Đề tài Nguyên tắc toàn diện của phép biện chứng duy vật với việc phân tích và chứng minh tính tất yếu của quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam thời kì quá độ

§Ò tµi: Nguyªn t¾c toµn diÖn cña phÐp biÖn chøng duy vËt víi viÖc ph©n tÝch vµ chøng minh tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam thêi k× qu¸ ®é. PhÇn më ®Çu Nguyªn t¾c toµn diÖn cña phÐp biÖn chøng duy vËt. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn, sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau,¶nh h­ëng lÉn nhau trong mét thÓ thèng nhÊt. PhÐp biÖn chøng lµ khoa häc vÒ sù ph¸t triÓn. Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng(KTTT). ViÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta thêi k× ®Çu ®æi míi. T×nh h×nh kinh tÕ lóc bÊy giê vµ nh÷ng khã kh¨n vÊp ph¶i. PhÇn néi dung. 1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thêi k× qu¸ ®é ë n­íc ta. - C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë VN. - T¸c dông to lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. 2. §Æc tr­ng b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. - NÒn KTTT gåm nhiÒu thµnh phÇn trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. - Trong nÒn KTTT thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp,trong ®ã ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu. - C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ tr­êngcã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. - NÒn KTTT lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp. 3. ChÝnh s¸ch ®æi míi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. - Môc tiªu, chÝnh s¸ch vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn KTTT. 4.Nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT ë n­íc ta. - C«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, dÞch vô… III. kÕt luËn 1. Tæng kÕt khaÝ qu¸t l¹i ®Ò tµi, rót ra bµi häc kinh nghiÖm. 2. ý kiÕn cña b¶n th©n. I. PhÇn më ®Çu Nguyªn t¾c toµn diÖn cña phÐp biÖn chøng duy vËt. TriÕt häc duy vËt biÖn chøng lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng. Trong ®ã phÐp biÖn chøng ®· ®­îc nhµ triÕt häc Hª-ghen tr×nh bµy mét c¸ch hÖ thèng vµ t­¬ng ®èi hoµn chØnh. Nh­ng ë Hª-ghen phÐp biÖn chøng lµ duy t©m. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· c¶i t¹o phÐp biÖn chøng ®ã vµ s¸ng lËp ra phÐp biÖn chøng duy vËt mét häc thuyÕt khoa häc. PhÐp biÖn chøng duy vËt cã néi dung hÕt søc phong phó. Nh­ng nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t nã lµ khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ vÒ sù ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn t­îng trªn thÕ giíi. §ã còng lµ hai nguyªn t¾c chung nhÊt cña phÐp biÖn chøng duy vËt. PhÐp biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c sù vËt hiÖn t­îng trªn thÕ giíi liªn hÖ víi nhau mét c¸ch phæ biÕn, chóng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, ¶nh h­ëng lÉn nhau trong mét thÓ thèng nhÊt. Kh«ng cã c¸i g× tån t¹i riªng rÏ, ®¬n ®éc.C¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng ®Òu phô thuéc lÉn nhau trong sù vËn ®éng, chuyÓn ho¸ chung cña thÕ giíi vËt chÊt. Sù quan s¸t th«ng th­êng cho thÊy mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c mÆt kinh tÕ trong x· héi,cô thÓ lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, biÓu hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c quy luËt nh­ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh tù do…trong s¶n xuÊt vµ ph©n phèi hµng ho¸ thèng nhÊt trong mét thÞ tr­êng.Sù vËt vµ hiÖn t­îng trªn thÕ giíi ®Òu cã nhiÒu mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau,chø kh«ng t¸ch rêi c« lËp lÉn nhau.Do ®ã khi xem xÐt sù vËt cÇn ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn .V× thÕ trong nÒn kinh tÕ ®Æc biÖt lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhµ n­íc ta cÇn ph¶i cã nh÷ng ®Þnh h­íng, ph©n tÝch mét c¸ch toµn diÖn c¸c mÆt kinh tÕ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong chÆng ®­êng ®Çu tiªn cña thêi k× qu¸ ®é. PhÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng trªn thÕ giíi,c¸c sù vËt hiÖn t­îng ®Òu vËn ®éng, biÕn ®æi, chuyÓn ho¸ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c.Sù ph¸t triÓn lµ sù vËn ®éng ®i lªn, cã thÓ theo ba kh¶ n¨ng: tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p hoÆc tõ kÐm hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n.Tuú theo c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau mµ sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn ra kh¸c nhau.Trong lÞch sö loµi ng­êi, nhiÒu chÕ ®é x· héi ®· kÕ tiÕp nhau, lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi ®· ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao.NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n lu«n vËn ®éng,biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn.C¸c quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt,lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n lu«n ph¸t triÓn dÉn ®Õn sù biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Trong mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã mét sù kiÖn nµo ë tr¹ng th¸i c« lËp t¸ch rêi víi sù kiÖn kh¸c, gi÷a chóng lu«n cã mèi liªn hÖ biÖn chøng. Nguyªn t¾c vÒ sù ph¸t triÓn lµ nguyªn t¾c chung nhÊt cña phÐp biÖn chøng. Nguyªn t¾c nµyg¾n liÒn víi nguyªn t¾c vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn.Hai nguyªn t¾c nµy thèng nhÊt víi nhau, chÝnh v× sù liªn hÖ phæ biÕn,tøc sù t¸c ®éng qua lai gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng, t¹o ra sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng. 2.Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng(KTTT). “Mét nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nã do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh ®­îc xem lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng”[ gi¸o tr×nh:kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin]. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ trong ®ã thÞ tr­êng ®ãng vai trß lµ c¬ së cho viÖc ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ vµo trong c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc kinh tÕ. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸, trong ®ã toµn bé c¸c yÕu tè “®Çu vµo” vµ “®Çu ra” cña s¶n xuÊt ®Òu th«ng qua thÞ tr­êng. - Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 3.ViÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta thêi k× ®Çu ®æi míi. Trong thêi k× ®Çu x©y dùng ®Êt n­íc theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa,nÒn kinh tÕ tËp trung ®· tá ra phï hîp víi nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp vèn cã cña ta lóc ®ã, ®ång thêi còng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn lóc ®ã.Nh­ng sau ngµy gi¶i phãng MiÒn nam, bøc tranh vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ ®· thay ®æi. Trong mét nÒn kinh tÕ cïng mét lóc tån t¹i c¶ ba lo¹i h×nh kinh tÕ: tù cÊp tù tóc,nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ hµng ho¸. Do c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· thay ®æi rÊt nhiÒu, viÖc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý cò lµm xuÊt hiÖn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc: tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ ph¸ ho¹i, m«i tr­êng bÞ « nhiÔm, s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶,nhµ n­íc thùc hiÖn bao cÊp trµn lan. Nh÷ng sù viÖc ®ã g©y ra nhiÒu hËu qu¶ xÊu cho nÒn kinh tÕ, sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n, s¶n phÈm trë nªn khan hiÕm, ng©n s¸ch bÞ th©m hôt nÆng nÒ, tÝch luü hµng n¨m hÇu nh­ kh«ng cã, vèn ®Çu t­ chñ yÕu dùa vµo vay hoÆc viÖn trî cña n­íc ngoµi. §Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, gi¸ c¶ leo thang khñng ho¶ng kinh tÕ ®i liÒn víi l¹m ph¸t cao, lµm cho ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót, s¶n xuÊt ®×nh trÖ nÒn kinh tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng rèi ren sa sót. Víi nh÷ng khã kh¨n trªn vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lóc nµy lµ §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p cô thÓ ®óng ®¾n kÞp thêi kh«i phôc nÒn kinh tÕ. X· héi ViÖt Nam, vÒ c¬ b¶n vÉn dùa vµo nÒn t¶ng cña v¨n minh n«ng nghiÖp lóa n­íc, n«ng d©n chiÕm ®¹i ®a sè. ViÖt Nam vÉn cßn lµ mét n­íc nghÌo nµn, l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn trë thµnh nhiÖm vô môc tiªu sè mét ®èi víi toµn §¶ng toµn d©n ta trong thêi k× ®æi míi ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Muèn vËy, tr­íc hÕt ph¶i chuyÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sang tr¹ng th¸i cña sù ph¸t triÓn, lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, cïng víi nã lµ c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. II. PhÇn néi dung TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc chuyÓn ®æi sang nÒn KTTT thêi k× qu¸ ®é ë n­íc ta. Tr­íc sù suy tho¸i nghiªm