ®ñ ph¶i huy ®éng vèn ngoµi n­íc (Vèn n­íc ngoµi). Vay nî n­íc ngoµi lµ sù huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi (cña c¸c n­íc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c t­ nh©n, ng©n hµng vµ trªn thÞ trêng quèc tÕ) ®Ó sö dông cho chi tiªu trong n­íc vµ ph¶i hoµn tr¶ l¹i trong thêi gian nhÊt ®Þnh c¶ vèn vµ l·i. Sè nî ®ã ®­îc gäi lµ nî n­íc ngoµi. C¸c c¬ quan vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ nî n­íc ngoµi nh­ng ®Ó phôc vô cho c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau nªn néi dung vµ ý nghÜa còng kh¸c nhau. §Þnh nghÜa nî n­íc ngoµi bao qu¸t ®­îc Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng t¸i thiÕt quèc tÕ (BIS), Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) phèi hîp ®a ra víi néi dung: “Tæng vay nî n­íc ngoµi lµ khèi l­îng vµ nghÜa vô nî vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã ®· ®îc gi¶i ng©n vµ cha hoµn tr¶, ®îc ghi nhËn b»ng c¸c hîp ®ång gi÷a ngêi c­ tró cña mét quèc gia víi ng­êi kh«ng c­ tró vÒ viÖc hoµn tr¶ c¸c kho¶n gèc cïng víi l·i hoÆc kh«ng l·i, hoÆc vÒ viÖc hoµn tr¶ víi c¸c kho¶n l·i cïng víi gèc hoÆc kh«ng cïng gèc.” 2. C¸c lo¹i h×nh vay nî n­íc ngoµi §èi víi mçi quèc gia, con ®­êng dÉn ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ®Çy rÉy nh÷ng khã kh¨n c¶n trë. Mét trong nh÷ng c¶n trë ®ã lµ sù thiÕu hôt gi÷a tiÕt kiÖm vµ nhu cÇu ®Çu t­. Do ®ã, trong thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c quèc gia ®Òu ph¶i dùa vµo nguån vèn bªn ngoµi ®Ó hç trî ®Çu t­ trong n­íc. Nguån lùc n­íc ngoµi hç trî ®Çu t­ cho mét quèc gia chñ yÕu d­íi hai h×nh thøc lµ vay nî vµ ®Çu t trùc tiÕp. Nî n­íc ngoµi t¹o rñi ro cao cho n­íc ®i vay nh­ng l¹i høa hÑn lîi tøc cao h¬n. Trong suèt nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu 80, vay nî n­íc ngoµi lµ h×nh thøc chñ yÕu cña luång vèn vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Khi khñng ho¶ng nî x¶y ra nhiÒu n­íc ®· c©n nh¾c l¹i c¸c ­u ®iÓm cña ®Çu t­ trùc tiÕp níc ngoµi. Lý do lµ v× ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cã nhiÒu t¸c ®éng phô tÝch cùc mµ nguån vèn vay nî kh«ng cã nh÷ng c«ng nghÖ míi, kü n¨ng qu¶n lý… VÒ h×nh thøc vay nî, cã thÓ ph©n chia vay nî n­íc ngoµi theo c¸c h×nh thøc sau: Vay nî ng¾n h¹n vµ vay nî dµi h¹n; Vay cã b¶o l·nh vµ vay kh«ng cã b¶o l·nh; Vay nî chÝnh thøc (song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng) vµ vay nî khu vùc t­; Vay gi¸n tiÕp qua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i vay kh¸c trªn thÞ tr­êng vèn quèc tÕ; TÝn dông xuÊt nhËp khÈu, nî do mua hµng tr¶ chËm; Vay nî cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. 3. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn vay nî n­íc ngoµi VÊn ®Ò vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau bªn trong cña mçi nÒn kinh tÕ vµ bèi c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ toµn thÕ giíi. Mét sè yÕu tè chñ yÕu t¸c ®éng nh: yÕu tè kinh tÕ, yÕu tè chÝnh trÞ, yÕu tè liªn quan ®Õn c¸c bªn vay… 3.1. YÕu tè kinh tÕ Vèn còng lµ mét lo¹i hµng ho¸. Do ®ã, dßng vèn vay níc ngoµi tõ quèc gia nµy vµo quèc gia kh¸c còng tu©n theo quy luËt thÞ trêng theo nguyªn t¾c cung - cÇu. Víi c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã nguån vèn dù tr÷ lín ®· t¹o thµnh bªn cung vèn, cã nhu cÇu sö dông ®ång