Đề tài Nghiên cứu lý luận của Lê nin về chủ nghĩa tư bản nhà nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

Mở đầu Lịch sử loài người đã và đang trải qua năm hình thái kinh tế xã hội đó là: Cộng sản nguyên thuỷ, Chiếm hữu nô lệ, Phong kiến, Chủ nghĩa tư bản (CNTB), Chủ nghĩa xã hội (CNXH). Mỗi một hình thái kinh tế xã hội tồn tại trên một phương thức sản xuất đặc trưng riêng, phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Học thuyết kinh tế chính trị của Mác - Lê Nin khẳng định: nếu đúng theo nguyên lý về hình thái kinh tế xã hội thì tất cả các quốc gia muốn phát triển từ phương thức sản xuất này sang phương thức sản xuất khác cao hơn thì tất yếu phải qua một bước trung gian mà Mác gọi đó là thời kỳ quá độ. Trong thời kỳ quá độ lên CNXH tất yếu phải trải qua những bước trung gian để tạo lập cơ sở vật chất kỹ thuật. Trong những bước trung gian đó chủ nghĩa tư bản nhà nước (CNTBNN) được coi như một “chiếc cầu nhỏ” bắc giữa xã hội cũ tới xã hội chủ nghĩa (XHCN) và “chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự chuẩn bị vật chất đầy đủ nhất cho CNXH, là phòng chờ đi vào CNXH, là nấc thang lịch sử mà giữa nó với nấc thang được gọi là CNXH thì không có một nấc thang nào ở giữa cả”. Việt Nam đang trong thời kỳ quá độ lên CNXH, để xây dựng và tạo lập cơ sở vật chất kỹ thuật thì chúng ta phải có những giải pháp để khai thác triệt để vai trò của mọi thành phần kinh tế tồn tại trong thời kỳ quá độ, trong đó có thành phần kinh tế TBNN. Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận của Lê nin về CNTB nhà nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, để vận dụng nó vào việc phát triển kinh tế đất nước là vô cùng hợp lý. Nội dung I. Lý luận của Lê nin về CNTB nhà nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH và thực tiễn CNTBnn thời Lê nin. 1. Lý luận về sự hình thành và phát triển của CNTB nhà nước của Lê nin. 1.1. Khái niệm về CNTB nhà nước. Dưới chế độ TBCN, TBNN được thực hiện bằng cách chuyển các xí nghiệp cá biệt vào trong tay nhà nước tư sản, xây dựng các xí nghiệp mới dựa vào ngân sách nhà nước, nắm cổ phiếu khống chế công ty cổ phần... CNTB nhà nước trong điều kiện chuyên chính tư sản là hình thức biến dạng của sở hữu TBCN. Mặc dù đó là quyền sở hữu của nhà nước nhưng hình thức sở hữu này không làm thay đổi bản chất chế độ TBCN. ở các nước đế quốc, CNTBNN mang tính chất CNTB độc quyền nhà nước. CNTB độc quyền nhà nước là hình thức thống trị của tư bản độc quyền dựa trên cơ sở tích tụ và tập trung tư bản cao độ, là biểu hiện của trình độ sản xuất xã hội hoá trên thực tế cao độ, là hình thức mới của sở hữu TBCN. Dưới chế độ tư bản, việc xã hội hoá sản xuất đã tiến một bước dài với mức độ cao so với các hình thái xã hội trước đó và được gắn liền với sự phá t triển của sự phân công xã hội, với sự tích tụ và tập trung tư bản. Các mác đã chỉ ra quy luật chung của tích luỹ tư bản rằng: sự tập trung tư liệu sản xuất và xã hội hoá lao động đã đạt mức không còn phù hợp với cái vỏ TBCN của nó nữa. Cái vỏ TBCN ấy phải nổ tung”. Còn Lê nin thì vạch rõ, CNTB độc quyền nhà nước là tiền đề vật chất đầy đủ và là ngưỡng cửa của CNXH. Ngày nay, CNTB nhà nước