träng, viÖn trî n­íc ngoµi l¹i gi¶m sót ®· ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta tíi sù bøc b¸ch ph¶i ®æi míi. T¹i ®¹i héi VI ®¶ng ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ. §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ thùc tr¹ng diÔn ra lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý luËn còng nh­ trong thùc tÕ l·nh ®¹o cña §¶ng trªn mÆt trËn lµm kinh tÕ. ViÖc chuyÓn ®æi trªn hoµn toµn ®óng ®¾n, nã phï hîp víi thùc tÕ n­íc ta, phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ vµ xu thÕ thêi ®¹i.NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch­a nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kØ 80 ®· chØ râ viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cho dï chóng ta ®· liªn tôc ®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nh­ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi tiªu dïng, tÝch luü hÇu nh­ kh«ng cã ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo vèn vay n­íc ngoµi.V× thÕ viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn KTTT ë ViÖt Nam: Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta, tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u,®ã lµ: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n, së h÷u hçn hîp. Do ®ã tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp, lîi Ých riªng. Quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä chØ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi tÝnh chÊt lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng vÉn tån t¹i mµ cßn ®­îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Cô thÓ: trong nÒn kinh tÕ n­íc ta ngµy cµng cã nhiÒu ngµnh nghÒ míi ra ®êi nh­ c«ng nghiÖp ho¸ dÇu, ngµnh b­u chÝnh viÔn th«ng, hµng kh«ng,xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mÜ nghÖ… Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ cïng dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u nh­ng c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vÉn cã sù t¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých riªng. V× thÕ quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä chØ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng. Quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ cßn cÇn thiÕt trong quan hÖ ®èi ngo¹i. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn sâu sắc, bắt nguồn từ bối cảnh thời đại và điều kiện lịch sử – cụ thể của đất nước.Nh÷ng khÝa c¹nh quy ®Þnh tÝnh tÊt yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam: Thứ nhất, mô hình chủ nghĩa xã hội cổ điển, đặc trưng bởi hệ thống kinh tế kế hoạch hoá tập trung, sau gần 70 năm tồn tại với tất cả những ưu thế và nhược điểm, rốt cuộc đã tỏ ra không còn sức sống và khả năng tự phát triển nội sinh về mặt kinh tế, bị va vấp nặng nề trong thực tiễn. Trong khi đó, chủ nghĩa tư bản với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận đã lợi dụng tối đa những mặt mạnh của kinh tế thị trường để tạo ra động cơ về lợi ích và sự cạnh tranh mạnh mẽ, phát triển các lực lượng sản xuất cũng như tiềm năng kinh doanh. V× thÕ c¸c n­íc CNXH cµc ph¶i thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ cò ®Ó hßa nhËp c©n b»ng víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®­¬ng thêi. Thứ hai, mặc dù chủ nghĩa tư bản đã có những thành công nhất định trong phát triển kinh tế thị trường, nhưng cần nhận thức sâu sắc rằng, phát triển kinh tế thị trường theo con đường tư bản chủ nghĩa không phải là duy nhất đúng mà trong nó cũng ẩn chứa đầy rẫy những cạm bẫy, rủi ro. Thứ ba, trong thực tế không có một mô hình kinh tế thị trường chung cho mọi quốc gia, mà trái lại, mỗi quốc gia - dân tộc tùy theo trình độ phát triển, đặc điểm cơ cấu tổ chức và thể chế chính trị, kể cả các yếu tố văn hoá - xã hội truyền thống, mà xây dựng những mô hình kinh tế thị trường đặc thù của riêng mình. Không thể phủ nhận những hạn chế và mâu thuẫn cố hữu của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa ngay tại quê hương của nó và việc khắc phục những mâu thuẫn đó vẫn đang là vấn đề cực kỳ nan giải. Thứ tư, nền kinh tế thị trường hiện đại ngày càng thể hiện xu hướng tự phủ định và tiến hoá tất yếu để chuyển sang giai đoạn mới cao hơn - hậu thị trường, hậu công nghiệp và kinh tế tri thức. Trong những điều kiện hiện đại, con đường phát triển rút ngắn như C.Mác đã từng dự báo, trở thành một khả năng hiện thực xét cả về hai phương diện: tính tất yếu kinh tế - xã hội và tính tất