vèn nhµn rçi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nªn ®· ®a vèn ®Õn c¸c níc cã nhu cÇu vèn díi h×nh thøc cho vay trùc tiÕp hoÆc cho vay th«ng qua thÞ tr­êng vèn quèc tÕ. C¸c níc nghÌo, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn díi søc Ðp ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi mét c¸ch bøc b¸ch do ®ã nhu cÇu vèn cho ph¸t triÓn lµ rÊt lín. Nhng thùc tÕ, c¸c n­íc nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng tù cung cÊp vèn nªn ph¶i ®i vay ®· t¹o ra cÇu vèn rÊt to lín. Tuy nhiªn, cung vµ cÇu vèn h×nh thµnh còng kh«ng hoµn toµn ®¬n thuÇn tõ níc giµu vµo n­íc nghÌo, tõ n­íc ph¸t triÓn vµo n­íc ®ang ph¸t triÓn, mµ nã cã thÓ ®an xen, c¶ n­íc giµu vµ n­íc nghÌo ®Òu cã thÓ cã nhu cÇu vay vèn hoÆc cung cÊp vèn. §iÒu nµy phô thuéc vµo lîi thÕ so s¸nh cña mçi n­íc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt: l·i suÊt ë trong n­íc vµ ë ngoµi n­íc, kh¶ n¨ng biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i, chÝnh s¸ch tµi kho¸, nî n­íc ngoµi vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n… 3.2. YÕu tè chÝnh trÞ §©y lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng ®Ó cho luång vèn vay n¬íc ngoµi cã thÓ ch¶y vµo mçi níc nhiÒu hay Ýt. M«i trêng chÝnh trÞ lµnh m¹nh vµ m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, hÖ thèng luËt ph¸p râ rµng sÏ lµm gi¶m c¸c rñi ro cho c¸c luång vèn bªn ngoµi ch¶y vµo. §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè mµ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, nh÷ng ng­êi ®i vay vµ c¶ ng­êi cho vay quan t©m v× nã kh«ng lµm t¨ng nh÷ng chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt. ChÝnh s¸ch kinh tÕ më, th«ng tho¸ng vµ æn ®Þnh sÏ t¹o c¬ héi cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ c¸c nhµ cung cÊp vèn níc ngoµi, t¹o cho hä c¬ héi tiÕp cËn víi thÞ tr­êng quy m« lín, æn ®Þnh gióp hä cã thªm c¬ héi t¨ng thªm nguån thu vµ kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n, t¹o ra kh¶ n¨ng thu håi vµ hoµn vèn ch¾c ch¾n h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ cung cÊp vèn. 3.3. YÕu tè liªn quan ®Õn c¸c bªn ®i vay ViÖc sö dông vèn vay cña n­íc ®i vay cã hiÖu qu¶ hay kh«ng t¸c ®éng rÊt quan träng tíi vÊn ®Ò vay nî. NÕu viÖc sö dông vèn vay cã hiÖu qu¶ sÏ t¹o ra nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh, kh¶ n¨ng thu håi vµ hoµn vèn ®­îc ®¶m b¶o, ®a ®Õn sù ®ång thuËn vµ tin t­ëng gi÷a ng­êi ®i vay vµ ng­êi cho vay, t¹o ra sù chuyÓn dßng vèn vay vµo trong n­íc ngµy cµng m¹nh. QuyÕt ®Þnh ®Õn viÖc sö dông vèn vay cã hiÖu qu¶ phô thuéc vµo m«i tr­êng ®Çu t­ cña n­íc ®i vay, chÝnh s¸ch hç trî ®Çu t­ vµ sö dông vèn trong ®Çu t­, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, chÝnh s¸ch x· héi cña ChÝnh phñ… Mèi t­¬ng quan gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc vay nî n­íc ngoµi. NÕu tÝch luü néi t¹i thÊp mµ tiªu dïng cao, trong khi nhu cÇu vèn lín th× ph¶i t¨ng vay tõ nguån vèn bªn ngoµi, dÉn ®Õn nî n­íc ngoµi t¨ng nhanh. NÕu ®Çu t­ t­ nh©n cao h¬n so víi tiÕt kiÖm t­ nh©n th× nî n­íc ngoµi cña mét n­íc sÏ t¨ng nhanh. Bªn c¹nh viÖc t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t­, cã thÓ ®iÒu chØnh b»ng c¸ch tÝch cùc vËn ®éng t¨ng tiÕt kiÖm t­ nh©n trong n­íc sao cho kh«ng chØ bï ®¾p cho chi tiªu ®Çu t­ khu vùc nµy mµ cßn ®ñ ®Ó bï ®¾p cho møc béi chi Ng©n s¸ch nhµ n­íc. Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn cña mét nÒn kinh tÕ níc ®i vay lµ yÕu tè v« cïng quan träng ¶nh h­ëng ®Õn vay nî n­íc ngoµi, yÕu tè nµy g¾n kÕt chÆt chÏ víi yÕu tè sö dông vèn cã hiÖu qu¶ cña n­íc ®i vay. Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay n­íc ngoµi phô thuéc vµo: n¨ng lùc qu¶n lý cña ChÝnh phñ cña n­íc ®i vay, ®Æc ®iÓm chi tiªu c«ng, kh¶ n¨ng tr¶ nî cña n­íc ®i vay. 3.4. C¸c yÕu tè kh¸c Ngoài c¸c yÕu tè trªn, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn vay nî n­íc ngoµi cßn bao gåm: c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn thÞ tr­êng vay, m«i tr­êng, nh©n ®¹o vµ x· héi… Thùc tÕ, mét sè nhµ tµi trî vµ chñ nî thêng cã chÝnh s¸ch cung cÊp nguån vèn vay, ®Æc biÖt nguån vèn vay ODA g¾n víi c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ x· héi, m«i trêng nhÊt lµ c¸c tæ chøc Liªn hîp quèc, mét sè nhµ tµi trî song ph­¬ng B¾c ¢u nh­ Thuþ §iÓn, PhÇn Lan, Hµ Lan, §an M¹ch… B. Nguyªn nh©n ViÖt Nam nî níc ngoµi 1. T×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam vµ mét sè khã kh¨n Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ViÖt Nam ®i lªn x©y dùng ®Êt n­íc tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp. Hai cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü ®· ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ n­íc ta. Víi ®Æc ®iÓm lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu l¹i chÞu c¶nh chiÕn tranh tµn ph¸, cã thÓ nãi chóng ta ®· x©y dùng ®Êt níc tõ con sè kh«ng. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp lµ chñ ®¹o nhng n«ng nghiÖp l¹i quÌ quÆt, l¹c hËu, kh«ng ®¶m b¶o ®ñ l­¬ng thùc trong n­íc chø thÓ nãi lµ ®Ó xuÊt khÈu. Nh÷ng n¨m ®Çu sau gi¶i phãng, n­íc ta ®· cã sù gióp ®ì cña Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. Vèn trong giai ®o¹n nµy chñ yÕu lµ nh»m môc ®Ých kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt ban ®Çu. 2. Nhu cÇu vèn ®Çu t toµn x· héi Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ lµ môc tiªu hµng ®Çu cña viÖc huy ®éng vèn n­íc ngoµi nãi chung vµ vèn vay n­íc ngoµi nãi riªng, ®ång thêi còng lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng híng vµ quy m« vay nî n­íc ngoµi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. Sau nh­ng n¨m 90, khi Liªn X« vµ §«ng ¢u tan r·, nhµ ®Çu t­ cña chóng ta còng më réng h¬n víi quy m« vèn lín h¬n. §ång thêi, níc ta ®· bíc vµo thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Do ®ã, nhu cÇu vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn ngµy cµng lín. Nhng víi nguån vèn trong n­íc cã h¹n, chóng ta ph¶i huy ®éng l­îng vèn kh«ng nhá tõ n­íc ngoµi. Vay nî n­íc ngoµi ®· huy ®éng ®­îc khèi l­îng vèn lín ®¸p øng mét phÇn quan träng nhu cÇu vèn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Çu t­ ph¸t triÓn, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµ nhÊt lµ tËp trông vèn vµo mét sè lÜnh vùc then chèt nh»m t¹o ®µ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. C. Thùc tr¹ng nî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam 1. T×nh h×nh nî n­íc ngoµi C¨n cø vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, nî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam cã thÓ chia lµm 2 thêi kú lín lµ thêi kú tr­íc n¨m 1990 vµ thêi kú tõ 