dưới chế độ tư bản đang mang hình thức CNTB độc quyền nhà nước. Lê nin đã khẳng định CNTB độc quyền nhà nước như sau: “CNTB nhà nước, theo sự giải thích của toàn bộ sách báo kinh tế là CNTB dưới chế độ tư bản, khi chính quyền nhà nước trực tiếp khống chế những xí nghiệp TBCN , là sự chuẩn bị đầy đủ nhất cho sự ra đời của CNXH CNTB nhà nước ở các nước đang phát triển dưới chính quyền không thuộc về giai cấp công nhân và nông dân. ở các nước này, CNTBNN tồn tại dưới rất nhiều hình thức: liên doanh với tư bản nước ngoài, đặc khu kinh tế, khu chế xuất, khu đầu tư kỹ thuật, nắm cổ phiếu của một số công ty cổ phần... Trong các hình thức này thì việc xây dựng các xí nghiệp quốc doanh TBCN có vai trò đặc biệt quan trọng. Dựa vào thực tế một số nước, có ý kiến cho rằng, mặc dù vẫn là thứ CNTB nằm trong quan hệ TBCN nhưng đó là một kiểu CNTB nhà nước mới, là thứ CNTB do nhà nước trực tiếp khống chế. Một mặt, nhà nước ở các nước đang phát triển vẫn chưa phải là nhà nước do giai cấp vô sản lãnh đạo nhưng cũng không thuộc về giai cấp tư sản độc quyền, mà thuộc về giai cấp tư sản dân tộc. Vì thế, không thể tránh khỏi những tiêu cực vốn có của bất kỳ nhà nước tư sản nào. Nhưng mặt khác, kiểu CNTBNN này có vai trò tích cực trong việc phát triển kỹ thuật và cải tạo cơ cấu kinh tế, trong việc củng cố nền độc lập về kinh tế, chống lại thế lực tư bản nước ngoài, đẩy mạnh sự phát triển tự chủ vì nền độc lập của những nước đó. CNTBNN trong điều kiện chuyên chính vô sản là một kiểu CNTBNN chưa hề có trong lịch sử. Chính bản chất mới của nhà nước này đã làm cho CNTBNN mang một nội dung mới và có một vai trò mới. Từ sự phân tích sơ lược về lịch sử hình thành và các kiểu CNTBNN đã từng tồn tại trong thực tế đến nay, có thể rút ra một khái niệm chung về CNTBNN cho dù chúng tồn tại trong điêù kiện lịch sử khác nhau như thế nào. Theo quan niệm của Lê nin thì: CNTBNN là CNTB do nhà nước kiểm soát và điều tiết sự phát triển, vấn đề khác nhau chỉ là chỗ kiểm soát và điều tiết nhằm mục đích gì, có lợi cho ai, trong giới hạn nào, bằng phương pháp gì và khả năng kiểm soát, điều tiết đạt mức độ nào. CNTBNN là chính quyền nhà nước trực tiếp khống chế những xí nghiệp TBCN. Sự khống chế trực tiếp ấy đạt tới mức độ nào trong thực tế sẽ quyết định trình độ và hình thức khác nhau của CNTBNN. Toàn bộ vấn đề là phải hiểu rõ với điều kiện nào thì phải phát triển CNTB và nhà nước là của ai. Cũng từ đây mà hiểu được tính chất “đặc biệt”, “không thông thường” của CNTBNN trong điều kiện chính quyền nằm trong tay nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản. 1.2. CNTBNN trong hệ thống chính sách kinh tế mới của Lê nin. 1.2.1. Chính sách cộng sản thời chiến và sự tất yếu phải chuyển sang chính sách kinh tế mới (NEP). Khi cách mạng Tháng Mười vừa thành công thì chính quyền Xô viết phải đương đầu với cuộc nội chiến và cuộc can thiệp vũ trang của cả chủ nghĩa đế quốc thế giới. Đứng trước nguy cơ một mất một còn, chính quyền Xô viết tìm mọi cách để tập trung mọi lực lượng nhằm đánh bại những lực lượng thù địch bên trong và bên ngoài. Chính sách “Cộng sản thời chiến” ra đời trong hoàn cảnh ấy. Đó là chính sách kinh tế của nhà nước Xô viết