yếu công nghệ - kỹ thuật. Thực tế cho thấy, công nghệ cao có khả năng áp dụng trong hoàn cảnh nông nghiệp và tương ứng, một nền nông nghiệp truyền thống có thể đi tắt sang hậu công nghiệp mà không bắt buộc phải trải qua tất cả các giai đoạn của quá trình công nghiệp hoá tư bản chủ nghĩa nặng nề, tốn kém. Thứ năm, xét về mặt lịch sử thì quan hệ hàng hoá - thị trường chỉ là hình thái đặc biệt, là nấc thang trung gian cần thiết để chuyển xã hội từ trình độ xã hội nông nghiệp, phi thị trường, lên trình độ xã hội hậu công nghiệp, hậu thị trường. Nếu xét kỹ, ngay ở giai đoạn phát triển phồn thịnh, sung mãn của các quan hệ thị trường thì sự xuất hiện của chúng cũng không có nghĩa là đồng nhất với chủ nghĩa tư bản. Chính sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa đã ra đời trên cơ sở tách rời các yếu tố người và vật của sản xuất, các yếu tố này vốn gắn bó hữu cơ trong sở hữu tư nhân của kinh tế hàng hoá giản đơn. Thứ sáu, sự lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một tất yếu nếu đặt trong bối cảnh toàn cầu hoá; thế giới đang bước vào giai đoạn quá độ sang trình độ xã hội hậu công nghiệp, hậu thị trường và kinh tế tri thức; yêu cầu phát triển rút ngắn và hội nhập. Đây không phải là sự gán ghép khiên cưỡng, chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội, mà là trên cơ sở nhận thức sâu sắc tính quy luật tất yếu của thời đại, sự khái quát hoá, đúc rút từ kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường thế giới, và đặc biệt, từ tổng kết thực tiễn mấy chục năm xây dựng chủ nghĩa xã hội và gần hai thập kỷ đổi mới của Việt Nam. Việc Việt Nam lựa chọn con đường phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa là sự lựa chọn vừa phù hợp với xu hướng phát triển khách quan của thời đại, vừa là sự tiếp thu các giá trị truyền thống của đất nước và những yếu tố tích cực trong giai đoạn phát triển đã qua của chủ nghĩa xã hội kiểu cũ. Đây cũng là sự trùng hợp giữa quy luật khách quan với mong muốn chủ quan, giữa tính tất yếu thời đại với lôgic tiến hoá nội sinh của dân tộc, khi chúng ta chủ trương sử dụng hình thái kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu phát triển, từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nó cũng là con đường để thực hiện chiến lược phát triển rút ngắn, để thu hẹp khoảng cách tụt hậu và nhanh chóng hội nhập, phát triển. §Æc tr­ng b¶n chÊt nÒn KTTT ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Nãi KTTT ®Þnh h­íng XHCN cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung, quan liªu bao cÊp, nh­ng ®ã còng kh«ng phÈi lµ nÒn KTTT tù do theo c¸ch nãi cña t­ b¶n, tøc lµ kh«ng ph¶i KTTT t­ b¶n chñ nghÜa; vµ còng ch­a hoµn toµn lµ KTTT x· héi chñ nghÜa, bëi v× chóng ta cßn ®ang ë trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, cã sù ®an xen vµ ®Êu tranh gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi, võa cã võa ch­a cã ®Çy ®ñ yÕu tè chñ nghÜa x· héi. VËy ®Æc ch­ng cña nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ g× ? B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi IX ®· nªu mét sè ®Æc tr­ng rÊt c¬ b¶n. Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa häc th× KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña KTTT, võa dùa trªn c¬ së ®­îc dÉn d¾t, chi phèi bëi c¸c nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña CNXH, thÓ hiÖn trªn c¶ ba mÆt: së h÷u,tæ chøc qu¶n lý vµ ph©n phèi. Do ®ã KTTT ®Þnh h­íng XHCN cã nh÷ng ®Æc tr­¬ng b¶n chÊt sau ®©y: VÒ môc ®Ých ph¸t triÓn KTTT : KTTT t­ b¶n chñ nghÜa phôc vô lîi Ých c¸c nhµ t­ b¶n, x©y dùng c¬ sØ­ kinh tÕ cho chñ nghÜa t­ b¶n, b¶o vÖ chÕ ®é t­ b¶n, ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n. B©y giê cã ®iÒu chØnh g× còng lµ ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa t­ b¶n. Cßn chóng ta x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN, nhÊt lµ trong nh÷ng chÆng ®­êng ®Çu cña thêi k× qu¸ ®é, lùc l­îng s¶n xuÊt cßn yÕu kÐm, lµ ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt- kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi, phôc vµ n¨ng cao ®êi sèng nh©n d©n, b¶o ®¶m tõng b­íc x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi. Ta dïng c¬ chÕ thÞ tr­êng, sö dông c¸c h×nh thøc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña KTTT ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, khuyÕn khÝch tinh thÇn n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®énh, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nh­ng