1990 ®Õn nay. 1.1. Thêi kú tr­íc n¨m 1990 Nguån vèn vay n­íc ngoµi trong thêi kú nµy chñ yÕu dùa vµo c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa vµ Liªn X« cò. §Æc trng c¬ b¶n cña vay nî n­íc ngoµi trong thêi gian nµy: Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé viÖc vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi. TÊt c¶ c¸c kho¶n vay nî n­íc ngoµi (trõ vay nî cña c¸c doanh nghÞªp FDI) ®Òu lµ vay nî ChÝnh phñ vµ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c hiÖp ­íc h÷u nghÞ vµ hiÖp ®Þnh ®­îc ký kÕt gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc. C¸c kho¶n vay nî n­íc ngoµi cña c¸c n­íc XHCN vµ Liªn X« cò trong thêi gian nµy ®Òu lµ vay ­u ®·i víi l·i suÊt thÊp hoÆc kh«ng cã l·i suÊt, kú h¹n tr¶ nî tõ 20 ®Õn 30 n¨m. Ngoµi ra c¸c kho¶n vay cßn ®­îc c¸c n­íc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i víi sè vèn kh¸ lín. ViÖc qu¶n lý vµ sö dông vèn vay trong thêi gian nµy ®îc thùc hiÖn theo c¸c quy chÕ vÒ cÊp ph¸t chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ níc cho c¸c ®èi t­îng sö dông theo c¸c môc ®Ých ®· ®­îc chØ ®Þnh; v× vËy kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó tÝnh to¸n ®Çy ®ñ vÒ ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng hoµn tr¶. §Õn cuèi n¨m 1990, tæng sè nî níc ngoµi cña ViÖt Nam kho¶ng 2.704 tû USD vµ 10.43 tû RCN. PhÇn lín lµ c¸c kho¶n nî Liªn X« cò, c¸c níc §«ng ¢u, Trung Quèc vµ mét sè tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ. ®a sè c¸c kho¶n nî ph¸t sinh nµy lµ phôc vô cho tiªu dïng trong nh÷ng giai ®o¹n tríc ®ã khi nÒn kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn ®· kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o ra ®îc c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó phôc vô cho viÖc tr¶ nî. Sù kÐm hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c sö dông vµ qu¶n lý nguån vèn vay cïng nh÷ng t¸c ®éng cña nh÷ng thay ®æi lín vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i qua c¸c thêi kú ®· lµm cho viÖc hoµn tr¶ c¸c kho¶n vay nµy kh«ng ®îc thùc hiÖn ®óng lé tr×nh cña c¸c kho¶n vay, tõ ®ã lµm gia t¨ng sè nî qu¸ h¹n, nhÊt lµ kho¶n vay b»ng c¸c kho¶n ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi. Trong tæng sè 2.704 tû USD nî níc ngoµi b»ng ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi th× cã tíi 2.238 tû USD lµ nî qu¸ h¹n. Do kh«ng thanh to¸n ®­îc nh÷ng kho¶n nî nµy vµ do sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u, ViÖt Nam gÇn nh­ bÞ c« lËp víi thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ. Ngoµi ra, trong suèt thËp niªn 90, ViÖt Nam còng ®· chñ ®éng tham gia ®µm ph¸n, gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n cña c¸c n­íc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò. 1.2. Thêi kú tõ 1990 ®Õn nay Sau khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u sôp ®æ, do nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ vµ sù chuyÓn ®æi chÕ ®é chÝnh trÞ vµ kinh tÕ - x· héi, c¸c níc nµy ®· ngõng tµi trî vèn vay cho níc ta, ®ång thêi yªu cÇu thanh to¸n c¸c kho¶n nî tõ tr­íc. Víi mong muèn héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, kÓ tõ n¨m 1993, ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia vµo c¸c vßng ®µm ph¸n gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n. §Õn th¸ng 10 