nhằm huy động mọi tài nguyên trong nước cho nhu cầu của tiền tuyến trong điều kiện nền kinh tế bị tàn phá sau cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất. Nội dung cơ bản của chính sách “Cộng sản thời chiến”: Trưng thu lương thực thừa của nhân dân Xoá bỏ quan hệ hàng hoá - tiền tệ, thực hiện chế độ cung cấp hiện vật cho quân đội và bộ máy nhà nước. Thi hành chế độ nghĩa vụ lao động phổ biến đối với tất cả mọi người có năng lực lao động. Chính sách cộng sản thời chiến đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm thắng lợi cho cuộc nội chiến. Nhưng sau khi đập tan bọn vũ trang can thiệp và kết thúc nội chiến, tình hình kinh tế, chính trị, xã hội nước Nga rất bi đát. Đất nước lâm vào cuộc khủng hoảng toàn diện trầm trọng. Đất nước Xô viết cần có những biện pháp mới, chiến lược mới để khôi phục và phát triển vì chính sách “Cộng sản thời chiến” không còn phù hợp. Thực tế cho thấy không thể thực hiện ngay CNXH mà cần phải lùi về CNTBNN, từ bỏ biện pháp tấn công chính diện và bắt đầu một cuộc bao vây lâu dài. Sự chuyển đổi ấy được đánh dấu bằng chính sách “kinh tế mới”. 1.2.2. CNTBNN trong hệ thống chính sách kinh tế mới của Lê nin Những tư tưởng của Lê nin về CNTBNN trong nhà nước chuyên chính vô sản: là CNTB do nhà nước vô sản kiểm soát và điều tiết. Là sự kết hợp, liên hợp, phối hợp, nhà nước Xô viết, nền chuyên chính vô sản với CNTB. Là một khối với CNTB ở bên trên. Bản chất của CNTBNN trong chính sách kinh tế mới của Lê nin: thực chất của NEP là tăng cường cơ sở kinh tế của liên minh chặt chẽ giữa giai cấp công nhân và nông dân. NEP kiến lập mối quan hệ đúng đắn giữa công nghiệp XHCN với kinh tế sản xuất hàng hoá nhỏ của nông dân thông qua việc sử dụng rộng rãi quan hệ hàng hoá - tiền tệ dưới sự kiểm soát của nhà nước để phát triển lực lượng sản xuất, đồng thời NEP cho phép phát triển và hướng kinh tế tư bản vào con đường CNTBNN. Với nội dung cụ thể của NEP là : Thay thế chế độ trưng thu lương thực thừa bằng chế độ thuế lương thực nghĩa là sau khi thu hoạch người nông dân phải nộp thuế cho nhà nước phần còn lại thuộc về nông dân và được trao đổi tự do trên thị trường. Thiết lập một cách đúng đắn quan hệ hàng hoá tiền tệ giữa nhà nước với nông dân, giữa công nghiệp XHCN với nông nghiệp. Chuyển các doanh nghiệp nhà nước (quốc doanh) sang chế độ hạch toán kinh tế. Sử dụng khả năng của cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, các hình thức kinh tế trung gian quá độ, đặc biệt là sử dụng CNTB nhà nước. Tăng cường vai trò quản lý vĩ mô của nhà nước trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế. Khi chuyển sang NEP, Lê nin đã thẳnh thắn thừa nhận rằng “toàn bộ quan điểm của chúng ta về CNXH đã thay đổi về cơ bản”. Trước đấy, Đảng và nhà nước Xô viết đã tính có thể dựa vào nhiệt tình cách mạng mà trực tiếp thực hiện những nhiệm vụ về kinh tế như những nhiệm vụ về quân sự; có thể dùng những biện pháp trực tiếp của nhà nước vô sản để tổ chức sản xuất và phân phối sản phẩm theo kiểu cộng sản chủ nghĩa ở một nước tiểu nông. Nhưng chỉ một thời gian ngắn thực hiện, Lê nin đã thấy rằng không thể xây dựng trực tiếp CNXH ở một nước tiểu nông như nước Nga lúc đó