lµ ®Ó ®i lªn chñ nghÜa x· héi, kh«ng ®Ó cho thÞ tr­êng tù ph¸t theo con ®­êng t­ b¶n chñ nghÜa. NÒn KTTT gåm nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o: Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n lµ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ:kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t­ nh©n, kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nãi trªn tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan vµ lµ nh÷ng bé phËn cÇn thiÕt cña nÒn kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH.V× vËy ph¸t triÓn KTTT nhiÒu thµnh phÇn lµ mét tÊt yÕu ®èi víi n­íc ta. Trong nÒn KTTT nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta, kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.Bëi lÏ mçi mét chÕ ®é x· héi ®Òu cã mét c¬ së kinh tÕ t­¬ng øng víi nã, kinh tÕ nhµ n­íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi – x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta.V× vËy kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o cña m×nh. Trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN, thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp, trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®énh lµ chñ yÕu: Trong nÒn KTTT ë n­íc ta, tån t¹i c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp sau ®©y: ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÒu qu¶ kinh tÕ, ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn cïng c¸c nguån lùc kh¸c vµ ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi. Ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc tr­ng b¶n chÊt cña KTTT ®Þnh h­íng XHCN, nã lµ h×nh thøc thùc hiÖn vÒ mÆt kinh tÕ cña chÕ ®é c«ng h÷u. V× thÕ ph©n phèi theo lao ®éng ®­îc x¸c ®Þnh lµ h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc XHCN: Mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng. c¸c quy luËt kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr­êng( quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh- hîp t¸c…) sÏ chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Quy luËt gi¸ trÞ quy ®Þnh môc ®Ých trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ lîi nhuËn, quy ®Þnh sù ph©n bæ c¸c nguån lùc vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau, ®ång thêi ®Æt c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong cuéc c¹nh tranh quyÕt liÖt. Th«ng qua c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, cïng víi viÖc sö dông c¸c lùc l­îng kinh tÕ cña m×nh, nhµ n­íc t¸c ®éng lªn mèi quan hÖ tæng cung- tæng cÇu th­ch hiÖn sù ®iÒu tiÕt nÒn KTTT. Nh­ vËy c¬ chÕ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ: thÞ tr­êng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, nhµ n­íc ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng vµ mèi quan hÖ nhµ n­íc- thÞ tr­êng – c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ mèi quan hÖ h÷u c¬ thèng nhÊt. NÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN còng lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp: Më cöa, héi nhËp nÒn kinh tÕ trong n­íc víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ cña quèc gia lµ néi dung quan träng cña nÒn KTTT ë n­íc ta. Mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng quan träng cña nÒn KTTT hiÖn ®¹i lµ viÖc më réng giao l­u kinh tÕ víi n­íc ngoµi. §Ó ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, ViÖt Nam kh«ng thÓ ®ãng cöa, khÐp kÝn nÒn kinh tÕ trong tr¹ng th¸i tù cung tù cÊp, mµ ph¶i më cöa héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Sù më cöa héi nhËp ®­îc thùc hiÖn trªn 3 néi dung chÝnh lµ: th­¬ng m¹i, ®Çu t­ vµ chuyÓn giao khoa häc c«ng nghÖ. Tuy nhiªn sù më cöa héi nhËp kh«ng cã nghÜa lµ sù hoµ tan, ®¸nh mÊt m×nh, mµ ph¶i trªn c¬ së ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh vµ kh«ng ngõng n©ng cao søc m¹nh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ. ChÝnh s¸ch, nhiªm vô ®æi míi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Từ thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong thời gian qua và căn cứ vào yêu cầu phát triển trong thời gian tới, có thể xác định những chÝnh s¸ch, nhiệm vụ cơ bản phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam như sau: - Phải tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần, coi các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị đối với bất cứ thành phần kinh tế nào. Kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ những vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; nêu gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. Kinh tế tập thể gồm các hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Các hợp tác xã dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, không giới hạn quy mô, lĩnh vực và địa bàn; liên kết công nghiệp và nông nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và kinh tế hộ nông thôn. Nhà nước giúp hợp tác xã đào tạo cán bộ, ứng dụng khoa học và công nghệ, thông tin, mở rộng thị trường, xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã. Kinh tế tư bản tư nhân được khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm. Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách, pháp lý để kinh tế tư bản tư nhân phát triển trên những định hướng ưu tiên của Nhà nước, kể cả đầu tư ra nước ngoài; chuyển thành doanh nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho người lao động; liên doanh, liên kết với nhau, với kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước. Tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi, hướng vào các sản phẩm xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm nhiều việc làm. Cải thiện môi trường kinh tế và pháp lý để thu hút mạnh vốn đầu tư nước ngoài. Phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước dưới dạng các hình thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với kinh tế tư bản tư nhân trong nước và ngoài nước, mang lại lợi ích thiết thực cho các bên đầu tư kinh tế. Chú trọng các hình thức tổ chức kinh doanh đan xen, hỗn hợp nhiều hình thức sở hữu, giữa các thành phần kinh tế với nhau, giữa trong nước và ngoài nước. Phát triển mạnh hình thức tổ chức kinh tế cổ phần nhằm huy động và sử dụng rộng rãi vốn đầu tư xã hội. - Tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước. Nhìn chung, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam mới được bắt đầu, trình độ còn thấp, chất lượng, hiệu quả, khả năng cạnh tranh chưa cao. Nhiều thị trường còn sơ khai, chưa đồng bộ. Vì vậy, phải đổi mới mạnh mẽ tư duy hơn nữa, đẩy mạnh việc hình thành các loại thị trường. Đặc biệt quan tâm các thị trường quan trọng nhưng hiện chưa có hoặc còn sơ khai như: thị trường lao động, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường khoa học và công nghệ, đáp ứng nhu cầu đa dạng và nâng cao sức mua của thị trường trong nước, cả ở thành thị và nông thôn. Chủ động hội nhập thị trường quốc tế. Hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh. Mặt khác, phải đổi mới sâu rộng cơ chế quản lý kinh tế, phát huy những yếu tố tích cực của cơ chế thị trường, triệt để xóa bỏ bao cấp trong kinh doanh, tăng cường vai trò quản lý và điều tiết vĩ mô của Nhà nước, đấu tranh có hiệu quả chống các hành vi tham nhũng, lãng phí, gây phiền hà. Nhà nước tạo môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp tác để phát triển. - Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, hướng vào phát triển và lành mạnh hóa xã hội, thực hiện công bằng xã hội, coi đây là một nội dung rất quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tính ưu việt của chế độ xã hội mới. Điều đó chẳng những tạo động lực mạnh mẽ nhằm phát triển sản xuất, tăng năng suất lao động mà còn thực hiện bình đẳng trong các quan hệ xã hội, khuyến khích nhân dân làm giàu chính đáng và hợp pháp, điều tiết các quan hệ xã hội. - Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc và là nhân tố quyết định nhất bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế thị trường, cũng như toàn bộ sự nghiệp phát triển của đất nước. Đây cũng là một trong những bài học lớn nhất được rút ra trong những năm đổi mới.Càng đi vào kinh tế thị trường, thực hiện dân chủ hóa xã hội, mở rộng hợp tác quốc tế càng phải tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đảng lãnh đạo có nghĩa là Đảng đề ra đường lối, chiến lược phát triển của đất nước nói chung, của lĩnh vực kinh tế nói riêng, bảo đảm tính chính trị, tính định hướng đúng đắn trong sự phát triển kinh tế, làm cho kinh tế chẳng những có tốc độ tăng trưởng và năng suất lao động cao, có lực lượng sản xuất không ngừng lớn mạnh mà còn đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, tức là hạn chế được bất công, bóc lột, chăm lo và bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân lao động. 4. Nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT ë n­íc ta. Thµnh tùu : Qua 20 n¨m ®æi míi, trong ®ã cã ph¸t tr