n¨m 1993, céng ®ång tµi trî quèc tÕ ®· chÝnh thøc nèi l¹i quan hÖ hç trî ph¸t triÓn cho ViÖt Nam. Tõ ®ã ®Õn nay c¸c ho¹t ®éng hç trî tµi trî vèn vay cho níc ta ®· ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ quy m«, ph¹m vi c¸c níc tµi trî vµ chÊt l­îng tµi trî còng ngµy cµng ®­îc n©ng cao 1.2.1. VÒ quy m« nî Quy m« nî thêng ®îc tÝnh trªn hai chØ tiªu. thø nhÊt lµ tæng nî níc ngoµi. thø hai, lµ tæng thanh to¸n nî. Chóng ta cã thÓ xem xÐt thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam qua b¶ng sè liÖu sau: B¶ng 1. BiÕn ®éng nî níc ngoµi ViÖt Nam giai ®o¹n 1990 – 2000 ChØ tiªu N¨m 1990 N¨m 2000 2000/1990 (lÇn) GDP 6.472 31.344 + 4.84 Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu 1.815 14.448 +7.96 Tæng nî 23.270 12.787 - 1.82 Trong ®ã nî dµi h¹n 21.378 11.546 -1.85 Nî ®îc b¶o l·nh vµ c«ng khai 21.378 11.546 -1.85 Nî cña IBRD vµ IDA 59 1.113 18.86 Nî t nh©n kh«ng ®îc b¶o l·nh 0 0 0 TÝn dông IMF 112 316 2.82 Nguån: 2002 Word Development Indicators IBRD: Ng©n hµng t¸i thiÕt vµ cho vay theo l·i suÊt thÞ tr­êng IDA: Tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ cho vay theo l·i suÊt thÞ tr­êng Chóng ta thÊy r»ng trong thËp kû võa qua, khi ViÖt Nam ®¹t thµnh tÝch cao trong t¨ng trëng kinh tÕ, GDP t¨ng lªn gÊp 5 lÇn vµ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng gÇn gÊp 8 lÇn th× chóng ta còng ®ång thêi c¶i thiÖn ®îc t×nh tr¹ng vay nî níc ngoµi. Tæng nî ®· gi¶m 2 lÇn. Trong ®ã, nî dµi h¹n chñ yÕu lµ nî ®­îc b¶o l·nh vµ c«ng khai, lo¹i nî nµy còng gi¶m cßn mét nöa sau mét thËp kû. Ngoµi ra, ViÖt Nam t¨ng vay nî tÝn dông cña Quü TiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) tíi gÇn 3 lÇn. §Ó h×nh dung râ h¬n quy m« nî cña ViÖt Nam, chóng ta quan s¸t biÓu ®å sau. H×nh 2: Quy m« vµ c¬ cÊu nî níc ngoµi cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2002 – 2007 Nguån: wto.nciec.gov.vn/Pictures/h%C3%ACnh%201.jpg Nh×n trªn biÓu ®å ta thÊy, ViÖt Nam vay nî níc ngoµi tõ nhiÒu nguån trong ®ã cã c¸c nguån chÝnh lµ vay ®a ph­¬ng, song ph­¬ng, vay tr¸i phiÕu vµ vay qua c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Nî n­íc ngoµi cã xu h­íng t¨ng nhanh trong kho¶ng thêi gian tõ 2002 ®Õn 2007. Theo sè liÖu cña Ng©n hµng thÕ giíi (WB), tÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 2007 ViÖt Nam ®ang nî níc ngoµi kho¶ng 20 tû USD. Së dÜ nî n­íc ngoµi t¨ng nhanh v× trong thêi gian qua chóng ta ®ang tËp trung ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®a nÒn kinh tÕ b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cao. Nhu cÇu vèn phôc vô cho viÖc mua c¸c trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i phôc vô s¶n xuÊt. Nî cña Nhµ n­íc ViÖt Nam chñ yÕu lµ nî song ph­¬ng, nh­ng trong nh÷ng n¨m qua xu thÕ cho vay song ph­¬ng ®· gi¶m m¹nh, cßn cho vay ®a ph­¬ng l¹i cã xu h­íng t¨ng nhanh. §©y lµ sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch cho vay hiÖn nay trªn thÕ giíi. §ã lµ c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi ¶nh h­ëng ®ã. PhÇn lín nî ®a ph­¬ng lµ nî ­u ®·i. Sau 6 n¨m, ViÖt Nam ®· t¨ng vay nguån nî nµy ®Õn gÇn 7 lÇn. Nî song ph­¬ng ­u ®·i gi¶m dÇn cïng víi sù t¨ng lªn cña nî t­ nh©n vµ c¸c nguån cho vay th­¬ng m¹i kh¸c. §Ó so s¸nh thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam so víi mét sè n­íc chóng ta h·y xem