mà phải “... bắc những chiếc cầu nhỏ, đi xuyên qua CNTBNN, tiến lên CNXH”. Với chế độ thuế lương thực thay thế cho chế độ trưng thu lương thực thừa, phần còn lại sau khi nộp thuế sẽ thuộc về nông dân và có thể tự do trao đổi nó trên thị trường. “Tự do buôn bán có nghĩa là có sự phát triển của CNTB” nhưng “...CNTB ấy không đáng sợ” làm như thế sẽ cải thiện được nền kinh tế nông dân mà chúng ta rất cần cải thiện. Khi chuyển sang NEP, nhà nước Xô viết đã sử dụng những biện pháp, phương pháp hoạt động của CNTBNN và đã thực hiện việc “điều tiết trao đổi hàng hoá”. Nhưng việc trao đổi ấy ít nhiều vẫn theo phương thức cũ, nên đã bị thất bại: trao đổi sản phẩm đã biến thành mua bán sản phẩm. Vậy theo Lê nin “rút lui” là chưa đủ. Cần chuyển từ CNTBNN sang thiết lập chế độ nhà nước điều tiết việc mua bán và lưu thông tiền tệ. Và khẳng định: “đó là con đường duy nhất có thể đi theo được đối với chúng ta”. Lê nin đã nêu lên những hình thức của CNTBNN. Người đặc biệt chú ý tới tô nhượng, vì tô nhượng tăng cường nền sản xuất lớn hiện đại mà không có nó thì về phương diện kinh tế bước quá độ lên CNXH là không thể thực hiện được. Hợp tác xã, trong điều kiện cụ thể của nước Nga lúc đó, theo Lê nin cũng là một hình thức của CNTBNN nhưng có hình thù ít rõ rệt hơn, phức tạp hơn. Việc chuyển đổi từ chế độ hợp tác xã lên CNXH là chuyển từ tiểu sản xuất lên đại sản xuất. Chế độ hợp tác xã không xoá bỏ người sản xuất nhỏ với lợi ích tư nhân của họ mà đặt lợi ích đó dưới sự điều tiết của nhà nước và phục vụ lợi ích chung. Về mặt chính trị, Lê nin khẳng định nhiều lần rằng CNTBNN là không đáng sợ, không thay đổi được gì có tính chất căn bản trong chế độ xã hội của nước Nga Xô viết, với hai điều kiện là: một là, chính quyền nhà nước phải nằm trong tay giai cấp công nhân và nhà nước quy định khuôn khổ cho sự phát triển của CNTBNN; hai là nhà nước phải nắm các đỉnh cao kinh tế để điều tiết nền kinh tế. Lê nin cũng cho rằng CNTBNN là một hình thức mới của đấu tranh giai cấp, chứ không phải là hoà bình giai cấp. Vì vậy, nhà nước phải bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động. CNTBNN mà Lê nin nêu là một hình thức đặc biệt. Nó khác với khái niệm thông thường về CNTBNN, vì ở đây nhà nước nằm trong tay giai cấp vô sản và những đỉnh cao của nền kinh tế thì nằm trong tay nhà nước XHCN. Từ những điều trình bày trên, chúng ta có thể thấy: CNTBNN không chỉ là một thành phần kinh tế trong kết cấu của nền kinh tế quá độ mà còn là sách lược của nhà nước vô sản, là con đường để thực hiện sự quá độ lên chủ nghĩa xã hội trong một nước tiểu sản xuất chiếm ưu thế. 2. Thực tiễn thực hiện CNTBNN ở nước Nga thời Lênin. 2.1. Tính tất yếu của CNTBNN ở nước Nga. Chính sách kinh tế mới nói chung, CNTBNN nói riêng ra đời là xuất phát từ điều kiện thực tế và là sự tất yếu do hoàn cảnh thực tế đề ra. Nước Nga là nước chậm tiến ở Châu Âu, cho nên nước Nga Xô viết chỉ mới có nguyện vọng kiên quyết tiến lên con đường chủ nghĩa xã hội mà chưa có nền móng kinh tế của nó. Trong một nước như vậy theo Lê nin, cuộc cách mạng XHCN chỉ có thể thắng lợi triệt để với hai điều kiện: Điều kiện thứ nhất là có sự ủng hộ kịp thời của cách mạng XHCN