xÐt b¶ng sè liÖu sau: B¶ng 3: Thùc tr¹ng nî mét sè níc n¨m 2004 XÕp h¹ng vÒ nî Tæng nî/GDP (%) Nî t nh©n kh«ng b¶o l·nh/Tæng nî (%) Nî ng¾n h¹n/Tæng nî (%) Tr¶ nî/XuÊt khÈu (%) Tr¶ nî/GDP (%) Trung b×nh cña c¸c níc thu nhËp thÊp vµ trung b×nh 38,0 22,3 15,2 18,1 6,3 ViÖt Nam L 40,8 0 7,2 7,5 4,2 Argentina S 51,3 18 19,4 71,3 9,9 Indonesia S 92,5 27,6 16,0 25,3 13,2 Hµn Quèc L 29,4 30,7 30,1 10,9 5,1 Th¸i Lan M 65,2 40,6 18,7 16,3 11,6 Liªn Bang Nga M 13,6 9,7 10,1 4,9 Trung Quèc L 13,9 18,6 11,5 7,4 2,0 Nguån: TÝnh theo sè liÖu cña Word Bank Atlas, 2003 Ký hiÖu: S lµ nh÷ng níc m¾c nî trÇm träng M lµ nh÷ng n­íc m¾c nî kh¸ nghiªm träng L lµ m¾c nî Ýt, kh«ng trÇm träng Nh vËy, so víi mét sè níc th× thùc tr¹ng nî cña ViÖt Nam lµ cha ®¸ng lo ng¹i. H¬n n÷a, 100% nî cña chóng ta lµ nî b¶o l·nh vµ c«ng khai tøc lµ n»m trong kiÓm so¸t cña Nhµ níc vµ tæng nî cha v­ît qu¸ møc cho phÐp (<50% GDP). 2. TÝnh bÒn v÷ng nî níc ngoµi cña ViÖt Nam §Ó xem xÐt tÝnh bÒn v÷ng cña nî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam cã thÓ quan s¸t mét sè t×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian qua. 2.1. Tèc ®é t¨ng trëng GDP trong thêi gian qua Trong thêi gian qua (2001 – 2005) nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP liªn tôc víi tû lÖ t¨ng tr­ëng GDP cho n¨m 2005 lµ 8.4% sau khi ®iÒu chØnh l¹m ph¸t. Tæng GDP cña ViÖt Nam n¨m 2005 lµ 53 tû USD (xÊp xØ 850000 tû ®ång). L¹m ph¸t ®· ®­îc kiÒm chÕ vµ duy tr× d­íi møc hai con sè trong thêi kú nµy. Thùc tÕ tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP cña ViÖt Nam trong thêi gian qua cao h¬n møc b×nh qu©n cña thÕ giíi, còng cho thÊy mét t×nh h×nh kh¶ quan ®èi víi nÒn kinh tÕ, còng nh­ víi vÊn ®Ò nî n­íc ngoµi. Theo sè liÖu míi nhÊt, trong n¨m 2009 ChÝnh phñ sÏ danh ra 930 triÖu USD ®Ó tr¶ nî n­íc ngoµi. ®ång thêi, ChÝnh phñ còng phª duyÖt kÕ ho¹ch vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi trong n¨m nay, trong ®ã ®a ra h¹n møc vay trung vµ dµi h¹n cña quèc gia lµ 4,7 tû USD. Chóng ta cã thÓ h×nh dung râ h¬n vÒ tæng s¶n phÈm trong n­íc qua ®å thÞ sau. H×nh 4: Tæng s¶n phÈm trong n­íc theo gi¸ thùc tÕ giai ®o¹n 1995 – 2006 Nguån: Tæng côc Thèng kª T¹i kú häp Quèc Héi th¸ng 10 n¨m 2006 x¸c ®Þnh tæng s¶n phÈm trong níc ­íc ®¹t 8,2%, t¬ng ®¬ng 60 tû USD. Tæng thu ng©n s¸ch nhµ n­íc ®¹t xÊp xØ 16 tû USD. Tæng d­ nî quèc gia dù kݪn n¨m 2006 lµ 36,6% GDP.(Tæng sè d nî cña ViÖt Nam ë møc thÊp h¬n 50% GDP lµ chØ sè an toµn vÒ nî cho phÐp. §©y lµ chØ sè cho biÕt kh¶ n¨ng chÞu ®­îc cña nÒn kinh tÕ ®èi víi nî n­íc ngoµi vµ g¸nh nÆng nî ®èi víi nÒn kinh tÕ kh«ng x¶y ra. Còng theo nhËn ®Þnh cña WB, sè nî cña ViÖt Nam lµ kh«ng cao so víi tiªu chuÈn quèc tÕ. Nî l¹i cã l·i suÊt thÊp nªn sè tiÒn tr¶ nî hµng n¨m kh«ng nhiÒu, chiÕm kho¶ng 6% thu nhËp tõ xuÊt khÈu. ViÖt Nam ®ang cã 20 tû USD dù tr÷ n÷a nªn nî n­íc ngoµi kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò lín ë ViÖt Nam hiÖn giê. 2.2. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ Trong nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, khi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn rÊt nhá bÐ, chñ yÕu sang thÞ tr­êng c¸c n­íc XHCN cò vµ c¸c n­íc §«ng ¢u vµ nguån vèn ®Çu t níc ngoµi cha cã th× c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ chñ yÕu lµ th©m hôt. Sau khi chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh h­íng XHCN, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã chuyÓn m×nh m¹nh mÏ. H×nh 5: BiÓu ®å xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1997 – 2007 Nguån: mrnguyen14.googlepages.com/4.3.JPG T¨ng trëng kinh tÕ cao, xuÊt khÈu ®­îc khëi s¾c t¨ng víi tèc ®é cao, luång vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo nhiÒu vµ l­îng vèn viÖn trî vµ cho vay còng t¨ng ®¸ng kÓ nªn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ®· chuyÓn dÇn tõ th©m hôt cao sang thÊp vµ cuèi cïng chuyÓn sang thÆng d­. §©y lµ xu híng lµnh m¹nh vµ ®¸ng phÊn khëi, b¸o hiÖu sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ. Xu híng cña c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam chØ cho thÊy sù t¨ng nhanh xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu phï hîp víi xu thÕ t¨ng tr­ëng cao cña nÒn kinh tÕ. Víi kÕt qu¶ ®ã, trong nh÷ng n¨m qua c¸n c©n th­¬ng m¹i vµ c¸n c©n v·ng lai cã th©m hôt. 2.3. T×nh h×nh tµi chÝnh vµ tµi kho¸ ViÖt Nam ®· ¸p dông chÝnh s¸ch th¾t chÆt chi tiªu vµ c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ ®· gãp phÇn t¹o ra sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. ChÝnh s¸ch nµy ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo kiÒm chÕ l¹m ph¸t vµ tû lÖ l¹m ph¸t ®· gi¶m ®¸ng kÓ vµ ®· gi¶m ®­îc g¸nh nÆng nî n­íc ngoµi nÕu t×nh b»ng tiÒn ViÖt Nam. Th©m hôt NSNN trong nh÷ng n¨m qua ®· gi¶m vµ gi÷ ë møc d­íi 5% so víi GDP. Tuy vËy, c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ còng t¸c ®éng ®Õn gi¶m tû lÖ thu NSNN so víi GDP. H×nh 6: Thu ng©n s¸ch nhµ níc so víi GDP Nguån:www.tcptkt.ueh.edu.vn/upload/image/tuyen%202.GIF Víi møc ®é ®éng viªn thu, tÝnh trung b×nh tõ 1991 – 2007 møc ®é ®éng viªn thu NSNN là 22.36% GDP. Tuy nhiªn, nh÷ng n¨m ®Çu chuyÓn ®æi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, møc ®é ®éng viªn thu NSNN cßn t­¬ng ®èi thÊp (chØ ®¹t d­íi 20%). Nh÷ng n¨m 1997 – 2000 do bÞ t¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ lam cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gi¶m sót c¶ vÒ l­îng còng nh­ vÒ gi¸. §iÒu ®ã lµm cho møc ®éng viªn thu NSNN trung b×nh 10 n¨m 1991 – 2000 chØ ®¹t 20,67%. Giai ®o¹n 2001 – 2007, khi nÒn kinh tÕ ®· tho¸t khái nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña cuéc khñng ho¶ng vµ dÇn lÊy l¹i ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn cao th× thu NSNN còng t¨ng ®¸ng kÓ. B×nh qu©n thu ®éng viªn NSNN so víi GDP giai ®o¹n 2001 – 2008 ®¹t møc 25,42%. Víi chÝnh s¸ch tµi kho¸ th¾t chÆt chi tiªu trong nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn c¾t gi¶m nhiÒu kho¶n vay níc ngoµi vÒ bï ®¾p th©m hôt NSNN khi cha thËt cÇn thiÕt. Nhê chÝnh s¸ch nµy mµ g¸nh nÆng nî níc ngoµi kh«ng t¨ng mét c¸ch qu¸ møc so víi thùc lùc cña nÒn kinh tÕ. Cïng víi chÝnh s¸ch h¹n chÕ th©m hôt ng©n s¸ch, h¹n chÕ vay níc ngoµi vÒ bï ®¾p th©m hôt NSNN, ®· chñ ®éng bè trÝ tr¶ nî níc ngoµi hîp lý, theo ®óng tiÕn ®é tr¶ nî còng ®· gi¶m ®ù¬c kh¸ lín søc Ðp cña nî níc ngoµi. Bªn c¹nh chÝnh s¸ch th¾t chÆt chi tiªu cña chÝnh s¸ch tµi kho¸, ChÝnh phñ ®· ¸p dông chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ, h¹n chÕ më réng tÝn dông vµ kh«ng ph¸t hµnh cho môc tiªu chi tiªu NSNN ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t, ®a