ở một số nước tiên tiến. Điều kiện thứ hai: Là sự thoả thuận giữa giai cấp vô sản đang thực hiện sự chuyên chính của mình hoạc đang nắm chính quyền nhà nước với đại đa số nông dân. Lê nin khẳng định: chừng nào cách mạng chưa nổ ra ở các nước khác thì chỉ có thoả thuận với nông dân mới có thể cứu vãn được cuộc cách mạng XHCN. Đó là lý do phải quay về tư bản nhà nước. Sự thoả thuận giữa hai giai cấp này sau khi kết thúc nội chiến đã trở nên không vững chắc vì nông dân không hài lòng với hình thức quan hệ hiện có, không muốn có hình thức quan hệ ấy nữa và không muốn tiết tục sống mãi như thế. Do đó phải thiết lập những mối quan hệ mới thông qua các hoạt động kinh tế và phải thoả mãn được những yêu cầu của nông dân. về thực chất có thể thoả mãn tiểu nông bằng hai việc: Phải có sự tự do trao đổi nhất định và phải kiếm ra hàng hoá và lương thực. Chính sách tự do trao đổi là nhằm “kiếm ra hàng hoá” căn cứ vào tâm lý của người tiêu dùng. Nhờ chính sách tự do buôn bán mà kích thích người nông dân, vì lợi ích của bản thân mà tạo ra nhiều nông sản, hàng hoá, chính sách tự do buôn bán là sự thoả thuận với nông dân một cách thực tế, khéo léo, khôn ngoan và mềm dẻo. Cũng chính từ chính sách tự do trao đổi trong nông dân và chính sách đó mà xuất hiện hai vấn đề dẫn đến CNTBNN. Trước hết, tự do trao đổi là tự do buôn bán , mà tự do buôn bán tức là lùi lại CNTB. Lê nin đã dự kiến trước như vậy nhưng không phải vì thế mà ta có thể ngăn cấm được. Từ đó thấy được sự cần thiết phải “dung nạp” CNTB. ở đây diễn ra một điều mà chính Lê nin cũng phải nói “ hình như là ngược đời: CNTB tư nhân lại đóng vai trò trợ thủ cho CNXH, có thể sử dụng CNTB tư nhân để xúc tiến CNXH”. Muốn không để thay đổi bản chất của mình, nhà nước vô sản chỉ có thể thừa nhận cho CNTB được phát triển trong một chừng mực nào đó và tư bản tư nhân phải phục tùng sự điều tiết của nhà nước, phải tìm cách hướng chúng vào con đường của CNTBNN bằng một tổ chức của nhà nước và những biện pháp có tính chất nhà nước từ bên trên. Vậy, trong điều kiện nhà nước vô sản, tự do trao đổi, tự do buôn bán tất dẫn đến sự phục hồi của CNTB dưới hình thức chủ yếu là CNTBNN. Trong điều kiện một nước mà CNTB tư sản chiếm ưu thế, hàng hoá chỉ có thể có được từ nông dân, từ nông nghiệp, như vậy, phạm vi trao đổi chỉ diễn ra trong phạm vi hàng hoá nông sản điều đó sẽ kích thích nông dân, nông nghiệp phát triển .Do đó, phải có những hàng hoá mà nông dân cần đó là những sản phẩm công nghiệp và thủ công nghiệp. Nhưng tình hình trong nước không thể giải quyết ngay vấn đề này “nếu không có sự giúp đỡ của tư bản nước ngoài...”. theo Lê nin cần phải “du nhập” CNTB từ bên ngoài bằng những hợp đồng buôn bán với nước tư bản lớn, bằng chính sách tô nhượng tóm lại bằng những hình thức khác nhau của CNTBNN. 2.2. Vai trò của CNTBNN trong nền kinh tế Nga. Bản thân CNTBNN là sự “kết hợp, liên hợp, phối hợp Nhà nước Xô viết, nền chuyên chính vô sản với CNTB”, là “ một khối với CNTB ở bên trên” và đương nhiên sẽ không có CNTBNN, nếu không có những điều kiện cho họ, điều kiện ấy theo Lênin, chính là những “cống vật”. Trong điều kiện trên thế giới chỉ có mình chính quyền Xô viết, xung quanh là cả 1 hệ thống các nước tư bản, muốn tồn tại, chính quyền Xô viết không thể bỏ qua sự thật ấy. Khi thực hiện CNTBNN, nhà tư bản được lập lại, được “du nhập” “không phải vì lợi ích củng cố chính quyền Xô viết, mà vì lợi ích của bản thân họ”. Chính Lênin còn dự kiến cả khả năng sự phân chia lợi ích đó thoạt đầu có lợi nhiều cho các nhà tư bản dưới hình thức “trả giá” cho sự lạc hậu, cho sự kém cỏi của mình. Vấn đề là không cần che giấu sự thật: phải nộp “cống vật”. Nhưng đối với nhà nước vô sản thì sự dung nạp và du nhập CNTB sẽ mang lại nhứng lợi ích cơ bản và lâu dài. Sự phát triển của CNTB do nhà nước vô sản kiểm soát và điều tiết có thể đẩy nhanh sự phát triển ngay tức khắc nền nông nghiệp. Nhờ việc tăng nhanh lực lượng sản xuất trong nông nghiệp mà ổn định xã hội, thoát khỏi khủng hoảng, thoát khỏi tình cảnh giảm sút tín nhiệm của nông dân đối với chính quyền Xô viết, khắc phục tình trạng trộm cắp của công... Bằng sự “du nhập” chủ nghĩa tư bản từ bên ngoài mà tăng nhanh lực lượng sản xuất, tăng lên ngay hoặc trong một thời gian ngắn. Cải thiện đời sống công nhân và nông dân, nền đại công nghiệp sẽ được phục hồi. CNTBNN là công cụ để liên hợp nền sản xuất nhỏ lại, khắc phục tình trạng phân tán và đấu tranh chống tính tự phát tiểu tư sản và TBCN. CNTBNN là một bước tiến lớn, nhờ nó mà chiến thắng được tình trạng hỗn độn, tình trạng suy sụp về kinh tế, hiện tượng lỏng lẻo, nhứng thói quen, địa vị kinh tế của giai cấp. Cũng chính vì thế mà CNTBNN sẽ đưa nước Nga lên CNXH bằng con đường chắc chắn nhất. CNTBNN là công cụ để khắc phục được “kẻ thù chính trong “nội bộ” đất nước, kẻ thù của các biện pháp kinh tế” của chính quyền Xô viết. Đó là bọn đầu cơ, gian thương, bọn phá hoại độc quyền của nhà nước. CNTBNN còn được xem là công cụ đấu tranh chống chủ nghĩa quan liêu và những lệch lạc quan liêu chủ nghĩa. Thông qua CNTB và CNTBNN mà giai cấp công nhân có thể học tập được cách quản lý một nền sản xuất lớn, tổ chức một nền sản xuất lớn. CNTBNN thông qua sự “du nhập” của tư bản từ bên ngoài là hình thức du nhập tiến bộ kỹ thuật hiện đại, qua đó có được trình độ trang bị cao của CNTB. CNTBNN thông qua sự phát triển của nó mà phục hồi được giai cấp công nhân. Nếu CNTB được lợi thế thì sản xuất công nghiệp cũng sẽ tăng lên và giai cấp vô sản cũng theo đó mà lớn mạnh lên. 2.3 Điều kiện cần có để vận dụng các hình thức kinh tế TBNN: Để sử dụng CNTBNN: Để sử dụng CNTBNN cần có những giới hạn, điều kiện để sự phát triển của các quan hệ thị trường và các quan hệ TBCN nói chung và các quan hệ CNTBNN nói riêng không nguy hại cho định hướng XHCN cần có những giới hạn và điều kiện then chốt là: Chính quyền nhà nước phải nằm trong tay giai cấp công nhân và nhà nước quy định khuôn khổ cho sự phát triển của CNTBNN. Nhà nước phải nắm các đỉnh cao kinh tế để điều tiết nền kinh tế. Chấp nhận điều kiện của CNTB để tạo điều kiện cho CNTBNN phát triển và phát huy tác dụng. Sử dụng sức mạnh của nền kinh tế nhiều thành phần từ đó vận dụng tất cả các hình thức kinh tế TBNN. Kiên định về định hướng CNXH và độc lập kinh tế trong quan hệ với CNTB nước ngoài. 