nÒn kinh tÕ vµo thÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Trong mét vµi n¨m cã níi láng chÝnh s¸ch vay tr¶ chËm vµ vay th¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp nhng nhê cã ph¸t hiÖn kÞp thêi vµ cã sù ®iÒu chØnh kÞp thêi nªn ®· h¹n chÕ ®îc hËu qu¶ xÊu cña viÖc vay tr¶ chËm vµ vay th¬ng m¹i. HiÖn nay vÊn ®Ò vay tr¶ chËm vÒ c¬ b¶n ®· xö lý vµ vay th­¬ng m¹i n»m trong quü ®¹o kiÓm so¸t ®ù¬c. 2.4. C¬ cÊu nî n­íc ngoµi C¬ cÊu nî ViÖt Nam cã nhiÒu ®iÓm ®Æc thï, thÓ hiÖn ë chç: nî n­íc ngoµi cña ChÝnh phñ víi h×nh thøc vay ­u ®·i ®· chiÕm chñ yÕu trong tæng sè d­ nî vay n­íc ngoµi cña quèc gia (kho¶ng 71%). Trong phÇn vay th­¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp th× vay n­íc ngoµi cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chiÕm ®Õn 76%, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vay n­íc ngoµi díi h×nh thøc vay th­¬ng m¹i kh«ng ®¸ng kÓ, chØ chiÕm 24% trªn tæng sè vay th­¬ng m¹i vµ b»ng kho¶ng 7,4% trªn toµn bé sè nî n­íc ngoµi cña quèc gia. §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ trong tæng sè nî níc ngoµi cña doanh nghiÖp, nî ng¾n h¹n chØ chiÕm 4,8%, cßn l¹i ®¹i bé phËn nî níc ngoµi cña doanh nghiÖp chiÕm 95,2% tæng sè nî lµ lµ nî trung vµ dµi h¹n. Trong tæng sè nî trung vµ dµi h¹n th× nî cña c¸c doanh nghiÖp FDI chiÕm chñ yÕu (kho¶ng 84%) lµ c¸c kho¶n vay cña khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc cã b¶o l·nh cña ChÝnh phñ. Víi c¬ cÊu nî níc ngoµi cña ViÖt Nam nh hiÖn nay, cã thÓ nãi t×nh tr¹ng nî níc ngoµi cña níc ta kh«ng ®¸ng lo ng¹i, nã kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y ra khñng ho¶ng hoÆc g¸nh nÆng nî nÕu chóng ta cã nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý nî níc ngoµi ®óng ®¾n trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi 3.1. Nh÷ng mÆt ®¹t ®­îc Sau khi tham gia trë l¹i vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ, ®i cïng víi nh÷ng c¶i c¸ch vµ chÝnh s¸ch më cöa cña nÒn kinh tÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi ®· tõng bíc ®îc hoµn thiÖn dÇn theo yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c v¨n b¶n sau: NghÞ ®Þnh 58/CP ngµy 30/8/1993 cña ChÝnh phñ ban hµnh vÒ Quy chÕ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi; NghÞ ®Þnh sè 20/CP ngµy 20/4/1994 vÒ ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) vµ mét sè v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh kh¸c; NghÞ ®Þnh sè 87/CP ngµy 5/8/1997 ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA thay thÕ NghÞ ®Þnh 20/CP. NghÞ ®Þnh sè 90/1998/N§-CP ngµy 7/11/1998 ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý nî níc ngoµi thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 58/CP. NghÞ ®Þnh ®· kh¼ng ®Þnh râ quan ®iÓm c¸c kho¶n vay n­íc ngoµi do doanh nghiÖp vay sÏ ®­îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ tù vay tù tr¶. Ngµy 23/6/2006, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ký quyÕt ®Þnh sè 150/2006/Q§-TTg ban hµnh ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh phñ thùc hiÖn “ChiÕn l­îc quèc gia vÒ vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi ®Õn n¨m 2010”. Ch­¬ng tr×nh tËp trung vµo 3 néi dung chÝnh gåm: ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch qu¶n lý vay vµ tr¶ nî níc ngoµi, hoµn thiÖn khu«n