2.4 Các hình thức kinh tế TBNN vận dụng ở Nga: 2.4.1 Tô nhượng Tô nhượng là một giao kèo, một sự liên kết, liên minh giữa chính quyền nhà nước Xô viết, nghĩa là nhà nước vô sản với CNTBNN, chống lại thế lực tự phát tiểu tư hữu. Tô nhượng là chính quyền Xô viết ký hợp đồng với nhà tư bản. Chính quyền XHCN giao cho nhà tư bản tư liệu sản xuất của mình. Nhà tư bản tiến hành kinh doanh với tư cách là một bên ký kết, là người thuê tư liệu sản xuất xã hội chủ nghĩa, và thu được lợi nhuận của tư bản mà mình bỏ ra, rồi nộp cho nhà nước XHCN một phần sản phẩm ,tô nhượng là hình thức kinh tế mà hai bên cùng có lợi. Nhà tư bản thu được lợi nhuận bất thường, siêu ngạch hoặc để có được loại nguyên liệu không tìm được hoặc khó tìm được. Chính quyền Xô viết cũng có lợi: lực lượng sản xuất phát triển, số lượng sản phẩm tăng lên. Hình thức tô nhượng là sự “du nhập” chủ nghĩa tư bản từ bên ngoài vào. Tất cả khó khăn trong nhiệm vụ này là phải suy nghĩ, phải cân nhắc hết mọi điều khi ký hợp đồng tô nhượng và sau đó phải biết theo dõi việc chấp hành nó. Lê nin đã nêu ra những vấn đề cần chú ý: - Để thực hành tô nhượng cần phải từ bỏ chủ nghiã ái quốc địa phương của một số người cho rằng, tự mình có thể làm lấy, không chấp nhận trở lại chịu ách nô dịch của tư bản. - Người nhận tô nhượng có trách nhiệm cải thiện đời sống công nhân trong xí nghiệp tô nhượng sao cho đạt tới mức sống trung bình của nước ngoài. Ngoài ra, người nhận tô nhượng phải bán thêm cho chính quyền Xô viết từ 50 -> 100 % số lượng sản phẩm tiều dùng (nếu được yêu cầu để cải thiện đời sống công nhân khác). - Vấn đề trả lương cho cống nhân ở các xí nghiệp tô nhượng sẽ được quy định riêng trong từng hợp đồng. Điều kiện về thuê mướn, về sinh hoạt vật chất, về trả lương cho các công nhân và nhân viên nước ngoài được quy định theo sự thoả thuận tự do giữa người nhận tô nhượng với những loại công nhân viên nói trên. Công đoàn không có quyền đòi áp dụng các mức lương của Nga, cũng như các luật lệ của Nga về thuê mướn nhân công đối với những công nhân đó. - Đối với những công dân Nga, chuyên gia Nga có trình độ cao, nếu các xí nghiệp tô nhượng muốn mời thì phải được sự đồng ý của các cơ quan chính quyền trung ương. - Phải tôn trọng pháp luật của nước Nga. - Phải nghiêm chỉnh tuân theo những quy tắc khoa học và kỹ thuật phù hợp với pháp luật của nước Nga và của nước ngoài. 2.4.2. Các hợp tác xã. Những xí nghiệp hợp tác xã được coi là một hình thức của CNTBNN. Đặc trưng của xí nghiệp này là sự kết hợp của những xí nghiệp tư bản tư nhân với những xí nghiệp kiểu CNXH chính cống. Những xí nghiệp hợp tác xã này là bước chuyển từ một hình thức đại sản xuất này sang hình thức đại sản xuất khác. Hình thức này có thể là hình thức hợp doanh (công tư hợp doanh) theo khái niệm thường ngày nay với cách diễn đạt của Lê nin. 2.4.3. Hình thức đại lý uỷ thác. Theo hình thức này thì nhà nước lôi cuốn nhà tư bản với tư cách một nhà buôn, trả cho họ một số tiền hoa hồng để họ bán sản phẩm của nhà nước và mua sản phẩm của người sản xuất nhỏ. 2.4.4 Cho tư bản trong nước thuê xí nghiệp, vùng mỏ, rừng, đất. Cho nông dân thuê những hầm mỏ nhỏ: Cho tư bản trong nước thuê xí nghiệp... giống hình thức tô nhượng, nhưng đối tượng tô nhượng không phải là tư bản nước ngoài mà là tư bản trong nước. Cho nông dân thuê những hầm mỏ là một hình thức nữa của CNTBNN. Chính ở những hầm mỏ nhỏ cho nông dân thuê, sản xuất lại đặc biệt phát triển hơn là những xí nghiệp lớn nhất trước kia là của tư bản. Những nông dân này hoạt động theo kiểu nộp tô cho nhà nước. Đây cũng là kiểu cho thuê, nhưng đối tượng thuê là những tiểu tư bản. 2.5 Kết quả đạt được và ý nghĩa: 2.5.1 kết quả đạt được: Sự thực hành chế độ CNTBNN ở thời Lê nin đã mang lại những kết quả to lớn. Đến tháng 11 năm 1922, Lê Nin đã trình bày khái quát nhũng thành tựu của chính sách kinh tế mới nói chung, CNTBNN nói riêng: Tình hình giai cấp nông dân, từ chỗ đói kém, một bộ phận rất lớn trong nông dân bất bình đến chỗ trong vòng một năm, nông dân đã thoát khỏi được nạn đói và còn nộp được thuế lương thực hàng trăm triệu rúp. Nông dân đã hài lòng với tình hình của họ. Công nghiệp nhẹ đang có đà phát triển, đời sống của công nhân được cải thiện, tình trạng bất mãn của công nhân không còn nữa. Công nghiệp nặng tuy vẫn còn khó khăn nhưng đã có sự thay đổi nhất định. Riêng về chính sách CNTBNN, nhìn chung đã mang lại cho nước Nga những tác dụng tích cực nhất định, góp phần làm sống động nền kinh tế nước Nga đã bị suy sụp sau chiến tranh. Nhờ tô nhượng với nước ngoài, nhiều ngành công nghiệp quan trọng đã phát triển, nhiều kinh nghiệm tiên tiến với kỹ thuật, thiết bị hiện đại của nền sản xuất lớn TBCN đã được đưa vào quá trình sản xuất, mang lại hiệu quả cao. Tô nhượng cùng các công ty hợp doanh đã góp phần phát triển sản xuất hàng hoá, tăng thêm dự trữ ngoại tệ cho đất nước, mở rộng các quan hệ liên doanh, liên kết kinh tế trong các lĩnh vực đầu tư sản xuất, chuyển giao công nghệ tiên tiến và phát triển ngoại thương với các nước tư bản phương tây. Thông qua các hoạt động của công ty hợp doanh, những người cộng sản Nga có thể thực sự học cách buôn bán, điều mà bấy giờ Lê nin thường nói là nhiệm vụ quan trọng. Hoạt động của các xí nghiệp cho thuê, các xí nghiệp hỗn hợp góp phần giúp nhà nước Xô viết duy trì hoạt động sản xuất bình thường ở các cơ sở kinh tế, tăng thêm sản phẩm cho xã hội, việc làm cho người lao động. Hình thức đại lý thương nghiệp và các hợp tác xã TBCN trong các lĩnh vực sản xuất, tín dụng đã góp phần quan trọng trong việc hỗ trợ thương nghiệp XHCN đẩy nhanh qúa trình trao đổi và lưu thông hàng hoá tiền tệ, làm sống động nền sản xuất hàng hoá nhỏ, qua đó cải biến những người tiểu nông, nối liền quan hệ trao đổi công - nông nghiệp, thành thị - nông thôn. Những kết quả ấy có ý nghĩa tích cực đối với nước Nga Xô viết. Nó góp phần không nhỏ vào công cuộc phát triển nền kinh tế nước Nga sau chiến tranh. Tuy nhiên so với sự mong muốn và mục tiêu đặt ra của Lê nin thì kết quả thực hành chế độ này vẫn còn rất thấp. Nguyên nhân quan trọng nhất là CNTB đế quốc vẫn còn tìm cách bóp chết chính quyền Xô viết, vì thế sự hợp tác, đầu tư của tư bản nước ngoài vào Liên Xô không đạt sự mong muốn. Tuy nhiên, kết quả lớn nhất là bắt đầu hình thành một khái niệm mới, và CNTBNN đã thực sự là một phần đặc trưng của chính sách kinh tế mới. Và nhờ chính sách kinh tế mới mà chính quyền Xô viết đã giữ đ